Produkcja buraków cukrowych

Produkcja buraków cukrowych Spis treści 1. Ogólna informacja o produkcji buraków cukrowych w Polsce... 1 2. Ogólna informacja o rynku cukru w Polsce, z uwzględnieniem regulacji dotyczących buraków cukrowych... 3 3. Ogólna informacja o rynku cukru w Unii Europejskiej, z uwzględnieniem regulacji dotyczących buraków cukrowych... 9 4. Nowe przepisy, istotne dla plantatorów buraków cukrowych po przystąpieniu Polski do UE... 12 5. Bezpośrednie skutki i efekty ekonomiczne wdrożenia nowych przepisów... 15 6. Podstawy prawne... 17 7. Bibliografia... 18 8. Ważne organizacje... 18 9. Przydatne strony internetowe... 19 1. Ogólna informacja o produkcji buraków cukrowych w Polsce W Polsce w latach 2000 2002 zbiory buraków cukrowych wynosiły średnio 12,6 mln ton, a uprawa ta zajmowała 2,7% powierzchni zasiewów wszystkich ziemiopłodów. Wartość produkcji towarowej buraków cukrowych wynosiła przeciętnie ok. 1,4 mld zł i stanowiła 4,0% produkcji towarowej krajowego rolni ctwa. Uprawą buraków cukrowych zajmowało się w przybliżeniu co piętnaste indywidualne gospodar stwo rolne, posiadające więcej niż 1 ha użytków rolnych, a w tym w przybliżeniu co piąte indywidualne gospodarstwo o powierzchni 15 ha lub więcej użytków rolnych. Najwięcej buraków cukrowych uprawiano w województwach: wielkopolskim, kujawsko pomorskim, lubelskim i dolnośląskim. W latach 1996 2003 łączna powierzchnia uprawy buraków cukrowych w kraju zmniejszyła się z ponad 400 tys. ha do ok. 300 tys. ha, a liczba plantatorów spadła z 260 tysięcy do 83,6 tysięcy (tab. 1). Zmian tych nie można omawiać w oderwaniu od działalności przemysłu cukrowniczego, gdyż buraki cukrowe uprawiane są wyłącznie w systemie kontraktacji i prawie wyłącznie na cele produkcji cukru. Do produkcji suszu buraczanego na potrzeby przemysłu koncentratów spożywczych zużywa się znikomą ilość buraków cukrowych. Etanol paliwo 1

wy (bioetanol) wytwarza się na razie tylko w jednej cukrowni, z melasy buraczanej. Nie uprawia się jeszcze buraków cukrowych do bezpośredniego przerobu na bioetanol, w przeciwieństwie na przykład do Francji. Spadek powierzchni uprawy buraków cukrowych i liczby plantatorów, jaki wystąpił w Polsce w ostatnich latach, spowodowany jest wieloma przyczynami, a zwłaszcza: koncentracją uprawy, tj. wzrostem obszaru poszczególnych plantacji, eliminowaniem przez cukrownie plantatorów dostarczających najmniej surowca, dążeniem cukrowni do pewnego ograniczania produkcji cukru z uwagi na niski poziom cen cukru na rynku krajowym i światowym, poprawą poziomu agrotechniki, w tym: wzrostem mechanizacji zbiorów, upowszechnianiem nowo czesnej technologii wysiewu nasion, stosowaniem herbicydów nowej generacji, ustalaniem dawek nawozów mineralnych w oparciu o analizę gleby itp. Tabela 1. Podstawowe informacje o przemyśle cukrowniczym w Polsce Produkcja buraków cukrowych Uwagi: (a) W przeliczeniu na cukier biały. (b) Produkcja cukru w kampanii, a nie w roku kalendarzowym. (c) Wskaźnik zwany też technologicznym plonem cukru. (d) Zawartość cukru w krajance buraczanej, w fabryce. (e) Szacunek i dane wstępne. Źródło: Ł. Chudoba: Produkcja buraków cukrowych, Stan przemysłu cukrowniczego rozdziały w analizie Rynek cukru. Stan i perspektywy, MRiRW, ARR, IERiGŻ, Warszawa 2002 2003, nr 22 24; dla roku 2003 powierzchnia uprawy, plony i zbiory wg GUS, pozostałe dane wg Stowarzyszenia Techników Cukrowników.. W rezultacie powyższych zmian nastąpił wzrost plonów i jakości przetwórczej buraków cukrowych. Z uwagi na to, jak również dzięki poprawie sprawności technologicznej cukrowni, zmniejszyło się zapotrzebowanie na surowiec buraczany niezbędny do wyprodukowania jednej tony cukru (por. pozycję 10 w tabeli 1). 2

2. Ogólna informacja o rynku cukru w Polsce, z uwzględnieniem regulacji dotyczących buraków cukrowych 2.1. Zasady regulacji rynku cukru w Polsce przed integracją z UE Od 1994 r. wdrażano i doskonalono zasady regulacji polskiego rynku cukru, zbliżone do zasad stosowa nych w Unii Europejskiej. Do dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, tj. do 1 maja 2004 r. obowiązywać będą następujące polskie przepisy prawne, dotyczące krajowych plantatorów buraków cukrowych i producentów cukru: Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku cukru, opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 76 z 25 lipca 2001 r., poz. 810, oraz zmiany do tej ustawy, opublikowane w: Dz. U. nr 122 z 23 października 2001 r., poz. 1322, Dz. U. nr 127 z 10 sierpnia 2002 r., poz. 1086, Dz. U. nr 100 z 5 czerwca 2003 r., poz. 923. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 marca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy między producentami cukru i plantatorami buraków cukrowych, Dz. U. nr 26 z 25 marca 2002 r., poz. 260. Rozporządzenia dotyczące kwot produkcji cukru i izoglukozy w roku rozliczeniowym 2003/2004: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie kwoty A i B cukru oraz kwoty A i B izoglukozy, Dz. U. nr 126 z 9 sierpnia 2002 r., poz. 1072, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2002 r. (zmieniające wyżej opisane rozporzą dzenie), Dz. U. nr 139 z dnia 2 września 2002 r., poz. 1166. Rozporządzenia dotyczące cen buraków cukrowych i ceny interwencyjnej cukru w roku rozliczenio wym 2003/2004: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie ustalenia ceny interwencyjnej cukru białego i ceny podstawowej buraków cukrowych, Dz. U. nr 126 z 9 sierpnia 2002 r., poz. 1072, Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2003 r. w sprawie cen minimal nych buraków A i B, Dz. U. nr 49 z 24 marca 2003 r., poz. 417. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 grudnia 2001 r. w sprawie trybu oraz terminów pobierania opłat cukrowych, Dz. U. nr 153 z dnia 20 grudnia 2001 r., poz. 1770. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 września 2002 r. w sprawie szczegóło wych zasad dokonywania zakupów interwencyjnych cukru białego, Dz. U. nr 161 z dnia 30 września 2002 r., poz. 10335. Zasady regulacji rynku cukru w Polsce ustanowiono z myślą o ustabilizowaniu cen cukru oraz stabilizacji dochodów plantatorów buraków cukrowych i producentów cukru na poziomie zapewniającym opłacalność ich działalności. Celowi temu służyło przede wszystkim coroczne ograniczanie (kwotowanie, limitowanie) produkcji cukru do rozmiarów: kwoty A którą zgodnie z ostatnią zmianą w Ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku Ogólna informacja o rynku cukru... 3

cukru, definiowano jako ilość cukru buraczanego, jaka może być wyprodukowana w danym roku rozliczeniowym i wprowadzona na rynek krajowy w okresie od dnia 1 października danego roku rozliczeniowego do dnia 30 września następnego roku rozliczeniowego, kwoty B którą (zgodnie z podstawą prawną jak wyżej), definiowano jako ilość cukru buraczanego, jaka może być wyprodukowana w danym roku rozliczeniowym i wprowadzona na rynek krajowy w okresie od dnia 1 października danego roku rozliczeniowego do dnia 30 września następnego roku rozliczeniowego lub wyeksportowana z dopłatami w okresie roku rozliczeniowego, na który została ustalona. Produkcja buraków cukrowych Rok rozliczeniowy oznaczał okres od 1 lipca do 30 czerwca roku następnego (w Unii Europejskiej ten sam okres nazywa się rokiem gospodarczym marketing year ). Nadwyżkę produkcji cukru ponad kwoty A i B nazwano cukrem C (w cukrowniach używane jest także uproszczone określenie kwota C ). Ten cukier musiał być wyeksportowany w postaci nieprzetworzonej lub w wyrobach o zawartości cukru co najmniej 10% w przeliczeniu na cukier biały, w terminie do 31 grudnia roku kalendarzowego, w którym przypadał koniec danego roku rozliczeniowego. Równocześnie przed importem taniego cukru do Polski (poza uzgodnionymi kontyngentami) chroniły wysokie stawki celne, zbliżone do stosowanych w Unii Europejskiej (por. opracowanie dotyczące handlu cukrem: www.agro info.org.pl). Na rok rozliczeniowy 2003/2004 Rada Ministrów ustaliła kwotę A cukru w ilości 1.520 tys. ton i kwotę B 102,2 tys. ton. Kwoty produkcji izoglukozy zostały określone na następującym poziomie: kwota A 60 tys. ton w przeliczeniu na suchą substancję w 42% roztworze fruktozy (jest to ilość równoważna 60 tys. ton cukru), kwota B 2,2 tys. ton (w przeliczeniu jak wyżej). Przy ustalaniu kwoty A cukru w Polsce w roku rozliczeniowym 2003/2004 rozpatrywano zapotrzebowanie (popyt) na cukier w kraju, pomniejszone o przewidywany import cukru (zwłaszcza przy obniżonych stawkach celnych w ramach kontyngentów uzgodnionych z WTO, Rumunią i Węgrami) oraz pomniejszone o ewentualne zapotrzebowanie na izoglukozę, która jest substytutem cukru, produkowanym od niedawna w kraju. Kwotę B cukru ustalono w ilości równej limitowi eksportu cukru z dopłatą, rekompensującą eksporterom niski poziom cen cukru na wolnym rynku światowym; ten limit został ustalony w drodze negocjacji rządu polskiego ze Światową Organizacją Handlu (w skrócie: WTO World Trade Organisation). Kwoty produkcji izoglukozy otrzymywał jedyny producent tego wyrobu, natomiast kwoty produkcji cukru były rozdzielane pomiędzy znaczną liczbę producentów cukru. Części kwot A i B cukru, przysługujące poszczególnym producentom, nazywano limitami A i B cukru. Na rok 2003/2004 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozdzielił je pomiędzy producentów cukru w takich proporcjach, jakie wystąpiły przy podziale kwot A i B w roku 2001/02. Warunkiem przydzielenia producentom cukru i izoglukozy limitów A i B cukru lub izoglukozy było złożenie odpowiednich wniosków, adresowanych do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ponadto producenci obowiązani byli składać miesięczne i roczne sprawozdania z produkcji i obrotu cukrem lub izoglukozą. Wzory takich 4

wniosków i sprawozdań dla roku rozliczeniowego 2003/2004 zostały określone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz. U. nr 139 z dnia 25 lipca 2003 r., poz. 1334). Nie później niż 30 dni po otrzymaniu przez producenta cukru limitów A i B cukru, ustalano ilości buraków A i B, niezbędne do wyprodukowania cukru w tych limitach. Podstawą do prognozy niezbędnej ilości surowca była średnia wydajność cukru z buraków, tzw. wydatek cukru, z pięciu ostatnich kampanii. Ustalały to Komisje Mieszane, działające przy wszystkich producentach cukru. W skład każdej Komisji Mieszanej wchodziło po 3 przedstawicieli plantatorów i 3 przedstawicieli producenta cukru. Komisje te rozdzielały ustalone ilości buraków cukrowych pomiędzy plantatorów, którzy w ten sposób uzyskiwali prawo do uprawy i dostawy buraków cukrowych. Prawo takie przysługiwało plantatorom, którzy mieli zawarte umowy kontraktacyjne na kampanię 2001/2002. Przy corocznym podziale ogólnej ilości buraków pomiędzy uprawnionych plantatorów uwzględniano ich udział w kontraktacji w ostatnich pięciu latach. Dalsze szczegóły ustalania, podziału, a także zbywania i nabywania przez plantatorów praw do uprawy i dostawy buraków cukrowych zawierało cytowane na wstępie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 marca 2002 r. Rozmiary produkcji cukru C (i kontraktacji buraków C) nie były limitowane, zależały od indywidualnych decyzji producentów cukru, a także od warunków pogodowych, wpływających na plony buraków cukrowych. Obok ograniczania produkcji, ważnym elementem regulacji rynku cukru były (i są nadal) ceny: cena interwencyjna cukru i cena podstawowa buraków cukrowych. Cenę interwencyjną cukru definiowano jako cenę, po której Agencja Rynku Rolnego może zakupić cukier A lub B od producenta cukru. Taka interwencja mogłaby przyczynić się np. do zmniejszenia nadmiernych zapasów cukru, które powodują spadek cen rynkowych tego produktu i pogorszenie wyników finansowych producentów. Do I kwartału 2004 roku, z uwagi na brak środków finansowych, ARR nie prowadziła zakupów interwencyjnych cukru. Po cenie interwencyjnej mógłby zostać zakupiony przez ARR cukier o ściśle określonych parametrach jakości, podanych w cytowanym na wstępie niniejszego rozdziału rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 września 2002 r. Parametry te są analogiczne do wartości wymaganych dla cukru białego kategorii 2 w polskiej normie PN A 74850 Cukier biały, ustanowionej w 1996 r. przez Polski Komitet Normalizacyjny. W omawianym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi określono ponadto wysokość dopłat i opustów w stosunku do ceny interwencyjnej cukru, powiązanych z odchyleniami niektórych cech jakości (zabarwienie kryształów, zabarwienie roztworu cukru) w stosunku do przedziału standardowego. Cena podstawowa buraków cukrowych ustalana była w odpowiedniej proporcji do ceny interwencyjnej cukru, przy uwzględnieniu marży producenta cukru, stanowiącej sumę kosztów przerobu buraków i zysku ze sprzedaży cukru. Przedkładane przez rząd propozycje ceny interwencyjnej cukru i ceny podstawowej buraków cukrowych opiniowane były przez Komisję Porozumiewawczą do Spraw Cukru, złożoną z 6 przedstawicieli plantatorów buraków cukrowych i 6 przedstawicieli producentów cukru. Ogólna informacja o rynku cukru... 5

Na rok rozliczeniowy 2003/2004 Rada Ministrów ustaliła cenę interwencyjną cukru białego w wysokości 1,85 zł za kg i cenę podstawową buraków cukrowych w wysokości 125,35 zł za tonę (obydwie ceny bez VAT). Za sprzedane producentom cukru buraki cukrowe A i B plantatorzy otrzymywali zapłatę nie według podstawowej ceny skupu, lecz co najmniej według cen minimalnych, które są niższe o równowartość udziału plantatorów w dotowaniu eksportu cukru z kwoty B (koszty tego eksportu ponoszą zarówno plantatorzy jak i producenci cukru, chociaż odnośne opłaty wnoszą tylko ci drudzy). Z tego względu cena minimalna buraków A stanowiła 98% ceny podstawowej, a cena minimalna buraków B 68% ceny podstawowej, przy zastrzeżeniu, że ta ostatnia cena mogła być jeszcze bardziej obniżona, gdyby zgromadzone opłaty na cele dotowania eksportu cukru okazały się niewystarczające. Wyżej opisane minimalne ceny skupu dotyczyły buraków cukrowych o jakości standardowej, której podstawowym wyznacznikiem w roku rozliczeniowym 2003/2004 była zawartość 16% cukru (rok wcześniej 15% cukru), oznaczona metodą polarymetryczną. Na rok rozliczeniowy 2003/2004 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi ustalił cenę minimalną buraków A w wysokości 122,84 zł za tonę oraz cenę minimalną buraków B 85,24 zł/t (obydwie ceny bez VAT). Minister ustalił także wysokość dopłat i opustów w stosunku do tych cen przy określonych przedziałach zróżnicowania cukrowości, powyżej i poniżej 16% (tab. 2). Tabela 2. Wpływ zawartości cukru w burakach cukrowych na poziom dopłat i opustów do minimalnych cen skupu w Polsce w roku rozliczeniowym 2003/2004 Produkcja buraków cukrowych Źródło: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2003 r., Dziennik Ustaw nr 49 z dnia 24 marca 2003 r., poz. 417; opracowanie Ł. Chudoba. Ceny skupu buraków C uzgadniano swobodnie pomiędzy poszczególnymi producentami cukru a planta torami. Umowy kontraktacji buraków cukrowych, zawierane w dwóch ostatnich latach w polskich cu krowniach z plantatorami, zawierały m.in. zapisy dotyczące cen buraków cukrowych (dla buraków A i B ceny nie niższe od minimalnych), najniższej dopuszczalnej zawartości cukru oraz innych cech jakości korzeni, zazwyczaj z powołaniem się na polską normę PN R 74458 Korzenie buraka cukrowego, ustanowioną w styczniu 1999 r. przez Polski Komitet Normalizacyjny. 6

Od roku rozliczeniowego 2002/2003 Agencja Rynku Rolnego rozpoczęła gromadzenie środ ków finansowych na cele dotowania eksportu cukru kwoty B, pochodzących z opłat cukro wych, wpłacanych przez producentów cukru. Dodatkowym celem wnoszenia tych opłat jest dotowanie przerobu cukru na cele niespożywcze, gdyż takie dotacje mogą zachęcić producentów wyrobów chemicznych, farmaceutycznych itp. do wykorzystania cukru krajowego. Opłaty cukrowe wynosiły 2% ceny interwencyjnej w odniesieniu do wyprodukowanej ilości cukru A oraz do 32 % ceny interwencyjnej w odniesieniu do wyprodu kowanej ilości cukru B, przy zastrzeżeniu, że ta ostatnia opłata mogła być dodatkowo zwiększona, gdyby zgromadzone opłaty na cele dotowania eksportu cukru okazały się niewystarczające. Dopłaty do eksportu izoglukozy B pokrywane były przez producentów izoglukozy (bez współudziału dostawców surowca), przy czym odpowiednie opłaty, wpłacane do Agencji Rynku Rolnego, wynosiły 2% ceny interwencyjnej cukru w odniesieniu do wyprodukowanej ilości izoglukozy A, przeliczonej na suchą masę oraz 32% ceny interwencyjnej cukru w odniesieniu do wyprodukowanej ilości izoglukozy B, przeliczonej jak wyżej. 2.2. Ceny i opłacalność produkcji buraków cukrowych W latach 1996 2003 wzrost cen skupu buraków cukrowych był niższy od inflacji, mierzonej wzrostem cen towarów i usług konsumpcyjnych. W roku 2003 inflacja była o 197,2% wyższa niż w roku 1995, natomiast ceny skupu buraków cukrowych wzrosły w tym czasie o 153,7%. Oznacza to, że realne (tj. rozpatrywane przy wyeliminowaniu wpływu inflacji) ceny skupu buraków cukrowych w latach 1995 2002 obniżyły się o 43,5%. Spadek realnych cen rzepaku i rzepiku przemysłowego był mniejszy i wynosił ok. 18%, natomiast pszenicy znacznie większy, ok. 69%. Ceny rzepaku i rzepiku oraz pszenicy cechowały się znacznie większą rozpiętością corocznych zmian niż ceny buraków cukrowych (tab. 3). Tabela 3. Ceny skupu buraków cukrowych, rzepaku i pszenicy w Polsce w latach 1990 2002 Uwaga: (a) Szacunek. Źródło: Dane GUS; opracowanie Ł. Chudoba. Ogólna informacja o rynku cukru... 7

Z wieloletnich badań IERiGŻ wynika, że dochód rolniczy netto z hektara uprawy buraków cukrowych zazwyczaj przekracza analogiczny dochód z hektara innych upraw rolnych. W latach 1996 2001 w porównaniu z pszenicą przewaga była ponad dwukrotna, a w latach 2002 2003 już ponad trzy i pół krotna (tab. 4). Tabela 4. Koszty i dochodowość produkcji buraków cukrowych w porównaniu z pszenicą Uwagi: Dane pochodzą z ok. 350 indywidualnych gospodarstw rolnych, większych i sprawniejszych ekonomicznie od przeciętnych w kraju. Dochody i koszty podano w cenach bieżących. (a) Wartość produkcji roślinnej z 1 ha stanowi iloczyn plonu (dt/ha) i ceny sprzedaży produktu rolnego (zł/dt). (b) Koszty produkcji ustalono jako sumę kosztów bezpośrednich i pośrednich, z pominięciem wyceny nakładów pracy własnej rolnika i jego rodziny. (c) Dochód rolniczy netto stanowi różnicę pomiędzy wartością produkcji a kosztami produkcji. (d) Wskaźnik dochodowości obliczono jako stosunek procentowy dochodu rolniczego netto do wartości produkcji w przeliczeniu na 1 ha. (e) Są to nakłady pracy własnej rolnika i jego rodziny. (f) Szacunek. Źródło: Opracowanie Ł. Chudoba na podstawie corocznych publikacji A. Skarżyńskiej i I. Augustyńskiej Grzymek z Zakładu Rachunkowości Rolnej IERiGŻ: Koszty jednostkowe i dochodowość produkcji rolniczej w gospodarstwach indywidualnych. Produkcja buraków cukrowych Z kolei dochodowość produkcji buraków cukrowych, mierzona relacją dochodu rolniczego netto do wartości produkcji w przeliczeniu na hektar była od połowy lat dziewięćdziesiątych zbliżona do dochodowości produkcji pszenicy. Obydwa kierunki cechuje spadek zużycia nakładów pracy własnej rolnika i jego rodziny, rekompensowany mechanizacją pracy, która wpływa na wzrost kosztów produkcji w przeciętnych gospo darstwach rolnych z badanej zbiorowości. Gospodarstwa o większej skali uprawy buraków cukrowych (a także pszenicy) osiągają wyższą dochodowość w przeliczeniu na hektar niż gospodarstwa małe. 2.3. Handel zagraniczny burakami cukrowymi Buraki cukrowe nie są przedmiotem handlu zagranicznego Polski. Wyjątkiem są niewielkie ilości, sprowadzanych w postaci bulw dla celów hodowli nasion (np. w 2000 roku 37 ton z Holandii). Eksport lub import korzeni buraków cukrowych z przeznaczeniem do przerobu na cukier jest utrudniony z uwagi na ścisłe limitowanie produkcji tego surowca oraz jego nietrwałość. 8

3. Ogólna informacja o rynku cukru w Unii Europejskiej, z uwzględnieniem regulacji dotyczących buraków cukrowych 3.1. Produkcja buraków cukrowych na świecie i w UE W roku 2002 ok. 26% cukru produkowanego na świecie pochodziło z buraków cukrowych, a ok. 74% z trzciny cukrowej. W tym samym roku światowy obszar uprawy buraków cukrowych wynosił 6,4 mln ha, a trzciny cukrowej 19,7 mln ha, czyli odpowiednio 24% i 76%. Buraki cukrowe stanowiły ok. 1% ogólnej powierzchni zasiewów na świecie, a trzcina cukrowa ok. 4%. Uprawa i przerób trzciny cukrowej ulokowane są głównie w strefie równikowej i na półkuli południowej, natomiast uprawa i przerób buraków cukrowych w strefie klimatu umiarkowanego zwłaszcza w Europie i Ameryce Północnej. Największe zbiory trzciny cukrowej mają miejsce w Brazylii, Indiach, Chinach, na Kubie i w Meksyku, największe zbiory buraków cukrowych we Francji, Niemczech i USA. W roku 2000 udział Polski w produkcji (zbiorach) buraków cukrowych na świecie stanowił 5,3%, podczas gdy udział Francji i Niemiec odpowiednio 12,8% i 11,3%. Przy ogólnej tendencji wzrostu produkcji cukru na świecie zwiększa się udział cukru trzcinowego. Równocześnie wzrasta obszar uprawy trzciny cukrowej; od 1995 roku zwiększył się o 6,7 mln ha. W Unii Europejskiej cukier produkowany jest głównie z buraków cukrowych, uprawa i przerób trzciny cukrowej występuje na niewielką skalę w Hiszpanii i w rejonach zamorskich Francji. Według danych z lat 2000/01 2002/03 w UE uprawia się buraki cukrowe na obszarze 1,8 mln ha, podczas gdy w sześciu ważniejszych krajach spośród dziesięciu kandydujących obecnie do Wspólnoty uprawa ta zajmuje łącznie 0,5 mln ha. Z tego 0,3 mln ha, tj. ponad 60%, przypada na Polskę. W Czechach i na Węgrzech uprawa buraków cukrowych zajmuje po 50 60 tys. ha, czyli ponad 5 krotnie mniejszy obszar niż w Polsce. Najwyższe plony buraków cukro wych osiąga Francja ponad 700 dt/ha, następne miejsca zajmują: Austria, Belgia, Niemcy, Wielka Brytania i Holandia od 500 do 600 dt/ha. W Polsce w ostatnich latach plony buraków cukrowych wahają się od 360 do 440 dt/ha. 3.2. Ogólne zasady regulacji rynku cukru w UE W Unii Europejskiej rynek cukru jest regulowany od 1968 r., a ogólne zasady regulacji przetrwały do chwili obecnej. Poważniejsze zmiany mogą nastąpić w roku 2006/07, lecz ich charakter nie jest jeszcze znany. Plantatorów buraków cukrowych powinny interesować zwłaszcza następujące przepisy praw ne z tej dziedziny: Rozporządzenie Rady (Wspólnot Europejskich w skrócie: WE) nr 1260/2001 z dnia 19 czerwca 2001 r. dotyczące wspólnej organizacji rynku cukru, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Wspól not Europejskich, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001 r.; a w tym zwłaszcza załącznik III do powyższego rozporządzenia, opisujący warunki zakupu buraków cukrowych, Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1261/2001 z dnia 27 czerwca 2001 r. ustanawiające szczegółowe 9Ogólna informacja o rynku cukru...

zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/2001 w odniesieniu do umów na dostawy buraków cukrowych oraz wzrostów i obniżek cen mających zastosowanie do ceny buraków cukro wych, opublikowane w Dzienniku Urzędowym WE, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001 r. Produkcja buraków cukrowych Regulacja rynku cukru w UE, jako element Wspólnej Polityki Rolnej tego ugrupowania, ma na celu utrzymywanie i stabilizowanie cen buraków cukrowych i cukru na stosunkowo wysokim poziomie, gwarantującym zarówno godziwą dochodowość uprawy buraków cukrowych i opłacalność produkcji cukru, jak i zapewnienie środków finansowych na dopłaty do eksportu cukru, realizowanego zwykle przy bardzo niskich cenach na rynku międzynarodowym. Realizacji tego celu służy ograniczanie (kwotowanie, limitowanie) produkcji cukru do rozmiarów: kwoty A równej zapotrzebowaniu rynku wewnętrznego Wspólnoty i kwoty B odpowiadającej ilości, jaka zgodnie z zawartymi porozumieniami międzynarodowymi może być eksportowana z dopłatami. Nadwyżka ponad kwoty A i B, zwana cukrem C, musi być wyeksportowana w ściśle określonym terminie, bez dopłat. Równocześnie przed importem taniego cukru spoza UE chronią bardzo wysokie stawki celne. Kwoty cukru A i B są rozdzielane przez właściwe władze Unii Europejskiej pomiędzy państwa członkowskie. Następnie ministerstwa rolnictwa państw członkowskich rozdzielają kwoty produkcji pomiędzy przedsię biorstwa (spółki, koncerny) zajmujące się produkcją cukru na terytorium odpowiednich państw. Przedsię biorstwa te dzielą przyznane kwoty pomiędzy cukrownie, a cukrownie zawierają umowy kontraktacji odpowiednich ilości buraków cukrowych ze swoimi stałymi plantatorami. W tym ostatnim etapie rozdziału kwot uczestniczą tzw. Komisje Mieszane, złożone z przedstawicieli plantatorów i producentów cukru. Plantatorzy zachowują zwyczajowe, historyczne prawo do uprawy i dostawy buraków cukrowych, niezależ nie od zmian lokalizacji, struktury lub formy własności cukrowni, spowodowanych np. likwidacją mniejszych fabryk, fuzją przedsiębiorstw, zmianą właściciela spółki itp. Nowy właściciel cukrowni obowiązany jest kontraktować i kupować buraki cukrowe od dotychczasowych plantatorów. W przypadku administracyjne go zmniejszenia kwot produkcji cukru zmniejsza się oczywiście procentowy udział dostaw surowca od poszczególnych plantatorów, wskutek czego niektórzy mogą zrezygnować z uprawy. Gwarantowane ceny cukru i buraków cukrowych ustala się na okresy pięcioletnie. Na lata 2001/2002 2005/2006 dla krajów członkowskich UE z nadwyżką produkcji cukru nad spożyciem ustalono cenę interwencyjną cukru białego w wysokości 631,9 euro/t i cenę podstawową buraków cukrowych 47,67 euro/t, a ponadto: cenę minimalną buraków A 46,72 euro/t, tj. 98% ceny podstawowej, cenę minimalną buraków B 32,42 euro/t, tj. 68% ceny podstawowej, przy zastrzeżeniu, że cena ta może ulec obniżeniu, jeżeli zgromadzone środki finansowe na cele dotowania eksportu cukru z kwoty B okażą się niewystarczające. Dla krajów o niedoborze cukru w stosunku do spożycia i o mniej korzystnych warunkach do uprawy buraków cukrowych ustala się wyższy poziom ceny interwencyjnej cukru i cen minimalnych buraków cukrowych. 10

Należy zaznaczyć, że cena interwencyjna cukru w Unii Europejskiej nie ma charakteru urzędowej ceny minimalnej, tj. takiej, poniżej której cukier nie może być wprowadzany na rynek wewnętrzny przez producen tów i inne podmioty. Jeżeli jednak rynkowe ceny cukru w którymś z państw członkowskich spadają poniżej ceny interwencyjnej, wówczas może być uruchomiony interwencyjny skup tego produktu, oczywiście po wyczerpa niu innych sposobów przywracania równowagi rynkowej. Różnica pomiędzy ceną podstawową buraków cukrowych a cenami minimalnymi buraków A i B odzwierciedla pośredni udział plantatorów w pokrywaniu dopłat do eksportu cukru z kwoty B. Dopłaty otrzymują eksporterzy, jako wyrównanie różnicy pomiędzy wysoką ceną interwencyjną cukru na rynku wewnętrznym UE a niskimi cenami tego produktu na rynku światowym. Producenci cukru na cele dotowania tego eksportu wnoszą na specjalny fundusz tzw. opłaty produkcyjne, które składają się z dwóch części: opłaty podstawowej stanowiącej 2% ceny interwencyjnej od każdej tony wyprodukowanego cukru w kwocie A i B, opłaty B, dodatkowej w wysokości 30 37,5% ceny interwencyjnej od każdej tony cukru kwoty B; w sumie zatem opłata od każdej tony cukru kwoty B wynosi 32 39,5% ceny interwencyjnej, przy czym może ona być jeszcze zwiększona, jeżeli zgromadzone opłaty okażą się niewystarczające dla sfinansowania niezbędnych dopłat. Z funduszu dopłat do eksportu cukru pokrywane są dodatkowo dopłaty dla producentów wyrobów chemicznych, farmaceutycznych i innych wyrobów niespożywczych, którzy do tej produkcji wyko rzystali cukier kupiony na rynku wewnętrznym UE. Cena interwencyjna cukru i ceny skupu buraków cukrowych dotyczą produktów o ściśle określonej, standar dowej jakości. Dla buraków cukrowych najważniejszym wyróżnikiem jakości jest zawartość 16% cukru, oznaczana metodą polarymetryczną w miejscu i momencie odbioru. Przy wyższej lub niższej cukrowości stosuje się dopłaty lub potrącenia (opusty) w stosunku do minimalnych cen skupu (tab. 5). Tabela 5. Wpływ zawartości cukru w burakach cukrowych na poziom dopłat i opustów do minimalnych cen skupu w Unii Europejskiej w latach gospodarczych 2001/2002 2005/2006 Źródło: Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 1261/2001; opracowanie Ł. Chudoba. Ogólna informacja o rynku cukru... 11

Cytowane na wstępie rozporządzenia (nr 1260/2001 i nr 1261/2001) określają ramowe warunki umów na dostawy buraków cukrowych, zawieranych pomiędzy plantatorami buraków cukrowych a producentami cukru. Umowy te powinny określać zwłaszcza ceny skupu i zasady płatności za buraki w powiązaniu z ich jakością, zasady płatności za transport (zazwyczaj na koszt producenta cukru), sposób regulowania należności plantatorskich w postaci wysłodków lub ekwiwalentu pieniężnego, itp. Powyższe warunki ramowe mogą być uzupełnione warunkami szczegółowymi i łącznie z nimi mogą stanowić treść porozumienia branżowego: zawartego na płaszczyźnie Wspólnoty pomiędzy zjednoczeniem zrzeszeń plantatorów buraków cukrowych z poszczególnych państw członkowskich, a zjednoczeniem zrzeszeń producentów cukru z tych państw, zawartego w danym państwie członkowskim pomiędzy zrzeszeniem plantatorów buraków cukro wych a zrzeszeniem producentów cukru. Porozumienia branżowe mogą też być zawierane w państwach członkowskich pomiędzy spółdzielniami reprezentującymi plantatorów buraków cukrowych lub producentów cukru, a w pewnych warunkach także bezpośrednio pomiędzy producentami a grupami plantatorów. 4. Nowe przepisy, istotne dla plantatorów buraków cukrowych po przystąpieniu Polski do UE 4.1. Przepisy przejściowe na okres maja i czerwca 2004 roku Produkcja buraków cukrowych Datą integracji Polski z Unią Europejską jest 1 maja 2004 roku, natomiast rok gospodarczy w sektorze cukrowniczym UE trwa od 1 lipca do 30 czerwca. Z tego względu Komisja Europejska już w styczniu 2004 r. opublikowała tzw. przepisy przejściowe, które będą regulować rynek cukru w nowych krajach członkowskich w maju i czerwcu 2004 r. Odnośnym aktem prawnym jest rozporządzenie Komisji (WE) nr 60/2004 z dnia 14 stycznia 2004 r., ustanawiające środki przejściowe w sektorze cukru w związku z przystąpieniem Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji (Dz. U. UE, seria L, nr 9 z dn. 15.01.2004 r.; tekst przetłumaczony na język polski dostępny na stronach internetowych polskiego Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi). Z powyższego rozporządzenia wynika, że w maju i czerwcu 2004 r. w nowych państwach człon kowskich nie powinny być jeszcze stosowane przepisy Unii Europejskiej, dotyczące cen cukru i buraków cukrowych, porozumień branżowych (pomiędzy producentami cukru a plantatorami buraków cukrowych) i samofinansowania eksportu cukru (oraz izoglukozy). Oznacza to m.in., że w maju i czerwcu 2004 r. producenci cukru w nowych krajach członkowskich nie będą korzystać z interwencyjnego skupu tego produktu, nawet gdyby ceny zbytu cukru kształtowały się znacznie poniżej 631,9 euro/tonę. Także i eksporterzy cukru nie będą w ciągu tych dwóch miesięcy otrzymywać tak wysokich dopłat do eksportu cukru kwoty B, jakie przewidziano dla 15 krajów UE. 12

4.2. Przepisy dotyczące lat gospodarczych 2004/2005 i 2005/2006 W traktacie o przystąpieniu Polski do UE zamieszczono uzupełnienia ( zmiany ) do treści rozporządze nia Rady Wspólnot Europejskich nr 1260/2001, dotyczącego wspólnej organizacji rynku cukru w latach gospodarczych 2001/2002 2005/2006. Pierwsze uzupełnienie polega na wprowadzeniu danych liczbowych, obrazujących kwoty produkcji cukru i izoglukozy, wynegocjowane przez Polskę i pozostałe kraje przystępujące w 2004 roku do UE. Polsce przyznano następujące kwoty: cukru (w przeliczeniu na cukier biały): kwota A 1.580.000 ton, kwota B 91.926 ton, izoglukozy (w przeliczeniu na produkt zawierający co najmniej 10% fruktozy w suchej masie) : kwota A 24.911 ton, kwota B 1.870 ton. Drugie uzupełnienie rozporządzenia 1260/2001 polega na stwierdzeniu, że podział kwot produkcyjnych pomiędzy producentów cukru i izoglukozy w nowych państwach członkowskich będzie do stosowany do udziału tych producentów w krajowych kwotach produkcji cukru lub izoglu kozy w roku gospodarczym 2003/2004, który przyjęto jako okres bazowy (referencyjny). Stosownie do wyżej opisanych faktów, Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu z dnia 22 lipca 2003 r. (Dz. U. nr 141 z dnia 13 sierpnia 2003 r., poz. 1353) ustaliła następujące kwoty produkcyjne na rok rozliczeniowy 2004/2005 (od 1 lipca 2004 r. do 30 czerwca 2005 r.): kwoty cukru buraczanego (należy przypuszczać, że jest to biały cukier buraczany): kwota A 1.580 tys. ton i kwota B 91,926 tys. ton, kwoty izoglukozy, w przeliczeniu na suchą substancję zawartą w 42% roztworze fruktozy: kwota A 24,911 tys. ton i kwota B 1,870 tys. ton. Na ten sam rok rozliczeniowy 2004/2005 Rada Ministrów RP ustaliła cenę interwen cyjną cukru białego i cenę podstawową buraków cukrowych w wysokości stanowiącej równo wartość w złotych odpowiednio: 63,19 euro/100 kg i 47,67 euro/t (bez VAT), po przeliczeniu wg średniego kursu NBP na dzień 1 lipca 2004 r. (Dz. U. nr 141 z dnia 13 sierpnia 2003 r., poz. 1354). Powyższe ceny, wyrażone w euro, równe są odpowiednim cenom w Unii Europejskiej. Wyżej podany sposób przeliczenia cen może ulec zmianie, gdyż Komisja Europejska ustala corocznie specjalne kursy przeliczeniowe, niezbędne dla wyrażenia minimalnych cen skupu buraków cukrowych i opłat produkcyjnych w walutach tych krajów członkowskich UE, które nie należą do strefy euro (por. rozporządzenie Komisji [WE] nr 1262/2003 z 16 lipca 2003 r., adresowane do Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii Dz. U. UE, seria L, nr 178 z 17 lipca 2003 r.). Nowe przepisy... Jeżeli odnośny kurs przeliczeniowy dla Polski wyniesie np. 4,00 zł/euro, wówczas cena interwencyjna cukru białego w roku gospodarczym 2004/2005 wyniesie 2.528 zł/t (bez VAT). Będzie ona o 40% wyższa od ceny interwencyjnej 1.800 zł/t z roku 2002/2003 i o 37% wyższa od ceny interwencyjnej 1.850 zł/t z roku 2003/ 2004. Cena podstawowa buraków cukrowych wyniesie 190,68 zł/t i będzie o 52% wyższa zarówno od ceny 13

podstawowej z roku 2002/2003 jak i z roku 2003/2004 (obydwie ceny odniesiono do buraków o zawartości 16% cukru). W podobnym stopniu powinny zwiększyć się minimalne ceny skupu buraków A i buraków B, które w UE wynoszą odpowiednio: 46,72 euro/t i 32,42 euro/t. Podaną tu cenę buraków B należy jednak traktować jako wstępną, gdyż ostateczną jej wysokość określa się dopiero po stwierdzeniu, jakie opłaty są niezbędne na sfinansowanie dopłat do eksportu cukru i do cukru wykorzystanego w przemyśle chemicznym. Ponadto zapłata za buraki cukrowe będzie uzależniona od zawartości cukru w sposób określony w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1261/2001 (patrz: tabela 5 w poprzedniej części niniejszego opracowania). Oprócz podwyżki cen skupu polscy plantatorzy buraków cukrowych zostaną objęci systemem płat ności bezpośrednich, nazywanych też dopłatami bezpośrednimi. Z traktatu akcesyjnego, jak również z polskiej ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych (Dz. U. nr 6 z dn. 15 stycznia 2004 r., poz. 40) wynika bowiem, że taki system w Polsce dotyczyć ma wszystkich użytków rolnych. W Unii Europejskiej natomiast plantatorzy buraków cukrowych nie korzystają obecnie z płatności bezpośrednich. W Polsce płatności bezpośrednie przysługują każdemu właścicielowi gospodarstwa rolnego o powierzchni od 1 hektara użytków rolnych, utrzymanych w dobrej kulturze rolnej. Jeżeli właściciel wydzierżawił ziemię, dopłaty dostanie nie on, lecz dzierżawca, ale pod warunkiem, że udowodni, że to on użytkuje grunty. Płatności te składać się będą z dwóch elementów: 1) jednolitej płatności obszarowej, 2) uzupełniających krajowych płatności bezpośrednich do powierzchni niektórych upraw (np. rośliny uprawne, chmiel płatność do hektara; tytoń, ziemniaki przeznaczone do przetworzenia na skrobię płatność do tony). Do uprawy buraków cukrowych przysługiwać będzie tylko pierwszy rodzaj dopłaty, czyli jednolita płatność obszarowa. Poziom jednolitej płatności obszarowej w Polsce, w przeliczeniu na 1 hektar, w latach 2004, 2005 i 2006 stanowić będzie odpowiednio 25%, 30% i 35% poziomu przysługującego rolnikom z 15 dotychczasowych krajów członkowskich UE. W następnych latach poziom dopłat będzie nadal stopniowo zbliżany do poziomu pełnych dopłat w UE 15. Od lutego 2004 roku rolnicy mogą składać wnioski o wpis do ewidencji producentów, a od kwietnia o przyznanie płatności obszarowych. Wnioski są przyjmowane przez powiatowe biura Agencji Restruktu ryzacji i Modernizacji Rolnictwa. Produkcja buraków cukrowych Nadzór nad funkcjonowaniem rynku cukru w Polsce pełnić będą: minister właściwy do spraw rynków rolnych (czyli Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi) oraz prezes Agencji Rynku Rolnego. Stwierdzenia takie wynikają z ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych (Dz. U. nr 42 z dnia 15 marca 2004 r., poz. 386), w której zagadnienia dotyczące rynku cukru omówiono w rozdziale 6. Ustawa ta weszła w życie z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, a równocześnie straciła moc ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku cukru. Zasadnicza część przepisów anulowanej ustawy z 2001 r. była jednakże zbieżna z prawodawstwem Unii Europejskiej. Przepisy te, ujęte w sposób bardziej syntetyczny, zostały zamieszczone w omawianym tu 14

fragmencie ustawy o Agencji Rynku Rolnego. Dotyczy to zwłaszcza procedur rozdziału kwot A i B cukru pomiędzy producentów cukru oraz rozdziału przez producentów cukru limitów A i B buraków cukrowych (tj. ilości buraków cukrowych niezbędnych do wyprodukowania kwot A i B cukru) pomiędzy plantatorów buraków cukrowych. Części limitów A i B buraków cukrowych będą rozdzielane pomiędzy tych plantatorów, którzy mieli zawarte umowy kontraktacji na rok gospodarczy 2001/ 2002. Części te, przydzielone poszczególnym plantatorom, stanowią wielkość przysługują cych im, w ramach umowy kontraktacji, praw do uprawy i dostawy buraków cukrowych. W związku z anulowaniem polskiej ustawy o regulacji rynku cukru z 2001 r. traci moc rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 marca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy między producentami cukru a plantatorami buraków cukrowych. Rozporządzenie to określało m.in. sposób przeliczania kwot produkcji cukru na odpowiednie limity produkcji (kontraktacji) buraków cukrowych. Odnośne przepisy mogą być przeniesione do porozumienia branżowego. W kraju członkowskim UE porozumienie takie może być zawarte zwłaszcza pomiędzy zrzeszeniem plantatorów buraków cukrowych a zrzeszeniem producentów cukru (por. rozdział 3.2 niniejszego opracowania). Regulacją nową na polskim gruncie jest możliwość corocznej redukcji, czyli zmniejszenia, kwoty A i kwoty B cukru (jak również kwoty A i kwoty B izoglukozy). Decyzje o zmniejszeniu kwot będzie mógł podejmować minister właściwy do spraw rynków rolnych w przypadku zastosowania przez Komisję Europejską odpowiednich wskaźników redukcji. Nieduże, lecz prawie coroczne redukcje kwot produkcji cukru w stosunku do poziomu bazowego, ustalanego na okresy pięcioletnie, stosuje się w Unii Europejskiej od 1995 roku. Przyczyny wynikają z umów międzynarodowych, zobowiązujących UE do stopniowego zmniejszania rozmiarów dotowanego eksportu cukru, przy równoczesnym zwiększaniu importu cukru przy obniżonych lub zerowych stawkach celnych (por. opracowanie dotyczące handlu cukrem: www.agro info.org.pl). Współczynniki, zgod nie z którymi ewentualne redukcje kwot A i B cukru będą rozkładane na poszczególne kraje członkowskie poszerzonej Unii Europejskiej, zostały zamieszczone w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2196/2003 z 16 grudnia 2003 r. (Dz. U. UE, seria L, nr 328 z dnia 17 grudnia 2003 r.). 5. Bezpośrednie skutki i efekty ekonomiczne wdrożenia nowych przepisów Wdrożenie w Polsce zasad regulacji rynku cukru obowiązujących w Unii Europejskiej spowoduje następujące skutki dla plantatorów buraków cukrowych: potrzebę zawarcia krajowego porozumienia branżowego pomiędzy zrzeszeniem plantatorów bura ków cukrowych a zrzeszeniem producentów cukru, potrzebę wdrożenia wzorcowej umowy na dostawy buraków cukrowych (umowy kontraktacyjnej), uwzględ niającej ramowe warunki takich umów w UE i zawierającej ewentualne szczegółowe warunki krajowe, projekt takiej umowy został już opracowany przez Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego, Bezpośrednie skutki i efekty... 15

potrzebę szybkiego upowszechnienia systemu indywidualnej oceny jakości surowca odbieranego od poszczególnych plantatorów i zrezygnowanie z dopuszczalnej obecnie praktyki ustalania zapłaty za surowiec w oparciu o średnią zawartość cukru we wszystkich burakach cukrowych przerobionych przez daną cukrownię (jeżeli nie posiada ona urządzeń niezbędnych do indywidualnych badań), wydatną poprawę opłacalności produkcji buraków cukrowych (tab. 6) z uwagi na ponad 50 procentowy wzrost minimalnych cen skupu buraków A i B, przy zastrzeżeniu, że dla wielu producen tów cukru konieczność zapłacenia tak wysokich cen będzie poważnym obciążeniem, z tego względu konieczne jest przyspieszenie procesów restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego oraz bieżące usprawnienie organizacji i funkcjonowania rynku cukru. Tabela 6. Przewidywane zmiany dochodów z produkcji buraków cukrowych w pierwszych latach po wdrożeniu w Polsce prawodawstwa cukrowego Unii Europejskiej (na przykładzie gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną dla IERiGŻ) Produkcja buraków cukrowych Uwagi: Podstawą do prognozy są dane szacunkowe z 210 indywidualnych gospodarstw rolnych uprawiających buraki cukrowe w różnych regionach kraju. (a) Cenę sprzedaży w latach 2004 2005 przyjęto jako średnią ważoną cenę skupu buraków A, B i C, przy założeniu następującej struktury produkcji cukru: kwota A 1580 tys. t, kwota B 92 tys. t, cukier C 328 tys. t (łącznie 2000 tys. t). Dopłaty do ceny skupu za zawartość cukru obliczono przy założeniu cukrowości buraków 17,30%, średniej z kampanii 2002/03 i 2003/04. Przyjęto przelicznik: 4 zł/euro. Źródło: Prognoza Ł. Chudoba na podstawie badań A. Skarżyńskiej i T. Pokrzywy z IERiGŻ.. Od roku gospodarczego 2006/2007 system regulacji rynku cukru w Unii Europejskiej może ulec zmianie, jednakże decyzja co do kierunku zmian nie została jeszcze podjęta. Jedna z propozycji przewiduje obniżenie gwarantowanych cen cukru i buraków cukrowych, przy wprowadzeniu dopłat bezpo średnich dla plantatorów. 16

6. Podstawy prawne 6.1. Polskie akty prawne 1. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku cukru, Dz. U. nr 76 z dnia 25 lipca 2001 r., poz. 810, wraz z późniejszymi zmianami. 2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 marca 2002 r. w sprawie szczegóło wych zasad współpracy między producentami cukru i plantatorami buraków cukrowych, Dz. U. nr 26 z dnia 25 marca 2002 r., poz. 260. 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie kwoty A i B cukru oraz kwoty A i B izoglukozy, Dz. U. nr 126 z dnia 9 sierpnia 2002 r., poz. 1072. 4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2002 r. (zmieniające rozporządzenie wyżej opisane), Dz. U. nr 139 z dnia 2 września 2002 r., poz. 1166. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie ustalenia ceny interwencyjnej cukru białego i ceny podstawowej buraków cukrowych, Dz. U. nr 126 z dnia 9 sierpnia 2002 r., poz. 1072. 6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2003 r. w sprawie cen minimal nych buraków A i B, Dz. U. nr 49 z dnia 24 marca 2003 r., poz. 417. 7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie kwoty A i B cukru oraz kwoty A i B izoglukozy, Dz. U. nr 141 z dnia 13 sierpnia 2003 r., poz. 1353. 8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie ustalenia ceny interwencyjnej cukru białego i ceny podstawowej buraków cukrowych, Dz. U. nr 141 z dnia 13 sierpnia 2003 r., poz. 1354. 9. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych, Dz. U. nr 6 z dnia 15 stycznia 2004 r., poz. 40. 10. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o Agencji Rynku Rolnego, Dz. U. nr 42 z dnia 15 marca 2004 r., poz. 386. 6.2. Akty prawne Unii Europejskiej 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/2001 z dnia 19 czerwca 2001 r. w sprawie wspólnej organi zacji rynków w sektorze cukru, Dz. U. WE, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001 r. 2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1261/2001 z dnia 27 czerwca 2001 r. ustanawiające szczegóło we zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/2001 w odniesieniu do umów na dostawy buraków cukrowych oraz wzrostów i obniżek cen mających zastosowanie do ceny buraków cukrowych, Dz. U. WE, seria L, nr 178 z dnia 30 czerwca 2001 r. 3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2196/2003 z dnia 16 grudnia 2003 r. zmieniające rozporządze nie Rady (WE) nr 1260/2001 w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze cukru, Dz. U. UE, seria L, nr 328 z dnia 17 grudnia 2003 r. 4. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 60/2004 z dnia 14 stycznia 2004 r. ustanawiające środki przejścio we w sektorze cukru w związku z przystąpieniem Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji, Dz. U. UE, seria L, nr 9 z dnia 15 stycznia 2004 r. Podstawy prawne 17

Produkcja buraków cukrowych 7. Bibliografia 1. Polskie rolnictwo w UE, Biuletyn Informacyjny Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, nr 1 2, 2003. 2. Rowiński J.: System informacyjny dla rolników i społeczności wiejskich przygotowujący ich do działania w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, Program Agro Info, Warszawa 2002. 3. Szot E.: Polskie rolnictwo w UE, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2003. 4. Rynek cukru. Stan i perspektywy analiza wydawana dwa razy do roku przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. 5. Poradnik plantatora buraka cukrowego czasopismo wydawane cztery razy w roku przez Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego. 6. Burak Cukrowy. Gazeta dla plantatorów czasopismo wydawane cztery razy w roku przez firmę Bartens Sp. z o. o. 7. Gazeta Cukrownicza miesięcznik Stowarzyszenia Techników Cukrowników i przemysłu cukrowniczego. 8. Rynek cukru (notowania światowych cen cukru, wiadomości z Unii Europejskiej i świata) biuletyn wydawany cotygodniowo w formie elektronicznej przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa / Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAPA / FAMMU). 9. Biuletyn Agencji Rynku Rolnego miesięcznik. 10. Chudoba Ł.: Opłacalność uprawy buraków cukrowych w Polsce, dziś i po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Poradnik plantatora buraka cukrowego. 2003, nr 3, s. 5 7. 11. Chudoba Ł.: Opłacalność produkcji buraków cukrowych w Polsce. Wieś jutra. 2004, nr 2, s. 17 19. 12. Chudoba Ł.: Stan dostosowań polskiego cukrownictwa do funkcjonowania w Unii Europejskiej. Gazeta Cukrownicza 2003, nr 8, s. 241 245. 13. Chudoba Ł.: Projekt reformy polityki cukrowniczej Unii Europejskiej. Gazeta Cukrownicza. 2004, nr 1, s. 27 29. 14. Skarżyńska A., Augustyńska Grzymek I.: Koszty jednostkowe i dochodowość produkcji rolniczej w gospodarstwach indywidualnych w 2001 roku, IERiGŻ, Warszawa 2002, oraz analogiczne prace autorek z lat wcześniejszych. 15. Skarżyńska A., Pokrzywa T.: Produkcja, koszty ekonomiczne i dochodowość wybranych produk tów rolniczych w latach 2001 2002, IERiGŻ, Warszawa 2003. 16. Radzyńska S., Dopłaty obszarowe, IACS, serwis internetowy Programu Agro Info: www.agro info.org.pl. 8. Ważne organizacje 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Departament Produkcji Roślinnej, tel. (022) 623 25 54, e mail: minrol@minrol.gov.pl Departament Przetwórstwa i Rynków Rolnych, tel. (022) 623 22 22, e mail: minrol@minrol.gov.pl 18

2. Agencja Rynku Rolnego Biuro Cukru, 00 400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (022) 661 77 36, e mail: arr@arr.gov.pl 3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 00 175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 70 Departament Wsparcia Rolnictwa i Przetwórstwa tel. (022) 860 29 55, 860 28 20, e mail: arimr@arimr.gov.pl Departament Wspólnej Polityki Rolnej tel. (022) 435 12 40, e mail: arimr@arimr.gov.pl Departament Ewidencji Gruntów i Gospodarstw Rolnych tel. (022) 435 12 81, e mail: arimr@arimr.gov.pl 4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa 00 950 Warszawa, ul. Wspólna 30 Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej tel. (022) 623 15 70, 629 15 08, 623 26 07, e mail: cid@fapa.com.pl Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych tel. (022) 623 22 56, fax: 623 25 06, e mail: fammu@fapa.com.pl 5. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Zakład Badań Rynkowych, Zakład Ekonomiki Przemysłu Spożywczego 00 002 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20 tel. (022) 826 50 31 w. 415, dr Łucja Chudoba, e mail: zdziarska@ierigz.waw.pl 6. Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego 00 336 Warszawa, ul. Kopernika 34 tel/fax: (022) 826 41 04, http://www.kzpbc.com.pl 9. Przydatne strony internetowe Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl Agencja Rynku Rolnego www.arr.gov.pl Program Agro Info www.agro info.org.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej www.ierigz.waw.pl Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa / Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych www.fapa.com.pl/fammu Polski Komitet Normalizacyjny www.pkn.pl Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl Wyszukiwarka aktów prawnych UE www.europa.eu.int/eur lex/en/index.html Niemiecki instytut badań rynkowych Zentrale Markt und Preisberichtelle GmbH (m.in. informacje o cenach rolnych) www.zmp.de Przydatne strony internetowe 19

Niniejsza broszura została opracowana na potrzeby internetowego serwisu www.agro info.org.pl. Serwis zawiera obecnie opracowania: Produkcja roślinna rośliny oleiste Ewa Rosiak zboża Michał Kisiel ziemniaki Wiesław Dzwonkowski owoce i warzywa Bożena Nosecka buraki cukrowe Łucja Chudoba Produkcja zwierzęca wołowina i cielęcina Danuta Rycombel, mleko Jadwiga Seremak Bulge wieprzowina Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drób Grzegorz Dybowski jaja Mira Kobuszyńska Przemysł rolno spożywczy mięsny Danuta Rycombel drobiarski Grzegorz Dybowski tłuszczowy rośliny oleiste Ewa Rosiak owocowo warzywny Bożena Nosecka cukrowniczy Łucja Chudoba skrobi Wiesław Dzwonkowski przetwórstwo zbóż Michał Kisiel przetwórstwo jaj Mira Kobuszyńska Produkcja buraków cukrowych Handel artykułami spożywczymi produktami pochodnymi Ewa Rosiak roślin oleistych zbożem Michał Kisiel owocami i warzywami Bożena Nosecka (świeżymi i przetworzonymi) cukrem Łucja Chudoba skrobią Wiesław Dzwonkowski mlekiem i produktami Jadwiga Seremak Bulge mlecznymi wołowiną i cieleciną Danuta Rycombel wieprzowiną Jan Małkowski, Danuta Zawadzka drobiem Grzegorz Dybowski jajami Mira Kobuszyńska Warunki gospodarowania dopłaty obszarowe Sylwia Radzyńska wsparcie wybranych Sylwia Radzyńska obszarów i grup Opracowania dotyczące produkcji i przetwórstwa ukazują się również drukiem 20