1

Spółdzielnia - co-operative society dobrowolne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, prowadzące działalność gospodarczą dla zaspokojenia potrzeb swoich członków. Osoby należące do spółdzielni same sprawują zarząd na własne ryzyko, stosując zasadę równości praw i obowiązków. Oznacza to, że każdy członek spółdzielni ma jednakowe prawo głosu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów. Udział członków spółdzielni w dochodzie jest określony nie wielkością wkładu majątkowego, lecz wielkością wkładu pracy. Własność spółdzielcza nie ma charakteru prywatnego, gdyż po likwidacji danej spółdzielni jej majątek nie ulega podziałowi na poszczególnych członków spółdzielni, lecz jest stawiany do dyspozycji publicznej. Utworzenie spółdzielni wymaga uchwalenia statutu przez członków założycieli oraz jego rejestracji we właściwym terytorialnie sądzie. Z chwilą rejestracji spółdzielnia nabywa osobowość prawną. [J. Penc] Spółka - partnership zrzeszenie osób lub kapitału powołane do prowadzenia działalności gospodarczej; organizacja wspólników: a) zmierzająca do wspólnego celu gospodarczego określonego przez nich w umowne, a następnie podlegającego ewentualnym zmianom w trybie organizacyjnym, b) kierująca się określonymi zasadami współdziałania dla osiągnięcia założonego celu, c) posiadająca wyodrębniony majątek (ten element nie występuje we wszystkich przypadkach). Najczęściej wyróżnia się dwa kryteria podziału spółek: podstawę ekonomiczną utworzenia i związany z nią zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania oraz źródło prawa regulujące powołanie i działalność spółki. Kryteria te prowadzą do podziału ogółu spółek (przedsiębiorstw) odpowiednio na: osobowe (spółka cywilna, jawna i komandytowa) i kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) oraz cywilne (regulowane przez przepisy Kodeksu Cywilnego) i handlowe (regulowane przez przepisy Kodeksu Handlowego). Spółka akcyjna - public company, joint stock company (am. joint stock company, stock company); firma będąca własnością nieograniczonej liczby udziałowców, emitująca własne papiery wartościowe (akcje na okaziciela), sprzedająca je osobom fizycznym lub prawnym (np. innym przedsiębiorstwom) i wypłacająca z tego tytułu roczne dywidendy z zysku. Nabywcy akcji (akcjonariusze) są właścicielami akcji i mają prawo decydowania o rozwoju firmy, ale nie są właścicielami jej składników majątkowych. Wartość akcji jest notowana na giełdzie. Niezbędne dla swego rozwoju kapitały spółka może uzyskać przez emisję dodatkowych akcji. Natomiast posiadacze akcji mają możność uzyskania dywidendy. Akcjonariusz odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości nominalnej wartości akcji. Spółkę akcyjną charakteryzuje: osobowość prawna jest osobą prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego, cel działalności każdy dozwolony prawem cel, akt założycielski spółki statut spółki, akt zawiązania spółki, akt o objęciu akcji, inne dokumenty wymagane przez Kodeks Handlowy, sporządzone na piśmie w formie notarialnej i zgłoszone do rejestru handlowego, nazwa firmy występuje pod firmą wpisaną do rejestru handlowego; władze spółki walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna oraz zarząd, wysokość wkładu zakładowego 10 tys. PLN; reprezentowanie spółki zarząd (w okresie likwidacji likwidatorzy); rachunkowość spółki księgi handlowe, rachunek zysków i strat pisemne sprawozdanie z działalności; odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ograniczona do wysokości posiadanych udziałów lub akcji (odpowiedzialność cywilna oraz karna członków zarządu za czyny sprzeczne z prawem); wystąpienie ze spółki zbycie akcji (akcje mogą być imienne lub na okaziciela); rozwiązanie spółki przyczyny przewidziane w statucie, uchwała walnego zgromadzenia, ogłoszenie upadłości spółki, inne przyczyny przewidziane prawem; 1

prawo kontroli działalności spółki akcjonariusze nie posiadają prawa indywidualnej kontroli działalności spółki. Spółka cicha - silent partnership umowa, w której wspólnik cichy zobowiązuje się do wniesienia wkładu na rzecz prowadzącego działalność gospodarczą w zamian za odpowiedni udział w zyskach, ale bez odpowiedzialności wobec wierzycieli prowadzącego tę działalność. Taką spółkę można powołać na podstawie przepisów kodeksu cywilnego mówiących o tym, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, żeby tylko treść lub cel nie przeciwstawiały się naturze stosunku, ustawie ani też zasadom współżycia społecznego. W tej spółce prawa i obowiązki stron wyznacza wyłącznie treść umowy. Spółka cywilna - non-commercial partnership spółka osobowa będąca własnością kilku lub większej liczby osób fizycznych (wspólników), które zainwestowały (wniosły wkłady) w jej utworzenie i zobowiązują się na podstawie pisemnej umowy do osiągnięcia celu gospodarczego w sposób oznaczony. Osoby te odpowiadają solidarnie za zobowiązania majątkowe osób trzecich całym swoim majątkiem; każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości. Spółka ta działa więc w imieniu, na rzecz i na ryzyko wspólników, którzy dzielą się zyskiem proporcjonalnie do wniesionego wkładu. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki; każdy może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu tzw. zwykłego zarządu. Spółka jawna - general partnership, ordinary partnership spółka handlowa, określona przez Kodeks handlowy jako spółka prowadząca we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo zarobkowe, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej odpowiadającej umowie spółki cywilnej i podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Tak jak spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, ale posiada pewne cechy zbliżające ją do osób prawnych; może ona nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, co oznacza, że posiada zdolność do czynności prawnych (zdolność procesową), tj. możność podejmowania w postępowaniu cywilnym czynności procesowych osobiście, bądź przez ustanowionego przez siebie pełnomocnika. W przeciwieństwie do spółki cywilnej w spółce jawnej istnieje wyodrębniony majątek spółki, na który składają się zarówno wkłady wspólników, jak i majątek nabyty na rzecz spółki w czasie jej trwania. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki wobec wierzycieli całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, umowa spółki lub uchwała wspólników może jednak powierzyć zarząd tylko niektórym z nich. Każdy ze wspólników ma obowiązek lojalności, tzn. jest zobowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Joint venture - joint venture wspólne ryzyko; wspólne przedsięwzięcie sprowadzające się do powstania spółki z udziałem kapitału zagranicznego, której działalność może być prowadzona w formie spółki akcyjnej. Dla utworzenia tej spółki nie jest wymagane tzw. feasibility study. Umowę o utworzeniu joint venture zawiera dwóch lub kilku partnerów, którzy zarządzają przedsiębiorstwem na podstawie podziału funkcji kierowniczych i ryzyka. We wspólnym przedsiębiorstwie łączy się kapitał miejscowy i zagraniczny, know-how partnerów i ich usługi. Partnerem może być firma prywatna i państwowa. Jest to dogodna forma partnerstwa ze względu na możliwości napływu walut obcych, rozszerzenia asortymentu produkcji na rynek wewnętrzny i na eksport, a także ze względu na ułatwienie dostępu do technologii zagranicznej i wdrożenie nowoczesnych metod zarządzania. Ponadto połączenie potencjałów finansowych, technicznych i kadrowych kilku partnerów stwarza nowe możliwości w zakresie dywersyfikacji i ekspansji a także 2

obniża ryzyko polityczne i ekonomiczne. Joint ventures zapewniają m.in. następujące korzyści: uzyskanie dodatkowego źródła finansowania wybranych inwestycji; zdobycie nowych doświadczeń technicznych, organizacyjnych i zarządczych przez wdrażanie nowoczesnej techniki, technologii i metod zarządzania; zdobycie nowych źródeł zaopatrzenia oraz uzyskanie lepszej znajomości rynku zbytu; skrócenie cyklu inwestycyjnego, okresu uruchamiania nowej produkcji oraz obniżenie kosztów wytwarzania. Joint ventures mają też pewne wady. Wspólnicy mogą mieć różne zapatrywania co do strategii inwestowania, strategii marketingu, podziału zysku (np. na inwestycje czy na wypłatę dywidendy). Wspólna własność może też przeszkadzać przedsiębiorstwu ponadnarodowemu w realizacji określonej produkcji oraz prowadzeniu globalnej polityki marketingu. Spółka komandytowa - sleeping partnership spółka z własną osobowością prawną, w której jeden lub wielu wspólników odpowiada osobiście całym swoim majątkiem bez ograniczeń (komplementariusze), a pozostali są udziałowcami w podzielonym na akcje kapitale zakładowym, nie odpowiadając osobiście za zobowiązania spółki (komandytariusze). Komplementariusze zastępują zarząd, który w spółce akcyjnej jest organem obligatoryjnym. Przysługuje im, na podstawie ich osobistej odpowiedzialności, prawo do prowadzenia poszczególnych transakcji i indywidualnego przedstawicielstwa spółki (są oni samostanowiącym się zarządem). Komandytariusze mogą reprezentować spółkę jedynie na zasadzie pełnomocnictwa. Spółka komandytowa zalicza się do spółek osobowych i stanowi właściwie formę pośrednią między spółkami osobowymi a kapitałowymi. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - limited liability company forma spółki cywilnej, w której wspólnicy odpowiadają za zobowiązania organizacji tylko do wysokości zainwestowanego kapitału a nie swoim majątkiem osobistym. Kapitał spółki z o.o. (kapitał zakładowy) może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi (aportami) i dzieli się na tzw. udziały. Utworzenie spółki wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego określającego m.in. formę, siedzibę, przedmiot działania, wysokość kapitału zakładowego oraz liczbę i wysokość udziału poszczególnych wspólników. Udziałowcami spółki z o.o. mogą być: skarb państwa oraz osoby prawne i fizyczne. Skarb państwa z reguły wnosi do spółki aport, czyli wkład niepieniężny, np. w postaci majątku likwidowanego przedsiębiorstwa państwowego. Inne osoby prawne lub fizyczne wnoszą wkłady kapitałowe a niekiedy też aporty np. w postaci nowoczesnego wyposażenia produkcyjnego. Władze spółki z o.o. stanowią: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorca i (lub) komisja rewizyjna. Przedsiębiorstwo - company, corporate, enterprise podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność gospodarczą lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści, ponoszący ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi. Według T. Gruszeckiego przedsiębiorstwo odznacza się tym, że: jest ono podmiotem gospodarczym działającym w sferze produkcji i wytwarzającym w sposób zorganizowany dobra i usługi na potrzeby odbiorców a w ostatecznym efekcie konsumentów; ekonomicznej podmiotowości przedsiębiorstwa towarzyszy osobowość prawna polegająca na przypisaniu osobie fizycznej lub prawnej skutków działań przedsiębiorstwa; przedsiębiorstwo działa profesjonalnie w celu maksymalizacji korzyści materialnych, a jako podmiot pozostaje wyłącznie w obszarze zjawisk gospodarczych, nie zaś politycznych; ekonomiczną podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jako odrębnego podmiotu jest kapitał (suma praw materialnych i niematerialnych ale wycenialnych), którego wartość jest w znacznej mierze ustalana przez mechanizm rynkowy; 3

kapitał ten jest zawsze czynny i zaangażowany (częściowo lub w całości) w przedsięwzięcie będące określoną kombinacją czynników produkcji; przedsiębiorstwo animuje przedsiębiorca (kupiec), który podejmuje decyzje kapitałowe (zwłaszcza dotyczące kierunków podziału zysku) i ponosi w dużym stopniu ryzyko kapitałowe, a jego zakres może być ograniczony do wartości kapitału; w systemie gospodarczym przepisy prawa decydują, które formy organizacyjne mogą występować na rynku jako przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo doskonałe - excellent company na podstawie badań przeprowadzonych wśród przedsiębiorstw amerykańskich ustalono, że wyróżniają je następujące cechy: 1. obsesja działania wyrażająca się w szybkiej analizie pojawiających się problemów, znajdowaniu właściwych odpowiedzi i niezwłocznym wdrażaniu projektowanych rozwiązań, 2. stosowanie kompleksowego marketingu, 3. ścisły kontakt z klientami, 4. niezależność i przedsiębiorczość, 5. terminowe załatwianie spraw, 6. bezpośrednie kontakty menedżerów z pracownikami, 7. maksymalizacja wydajności pracy, 8. zajmowanie się tym, na czym przedsiębiorstwo zna się najlepiej, 9. prosta, mało rozczłonkowana struktura organizacyjna, 10. jednoczesna centralizacja i decentralizacja władzy i autorytetu według ustalonych kryteriów. T. Peters i R. Waterman sformułowali osiem następujących cech przedsiębiorstw doskonałych: 1. skłonność do działania: raczej robić coś cokolwiek niż poddać zagadnienie kolejnym cyklom analiz i sprawozdań komitetów, 2. trzymać się blisko klienta: poznanie jego preferencji i zaspokajanie ich, 3. autonomia i przedsiębiorczość: rozbicie koncernu na wiele filialnych przedsiębiorstw oraz zachęcanie ich do samodzielności i przedsiębiorczości, 4. wydajność dzięki ludziom wytworzenie u wszystkich pracowników świadomości, że ich możliwie najlepsza praca ma zasadnicze znaczenie i że będą mieli udział w korzyściach wynikających z sukcesu firmy, 5. bezpośredni kontakt, motywacja przez wartości naleganie, aby kierownicy trzymali się blisko podstawowej działalności firmy, 6. trzymanie się swojej specjalności pozostawanie w dziedzinie, na której forma zna się najlepiej, 7. prosta struktura, nieliczny sztab, niewiele szczebli zarządzania, niewielu ludzi na wyższych szczeblach, 8. jednoczesna dyscyplina i swoboda tworzenie klimatu, w którym oddaniu podstawowym wartościom firmy towarzyszy tolerancja wobec wszystkich pracowników, przyjmujących te wartości za swoje. Otoczenie firmy - company environment środowisko zewnętrzne firmy; całokształt zjawisk, procesów i instytucji kształtujących jej stosunki wymienne, możliwości sprzedaży oraz zakresy i formy działania, a także warunki rozwoju; wszystkie elementy, które nie wchodzą w skład systemu firmy, ale są z nią związane, tzn. oddziałują na jej stan lub ona oddziałuje na nie. Oddziaływanie to jest realizowane za pomocą wejść systemu (firmy). Wejściami są wszelkie drogi i sposoby oddziaływania na system a wyjściami; wszelkie drogi i sposoby oddziaływania systemu na otoczenie. Otoczenie można rozpatrywać w trzech aspektach, jako: otoczenie przemysłowe: analiza sektora, w którym działa firma umożliwia wykrycie okazji i zagrożeń, które mogą wystąpić w przyszłości, jeśli będzie ona nadal działać w tym sektorze; otoczenie konkurencyjne: wiedza o nim jest pomocna w opracowaniu strategii umożliwiającej poprawę sytuacji konkurencyjnej firmy; otoczenie ogólne: analizowanie czynników politycznych, ekonomicznych, prawnych, ekologicznych i innych, które mogą wpłynąć na przedsiębiorstwo w przyszłości pomaga w kształtowaniu polityki uwzględniającej płynące stąd ograniczenia. Z punktu widzenia powiązań firmy ze środowiskiem otoczenie można podzielić na życzliwe i wrogie. 4

Otoczenie życzliwe to otoczenie, które firma może kontrolować i manipulować jego elementami na swoją korzyść, charakteryzuje je słaba konkurencja, niewiele barier, bogate środki finansowe i sposobności rynkowe. Otoczenie wrogie (nieżyczliwe) to otoczenie wymagające i stresujące, w którym inicjatywy firmy znaczą niewiele wobec ogromnej konkurencji, sił politycznych lub uwarunkowań technologicznych; firmie jest się w nim trudno utrzymać, fałszywy krok może oznaczać krach. W otoczeniu życzliwym możliwe są takie słabości firmy jak: mechanistyczne struktury, konserwatywna postawa strategiczna i unikające ryzyka zarządzanie, nacisk na doraźną zyskowność oraz rozwój i doskonalenie dotychczasowych wyrobów i form marketingowych. W otoczeniu wrogim te słabości oznaczają klęskę. Tutaj potrzebne są takie cechy jak: płaska struktura, przedsiębiorcza strategia, totalna innowacyjność, agresywny marketing, wysoka jakość, produkcja,,akurat na czas itp. Zarządzanie produkcją - production management działalność praktyczna i dziedzina naukowa w ramach teorii organizacji i zarządzania zajmująca się naukowym rozwiązywaniem problemów związanych z realizacją funkcji produkcji. Zarządzenie to obejmuje analizę potrzeb i możliwości, zaopatrzenie i sposoby wytwarzania, czyli cały proces przetwarzania (energii, materii i informacji). Zarządzanie produkcją łączy się ściśle z marketingiem. Związki między działalnością wytwórczą a marketingiem są bardzo silne w każdej firmie i są podstawą jej sukcesu na rynku. Oddzielenie od siebie tych dwóch funkcji lub zmniejszenie ich wzajemnej zależności zwiększa ryzyko porażki i umożliwia urzeczywistnianie misji firmy. 5