Możliwe ograniczenia wolności i praw osobistych w sytuacji zagrożenia epidemicznego dr Paweł Złamańczuk Kancelaria Radcy Prawnego Barbary Matysiak Ul. Tyszowiecka 13A, 04-949 Warszawa kancelaria@e-lexpert.pl +48 608821977
Podstawy prawne prawo międzynarodowe i prawo krajowe Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Rzym dnia 4.11.1950 r. (Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) Międzynarodowe przepisy zdrowotne, 2005 r. (International Health Regulations) Konstytucja RP z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U.1997.78.483 ze zm.) Ustawa o stanie klęski żywiołowej z dnia 18.04.2002 r. (Dz.U. 2014. 333 ze zm.) Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5.12.2008 r. (Dz.U.2013.947 ze zm.) Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6.11.2008 r. (Dz.U. 2012. 159 ze zm.)
Międzynarodowe przepisy zdrowotne (International Health Regulations) Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (MPZ) uchwalone przez WHO w 2005 r. stanowią zobowiązanie do wykonania określonych zadań związanych ze zdrowiem publicznym przez wszystkie państwa członkowskie tej organizacji. Cel regulacji: zapobieganie przypadkom rozprzestrzeniania się choroby na skalę międzynarodową, ochrona przed pojawianiem się takich przypadków, ich zwalczanie i zapewnienie reagowania systemu zdrowia publicznego skierowanych przeciwko takim przypadkom
Międzynarodowe przepisy zdrowotne (International Health Regulations) Zalecenia WHO odnoszące się do osób (art.18), np.: wprowadzenie kwarantanny; izolacja i leczenie; sprawdzanie kontaktów osób; odmowa wejścia; kontrolowanie przy wyjeździe; zastosowanie ograniczeń w stosunku do osób wyjeżdżających.
Międzynarodowe przepisy zdrowotne (International Health Regulations) Wprowadzanie w życie przepisów musi być realizowane z pełnym poszanowaniem godności oraz podstawowych praw i wolności człowieka (art. 3)
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. Art. 5. 1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: [ ] e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi. 4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. Pozbawienie wolności osób wymienionych w art. 5 ust. 1 lit. e może być usprawiedliwione wówczas, gdy następuje ze względu na potrzebę ochrony porządku i zdrowia publicznego, ale także w celu ochrony osoby chorej. Konieczne jest wykazanie, że środek detencyjny jest środkiem ostatecznym i nie ma możliwości zabezpieczenia zagrożonych dóbr w inny sposób. (Sprawa Enhorn p. Szwecji, wyrok ETPCZ z dnia 25.01.2005)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 31 ust. 3) Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 228 ust. 1) W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 233 ust. 3) Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej: art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku).
Ustawa o stanie klęski żywiołowej Art. 3. 1. Ilekroć w ustawie jest mowa o: klęsce żywiołowej - rozumie się przez to katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, [ ], a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem; katastrofie naturalnej - rozumie się przez to zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności [ ] masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu;
Ustawa o stanie klęski żywiołowej (art. 21 ust. 1) Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej, np.: obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych; obowiązku poddania się kwarantannie; nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia.
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (art. 2) epidemia - wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących; stan epidemii - sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii zagrożenie epidemiczne - zaistnienie na danym obszarze warunków lub przesłanek wskazujących na ryzyko wystąpienia epidemii; stan zagrożenia epidemicznego - sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych;
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (art. 46 ust. 4) W rozporządzeniu o ogłoszeniu stanu epidemicznego albo stanu epidemii można ustanowić: czasowe ograniczenie określonego sposobu przemieszczania się, czasowe ograniczenie lub zakaz obrotu i używania określonych przedmiotów lub produktów spożywczych, czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakładów pracy, zakaz organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności, obowiązek wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych, handlowych lub innych obiektów, nakaz udostępnienia nieruchomości, lokali, terenów i dostarczenia środków transportu do działań przeciwepidemicznych przewidzianych planami przeciwepidemicznymi, obowiązek przeprowadzenia szczepień ochronnych oraz grupy osób podlegające tym szczepieniom, rodzaj przeprowadzanych szczepień ochronnych.
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Środki stosowane w przypadkach choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźne : skierowanie do szpitala specjalistycznego zapewniającego izolację, transport uniemożliwiający przeniesienie zakażenia na inne osoby (art. 28 pkt. 1 i 2) hospitalizacja, izolacja, kwarantanna, wykonanie badania (art. 35 ust. 1); środki przymusu bezpośredniego (art. 36 ust. 1)
Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi Ustawowe obowiązki informacyjne : poinformowanie szpitala specjalistycznego zapewniającego izolację i leczenie oraz powiadomienie PPIS (art. 28 pkt 1 i 4); pouczenie osoby chorej lub osoby sprawującej prawną pieczę albo opiekuna faktycznego, osoby najbliższe oraz osoby przebywające na terytorium RP przez okres krótszy niż trzy miesiące, o obowiązkach wynikających z art. 5 ust. 1 (art. 28 pkt 3); zawiadomienie PPIS o przyjęciu do szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny (art. 35 ust. 2); poinformowanie osoby podejrzanej o zachorowanie, chorej lub narażonej na zakażenie i jej osób najbliższych o przesłankach uzasadniających podjęte działania oraz dokonać odpowiedniego wpisu w dokumentacji medycznej (art. 35 ust. 4); uprzedzenie osoby, wobec której środek przymusu bezpośredniego ma być zastosowany, i odnotowanie tego faktu w dokumentacji medycznej (art. 36 ust. 4)
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 5) Kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub upoważniony przez niego lekarz może: ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów, ograniczyć korzystanie z prawa do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami, także ze względu na możliwości organizacyjne podmiotu (działalność lecznicza w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne).
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 21 ust. 1) Osoba wykonująca zawód medyczny udzielająca świadczeń zdrowotnych pacjentowi może odmówić obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych: w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta. Odmowę odnotowuje się w dokumentacji medycznej.
Kancelaria Radcy Prawnego Barbary Matysiak Ul. Tyszowiecka 13A, 04-949 Warszawa kancelaria@e-lexpert.pl +48 608821977