RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 ROKU

RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 ROKU Opracował: Stanisław Wolny Kierownik WOTUAiW w Gorzycach 2014-11-14

Spis treści: Str. I WPROWADZENIE 4 II LECZNICTWO ODWYKOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 7 W 2013 ROKU 1 Placówki lecznictwa odwykowego województwa śląskiego ze względu na 7 formułę prawną 2 Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień na terenie 8 województwa śląskiego III WYPOSAŻENIE ORAZ WARUNKI TECHNICZNE i LOKALOWE 9 FUNKCJONOWANIA PLACÓWEK ODWYKOWYCH 1 Wyposażenie techniczne placówki 9 2 Ocena warunków lokalowych placówek odwykowych 9 3 Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji 10 zadań terapeutycznych IV DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 12 WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 ROKU 1 Dostępność do placówek lecznictwa odwykowego 12 A Dostępność do lecznictwa ambulatoryjnego 13 B Dostępność do leczenia w Dziennych Oddziałach Terapii Uzależnienia od 14 Alkoholu C Dostępność do leczenia uzależnienia od alkoholu w całodobowych 15 oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu D Dostępność do oddziałach leczenia alkoholowych zespołów 16 abstynencyjnych w 2013 r. E Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych 17 F Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych 18 G Dostępność a wykonanie umów na świadczenia zdrowotne z NFZ w 2013 21 r. H Dostępność a odpłatnie świadczenie usług z zakresu lecznictwa 22 odwykowego V FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2013 23 ROKU 1 Kontraktowanie w 2013 roku świadczeń zdrowotnych z zakresu 23 leczenia uzależnień przez NFZ 1

A Kontraktowanie świadczeń w poradniach terapii uzależnienia od 23 alkoholu i współuzależnienia B Kontraktowanie świadczeń w oddziałach leczenia alkoholowych 23 zespołów abstynencyjnych C Kontraktowanie świadczeń w całodobowych oddziałach terapii 24 uzależnienia od alkoholu D Kontraktowanie świadczeń w dziennych oddziałach terapii uzależnienia 25 od alkoholu 2 Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2013 r. na 26 lecznictwo odwykowe w województwie śląskim 3 Dofinansowanie placówek lecznictwa odwykowego ze strony 27 samorządów województwa VI PACJENCI PLACÓWEK ODWYKOWYCH WOJEWÓDZTWA 29 ŚLASKIEGO W 2013 ROKU 1 Skuteczność leczenia a liczba pacjentów uzależnionych w województwie 29 śląskim 2 Liczba pacjentów wspóluzależnionych 30 3 Pozostali pacjenci leczeni w 2013 r. placówkach odwykowych 31 4 Populacja pacjentów uzależnionych ze względu na wiek, leczonych w 32 2013 roku 5 Populacje osób uzależnionych od alkoholu zobowiązanych do leczenia 33 przez sądy 6 Czas oczekiwania na przyjęcie do lecznictwa odwykowego w 34 województwie 7 Leczenie pacjentów uzależnionych od alkoholu nieubezpieczonych 35 8 Odpłatność za świadczenia zdrowotne w placówkach odwykowych w 36 2013 roku VII ODDZIAŁYWANIA LECZNICZE W PLACÓWKACH 38 ODWYKOWYCH 1 Farmakoterapia 38 2 Regularne rodzaje działalności leczniczej realizowane w placówkach 39 odwykowych A Podstawowa działalność medyczna 39 B Podstawowa działalność psychoterapeutyczna 40 C Działalności terapeutyczna kierowana dla osób pijących szkodliwie, 41 wspóluzależnionych oraz rodzin lub bliskich osób uzależnionych 3 Kierowanie do AA 42 2

4 Kierowanie do klubów abstynenta po ukończonej terapii odwykowej 43 5 Działalność placówek skoncentrowana na ograniczeniu picia alkoholu 44 VIII PERSONEL ZAKŁADÓW LECZNICTWA ODWYKOWEGO 46 1 Pracownicy lecznictwa odwykowego w województwa śląskiego 46 2 Liczba zatrudnionych wg wykształcenia 46 3 Kwalifikacje zawodowe pracowników lecznictwa odwykowego 47 województwa śląskiego w 2013 roku 4 Pozostali pracownicy placówek lecznictwa odwykowego 49 IX PROBLEMY ZGŁASZANE W 2013R. PRZEZ PLACÓWKI 51 LECZNICTWA ODWYKOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO X WYKAZ PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO 53 W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM - stan na 31. 12. 2013 r. Spis tabel 57 Spis wykresów 59 3

I WPROWADZENIE Województwo śląskie pod względem zajmowanego obszaru jest jednym z najmniejszych województw w kraju, zaś pod uwagę liczby mieszkańców 4.599.447 (stan na 31.12.2013r.) plasuje się na drugim miejscu w kraju, po województwie mazowieckim. Duża liczba mieszkańców sprawia, że liczba osób mających problemy alkoholowe i uzależnionych jest też stosunkowo duża. Dlatego po województwie mazowieckim liczba placówek zajmujących się leczeniem uzależnienia od alkoholu/uzależnień jest odpowiednio duża i ciągle rośnie. Zgodnie z art. 8. ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112. poz. 654), rodzajami działalności leczniczej są: stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, do których należą świadczenia szpitalne oraz inne niż szpitalne, a także ambulatoryjne świadczenia zdrowotne. Do ambulatoryjnych placówek należą: poradnie terapii uzależnień (PTU) i poradnie uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia (PTUAiW), a także dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu (DOTUA). Natomiast w skład stacjonarnych placówek wchodzą: oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (OLAZA), całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu (COTUA) Zgodnie z 10 ust. 2 rozporządzenia MZ z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, sposobu funkcjonowania i rodzajów podmiotów leczniczych wykonujących świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu oraz sposobu współdziałania w tym zakresie z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznym (Dz. U. z dnia 28 czerwca 2012 r.), Wojewódzkiemu Ośrodkowi Lecznictwa Odwykowego i Zakładowi Opiekuńczo-Leczniczemu w Gorzycach powierzono funkcję Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia (WOTUAiW), który realizuje zadania powierzone mu w w/w rozporządzeniu. Do zadań tych należy w szczególności: 1) monitorowanie funkcjonowania placówek leczenia uzależnienia od alkoholu w zakresie dostępności świadczeń stacjonarnych i całodobowych oraz ambulatoryjnych w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu na terenie województwa; 2) ocena jakości świadczeń stacjonarnych i całodobowych oraz ambulatoryjnych w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu udzielanych na terenie województwa oraz przygotowanie wniosków i zaleceń w tym zakresie, w tym wnioskowanie o konieczności podjęcia doskonalenia zawodowego pracowników; 4

3) opiniowanie wojewódzkich strategii i planów w zakresie zdrowia publicznego; 4) udzielanie konsultacji podmiotom leczniczym prowadzącym placówki oraz innym podmiotom zajmującym się rozwiązywaniem problemów alkoholowych; 5) prowadzenie działalności metodyczno-organizacyjnej w zakresie zbierania i opracowywania danych statystycznych dotyczących rozpowszechnienia uzależnienia od alkoholu i związanych z nim problemów oraz leczenia uzależnienia od alkoholu na terenie województwa, a także ocena tych danych; 6) inicjowanie i realizacja działań podnoszących kwalifikacje zawodowe pracowników merytorycznych zatrudnionych w placówkach, w tym organizowanie staży i szkoleń; 7) inicjowanie i prowadzenie działań podnoszących kompetencje zawodowe osób współdziałających z placówkami w realizacji zadań programowych; 8) współpraca z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz wojewódzkim konsultantem do spraw psychiatrii i wojewódzkim konsultantem do spraw psychologii klinicznej. W związku z tym WOTUAiW w Gorzycach opracował coroczny raport za 2013 r. dotyczący stanu lecznictwa odwykowego w 2013 r. Raport jest coroczną mapą lecznictwa odwykowego w 2013 r. opracowaną na podstawie danych własnych Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia (WOTUAiW) w Gorzycach, a także danych uzyskanych w ankietach Lecznictwo odwykowe 2013". Podobnie jak w ubiegłych latach, z początkiem 2014 roku, do wszystkich placówek lecznictwa odwykowego z województwa śląskiego, wysłano ankiety przygotowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Zadaniem placówek było wypełnienie jej, dla każdego zakresu działalności oddzielnie i odesłanie do WOTUAiW w Gorzycach celem weryfikacji. Uzyskane dane posłużyły do niniejszego opracowania. Do placówek zostało wysłanych 76 ankiet. Zwrotnie wypełnione ankiety odesłało 55 placówek. Stanowi to 72,37% wszystkich oczekiwanych ankiet. W poszczególnych typach placówek odsetek odesłanych ankiet przedstawia się następująco: ankietę wypełniło 100% oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, 85,71% oddziałów całodobowych, 63,16% oddziałów dziennych, 66% poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia. Uzyskane w ten sposób dane, były podstawą do dalszych analiz statystycznych. Należy mieć jednak mieć świadomość, że wnioski będą obarczone błędem. 5

Poniżej w tabeli znajduje się zestawienie liczby i odsetek placówek, z których dane uwzględniono w opracowaniu niniejszego raportu. Tabela nr 1. Odsetek placówek leczenia uzależnień, stanowiących podstawę do dalszych opracowań. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) Ogółem PTUA COTUA DOTUA OLAZA Liczba placówek w województwie śląskim 2013 76 50 7 19 4 Liczba placówek, które wypełniły i odesłały ankietę 55 33 6 12 4 % placówek, których dane stanowią podstawę do dalszych opracowań 72,37% 66,00% 85,71% 63,16% 100% 6

II LECZNICTWO ODWYKOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 ROKU 1. Placówki lecznictwa odwykowego województwa śląskiego ze względu na formułę prawną Rok 2013 był kolejnym rokiem przekształceń formalno-prawnych placówek lecznictwa uzależnień. Ze względu na formułę prawną podział placówek kształtował się następująco: 42% placówek funkcjonowało w oparciu o zasady spółek kapitałowych, spółek cywilnych lub były prowadzone przez osobę fizyczną, 36% placówek funkcjonowało jako samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, dla 13% placówek organem założycielskim była fundacja lub stowarzyszenie, 5% placówek funkcjonuje w oparciu o spółkę kapitałową jednostki samorządu terytorialnego, 2% placówek było przedsiębiorcą spółki kapitałowej skarbu państwa, 2% placówek nadal funkcjonuje jako jednostka budżetowa. Formuła prawna funkcjonowania podmiotów lecznictwa uzaleznień w 2013r. fundacja, stow arzyszeniem 13% przedsiębiorca (sp. kapitałow a jednostki samorządu terytorialnego) 5% przedsiębiorcą (spółką kapitałow ą skarbu państw a) 2% jednostka budżetow a 2% SP ZOZ 36% (np. spółką kapitałow ą, spółką cyw ilną, osobą fizyczną) 42% Wykres 1. Podział placówek lecznictwa odwykowego ze względu na formułę prawną. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) Analiza liczby poszczególnych typów placówek ze względu na formułę prawną wskazuje na to, że najwięcej ambulatoryjnych (51,52%) placówek przekształciło się w przedsiębiorstwa będące: spółką kapitałową, spółką cywilną, a także prowadzone przez osoby fizyczne. Wg tej kategorii przekształciło się 50% OLAZA i 16,67% wszystkich COTUA. Drugą co do wielkości reprezentacją placówek ze względu na formułę prawną funkcjonowania są samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. W 2013 r. nadal SP ZOZ-em pozostaje 66,67% COTUA, 50% DOTUA, 27,27% PTUAiW oraz 25% OLAZA. Fundacja lub stowarzyszenie jest organem założycielskim dla 25% DOTUA oraz 12,12% PTUAiW. 7

Liczba placówek Przedsiębiorcą (spółką kapitałową jednostki samorządu terytorialnego) Przedsiębiorcą (spółką kapitałową skarbu państwa) Przedsiębiorcą innym (np. spółką kapitałową, spółką cywilną, osobą fizyczną) SP ZOZ-em Jednostką budżetową Fundacją, stowarzyszeniem Instytutem badawczym Kościołem, związkiem wyznaniowym Brak danych Instytuty badawcze, kościoły, ani związki wyznaniowe nie prowadzą działalności leczniczej w zakresie lecznictwa uzależnień. Pozostałe wyniki tym zakresie są reprezentowane przez nieliczne placówki i wyróżnione zostały w tabeli nr 2. Tabela nr 2. Formuła prawna placówek lecznictwa odwykowego w 2013 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) PTUA COTUA DOTUA OLAZA 33 2 1 17 9-4 - - - 60,00% 6,06% 3,03% 51,52% 27,27% - 12,12% - - - 6 1-1 4 - - - - - 10,91% 16,67% - 16,67% 66,67% - - - - - 12 - - 3 6-3 - - - 21,82% - - 25,00% 50,00% - 25,00% - - - 4 - - 2 1 1 - - - - 7,27% - - 50,00% 25,00% 25,00% - - - - 2. Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień na terenie województwa śląskiego Ze względu na strukturę organizacyjną placówek leczenia uzależnień, należy stwierdzić, że w 2013 r. na terenie województwa śląskiego, ponad 47% placówek terapii uzależnienia od alkoholu, funkcjonuje w ramach większej struktury leczniczej np. szpitala psychiatrycznego lub innego podmiotu o profilu psychiatrycznym, zaś nieco mniejszy odsetek tych placówek (43,64%) stanowi składową większej - odwykowej struktury organizacyjnej. Tylko 9,09% placówek, to samodzielne podmioty terapii uzależnień. Szczegółowy rozkład wyników przedstawia tabela nr 3. Tabela nr 3. Struktura organizacyjna placówki lecznictwa uzależnień w 2013 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) Liczba placówek ogółem Samodzielny odwykowy Część odwykowego Część innej większej struktury leczniczej PTUA 33 4 11 18-60,00% 12,12% 33,33% 54,55% - COTUA 6-1 5-10,91% - 16,67% 83,33% - DOTUA 12 1 9 2-21,82% 8,33% 75,00% 16,67% - OLAZA 4-3 1-7,27% - 75,00% 25,00% - RAZEM 55 5 24 26-100,00% 9,09% 43,64% 47,27% - Brak danych 8

Liczba placówek Komputer Ksero Telewizor Dvd/video Rzutnik Internet Kamera / dyktafon Brak odp. III WYPOSAŻENIE ORAZ WARUNKI TECHNICZNE i LOKALOWE FUNKCJONOWANIA PLACÓWEK ODWYKOWYCH 1. Wyposażenie techniczne placówki W lecznictwie odwykowym mamy do czynienia z specyficznymi zabiegami terapeutycznymi. Ta forma leczenia opiera się o oddziaływania psychoterapeutyczne a programy terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia wykorzystują różne sprzęty w realizacji założonych celów. Placówki zatem winny posiadać sprzęty w postaci: kserokopiarki, internet, kamery/dyktafonu, rzutnika. Koniecznym jest również, aby na wyposażeniu placówki był sprzęt audio-video (dvd/video). Z danych ankietowych za 2013 r., wynika ponad 96% placówek taki sprzęt posiada. Trudno sobie również wyobrazić placówkę leczniczą, która nie posiada na wyposażeniu komputera, który m.in. jest niezbędny do rozliczeń świadczeń zdrowotnych z NFZ. Brak komputera wykazany w 2 placówkach nie jest w związku z tym do końca prawdziwy, gdyż sama placówka może nie być wyposażona w komputer, lecz istnieje on w innej komórce organizacyjnej podmiotu leczniczego. Tabela nr 4. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych w 2013 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM 33 31 30 27 29 13 28 14 0 60,00% 93,94% 90,91% 81,82% 87,88% 39,39% 84,85% 42,42% 0,00% 6 6 5 6 4 2 5 1 0 10,91% 100,00% 83,33% 100,00% 66,67% 33,33% 83,33% 16,67% 0,00% 12 12 12 12 12 7 9 7 0 21,82% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 58,33% 75,00% 58,33% 0,00% 4 4 4 4 4 2 4 1 0 7,27% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 50,00% 100,00% 25,00% 0,00% 55 53 51 49 49 24 46 23 0 100,00% 96,36% 92,73% 89,09% 89,09% 43,64% 83,64% 41,82% 0,00% 2. Ocena warunków lokalowych placówek odwykowych Jedno z pytań ankiety dotyczyło oceny warunków lokalowych. Oceny dokonywali kierownicy placówek na skali 4 stopniowej. Zadaniem kierownika było zakreślenie 9

odpowiedniego pola, które ich zdaniem dokonywała opisu sytuacji lokalowej danej placówki wg warunków: bardzo dobre, wystarczające, niewystarczające oraz bardzo złe. Dane ankietowe wskazują, ze oceny warunków lokalowych dokonane przez kierowników placówek, utrzymują się na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych: 27,27% kierowników wszystkich placówek oceniło warunki lokalowe swoich placówek jako - bardzo dobre, przy czym taką ocenę przyznało połowa kierowników OLAZA i nieco ponad 40% kierowników DOTUA. Wśród placówek ambulatoryjnych najwyższą ocenę przyznało jedynie 1/4 kierowników. Niestety kierownicy nieco ponad 21% poradni i 16% COTUA ocenili warunki lokalowe jako niewystarczające. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 5 Tabela nr 5. Ocena warunków lokalowych przez kierowników placówek. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) liczba placówek bardzo dobre wystarcza -jące niewystarczające bardzo złe brak odp. PTUA 33 8 17 7 0 1 60,00% 24,24% 51,52% 21,21% 0 3,03% COTUA 6 0 3 1 0 2 10,91% 0 50,00% 16,67% 0 33,33% DOTUA 12 5 7 0 0 0 21,82% 41,67% 58,33% 0 0 0 OLAZA 4 2 2 0 0 0 7,27% 50,00% 50,00% 0 0 0 RAZEM 55 15 29 8 0 3 100,00% 27,27% 52,73% 14,55% 0% 5,45% 3. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji zadań terapeutycznych Poza warunkami lokalowymi dla utrzymania standardu świadczeń terapeutycznych ważnym jest również wyposażenie gabinetów, sal terapeutycznych i innych pomieszczeń, w meble i sprzęt służący do realizacji zadań terapeutycznych. W tym względzie subiektywna ocena kierowników wyposażenia pomieszczeń przedstawiała się następująco: 30,91% placówek stwierdziło, że ich wyposażenie jest na poziomie bardzo dobrym ; 56,36% placówek wyposażenie oceniło jako wystarczające ; 5,45% placówek wyposażenie oceniło jako niewystarczające ; 4 placówki (7,27% wszystkich) nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. 10

żaden z kierowników nie ocenił swojej placówki ze względu na stan wyposażenia w meble i sprzęt wg kryterium - bardzo złe. Można więc przyjąć, że wyposażenie w zdecydowanej większości placówek jest na przyzwoitym poziomie. Szczegółowe dane dotyczące wyposażenia w meble i sprzęty służące realizacji zadań w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 6. Tabela nr 6. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji terapii. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) liczba bardzo placówek dobre PTUA COTUA DOTUA.wystarcza -jące niewystar -czające bardzo złe brak odp. 33 10 19 2-2 60,00% 30,30% 57,58% 6,06% - 6,06% 6-3 1-2 10,91% - 50,00% 16,67% - 33,33% 12 5 7 - - - 21,82% 41,67% 58,33% - - - OLAZA 4 2 2 - - - 7,27% 50,00% 50,00% - - - RAZEM 55 17 31 3 0 4 100,00% 30,91% 56,36% 5,45% 0% 7,27% 11

IV DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 ROKU 1. Dostępność do placówek lecznictwa odwykowego W Śląskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 w oparciu o Narodowy Programu Zdrowia Psychicznego zostały określone wskaźniki dostępności do opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. Wskaźniki dostępności do lecznictwa uzależnień na lata 2011-2015r. Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 28 grudnia 2010r. (Dz. U. Nr 24, poz. 128) w sprawie Narodowego Psychicznego Przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od co najmniej 1 przychodnia/1 powiat alkoholu i współuzależnienia (około 50 tys. mieszkańców) Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu Oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych Oddziały/ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu Programu Zdrowia 1 oddział (20 miejsc) w każdym większym mieście (powyżej 50 tys. mieszkańców) 0,2-0,3 łóżka/10 tys. mieszkańców 1,2 łóżka/10 tys. mieszkańców Hostel 1 hostel (20 miejsc)/województwo Jak widać w powyższej tabeli, dostępność do świadczeń zdrowotnych może być mierzona liczbą placówek danego typu a także wskaźnikiem liczby łóżek na 10 000 mieszkańców. Na wstępie zanalizujemy liczbę podmiotów zajmujących się terapia uzależnień. W 2013 r. w województwie śląskim funkcjonowało: 1) 75 podmiotów lecznictwa odwykowego, z czego: ponad 65% placówek łącznie, to placówki ambulatoryjne, w składzie których: 56% to PTUAiW, posiadające kontrakt z NFZ, 4%, to PTU, posiadające kontrakt z NFZ, 5%, to PTU, które nie posiadają kontraktu, dlatego też nie są wykazywane przez NFZ; 2) 19% placówek to dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu; 3) 9% placówek to całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu, 4) 5% placówek to oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych. 12

Rzeczywista liczba podmiotów leczenia uzaleznień wg rodzajów w 2013r. COTU (4740); 1; 1% DOTUA (2712); 14; 19% COTUA (4744); 6; 8% OLAZA (4742); 4; 5% PTU(1740) bez kontraktu z NFZ; 5% PTU (1740); 3; 4% PTUAiW (1744); 42; 56% Wykres 2. Liczba placówek lecznictwa odwykowego w województwie śląskim w 2013 r. wg typu. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) A. Dostępność do lecznictwa ambulatoryjnego Ze względu na ilość placówek ambulatoryjnych, które świadczą usługi w zakresie leczenia uzależnień, należy stwierdzić, że w ostatnich trzech latach ich liczba się nie zmieniła i wynosi 41 poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia (kod świadczenia 1744) oraz 3 poradnie terapii uzależnień (świadczenia 1740). Te podmioty ambulatoryjne (na wykresie nr 3 zaznaczone kolorem niebieskim i jasno niebieskim), posiadają kontrakt z NFZ. Pozostałe placówki (na wykresie nr 3, zaznaczone kolorem żółtym) to poradnie terapii uzależnienia od alkoholu, które figurują w Rejestrze Wojewody Podmiotów Leczniczych, nie posiadają one jednak kontraktu na świadczenia zdrowotne z NFZ. Placówki te korzystają z innych źródeł finansowania, które jednak nie pozwalają na pełne rozwiniecie działalności. Należną do nich: środki prywatne, fundacji i stowarzyszeń, Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, urzędów miast i gmin itp. Liczba placówek ambulatoryjnych w latach 2011-2012r. pacówki posiadajace kontrakt z NFZ z zakresu 1744 placówki posiadajace kontrakt z NFZ z zakresu 1740 placówki bez kontraktu z NFZ 2013 r. 41 3 6 2012 r. 41 3 5 2011r. 41 3 5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Wykres 3. Liczba ambulatoryjnych placówek odwykowych w województwie śląskim. ( źródło: dane własne WOTUAiW w Gorzycach ) Z tego względu istnieje realna trudność w ustaleniu ostatecznej liczby ambulatoryjnych 13

placówek odwykowych, tym bardziej, że same placówki nie zawsze informują WOTUAiW w Gorzycach o swoim istnieniu. B. Dostępność do leczenia w Dziennych Oddziałach Terapii Uzależnienia od Alkoholu Na terenie województwa śląskiego w 2013 r. funkcjonowało 19 Dziennych Oddziałów Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia. Oddziały te dysponowały łącznie 323 miejscami statutowymi. W wykazach NFZ znajdujemy jednak 14 podmiotów, które posiadają umowy na tego typu świadczenia. Oznacza to, że istnieją podmioty, które prowadza więcej, niż jeden oddział dzienny. Należą do nich: MENS SANA z Mysłowic (na wykresie 4, wyróżniony kolorem ceglastym), realizował świadczenia dzienne w dwóch placówkach - w Mysłowicach (16 miejsc) i Tychach (16 miejsc) "OLU-PODBESKIDZIE" z Bielska - Białej (na wykresie 4, wyróżniony kolorem niebieskim), realizowało świadczenia w trzech placówkach - w Bielsku Białej (12 miejsc), w Czechowicach-Dziedzicach (12 miejsc) oraz w Żywcu (16 miejsc). Liczba łóżek w oddziałach dziennych na terenie województwa ślaskiego (298 łóżek kontraktowanych i 25 łóżek niekontraktowanych) 45 40 40 35 30 25 20 15 10 15 30 12 10 12 12 18 16 12 20 25 12 15 15 12 16 15 16 5 0 CZĘSTOCHOWA CZĘSTOCHOWA BIELSKO BIAŁA BYTOM CZECHOWICE- DZIEDZICE DĄBROWA GÓRNICZA KATOWICE MYSŁOWICE RUDA ŚLĄSKA RYBNIK RYBNIK CHWAŁOWICE RYBNIK BOGUSZOWICE SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE SOSNOWIEC TARNOWSKIE GÓRY TYCHY WODZISŁAW ŚLĄSKI ZABRZE ŻYWIEC Wykres 4. Liczba Dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim (Źródło: Księga rejestrowa www:rpwdl.csioz.gov.pl) Ponadto należy zważyć, że na ogólną liczbę oddziałów dziennych składają się również odziały nie posiadające kontraktu z NFZ (wykresie 4, wyróżnione kolorem żółtym). Należą do nich: Centrum Psychoterapii i Leczenia Uzależnień w Sosnowcu (15 miejsc), NZOZ ARKA -MED. Sp. z. o.o w Bytomiu (10 miejsc). 14

% zakontraktowanych przez NFZ miejsc w DOTUA w 2013r.w stosunku do miejsc statutowych średni % 70% NTEGRUM, Rybnik 51% GASTROMED, Rybnik Szpital Psychiatryczny, Rybnik 62% 65% "OLU-PODBESKIDZIE", Bielsko - Biała 84% TOTUi PP, Tarnowskie G. 57% SPZ Ter. Uzal. i Współ, Siemianowice Śl. 68% OPiLU, Zabrze OTU i PP, Ruda Śl. 88% 93% OTU, Parzymiechy 100% AL-MED, Wodzisław Śl. 24% MENS SANA, Mysłowice Fundacja "DROGA", Dąbrowa G. 80% 85% Centrum Terapii, Częstochowa 62% Centrum Psychiatrii, Katowice 87% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Wykres 5. Odsetek miejsc zakontraktowanych w 2013 r. przez NFZ w poszczególnych placówkach, w stosunku do liczby miejsc statutowych. (Źródło: www.nfz.gov.pl, informator o umowach) A więc liczba oddziałów również jak w przypadku lecznictwa ambulatoryjnego jest trudna do ustalenia. Trudo jest także ustalić dostępność do świadczeń terapii uzależnień w oddziałach dziennych. Wg wskaźników śląskiego programu ochrony zdrowia psychicznego 1 oddział 20 miejscowy powinien funkcjonować w każdym większym mieście powyżej 50 tys. mieszkańców. Niestety nie jest to spełnione. Nawet funkcjonujące placówki nie mają finansowania świadczeń przez NFZ. Natomiast te, które posiadają umowy na finansowanie świadczeń, okazują się być niewystarczające, gdyż są finansowane średnio na poziomie 70% możliwości placówek. C. Dostępność do leczenia uzależnienia od alkoholu w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu Na podstawie wskaźników dostępności do leczenia uzależnień w COTUA, należy stwierdzić, że 2013 r. na terenie województwa śląskiego działało 7 całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu. Oddziały te dysponowały 376 łóżkami statutowymi, co daje wskaźnik 0,82 łóżka/10 tys. mieszkańców. A więc dostępność do całodobowych świadczeń terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia nie spełnia wskaźnika określonego w Śląskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2013-2020. Do zapewnienia dostępności brakuje ok. 0,4 łóżka/10 tys. mieszkańców. 15

Liczba łóżek w COTUA w 2013r. (łączna liczba łóżek w województwie śląkim - 376) Państw ow y Szpital dla Nerw ow o i Psychicznie Chorych w Rybniku; 30 łóżek Wojew ódzki Szpital Neuropsych. im. dr Emila Cyrana w Lublińcu; 60 łóżek Centrum Psychiatrii w Katowicach ; 58 łóżek Szpital Psychiatrycznmy Toszek ; 26 łóżek ZOZ w Św ietochłow icach; 12 łóżek WOLOiZOL Gorzycach 100 łóżek OTU Parzymiechach 90 łóżek Wykres 6. Liczba całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim. (Źródło: www: NFZ.gov.pl, informator o umowach oraz dane własne WOTUAiW w Gorzycach ) Ponadto w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu, dostępność mierzona odsetkiem zakontraktowanych łóżek w stosunku do możliwości oddziałów, jest również ograniczona. Całodobowy oddział szpitala psychiatrycznego w Toszku ma zakontraktowane 71% łóżek a ZOZ Siemianowicach ma zakontraktowane 83% możliwości oddziału (patrz wykres 7). W pozostałych oddziałach średni odsetek zakontraktowanych stacjonarnych łóżek w stosunku do łóżek statutowych jest na stosunkowo wysokim poziomie i wynosi 93% łóżek. % zakontraktowanych przez NFZ łóżek w COTUA w 2013r. w stosunku do statutowych średni % 7. Szpital Neuropsychiatryczny w Lublińcu 6. Szpital Psychiatryczny w Rybniku 93% 92% 94% 5. Szpital Psychiatrycznmy Toszek 71% 4. ZOZ w Świetochłowicach 83% 3. WOLOiZOL Gorzyce 2. OTU Parzymiechy 1. Centrum Psychiatrii Katowice 98% 98% 99% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Wykres 7. Odsetek zakontraktowanych w 2013r łóżek przez NFZ w COTUA, w stosunku do liczby miejsc statutowych. (Źródło: www:nfz.gov.pl, informator o umowach) D. Dostępność do oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych w 2013 r. W województwie śląskim w 2013r. funkcjonowały 4 oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych/detoksykacyjne. Łączna liczba łóżek w tych oddziałach wynosiła 109, natomiast umowy o świadczenia były podpisane na 94-100% możliwości. 16

Jedynie OTU z Parzymiech, w dwóch swoich oddziałach (w Parzymiechach oraz Częstochowie) uzyskał kontrakt w granicach 65% własnych możliwości co wpływa na zaniżenie średniej liczby zakontraktowanych łóżek. Wprawdzie liczba łóżek statutowych powoduje, że wskaźnik dostępności wynosi 0,24 łóżka/10 tyś. mieszkańców, i mieści się w przedziale przyjętym w Śląskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego, lecz niska umowa na świadczenia w OLAZA w Parzymiechach powoduje, iż wskaźnik zdecydowanie mieści się poniżej oczekiwanego i wynosi jedynie 0,18 łóżka na/10 tyś mieszkańców. Tabela nr 7. Liczba oraz procent łóżek w OLAZA w 2013 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) Procent L.p. Nazwa podmiotu leczącego Liczba miejsc zakontraktowanych przez NFZ łóżek 1. OTU Parzymiechy 40 65% 2. WOLOiZOL Gorzyce 35 94% 3. OLU "Podbeskidzie" Bielsko - Biała 9 100% 4. Szpital Psychiatryczny Toszek 25 100% Ogółem 109 Średnio 85% E. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych Do placówek odwykowych zgłaszają się również osoby uzależnione, które są niepełnosprawne. Najbardziej dokuczliwą jest niepełnosprawność ruchowa. Od placówek oczekuje się wtedy, aby obiekty, w których realizuje się terapię uzależnienia i współuzależnienia posiadały usunięte bariery architektoniczne pozwalające pacjentom niepełnosprawnym dostać się bez problemów do pomieszczeń placówki. Chodzi tu o podjazdy, windy. Z danych wynika, że 5% placówek jednoznacznie zadeklarowało brak dostosowania infrastruktury do niepełnosprawności. Natomiast ponad połowa placówek nie odpowiedziało na to pytanie w ogóle. W związku z tym pojawią się pytania: czy połowa placówek nie udzieliła jednoznacznej odpowiedzi, gdyż nie spełnienia tego wymogu, czy też przyczyna jest zupełnie inna? Rozkład wyników przedstawia tabela nr 8. 17

Tabela nr 8. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 ) Liczba TAK NIE brak odp. placówek PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM 33 15-18 60,00% 45,45% - 54,55% 6 3 1 2 10,91% 50,00% 16,67% 33,33% 12 4 1 7 21,82% 33,33% 8,33% 58,33% 4 2 1 1 7,27% 50,00% 25,00% 25,00% 55 24 3 28 100,00% 43,64% 5,45% 50,91% F. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych Wśród osób uzależnionych od alkoholu spotykamy również osoby niepełnosprawne typu: osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, poruszania się na wózku inwalidzkim, czyli obarczone pewnymi dysfunkcjami mogącymi utrudniać realizacje programów terapeutycznych. Wymaga to większego zaangażowania placówek oraz terapeutów tam pracujących, aby posiadali kwalifikacje specjalne, w zakresie prowadzenia terapii, posługując się językiem migowym lub znajomością języka Braille'a. Niektóre placówki posiadają nawet materiały przygotowane w języku Braille'a, a niektórzy terapeuci potrafią w ten sposób zorganizować pracę terapeutyczną, że tego typu dysfunkcje nie są problemem. Dane uzyskane z ankiet za 2013 r. wskazują, że średnio 54,55% placówek przyjmuje do leczenia pacjentów niewidomych. W tym zakresie prym wiodą DOTUA. 66,67%, oddziałów dziennych deklaruje możliwość przyjęcia do terapii z tego pacjentów z tego typu dysfunkcją. Jeżeli chodzi o pacjentów głuchych, to przyjęcie do leczenia odwykowego deklaruje jedynie 23,64% placówek. Jedynie połowa OLAZA, udziela świadczeń leczniczych dla osób głuchych. W pozostałych przypadkach odsetek jest zdecydowanie niższy. Zdecydowanie lepiej przedstawia się odsetek placówek, świadczących usługi lecznicze dla osób uzależnionych, niedosłyszących. 78,18% placówek leczy takie osoby, przy czym leczenie niedosłyszących deklarują wszystkie oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz 91,67% dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu. Odsetek ten dla PTUAiW wynosi 72,73%. 18