Wykład 3 Odczytanie fragmentu Rdz 3,1-24

Wykład 3 Odczytanie fragmentu Rdz 3,1-24 Ks. Michał Bednarz Upadek pierwszych ludzi i kara Prowadzący: A zatem czy raj naprawdę istniał? Wykładowca: Według opisu biblijnego pierwsi ludzie zostali umieszczeni w raju, a więc we wspaniałym ogrodzie zwierząt i ptaków (Rdz 2,4b-17). Ogród ten zawdzięczał niezwykłą urodzajność Tygrysowi i Eufratowi oraz dwu innym wielkim rzekom. Autor natchniony, pragnąc przekazać prawdę religijną, oparł się na poglądach ludzi swej epoki. Pisze o przyjaźni z Bogiem i o konsekwencjach tego stanu. Obraz cudownego ogrodu jest dla niego środkiem, przy pomocy którego przedstawia stan łaski, do którego został podniesiony pierwszy człowiek. Cudowny ogród rajski ze swym bujnym drzewostanem jest zatem obrazem-symbolem daru Boga udzielonego ludziom. W opisie autor natchniony zastosował więc język obrazowy, przy pomocy którego przekazuje pewne prawdy religijne. Nie zamierza informować o róŝnicy fizycznej między światem aktualnym, a światem pierwotnym, ale o róŝnicy między stanem niewinności a stanem grzechu. Cudownemu ogrodowi odpowiada zatem przede wszystkim coś rzeczywiście istniejącego w człowieku. Otwarta jest zaś sprawa, czy temu opisowi odpowiadała jakaś rzeczywistość w świecie materialnym poza człowiekiem. Prowadzący: Czy to wąŝ kusił pierwszych ludzi? Wykładowca: Według Księgi Rodzaju pierwsi ludzie, stworzeni przez Boga, zostali umieszczeni w raju, a więc we wspaniałym ogrodzie pełnym zwierząt i ptaków. Było to miejsce, gdzie ludzie byli szczęśliwi. Do opisu autor dołącza fantastyczne opowiadanie o harmonii człowieka z Bogiem. Jednak niespodziewanie opowiadanie nabiera ciemnych barw. Pojawia się postać wcześniej niezapowiedziana wąŝ. ChociaŜ został stworzony przez Boga, to jednak róŝnił się od zwierząt i innych węŝów. Posiadał cechy wykraczające poza naturę zwierzęcia. Zdradzał niepospolitą inteligencję, znał psychikę ludzką i sztukę uwodzenia. Był przebiegły i obdarzony rozumem. Ukazywał ponadto Boga w złym świetle i zwodził kobietę. Rozpoczął z nią dyskusję i podwaŝył BoŜy zakaz, zmieniając go w sposób widoczny. Podkreślał, Ŝe jedynym motywem zakazu jest zazdrość. W sposób perfidny przypisał zazdrości to, co w rzeczywistości pochodziło z dobroci Boga. Rola węŝa nie zakończyła się w raju. Będzie dalej, w ciągu wieków, walczył przeciw ludzkości, chociaŝ nie osiągnie końcowego zwycięstwa. Jest to więc byt nie tylko rozumny, ale i duchowy. Nie ulega wątpliwości, Ŝe wąŝ jest zamaskowaną potęgą zła: przeciwnikiem Boga. Gdy nastąpi dalszy rozwój objawienia, autorzy natchnieni wyraźnie zaznaczą, Ŝe chodzi w tym wypadku o szatana. Autor Księgi Mądrości, który Ŝył około 900 lat później niŝ twórca tradycji o kuszeniu pierwszych ludzi w raju, napisał: A śmierć weszła w świat przez zawiść diabła (Mdr 2,24). Prowadzący: W czym przejawił się grzech, który popełnili pierwsi ludzie? Wykładowca: Tekst mówi o bardzo konkretnej czynności: człowiek spoŝył owoc zakazany. JeŜeli bierze się opis dosłownie, to wtedy odpowiedź jest jasna i prosta. JeŜeli jednak widzi się w nim formę literacką, to wtedy rodzi się pytanie: czy grzech prarodziców był tylko grzechem 1

wewnętrznym, czy teŝ skonkretyzował się w jakimś czynie zewnętrznym? W drugim wypadku powstaje pytanie: czy moŝna określić naturę tego czynu? Autor pisze tylko ogólnie. Elementy wspomniane przez niego uwypuklają to, co jest istotne w kaŝdym ludzkim grzechu: człowiek oddala się od Boga i pragnie zbawić się tylko przy pomocy własnych sił. Sam chce być kryterium dobra i zła, czyli odrzuca to, iŝ jest stworzeniem. Nie chce uznać całkowitej zaleŝności od Boga oraz faktu, Ŝe zbawienie jest wyłącznie łaską. Czyli grzech polega na tym, Ŝe człowiek, zamiast otworzyć się na działanie Boga, zamyka się w sobie. Nie jest wykluczone, Ŝe przejawiało się to w jakiejś czynności zewnętrznej. Nie da się tego jednak bliŝej sprecyzować. Opis biblijny jest wystarczająco jasny. Wynika z niego, Ŝe pierwsi ludzie znaleźli się w sytuacji, w której dokonali wyboru między tak lub nie w stosunku do Boga, nawet jeŝeli okazją była rzecz drobna. Opis wskazuje, Ŝe ich czyn ma wszystkie znamiona grzechu. Ma taką samą naturę jak i inne czyny, które Pismo Święte nazywa grzechami. Był to jednak wybór zasadniczy. Prowadzący: Jak autor natchniony opisuje karę, która spotkała pierwszych ludzi? Wykładowca: Niezwykle dramatyczny opis ukazuje moment oczekiwania grzeszników na spotkanie z Bogiem. Hagiograf wykazał tutaj niezwykłą znajomość Boga, przed którym nie moŝna uciec. Wyrok potępienia jest nieunikniony. Natychmiast nastąpiło przesłuchanie najpierw męŝczyzny, a później kobiety. WąŜ nie był przesłuchiwany, gdyŝ jego wina była oczywista. Wszystko przebiegało tak jak przed trybunałem sądowym (Rdz 3,9-13). Bóg wypowiedział wyrok potępienia w porządku odwrotnym. Postąpił tak jak kaŝdy sędzia. Pytał tak, jak gdyby nie znał zupełnie sprawy. MęŜczyzna wyznał swą winę, ale obciąŝył nią kobietę, a ta z kolei zrzuciła odpowiedzialność na węŝa. Kobieta została ukarana w pełnieniu zasadniczej funkcji jako matka i Ŝona. Będzie musiała znosić bóle rodzenia. MęŜczyzna otrzymał karę przede wszystkim jako rolnik. Jego praca, zapewniająca utrzymanie rodzinie, będzie odtąd uciąŝliwa. Utraciła radosny aspekt, jaki posiadała w raju (Rdz 2,15). Na końcu uciąŝliwego Ŝycia czeka człowieka śmierć. Musi wrócić do ziemi, z której powstał. Ks. Piotr Łabuda Podział na rozdziały i wersety ksiąg biblijnych. Traktat o natchnieniu. Prowadzący: Stworzenie świata, człowieka, historia grzechu pierwszych rodziców, a potem kolejne wydarzenia nazywane historią zbawienia, wszystko to znajduje się w księdze, której nazwę poznaliśmy w zeszłym tygodniu. Kiedy się nad tym wszystkim zastanawiałem się zrodziło się we mnie pytanie: Czy cały Biblijny tekst był dzielony na rozdziały i wersety w momencie tworzenia go? Wykładowca: Pamiętać naleŝy, iŝ w pierwotnym tekście poszczególnych ksiąg biblijnych, nie znajdziemy podziału na rozdziały i wiersze. Co więcej nie oddzielano nawet wyrazów; pisano jednym ciągiem, litera po literze. Była to tzw. Scriptio continua. Z takiego zapisu powstały kodeksy minuskułowe i majuskułowe (w zaleŝności czy pisano duŝymi czy małymi literami). Z czasem, dla celów liturgicznych, śydzi palestyńscy podzielili Torę na 167 sedarim (od hebr. sedarim porządek ). Był to trzyletni cykl czytań synagogalnych. Następny podział nastąpił w Babilonii podzielono Pięcioksiąg na 54 parszijot ( fragment, porcja ) na potrzeby jednorocznego cyklu czytań. Ksiąg prorockich nie dzielono, wybrano z nich tylko 85 perykop i przeznaczono do czytania w czasie naboŝeństw synagogalnych w szabat, po odczytaniu tekstu z 2

Tory. Perykopy te nazywano haftorah. Według Miszny, zbioru norm, które miał otrzymać w formie ustnej sam MojŜesz, uczeni w Piśmie dokonali podziału na wiersze i policzyli je juŝ w II w. Wszystko to dotyczy ksiąg Starego Przymierza i tradycji Ŝydowskiej. Najstarszy podział chrześcijański pochodzi z III w. i został wprowadzony przez filozofa aleksandryjskiego Ammoniusa Saccasa. Podzielił on Ewangelie na 1162 kefalaia ( rozdziały ). Znanego nam dziś podziału na rozdziały dokonał Stefan Langton (1150-1228), kanclerz Uniwersytetu Paryskiego, a potem arcybiskup Canterbury. W roku 1214 podzielił on Biblię łacińską na rozdziały. Podział ten został doprecyzowany w 1262 roku przez kard. Hugo. Podziału na wiersze najpierw Starego Testamentu dokonał w 1528 roku jeden z najznakomitszych znawców języka hebrajskiego w ówczesnych czasach, dominikanin Santes Pagnini (1470-1541). Nowy Testament podział na wiersze otrzymał w 1555 roku. Uczynił to paryski drukarz Robert Estienne. Mówiąc o podziale na rozdziały i wersety warto pamiętać, Ŝe ten podział ma znaczenie jedynie uŝytkowe, nie naleŝy go traktować jako podziału znaczeniowego. Od XVI w. Pismo Święte cytuje się, podając skrót nazwy księgi, rozdział i oddzielony przecinkiem numer wiersza. PoniŜej zostaną podane obowiązujące nazwy i skróty nazw ksiąg natchnionych. Prowadzący: JuŜ kilka razy, mówiąc o autorach biblijnych czy o księgach Pisma Świętego, uŝywał ksiądz określenia: natchniony, natchnione. Co ono znaczy? Wykładowca: Natchnienie stanowi najbardziej istotną cechę Pisma Świętego jako księgi świętej i objawionej przez Boga. Rzeczywistość natchnienia obejmuje wszystkich, którzy w jakikolwiek twórczy sposób współdziałali w powstawaniu, przekazywaniu czy teŝ spisywaniu poszczególnych ksiąg. Stąd teŝ ojcowie soborowi powiedzą, iŝ Kościół miał zawsze we czci Pisma BoŜe, podobnie jak samo Ciało Pańskie, skoro zwłaszcza w liturgii świętej nie przestaje brać i podawać wiernym chleb Ŝywota tak ze stołu Słowa BoŜego, jak i Ciała Chrystusowego (DV 21). Księgi te zostały napisane pod natchnieniem Ducha Świętego: Kościół uznaje księgi Pisma Świętego za kanoniczne [...], spisane pod natchnieniem Ducha Świętego mają Boga za autora i jako takie zostały powierzone Kościołowi (EB 77). Mówiąc o dokumentach kościoła, na temat natchnienia, warto tu przypomnieć jeszcze jeden dekret, pochodzący z czasów Soboru Trydenckiego. Uczestnicy soboru przypominają, Ŝe Bóg w swojej dobroci postanowił, aby to, co dla zbawienia wszystkich narodów objawił, pozostało w całości na zawsze, i było przekazywane wszystkim pokoleniom. Dlatego Chrystus Pan, w którym całe objawienie NajwyŜszego Boga znajduje swą pełnię (por. 2 Kor 1,20 i 3,16-4,6), polecił Apostołom, aby Ewangelię zapowiedzianą przedtem przez proroków, przez siebie zaś wypełnioną i obwieszczoną, głosili wszystkim ludziom jako źródło wszelkiej zbawiennej prawdy i moralnego porządku 1. Polecenie to zostało wiernie wypełnione tak przez Apostołów, którzy głosili i przekazali to, o czym dowiedzieli się, ze słów, z zachowania i czynów Chrystusa, czy teŝ dzięki pomocy Ducha Świętego, jak i przez tych Apostołów i męŝów apostolskich, którzy pod natchnieniem Ducha Świętego na piśmie utrwalili orędzie zbawienia 2. A zatem, czytając Pismo Święte, widzimy odbicie historii świata, kolejnych epok i środowiska. JednakŜe biorąc do ręki Księgę, naleŝy pamiętać o prawdzie, iŝ została ona napisana pod natchnieniem Ducha Świętego i Boga ma za Autora 3. Stąd teŝ, trzeba zastanowić się nad tym, jak 1 Por. Mt 28,19-20 i Mk 16,15; Sobór Trydencki, Dekret De canonicis Scripturis: Denz 783 (1501). 2 Por. Sobór Trydencki, jw.; Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz. 2: Denz. 1787 (3006). 3 Sobór Watykański I, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej Dei Filius, rozdz. 2: Denz. 1787 (3006). 3

moŝemy pogodzić ów aspekt boski i ludzki konieczna jest naukowa refleksja nad zagadnieniem natchnienia. Ta refleksja nad tajemnicą znaczenia terminu natchnienie, będzie nam towarzyszyła przez kilka następnych spotkań. Natchnienie bowiem wyróŝnia księgi Pisma Świętego spośród wszystkich innych dzieł literatury czy nawet ksiąg innych religii 4. Prowadzący: A zatem natchnienie to nie tylko potoczne określenie ludzi tworzących czy teŝ wykonujących podjęte prace z niezwykłym polotem? Wykładowca: Rzeczywiście, według słownika języka polskiego 5 natchnienie, to stan duchowego napięcia, oŝywienia twórczego, poryw twórczy, skłonność, pewien talent. Stąd teŝ często mówimy o natchnieniu poetyckim, muzycznym, malarskim. Mówimy, Ŝe moŝna mieć natchnienie do pracy, wykonywać jakieś zadanie pod wpływem natchnienia. Słowo natchnienie jest bardzo często uŝywane w języku potocznym, np. gdy mówimy o ludziach szczególnie uzdolnionych, działających w pewnym uniesieniu, a takŝe o stworzonych przez nich dziełach. Określenie natchniony natchnienie stosowane w odniesieniu do Pisma Świętego ma jednak znaczenie szczególne, gdyŝ ukazuje i objaśnia relację, jaka zachodzi między Bogiem a człowiekiem. Mamy więc do czynienia z relacją teologiczną. Natchnieniem w teologii zwykło się nazywać współdziałanie Boga i człowieka, którego owocem jest Biblia jako księga bosko-ludzka. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe natchnienie jest działaniem nadprzyrodzonym Boga, obejmującym cały proces powstawania ksiąg świętych. W odniesieniu do ludzi, uczestniczących w procesie powstawania ksiąg, natchnienie wyraŝa się w szczególnej nadprzyrodzonej i wewnętrznej pomocy zarówno w czasie tworzenia, przekazywania, jak i spisywania orędzia BoŜego. W odniesieniu zaś do samych ksiąg natchnienie wyraŝa się w ich podwójnym autorstwie, mocą którego zarówno Bóg, jak i człowiek są rzeczywistymi i prawdziwymi autorami. Natchnienie biblijne jest to więc charyzmatyczny i bezpośredni wpływ Boga na poszczególnych autorów Pisma Świętego (słuchających, przekazujących i spisujących), dzięki któremu pomimo Ŝe zachowują oni własną indywidualność pisarską i autorstwo napisanych przez siebie ksiąg Bóg staje się ich głównym Autorem. Zatem słowo natchniony, natchnienie w odniesieniu do Biblii ma znaczenie szczególne. Określa ono bowiem współdziałanie Boga i człowieka. Owocem tego współdziałania są księgi Starego i Nowego Testamentu. Mówimy więc o natchnieniu w odniesieniu tak do Boga jest to nadprzyrodzone działanie, które obejmuje cały proces powstawania ksiąg, jak i w odniesieniu do człowieka, który uczestniczy w tym procesie powstawania poszczególnych ksiąg (to tchnienie BoŜe obejmuje oczywiście tworzenie, przekazywanie i spisanie.). Określenie to naleŝy równieŝ odnosić do samych ksiąg, w których natchnienie wyraŝa się w podwójnym autorstwie Boga i człowieka, gdyŝ i Bóg, i człowiek są rzeczywistymi i prawdziwymi autorami. Prowadzący: A czy samo słowo natchnienie ma korzenie biblijne? Wykładowca: Źródłosłowem określenia natchniony jest grecki wyraz theopneustos (qeo,pneustoj). Znajduje się on w 2 Tm 3,16. Składa się on z dwóch członów: theos Bóg i pneuo tchnę. MoŜemy więc przetłumaczyć to nie tyle jako natchnienie, co raczej jako natchnienie Bogiem. Na koniec warto równieŝ zauwaŝyć, iŝ BoŜe natchnienie, w odniesieniu do Pisma Świętego, ma bardzo szeroki zakres działania. Obejmuje ono bowiem cały czas kształtowania się ksiąg 4 Na temat natchnienia zob. szerzej: H. Muszyński, Słowo natchnione. Zarys teologicznych treści natchnienia biblijnego, Kraków 1983. 5 Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002, s. 506. 4

świętych, jak równieŝ wszystkich ludzi, którzy współdziałali przy ich powstawaniu oraz przekazywaniu. Prowadzący: Dziś rozpoczęliśmy poznawanie traktatu o natchnieniu. A skoro o natchnieniu, to dla naszych słuchaczy mamy kolejne konkursowe pytanie: Jak moŝna przetłumaczyć określenie natchnienie? W zeszłym tygodniu nagrodę ksiąŝkową, za dobrą odpowiedź przesłaną listownie, wylosowała Pani Eliza Pater z Tarnowa. NAZWY I SKRÓTY KSIĄG PISMA ŚWIĘTEGO: STARY TESTAMENT Rodzaju Rdz Wyjścia Wj Kapłańska Kpł Liczb Lb Powtórzonego Prawa Pwt Jozuego Joz Sędziów Sdz Rut Rt 1 Samuela 1 Sm 2 Samuela 2 Sm 1 Królewska 1 Krl 2 Królewska 2 Krl 1 Kronik 1 Krn 2 Kronik 2 Krn Ezdrasz Ezd Nehemiasz Ne Tobiasz Tb Judyt Jdt Ester Est 1 Machabejska 1 Mch 2 Machabejska 2 Mch Hiob Hi Psalmy Ps Przysłów Prz Kohelet (Eklezjastes) Koh 5

Pieśń nad pieśniami Mądrości Syrach (Eklezjastyk) Izajasz Jeremiasz Lamentacje (Treny) Baruch Ezechiel Daniel Ozeasz Joel Amos Abdiasz Jonasz Micheasz Nahum Habakuk Sofoniasz Aggeusz Zachariasz Malachiasz Pnp Mdr Syr Iz Jr Lm Ba Ez Dn Oz Jl Am Ab Jon Mi Na Ha So Ag Za Ml NOWY TESTAMENT Ewangelia wg św. Mateusza Ewangelia wg św. Marka Ewangelia wg św. Łukasza Ewangelia wg św. Jana Dzieje Apostolskie List do Rzymian Listy do Koryntian List do Galatów List do Efezjan List do Filipian Mt Mk Łk J Dz Rz 1-2 Kor Ga Ef Flp 6

List do Kolosan Listy do Tesaloniczan Listy do Tymoteusza List do Tytusa List do Filomena List do Hebrajczyków List św. Jakuba Listy św. Piotra Listy św. Jana List Judy Apokalipsa Kol 1-2 Tes 1-2 Tm Tt Flm Hbr Jk 1-2 P 1-3 J Jud Ap 7