SZKOŁA RODZICA WCZEŚNIAKA CO WARTO WIEDZIEĆ O WCZEŚNIAKACH RODZICE PYTAJĄ, EKSPERCI ODPOWIADAJĄ

SZKOŁA RODZICA WCZEŚNIAKA CO WARTO WIEDZIEĆ O WCZEŚNIAKACH RODZICE PYTAJĄ, EKSPERCI ODPOWIADAJĄ prof. dr hab. n. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka dr n. med. Krystyna Bober-Olesińska Partnerzy: www.wczesniaki.org.pl

1 WCZEŚNIAKI CO TO ZNACZY, ŻE MOJE DZIECKO JEST WCZEŚNIAKIEM? Niedojrzałość oraz dodatkowe czynniki związane z nieprawidłowym przebiegiem ciąży (np. hipotrofia za mała w stosunku do wieku ciążowego urodzeniowa masa ciała noworodka oraz zakażenia wewnątrzmaciczne) są powodem wielu poważnych problemów zdrowotnych. Wpływają one na stan dziec- Wcześniak to noworodek urodzony przed 37. tygodniem ciąży, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki matki. Dla rodziców oczekujących na dziecko, poród przedwczesny to nagłe i bardzo stresujące wydarzenie. Skala trudności, z którymi będą musieli się zmierzyć, zależy od czasu trwania ciąży oraz od masy urodzeniowej dziecka. Stopień wcześniactwa określa się biorąc pod uwagę tydzień, w którym ciąża została rozwiązana. Stopień wcześniactwa ze względu na poród w określonym tygodniu ciąży Mała masa urodzeniowa wg definicji WHO Stopień wcześniactwa Tydzień ciąży Zróżnicowanie noworodków o małej urodzeniowej masie ciała Urodzeniowa masa ciała Skrajne wcześniactwo <28 tyg. Mała masa ciała 1500-2499 g Wcześniactwo 28-33 tyg. Bardzo mała masa ciała 1000-1499 g Późne wcześniactwo 34-36 tyg. Skrajnie mała masa ciała 500-999 g W zależności od tego, w którym tygodniu ciąży urodzi się dziecko różne są jego szanse na przeżycie i różne prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zdrowotnych. Nawet bardzo niedojrzałe dzieci, dzięki opiece neonatologów, coraz częściej mają szanse na przeżycie. 28. tydzień ciąży 33. tydzień ciąży 40. tydzień ciąży Skrajnie wcześniaki Wcześniaki Późne wcześniaki Poród o czasie Niedojrzałe: płuca, serce, mózg, przewód pokarmowy Kłopoty z karmieniem, zwiększone ryzyko żółtaczki, większa częstość infekcji po wyjściu ze szpitala

2 ka po urodzeniu, częstość występowania chorób nazywanych powikłaniami wcześniactwa, a także na dalszy rozwój fizyczny, psychoruchowy i społeczny. DLACZEGO WCZEŚNIAK PO URODZENIU TRAFIA NA ODDZIAŁ INTENSYWNEJ TERAPII NOWORODKA (OITN)? Noworodki urodzone przedwcześnie, szczególnie najmniejsze, ze względu na niedojrzałość płuc nie są gotowe do wysiłku związanego z oddychaniem. Adaptacja innych narządów również często przebiega z trudnościami. W celu leczenia tych zaburzeń często jest konieczny pobyt na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka. Przyjmowane są tam najbardziej chore dzieci. Większe noworodki, które radzą sobie z oddychaniem, mogą być leczone na Oddziałach Patologii Noworodka (OPN).Nawet w bardzo zatłoczonym oddziale musi znaleźć się miejsce także dla rodziców.przebywanie z dzieckiem pozwoli im na zrozumienie głównych problemów w leczeniu noworodka oraz nawiązanie z nim więzi uczuciowej. Podczas leczenia najbardziej chorych noworodków często jest konieczne stosowanie terapii oddechowej, monitorowanie czynności życiowych, dożylne podawanie leków i odżywianie przez sondę. W związku z tym dziecko jest podłączone do wielu przewodów, które znacznie ograniczają kontakt z rodzicami. W miarę poprawy stanu ogólnego noworodka, jest możliwy bardziej bezpośredni kontakt, np. poprawianie ułożenia, uczestniczenie w pielęgnacji, a następnie kangurowanie. Na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka znajduje się bardzo dużo sprzętu, który pozwala cały czas kontrolować najważniejsze parametry życiowe, takie jak ciśnienie tętnicze, czynność serca oraz saturację, czyli wysycenie krwi tętniczej tlenem. Do monitorowania i leczenia małych pacjentów służą inkubatory, respiratory, pompy umożliwiające podawanie leków i monitory. DLACZEGO MOJE DZIECKO JEST W INKUBATORZE? Wcześniaki są szczególnie narażone na utratę ciepłoty ciała. Wychłodzenie zaraz po urodzeniu zaburza prawidłową adaptację i obniża skuteczność postępowania leczniczego, dlatego dziecko przez kilka bądź kilkanaście dni przebywa w inkubatorze. Niedojrzałość oraz słabo rozwinięta tkanka podskórna lub jej brak uniemożliwiają dziecku prawidłową termoregulację.

3 Inkubator je w tym wyręcza.to nowoczesne urządzenie zapewnia odpowiednią temperaturę i wilgotność, a także utrzymuje nastawione parametry przez pewien czas po otwarciu drzwiczek. Jest to ważne zarówno dla personelu medycznego przy wykonywaniu czynności pielęgnacyjnych i procedur medycznych, jak i dla rodziców. Po pewnym czasie inkubator jest zastępowany przez podgrzewane łóżeczko, a następnie, w miarę dojrzewania, odpowiednio ubrane dziecko może przebywać w normalnym łóżeczku. CO TO JEST KANGUROWANIE? Kangurowanie oznacza bliski kontakt skóra do skóry dziecka z rodzicem i ma olbrzymie znaczenie dla wcześniaka: relaksuje, zmniejsza ilość negatywnych doznań w trakcie pobytu w szpitalu, pozwala na sen. Noworodek jest wyjmowany z inkubatora i układany na klatce piersiowej rodzica. Stan dziecka, które można kangurować, musi być oceniany jako stabilny krążeniowo i oddechowo, dlatego kangurowanie zwykle odbywa się ono już na Oddziale Patologii Noworodka. Do kangurowania należy odpowiednio przygotować rodzica i dziecko: 1. 2. 3. Rodzic powinien siedzieć w specjalnym fotelu do kangurowania (ewentualnie na zwykłym krześle, ale w pozycji półleżącej) Należy zdjąć bluzkę lub rozpiąć koszulę tak, aby móc położyć dziecko na gołej skórze. Dziecko należy położyć jak najwyżej, podciągnąć jego kolanka pod brzuszek i przytrzymać pupę. Głowa powinna być odwrócona w stronę rodzica. Na koniec należy przykryć dziecko kocykiem, a najlepiej ciasno przywiązać je chustą do rodzica.

4 Kangurowanie opiera się na trzech filarach: 1. Pozycji do kangurowania umożliwiającej kontakt rodzica z dzieckiem skóra do skóry (SSC), 2. Karmieniu podczas kangurowania jako możliwości wczesnego karmienia piersią, 3. Wsparciu rodzica i dziecka zgodnie z zasadą Nigdy nie rozdzielaj dziecka i rodzica nawet, gdy dziecko jest wspomagane przez dostępną aparaturę (na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka lub Oddziale Patologii Noworodka). JAKIE MOGĄ BYĆ NAJCZĘSTSZE POWIKŁANIA WCZEŚNIACTWA? Współczesna medycyna pozwala ratować dzieci z masą urodzeniową sięgającą niespełna 500 gramów. Trzeba mieć jednak świadomość, że może się to wiązać z ryzykiem powikłań zdrowotnych. Mogą do nich należeć: zakażenia powikłania neurologiczne dysplazja oskrzelowo płucna retinopatia wcześniacza martwicze zapalenie jelit choroba metaboliczna kości nazywana osteopenią wcześniaków WIĘCEJ NA TEN TEMAT: wcześniaki.org.pl DLACZEGO MOJE DZIECKO JEST NA ODDZIALE PATOLOGII NOWORODKA? Na Oddział Patologii Noworodka trafiają dzieci z Oddziału Intensywnej Terapii Noworodka, których stan ogólny uległ poprawie na tyle, że potrafią same oddychać (chociaż mogą jeszcze u nich występować bezdechy), mają prawidłowe ciśnienie krwi i przynajmniej częściowo są karmione doustnie, oraz takie, które są bardziej dojrzałe i najczęściej nie mają problemów z oddychaniem. Personel Oddziału Patologii Noworodka zajmuje się leczeniem dzieci i przygotowaniem ich do wypisu do domu lub oddania dzieci pod opiekę rodziców.

5 Przy pomocy fizjoterapeutów, a czasami neurologopedów, prowadzi się naukę jedzenia. Dzieci wcześniej karmione przez sondę uczą się najpierw jeść przez smoczek, a następnie z piersi. Układanie dziecka w specjalnych gniazdkach i kangurowanie przez rodziców stanowi element wczesnej stymulacji neurorozwojowej, która powinna być kontynuowana po wypisie dziecka do domu. Na tym oddziale ocenia się obecność i nasilenie powikłań wcześniactwa, prowadzi się leczenie i ustala plan postępowania po wypisie do domu. KIEDY BĘDZIEMY MOGLI ZABRAĆ DZIECKO DO DOMU? Czas spędzony w szpitalu może się różnić w zależności od stanu zdrowia dziecka i nie da się jednoznacznie określić, czy to będą 3, 4 tygodnie, czy 3 miesiące. Wszystko zależy od tego, w którym tygodniu ciąży urodziło się dziecko, ile ważyło i jakie dodatkowe powikłania wystąpiły w trakcie leczenia. Zanim dziecko zostanie wypisane do domu, lekarz ocenia: nasilenie bezdechów i czas, który upłynął od momentu, kiedy one ustąpiły umiejętność prawidłowego utrzymywania temperatury ciała: od kiedy występuje, ustalenie czy dziecko może opuścić inkubator, czy wymaga pobytu w łóżeczku podgrzewanym, od kiedy może przebywać w normalnym łóżeczku umiejętność jedzenia i tempo przyrostu masy ciała JAKIE SĄ NAJWAŻNIEJSZE ZALECENIA DOTYCZĄCE SAMODZIELNEJ OPIEKI NAD WCZEŚNIAKIEM W DOMU? Zapowiedzią dalszej, tym razem już samodzielnej, pracy rodziców z dzieckiem jest lista zaleceń, którą otrzymują przed wyjściem ze szpitala.

6 Umieszczone są na niej zalecenia dotyczące: karmienia, podawania witamin i innych leków niezbędnych konsultacji Do najważniejszych należą konsultacje okulistyczne, neurologiczne, audiologiczne i ortopedyczne. Dziecko powinno znajdować się pod stałym nadzorem lekarza pediatry, którego zadaniem jest ocena przyrostu masy ciała, obwodu głowy i długości ciała, rozwoju psychomotorycznego, kwalifikacja do szczepień oraz profilaktyki RS. Dodatkowym lekarzem oceniającym jest neonatolog pracujący w poradni neonatologicznej, który pełni funkcję konsultanta w stosunku do lekarza pierwszego kontaktu. W celu wyrównania różnic rozwojowych dzieci przedwcześnie urodzonych, należy przestrzegać terminów, w jakich powinny się odbywać wyznaczone konsultacje. Zalecenia na najbliższe 3 miesiące CZERWIEC LIPIEC SIERPIEŃ Poradnia pediatryczna - Bilans Konsultacja okulistyczna - Kontrola Poradnia neonatologiczna - Profilaktyka UKŁAD ODPORNOŚCIOWY CZY WCZEŚNIAKI MAJĄ OBNIŻONY POZIOM PRZECIWCIAŁ? Tak, wcześniaki zwykle mają obniżony poziom przeciwciał i w związku z tym mogą zapadać na choroby zakaźne częściej niż dzieci urodzone o czasie. Noworodka urodzonego o czasie chronią przeciwciała otrzymane od matki. Przekazywane są one przez łożysko głównie po 32. tygodniu ciąży, a ich zapasy są proporcjonalne do wieku ciążowego. U dziecka urodzonego przykładowo w 29. tygodniu ciąży poziom ochronnych przeciwciał, które otrzymuje od matki, jest bardzo niski. Ponadto po urodzeniu przeciwciała są dostarczane dzieciom karmionym piersią z mlekiem mamy. Początkowo ilość pokarmu, jaką otrzymują wcześniaki jest mała i musi być zwiększana stopniowo.

7 Szczególnie bogatym źródłem przeciwciał jest siara, czyli pierwsze mleko matki. Dla najbardziej niedojrzałych wcześniaków liczy się każda kropelka. Już od pierwszej doby możliwe jest podawanie siary większości noworodków urodzonych przedwcześnie. JAK MOGĘ WZMACNIAĆ ODPORNOŚĆ MOJEGO MALEŃSTWA? karmienie piersią, a kiedy nie jest to możliwe, podawanie mieszanek odpowiednich dla wcześniaków podawanie witamin i innych preparatów zaleconych przez lekarza poszerzanie diety o pokarmy uzupełniające zgodnie z zaleceniami lekarza realizację szczepień ochronnych i stosowanie, zawsze jeśli to wskazane i możliwe, profilaktyki RSV przestrzeganie zasad higieny, szczególnie istotne jest mycie rąk całkowite wyeliminowanie dymu papierosowego z otoczenia dziecka codzienne spacery unikanie kontaktów z osobami chorymi i nadmierną liczbą osób mycie rąk przed kontaktem z dzieckiem i przestrzeganie zasad higieny przez rodzeństwo (w tym zmiana ubrania po przyjściu do domu, np. z przedszkola) właściwe ubieranie unikanie zarówno przegrzewania, jak i narażenia na zbyt niską temperaturę UKŁAD ODDECHOWY DLACZEGO WCZEŚNIAKI MAJĄ KŁOPOTY Z UKŁADEM ODDECHOWYM? Rozwój układu oddechowego u płodu jest bardzo skomplikowany. Odbywa się wieloetapowo i nie jest w pełni zakończony nawet u noworodków urodzonych o czasie. Po urodzeniu płuca dojrzewają jeszcze przez około 2 lata. U dzieci urodzonych przed terminem najczęstszym bezpośrednim następstwem przedwczesnego porodu są trudności w oddychaniu, które są tym bardziej nasilone, im krótszy był czas trwania ciąży. Niedojrzałość płuc najczęściej jest związana z chorobami takimi jak: zespół zaburzeń oddychania, adapta-

8 cyjne zaburzenia oddychania, bezdechy wcześniaków, dysplazja oskrzelowopłucna, zapalenie płuc, zapalenie oskrzelików. 0. 7. 7. 17. 17. 27. 28. 36. okres okres okres okres embrionalny kanalikowy pseudogruczołowy woreczkowy Stopień rozwoju płuc dziecka w poszczególnych tygodniach życia płodowego CO TO JEST SURFAKTANT? Surfaktant to specjalna substancja, która pokrywa wewnętrzną powierzchnię pęcherzyków płucnych, chroni je przed całkowitym zapadaniem się po każdym wydechu. Surfaktant zaczyna być wytwarzany od 20.-22. tygodnia ciąży, dopiero od 28. tygodnia jego ilość zwiększa się znacząco, a staje się wystarczająca około 32.-34. tygodnia ciąży. U niektórych dzieci w leczeniu niewydolności oddechowej stosuje się leki zawierające surfaktant. CO TO JEST DYSPLAZJA OSKRZELOWO-PŁUCNA (BPD)? To przewlekła choroba układu oddechowego, która rozwija się przede wszystkim u najbardziej niedojrzałych wcześniaków. Rozpoznanie dysplazji jest obecnie oparte wyłącznie na ocenie zależności od stosowania tlenu w celu utrzymania prawidłowego utlenowania krwi (saturacji). Jeżeli u dziecka rozpoznano dysplazję oskrzelowo-płucną, oznacza to, że stosowano tlenoterapię przez co najmniej 28 dni po urodzeniu. Dzieci z dysplazją po wypisie ze szpitala częściej chorują na zakażenia układu oddechowego, mogą mieć także objawy przypominające astmę oskrzelową. Dla tej grupy dzieci bardzo ważne jest zapobieganie zakażeniom, w tym szczególnie wywołanym przez wirus RS.

9 WIRUS RS CO TO JEST WIRUS RS? Wirus RS (wirus syncytium nabłonka oddechowego) jest bardzo często występującym ważnym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój ostrych schorzeń układu oddechowego. W Polsce zakażenia wirusem RS występują sezonowo od późnej jesieni do wiosny. Wcześniaki z powodu słabo rozwiniętego układu odpornościowego i układu oddechowego są narażone na ciężki przebieg choroby dolnych dróg oddechowych. JAKIE MOGĄ BYĆ KONSEKWENCJE ZAKAŻENIA WIRUSEM RS? Wirus RS jest przyczyną 50% całkowitej liczby hospitalizacji małych dzieci z powodu zapalenia płuc oraz prawie 80% hospitalizacji z powodu zapalenia oskrzelików. Szczególnie narażona na zakażenia wirusem RS jest grupa wcześniaków z ekstremalnie małą wagą urodzeniową, czasami leczenie tych dzieci może wymagać wentylacji z użyciem respiratora i musi być prowadzone w warunkach intensywnej terapii.przebycie zakażenia RS w pierwszych latach życia dziecka może w przyszłości prowadzić do rozwoju niewydolności oddechowej lub astmy wczesnodziecięcej. JAK MOGĘ CHRONIĆ MOJE DZIECKO PRZED ZAKAŻENIEM RS? Jedyną skuteczną metodę profilaktyki zakażeń wywołanych przez wirus RS u dzieci z grup wysokiego ryzyka w 1. i 2. roku życia stanowi immunizacja bierna, polegająca na dostarczeniu małemu organizmowi przeciwciał ochronnych (monoklonalnych) skierowanych przeciwko wirusowi. Należy przedyskutować z lekarzem, czy dziecko wymaga takiej profilaktyki. W celu zminimalizowania ryzyka zakażeń wirusem RS rodzice wcześniaków powinni szczególnie dbać o higienę i dogodne warunki dla rozwoju ich dzieci.

10 Dym papierosowy Bliskość chorego Rodzeństwo w sypialni Sztuczne karmienie Brak higieny Kontakt z dziećmi Sytuacje, których powinni unikać rodzice dzieci przedwcześnie urodzonych, w celu zmniejszenia ryzyka zakażenia wirusem RS SZCZEPIENIA CZY WCZEŚNIAKI MOGĄ BYĆ SZCZEPIONE? Badania wykazały większą zachorowalność na choroby takie jak: krztusiec, inwazyjna choroba pneumokokowa, zakażenia rotawirusowe, grypa oraz większą ilość powikłań u dzieci urodzonych przedwcześnie. Chorobom tym można zapobiegać przez szczepienia. Dzieci w dobrym stanie należy szczepić zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych,tak samo jak noworodki urodzone o czasie. Nie ma żadnych dowodów wskazujących na zwiększoną liczbę powikłań poszczepiennych u dzieci urodzonych przedwcześnie. Do szczepienia kwalifikuje lekarz prowadzący w szpitalu lub przychodni. Nie są konieczne dodatkowe konsultacje, w tym neurologiczna, ponieważ przeciwwskazania do szczepień u wcześniaków są takie same jak u innych dzieci. W celu zapewnienia dodatkowej ochrony zaleca się także szczepienia przeciw grypie osobom opiekującym się dziećmi (rodzicom,dziadkom,opiekunom).

11 Schemat szczepień wg Programu Szczepień Ochronnych Szczepienia obowiązkowe i zalecane (bezpłatne) Wybrane szczepienia zalecane (płatne) Po urodzeniu 2 miesiąc 3-4 miesiąc 5-6 miesiąc 7 miesiąc 13-14 miesiąc 16-18 miesiąc 24 miesiąc WZW B*, gruźlica** błonica, tężec, krztusiec (DTPw), WZW B, pneumokoki błonica, tężec, krztusiec (DTPw), Hib, polio (IPV), pneumokoki błonica, tężec, krztusiec (DTPw), Hib, polio (IPV), pneumokoki WZW B odra, świnka, różyczka, pneumokoki błonica, tężec, krztusiec (DTPw), Hib, polio (IPV), pneumokoki WZW A rotawirusy rotawirusy rotawirusy ospa wietrzna ospa wietrzna * u dzieci z masą urodzeniową < 2000 g stosuje się 4-dawkowy cykl szczepienia przeciwko wzw B (0, 1, 2, 12 miesięcy) ** przeciwko gruźlicy szczepi się dzieci z masą > 2000 g ŻYWIENIE I KARMIENIE PIERSIĄ CZY WCZEŚNIAKI MOGĄ BYĆ KARMIONE PIERSIĄ? Wcześniaki mogą, a nawet powinny być karmione mlekiem matki od pierwszych chwil po urodzeniu. Karmienie piersią wcześniaka jest możliwe i zależy od determinacji rodziców, ponieważ stymulacja laktacji i produkcja pokarmu jest od nich zależna. Mleko kobiece jest najodpowiedniejszym pożywieniem dla noworodka niezależnie od momentu rozwiązania ciąży. Dla wcześniaków mleko matki to więcej niż pokarm. Mleko kobiece zawiera wiele bioaktywnych składników, które wspierają wzrost i terapię najmniejszych pacjentów. Szczególnie wartościowe jest mleko, które pojawia się na początku, tzw. siara. Pilem :) / mleko mamy!!!

12 DLACZEGO MLEKO MATKI JEST TAK WAŻNE W KARMIENIU WCZEŚNIAKÓW? Mleko matki jest najzdrowszym pokarmem dla wcześniaka. Z nim otrzymuje niezbędne witaminy i minerały oraz przeciwciała, dzięki którym wzmacnia się jego układ odpornościowy. Mleko matki zawiera tysiące aktywnych składników, które mają również wartość pozażywieniową i są niemożliwe do wyprodukowania na drodze procesu technologicznego. Badania wskazują, że wcześniaki karmione mlekiem matki są mniej narażone na infekcje oraz martwicze zapalenie jelit w okresie okołoporodowym oraz wykazują wyższe parametry rozwoju funkcji poznawczych w wieku późniejszym w stosunku do dzieci żywionych sztuczną mieszanką. CO ROBIĆ, JEŚLI KARMIENIE PIERSIĄ JEST NIEMOŻLIWE? W przypadku braku mleka matki lub niewystarczającej jego ilości, dieta dziecka może być uzupełniana mlekiem innej mamy. W Polsce w niektórych szpitalach działają Banki Mleka. W zależności od potrzeb żywieniowych dziecka lekarz może podjąć decyzję o uzupełnieniu mleka matki tzw. wzmacniaczem pokarmu kobiecego, który jest mieszanką hydrolizatów białek krowich, cukrów i mikro- oraz makroelementów. Wzmacniacz jest mieszany ze ściągniętym pokarmem matki i nie wpływa na wartość mleka matki. Gdy dziecko w ogóle nie dostaje mleka matki, należy je odżywiać specjalną mieszanką modyfikowaną dla dzieci urodzonych przedwcześnie. Mleko modyfikowane to nic innego jak mleko krowie, które w czasie obróbki zostało odpowiednio zmienione (zmodyfikowane) tak, by swym składem jak najbardziej przypominało mleko mamy.

13 CZY WCZEŚNIAKI POWINNY DODATKOWO OTRZYMYWAĆ SKŁADNIKI ODŻYWCZE? Wcześniaki to szczególna grupa niemowląt, która wymaga więcej troski i uwagi niż ich rówieśnicy urodzeni o czasie. Szczególnie ważne jest prawidłowe odżywianie, w tym także dodatkowe składniki odżywcze, niezbędne dla zdrowia. Wcześniaki, jak wszystkie niemowlęta, powinny otrzymywać kwasy DHA, witaminydikorazżelazo. Kwasy DHA Witamina D są niezbędne do prawidłowego rozwoju centralnego układu nerwowego dziecka, w szczególności mózgu i wzroku. Dodatkowo wpływają na zmniejszenie ryzyka astmy i alergii, wspomagają odporność organizmu, zmniejszając ryzyko infekcji. potrzebna do prawidłowego wzrostu i rozwoju kości, zapobiega krzywicy. Witamina K odgrywa istotną rolę w procesie prawidłowego krzepnięcia krwi. Żelazo jest ważnym składnikiem krwi, wspiera prawidłowy przebieg procesów wzrostowych oraz rozwój układu nerwowego funkcjonowania pamięci, zdolności nauki i koncentracji. Zapasy żelaza są gromadzone w ostatnim trymestrze ciąży. Wcześniaki nie zdążyły zmagazynować odpowiedniej jego ilości, dlatego powinny je dodatkowo przyjmować. W przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym konieczność dodatkowego podawania tych składników oraz ich ilości powinny być uzgodnione z lekarzem.

14 ROZWÓJ WCZEŚNIAKA CZY MOJE DZIECKO MA SZANSĘ ROZWIJAĆ SIĘ TAK SAMO JAK DZIECI URODZONE O CZASIE? U noworodków urodzonych przedwcześnie tempo rozwoju jest inne niż u dzieci urodzonych o czasie. Nie oznacza to, że wcześniaki rozwijają się nieprawidłowo i nie osiągną pewnych umiejętności. Określone umiejętności rozwijają u nich się później niż u dzieci urodzonych o czasie zgodnie z wiekiem korygowanym. Najważniejszą rzeczą jest stała ocena postępów rozwoju, bo jeżeli są one widoczne, możemy uznać, że dziecko może dogonić rówieśników urodzonych o czasie. KIEDY ZATRZE SIĘ RÓŻNICA MIĘDZY MOIM DZIECKIEM A DZIEĆMI URODZONYMI W TERMINIE? Nie da się jednoznacznie określić i przewidzieć, kiedy zatrze się ta różnica. Jest to sprawa bardzo indywidualna i u jednych dzieci już w wieku 2 lat nie widać różnicy, innym potrzeba znacznie więcej czasu. Im krótszy czas trwania ciąży, tym dłuższy czas potrzebny do pokonania kolejnych kamieni milowych rozwoju i tym większe niebezpieczeństwo, że wystąpią dodatkowe problemy. Najważniejsza jest ocena umiejętności dziecka. Etapy rozwoju motorycznego dziecka: sposób utrzymywania głowy przewracanie się na bok siadanie raczkowanie chodzenie

15 Ocenia się również postępy rozwoju emocjonalnego: rozwój mowy, kontakty z otoczeniem, umiejętność jedzenia, korzystanie z toalety. Istotny jest stały nadzór lekarzy, rehabilitantów, a czasami także psychologów. Do 2. roku życia rozwój neurologiczny oceniamy według wieku korygowanego. W celu jego obliczenia od wieku kalendarzowego odejmuje się tyle tygodni, ile brakowało w momencie narodzin do pełnych 40 tygodni trwania ciąży. JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ EMOCJONALNY I INTELEKTUALNY DZIECKA? Najważniejszą rzeczą jest staranna obserwacja i ocena rozwoju, a także realizacja zaleceń i wskazówek specjalistów. Niektóre dzieci wymagają pomocy w postaci rehabilitacji, inne tylko odpowiedniej pielęgnacji, układania, noszenia. O tym, czego w danym czasie potrzebuje wcześniak, powinien zadecydować rehabilitant, neurolog lub pediatra. CZY TO MOJA WINA, ŻE NIE DONOSIŁAM CIĄŻY? W większości przypadków poród przedwczesny jest absolutnie niespodziewany i nie ma w tym żadnej winy mamy. Na pewno należy zastanowić się, co można zrobić, żeby takiemu porodowi zapobiec. Główne przyczyny porodów przedwczesnych to: zakażenia dróg rodnych współistniejące choroby niekorzystny tryb życia nieprawidłowe odżywianie, palenie papierosów, picie alkoholu, zażywanie narkotyków stres Kobieta w ciąży powinna być pod stałą staranną kontrolą położniczą, a w momencie, gdy pojawiają się problemy, powinny one być odpowiednio leczone. Bardzo ważny jest też higieniczny tryb życia, higiena osobista i racjonalne odżywianie. W tej chwili dużą rolę przywiązuje się do spożywania odpowiedniej ilości kwasów Omega-3 (DHA). Należy pamiętać, że nawet stosując się do wszystkich zasad, części porodów przedwczesnych absolutnie nie można zapobiec i nie ma w tym niczyjej winy.

16 CZY MOJE KOLEJNE DZIECKO TEŻ BĘDZIE WCZEŚNIAKIEM? Tego nie można przewidzieć. Można próbować zmniejszyć ryzyko porodu przedwczesnego w przyszłości, dbając o siebie, prowadząc higieniczny tryb życia i stosując do zaleceń lekarza ginekologa, ale to nie gwarantuje, że kolejna ciąża zakończy się o czasie. Zdarza się, że kobiety, które jedno dziecko rodzą przedwcześnie, kolejne rodzą w planowanym terminie. Może być też tak, że pierwsze dziecko jest urodzone o czasie, a następne jest wcześniakiem. JAK ROZPOZNAĆ, CZY MOJE DZIECKO NIE JEST OPÓŹNIONE INTELEKTUALNIE? Najważniejsze, aby rozwój dziecka oceniała osoba doświadczona lekarz pediatra, rehabilitant, neurolog, czasami psycholog. Mamy wcześniaków przeważnie widzą, że ich dziecko rozwija się inaczej niż inne dzieci. Ale najważniejszą rolę odgrywa lekarz, który stale ogląda dziecko i na kolejnych wizytach ocenia jego rozwój. Dlatego bardzo ważne jest, aby dziecko miało stałego lekarza i to nie tylko pediatrę, lecz także specjalistów, do których chodzi na kontrole (neurologa, okulistę, specjalistę rehabilitacji itp.). Nie wystarczy jedna wizyta, żeby jednoznacznie postawić rozpoznanie. Lekarz, który widzi dziecko regularnie w pewnych odstępach czasu ma porównanie i potrafi ocenić, czy dziecko robi postępy, czy nie. Niepokojącym objawem jest z pewnością brak osiągania przez dziecko milowych kroków rozwoju, przy uwzględnieniu wieku korygowanego. To pierwszy moment, gdy mama powinna szukać przyczyny takich braków. Ważna jest także obserwacja rozwoju mowy dziecka, umiejętność kontaktowania się z osobami z otoczenia.

17 SIATKA CENTYLOWA CO TO SĄ SIATKI CENTYLOWE I DO CZEGO SŁUŻĄ? Siatki centylowe służą do kontroli zdrowia dziecka przez ocenę jego rozwoju fizycznego masy ciała, wzrostu i obwodu głowy. Siatki centylowe to wykresy, które pokazują, jak z upływem czasu zmienia się dziecko. Centyl oznacza miejsce, w którym plasuje się dziecko. Jeżeli dziecko znajduje się w 50 centylu pod względem wzrostu, to oznacza, że 50% jego rówieśników jest od niego wyższych, a 50% - niższych. Dzięki mierzeniu i ważeniu dziecka w równych odstępach czasu i nanoszeniu wyników na siatki centylowe można regularnie śledzić tempo jego rozwoju fizycznego. Powodami do niepokoju są sytuacje, gdy linia wykresu gwałtownie się podnosi, bądź opada, gdy jest duża dysproporcja między krzywą wzrostu a krzywą masy ciała (np. pod względem wzrostu dziecko jest w 75. centylu, a pod względem masy ciała - w 3.centylu) lub gdy wykresy znacznie wykraczają poza normę. CZY SIATKI CENTYLOWE DLA WCZEŚNIAKÓW SĄ INNE NIŻ DLA DZIECI URODZONYCH O CZASIE? Siatki centylowe dla wcześniaków są inne i uwzględniają wiek płodowy. Zdjęcia z siatkami centylowymi dla dziewczynek i chłopców znajdują się na stronie Fundacji Wcześniak. http://www.wczesniak.pl/dla-rodzicow-wczesniakow/ zdrowie-wczesniaka/siatki-centylowe NOTATKI / PYTANIA DO LEKARZA

SZKOŁA RODZICA WCZEŚNIAKA PLSYN140163 www.wczesniaki.org.pl