Anna Winiarczyk Raźniak 198 W krainie Inków Boliwia i Peru Peru i Boliwia położone są na półkuli południowej, na kontynencie południowoamerykańskim. Stolicą Peru jest Lima, natomiast stolicami Boliwii są La Paz i Sucre. Dlaczego Boliwia ma dwie stolice? o tym trochę później. Omawiane kraje znajdują się w strefie zwrotnikowej, jednakże cechy tego klimatu (głównie temperatury oraz opady) zdeterminowane są wysokością n.p.m. Klimat andyjskiej części klimatu zwrotnikowego charakteryzuje się występowaniem jednej pory deszczowej i długotrwałej pory suchej, oraz dużymi lokalnymi kontrastami w ciągu doby i roku (Ameryka Południowa, 1982). Natomiast na wybrzeżu w południowym Peru i północnym Chile znajduje się najsuchsza pustynia świata Atacama. Przy granicy Peru i Chile zanotowano tam najniższą sumę roczną 0,8 mm z 59 lat (Ameryka Południowa, 1999). W Boliwii i Peru przeważa ludność indiańska (po 55 % w Boliwii i 45% w Peru), a łącznie z Metysami ludność niebiała w Peru stanowi 82%, a w Boliwii 86% ludności. Dla porównania w sąsiadującej z Boliwią Argentynie Indianie i Metysi łącznie stanowią 15%. Dzięki temu te kraje są dla przybyszów z Europy bardzo egzotyczne inna kultura, obyczaje, ubiór, a także cechy antropomorficzne. Omawiany obszar jest kolebką wielu cywilizacji. Najważniejsze z nich - o najszerszym zasięgu występowania i największym wpływie na inne kultury były: - kultura Chavin jedna z najstarszych ogólnoperuwiańskich kultur archeologicznych. Rozwijała się przed naszą erą, w latach 1200 do 600. Jej stolicą była miejscowość Chavin de Huantar (Peru)
- Kultura Tiahuanaco również kultura ogólnoperuwiańska. Rozwijała się już w naszej erze od II doxii w. Obejmowała południowe Peru, Boliwię, północne Chile oraz północno zachodnią Argentynę. Jej twórcy byli doskonałymi budowniczymi, autorami kamiennych rzeźb i płaskorzeźb, a także wytwórcami wielobarwnej ceramiki oraz przedmiotów ze złota, srebra, miedzi i brązu. - i wreszcie Inkowie. Kultura Inka była trzecią i zarazem ostatnią z kultur panperuwiańskich (Stigl M., 1985). Jaki był zasięg cywilizacji Inków? Stworzyli oni doskonale zorganizowane państwo, sięgające na północy po Quito w Ekwadorze a na południu aż do Santiago de Chile (Ameryka Południowa, 1996). Imperium Inków nazywane było Tahuanitsuyu, co oznaczało Kraj Czterech Dzielnic (Dembicz A., Makowski J., Malinowski A., Skoczek M., 1979). Stolicą Imperium było Cuzco, którego nazwa dosłownie znaczyła Pępek Świata. Państwo powstało w wyniku długotrwałych podbojów innych plemion, zapoczątkowanych przez jednego z pierwszych władców Inka Wiracocha, a później kontynuowanych przez jego syna Pachacuteca Yupanqui i wnuka Tupac Yupanqui. Mieszkańcom podbitych terenów Inkowie narzucili własną organizację państwową i społeczną, język, kalendarz oraz religię (nie zabraniając równocześnie czczenia dawnych bogów przez podbite plemiona). Inkowie nie znali pisma, w zamian za to stworzyli sposób przekazywania informacji za pomocą systemu węzełków na sznurkach, zwanego kipu (Dembicz A., Makowski J., Malinowski A., Skoczek M., 1979). Inkowie byli również twórcami dużych rozmiarów budowli, wznoszonych z ogromnych głazów. Były one łączone bez użycia zaprawy, jedynie za pomocą żelaznych sztab. Dzięki takiej technice ich budowle przetrwały wiele trzęsień ziemi. Nie oparły się jedynie niszczącej działalności konkwistadorów... Aby móc zarządzać rozległym państwem stworzyli sieć dróg (mimo, iż nie znali koła) oraz dobrze funkcjonującą komunikację. Za czasów imperium na wysokim poziomie było rolnictwo, przede wszystkim dzięki rozbudowanym systemom upraw terasowych, umiejętnie nawożonych i nawadnianych (jak wiadomo ojczyzną ziemniaka jest właśnie Peru). Do tej pory Indianie peruwiańscy utrzymują się głównie z uprawy roli i pasterstwa (Maryański A., Modrzejewski P., Szot Z., 1989). Obecnie dawna stolica Imperium wygląda inaczej niż za panowania Inków. Miasto położone jest na średniej wysokości 3326 m n.p.m. i zamieszkane jest przez 333,4 tys. mieszkańców (2003 r.). Zostało 199
niestety w większości zburzone podczas najazdu kolonialnego, który zresztą doprowadził do upadku całego Imperium. Obecnie w mieście wszędzie można natknąć się na pozostałości po Inkach od ruin monumentalnych budowli po ich potomków (Indian Keczua) zamieszkujących miasto i jego okolice. Tutaj też można spotkać Indianki w ich zwykłych strojach bardzo szerokich spódnicach, melonikach (na czubkach głów!) i z mantas na plecach (czyli specjalnymi chustami), w których noszą wszystko (w tym na raz m. in. ziemniaki i dzieci). Również specyficzna atmosfera historii panująca w Cuzco powoduje, że każdy chce tam wrócić. Nad głównym Plaza powiewają dwie flagi: peruwiańska oraz tęczowa flaga Tahuantinsuyo, oznaczająca cztery części Imperium. Jak w większości miast Peru, centrum miasta stanowi Plaza de Armas (Plac Broni), obsadzony drzewami, z fontanną na środku. W jego północno wschodniej części stoi katedra, z którą łączą się dwie inne świątynie: po lewej stronie Iglesia de Jesús María (z 1733 r.), a po prawej stronie znajduje się najstarsza w mieście Iglesia del Triunfo (z 1536 r.). W południowo wschodniej części Plaza znajduje się bogato zdobiona Iglesia de la Compañía. Ponieważ Cuzco położone jest w kotlinie, ulice odchodzące od centrum wspinają się, niejednokrotnie bardzo stromo, w górę. Wiele budynków zbudowanych zostało na fundamentach budowli inkaskich i widać, że poszczególne kamienie (niektóre ważące nawet kilkanaście ton) są tak ściśle dopasowane, że nie można nic między nie wcisnąć (nawet żyletki). Miasto przestało być stolicą w XVI w., lecz nadal utrzymana jest jego pozycja regionalnego ośrodka kulturalnego, a w mniejszej mierze także i gospodarczego (Delavaud C., 1982). Wokół Cuzco jest wiele pozostałości po miastach inkaskich, lecz najsłynniejszym z nich i zarazem najbardziej znanym miejscem w Ameryce Południowej jest Machu Picchu. Odkryte zostało w 1911 r. przez amerykańskiego historyka Hirama Binghama. Dotrzeć do niego można na dwa sposoby: helikopterem (droższa wersja), lub pociągiem. Do miejscowości Aguas Calientes (która jest bazą wypadową do Zaginionego Miasta) nie prowadzi żadna droga kołowa. Machu Picchu położone jest na północ od Cuzco, w wilgotniejszym klimacie, wśród wilgotnych lasów subtropikalnych. Wznosi się na wysokości ok. 2700 m, ok. 700 m. nad Urubambą. Prowadzi do niego z miejscowości Aguas Calientes droga gruntowa serpentynami, lub - co chyba ciekawsze - szlak zbudowany z kamiennych stopni, pamiętających jeszcze zapewne czasy Inków. Przejście tym szlakiem to niesamowite przeżycie (wysoka wilgotność, tropikalny las z egzotycznymi roślinami). Miasto podzielone jest na kilka 200
części: mieszkalną, rolniczą i świątynno - pałacową. Panuje tam niezwykła atmosfera potęgi i wielkości, która powoduje, że każdy mimowolnie ścisza głos. Domy mieszkalne budowane były z kamienia i kryte strzechą. Obecnie podlegają renowacji. W mieście bardzo dobrze był rozwinięty system wodno kanalizacyjny. Woda transportowana była kanalikami wykutymi w skałach, połączonymi ze sobą systemem niewielkich kaskad i jeziorek. Położenie miasta na szczycie wzgórza sprawia, że na jego terenie jest duża różnica poziomów. Żywność dla mieszkańcy pozyskiwana była dzięki uprawianiu niewielkich poletek znajdujących się na terasach w części rolniczej. W części świątynnej urzędowali kapłani. Znaleźć tam można intihuatanę gnomon, oraz inne nieznanego przeznaczenia rzeźby w skałach. W ruinach miasta spotkać można lamy - hodowane są na mleko, mięso, wykorzystywane jako zwierzęta juczne, a także dla wełny, z której robiona jest odzież. Kolejnym ciekawym miejscem w Peru jest Arequipa. Jest to drugie co do wielkości miasto kraju 837,3 tys. Mieszkańców (2003 r.). Centrum miasta stanowi typowy główny plac Plaza de Armas - z katedrą. Niestety część katedry została zburzona podczas trzęsienia ziemi, które nawiedziło miasto w październiku 2000 r. Nad miastem góruje stożek czynnego wulkanu El Misti (5835 m n.p.m. ostatnia jego erupcja miała miejsce w 1870 r.). Większość budynków w Arequipie wzniesiono z białego tufu wulkanicznego (sillar), dlatego bywa też ono nazywane Białym Miastem. W pobliżu Arequipy znajduje się drugi pod względem głębokości kanion na świecie Kanion Colca na rzece Colca. Jako pierwsi eksplorowali go polscy kajakarze w 1981 r. W najgłębszym miejscu sięga 3400 m. głębokości. Jest to również ulubione miejsce kondorów. Z punktu zwanego Cruz del Condor o świcie można obserwować te olbrzymie ptaki. W dnie kanionu znajdują się oazy, w których w prymitywnych warunkach można spędzić noc. Znajdują się tam kamienne baseny z przepływającą przez nie termalną wodą i bungalowy, zbudowane z bambusa i pokryte liśćmi palmowymi. Po wypłynięciu z kanionu rzeka Colca zmienia nazwę na Rio Majes. Organizowane są na niej spływy pontonowe o zróżnicowanym stopniu trudności. W pobliżu Arequipy znajduje się niewielka miejscowość Toro Muerto. Obok niej na pustynnej powierzchni leżą setki rzeźbionych kamieni, których symboliki nie znają nawet archeolodzy. Wiele petroglifów przedstawia wyobrażenie doliny rzecznej, z dość ciekawym ujęciem perspektywy. 201
W południowo wschodniej części Peru zobaczyć można tektoniczne jezioro Titicaca (Ameryka Południowa, 1996). Nad nim, na wysokości około 3812 m n.p.m. położone jest Puno (107,5 tys.). Największą atrakcją okolic miasta są pływające wyspy. Zbudowane są one z trzciny totora, porastającej jezioro. Wiązki tej trzciny ułożone zostały na łodziach, zakotwiczonych na jeziorze. Warstwa trzciny ma około 1,5 m grubości. Pomiędzy wyspą a dnem jeziora jest również około 1,5 m wody. Trzcina musi być stale dokładana, gdyż gnije od strony wody. Wyspy zamieszkiwane są przez Indian z plemienia Uros. W ten sposób uchronili się przed ciągłymi najazdami Inków. 202
Ryc. 1 Wybrane miejscowośc, opisane w artykule. PERU...... Cuzco Puno Arequipa BOLIWIA La Paz Sucre Potosi Jezioro Titicaca ma powierzchnię 8 288 km 2, leży na wysokości 3 820 m n.p.m. i jest najwyżej na świecie położonym żeglownym jeziorem. Trwają spory pomiędzy Boliwią i Peru, ponieważ każdy z tych krajów wysuwa żądania do większej części jeziora. Z jeziorem związanych jest wiele legend inkaskich. Najważniejszym miejscem w wierzeniach inkaskich jest Isla del Sol (wyspa Słońca). Było to miejsce stworzenia i narodzin wszystkich ważnych bóstw, w tym samego Słońca. Właśnie tam miał się narodzić biały bóg Viracocha oraz pierwsi Inkowie rodzice: Manco Capac i Mama Huaca. Jest to do tej pory święte miejsce dla Indian 203
Ajmara i Keczua. Obok znajduje się mniejsza Wyspa Księżyca (Isla de la Luna), na której kiedyś znajdowała się świątynia Słońca. Sama wyspa to kawałek skalistego lądu, zamieszkany przez nielicznych Indian. Mieszkańcy wyspy to ludność rolnicza, uprawiająca niewielkie terasowe poletka, zapewne pamiętające jeszcze czasy Imperium. Isla del Sol była przede wszystkim ośrodkiem kultu, o czym świadczą pozostałości po kompleksie świątynno pałacowym, znajdującym się w głębi wyspy. Niestety, obecnie pałac i część świątynna jest w ruinie. Po boliwijskiej stronie jeziora znajduje się miasteczko Copacabana, (4,4 tys. mieszkańców). Jest ono największym ośrodkiem pielgrzymkowym Boliwii. W katedrze, wzniesionej w stylu mauretańskim, zbudowanej przy głównym placu znajduje się słynna figura Virgen de Copacabana (Dziewicy z Copacabany), sprawczyni wielu cudów. Spokojne na co dzień miasteczko ożywia się w niedzielę, kiedy przed Katedrę zajeżdżają samochody. Odbywa się wtedy ich święcenie przy huku petard, obsypywaniu confetti, kwiatami, oblewaniu piwem i szampanem. Nad miastem góruje Cerro Calvaria. Na jego szczyt prowadzi kamienna Droga Krzyżowa. Ze szczytu rozciąga się piękna panorama na miejscowość i jezioro. Sorata to niewielka boliwijska miejscowość położona bardziej w kierunku północno - wschodnim i niżej (ok. 2 700 m n.p.m.). Uznawana jest za najpiękniej położoną miejscowość Boliwii bujna roślinność kontrastuje z ośnieżonymi szczytami Ancohumy i Illampu (obydwa mają ponad 6 300 m wysokości). Około 30 kilometrów od Jeziora Titicaca położone jest Tiahuanaco stolica kultury panującej przed Inkami. Niestety, konkwistadorzy zburzyli miasto, kamienie zaś wywieźli z przeznaczeniem na budowę. Pozostały jedynie resztki świątyń, murów, piramida Słońca oraz słynna Brama Słońca, zbudowana z jednego bloku skalnego, ważącego około 12 ton. Nieliczne pozostałości murów pokryte są ciekawymi rzeźbami, przedstawiającymi przede wszystkim głowy. Stolicą Boliwii jest La Paz jego aglomeracja liczy 1,576 mln. mieszkańców (samo La Paz 830,5 tys.). Jest to faktyczna stolica, ponieważ tutaj znajduje się siedziba rządu, jest to największe miasto kraju, jego centrum finansowe i przemysłowe. Pierwsze wrażenie wjazdu do La Paz jest niesamowite. Początkowo droga, wiodąca z południa kraju biegnie przez altiplano, na którym widać jedynie ubogie i brudne slumsy (barriadas). Nagle droga ta obniża się, i po wjeździe do kotliny ukazuje się miasto w pełnej krasie. Położone jest średnio na wysokości 3 600 m n.p.m., góruje nad nim szczyt Illimani (6402 m są to najwyżej położone 204
tereny narciarskie na świecie, między 5320 a 4900 m). Dzielnice miasta mają piętrowy układ. Najwyżej położone tereny zajmują dzielnice indiańskie, w których ubogie domy zbudowane są z cegieł adobe (Dollfus O., 1982). Główną częścią miasta jest ulica biegnąca osią doliny. Jest to ulica banków, biur i najdroższych (jak na warunki boliwijskie) domów handlowych. Ciekawym miejscem w La Paz jest słynny targ czarownic, na którym nabyć można różne czarodziejskie specyfiki, a nawet suszone płody lam! Jest to miasto ogromnych kontrastów: w sąsiedztwie luksusowych sklepów biedni Indianie sprzedają drobiazgi i czyszczą buty, Indianki w tradycyjnych strojach mieszają się w tłumie przechodniów z elegancko ubranymi biznesmenami. Konstytucyjną stolicą Boliwii jest Sucre (204,2 tys.). Znajduje się w nim jednak tylko siedziba Sądu Najwyższego. Jest to spokojne, malownicze miasto. Na głównym Plaza znajduje się pomnik gen. Sucre bohatera walk o niepodległość Boliwii i pierwszego prezydenta niepodległej Boliwii. Potosi jest jednym z najwyżej położonych miast na świecie na średniej wys. 4 000 m, znajduje się tutaj też najwyżej położone lotnisko (ok. 4 100 m), równocześnie jednak zamieszkane jest przez 139,7 tys. osób. Miasto posiada oczywiście typowy rynek, niezwykle malowniczy i spokojny. Czuć tutaj wysokość jej objawami są między innymi zawroty i ból głowy oraz ogólne osłabienie. Wszystko w mieście odbywa się jakby w nieco zwolnionym tempie. Potosi rozwinęło się po odkryciu złóż srebra i miedzi, odkrytych w Cerro Rico (Bogata Góra). Obecnie cała góra podziurawiona jest ogromną ilością spółdzielczych kopalni. Część z nich można zwiedzać, a w czasie wędrówki można przyjrzeć się, w jak trudnych warunkach pracują górnicy (kopalnie położone są na wysokości do 4500, w wielu z nich brakuje wentylacji i nawet podstawowych zabezpieczeń). LITERATURA Ameryka Południowa, Delavaud C. (red), 1982,, PWN, Warszawa. Ameryka Południowa. Encyklopedia Geograficzna Świata, 1996, Wyd. OPRESS, Kraków. Ameryka Południowa. Przeglądowy Atlas Świata, R. Mydel i J. Groch (red.), 1999, Wyd. Fogra, Kraków. Dembicz A., Makowski J., Malinowski A., Skoczek M., 1979, Słownik terminów geograficznych Ameryki Łacińskiej, Wiedza Powszechna, Warszawa. 205
Delavaud C., 1982, Peru, [w:] Ameryka Południowa, C. Delavaud (red.), PWN, Warszawa. Dollfus O., 1982, Boliwia, [w:] Ameryka Południowa, C. Delavaud (red.), PWN, Warszawa. Maryański A., Modrzejewski P., Szot Z., 1989, Geografia ekonomiczna Ameryki Łacińskiej, PWE, Warszawa. Stigl M., 1985, Cziciele gwiazd, PIW, Warszawa. 206