Przykładowe działania związane z ochroną jezior Olsztyn 6 listopada 2013 Dr hab. inż. Julita Dunalska, prof. UWM Katedra Inżynierii Ochrony Wód Wydział Nauk o Środowisku Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Etapy projektu ochrony i rekultywacji jezior na przykładzie jezior kartuskich 1. Wybranie koordynatora projektu do wstępnej analizy zebranej dokumentacji 2. Przygotowanie wniosku o dofinansowanie badań monitoringowych w celu opracowania najlepszej dla danego zbiornika metody ochrony i rekultywacyji Zebranie dokumentacji charakterystyka zlewni: (mapy topograficzne, zdjęcia satelitarne, plany zagospodarowania przestrzennego, strategia rozwoju lokalnego miasta-gminy, charakterystyka wszystkich źródeł zanieczyszczeń punktowe, obszarowe, rozproszone) charakterystyka morfometryczna jeziora (mapy batymetryczne) zebranie informacji na temat stanu jakości wód na podstawie wcześniejszych wyników badań (np. WIOŚ) 3. Zaplanowanie badań uzupełniających badania uzupełniające i badania szczegółowe pod kątem planowanej rekultywacji obejmujące zlewnię i jezioro (wg wytycznych koordynatora projektu) 4. Badania terenowe i laboratoryjne
8,5 m 20,0 m 1,9 m 3,2 m Stanowiska poboru próbek wody w systemie jezior kartuskich
Pobór próbek w terenie
Wstępne wyniki badań Wylot brzegowy
Ładunki azotu i fosforu wnoszone do poszczególnych jezior
Wstępne wyniki badań Zawartość Pog. w osadach dennych: Jezioro Karczemne max. 12,99 mg P/g s.m. Jezioro Klasztorne Małe max. 7,00 mg P/ g s.m. Jezioro Długie w Olsztynie max. 4-6 mg P/g s.m. Wartości najwyższe zanotowane w Polsce dystroficzne Jezioro Zmarłe - 10,1 mg P/g s.m. W świecie - osady rzeczne dopływu Tamizy (20,12 mg P/g s.m.) Stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA): Jezioro Karczemne max. 77,2 mg/kg Jezioro Klasztorne Małe max. 50,4 mg/kg Wartości najwyższe zanotowane w Polsce Jezioro Człuchowskie - 53,4 mg/kg Co należy zrobić w takiej sytuacji?
Opracowanie koncepcji rekultywacji jezior wraz z programem działań ochronnych w zlewni i ich realizacja Warunek niezbędny w celu realizacji skutecznej metody rekultywacji: Eliminacja źródeł zanieczyszczeń w zlewni W przypadku stwierdzenia braku możliwości wyeliminowania nadmiernego obciążenia jeziora, rekultywację należy uznać za niecelową, ponieważ nie stwarza szansy na poprawę jakości wód!!! Współpraca ze strony lokalnej społeczności każdy jest odpowiedzialny za jakość wód! Edukacja (spotkania informacyjne, zajęcia w szkole i w terenie media, lokalna prasa) Współpraca z lokalną grupą rybacką Świadomość lokalnych władz o długoterminowej realizacji projektu. Niezbędna dbałość ze strony gminy o właściwą ochronę zbiornika i kontrolę potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Regularny monitoring jakości wód. Wybór uczciwej firmy do realizacji opracowanej metody rekultywacji!!!
Rok 2006 - Jezioro Klasztorne Małe - aplikacja preparatu PIX (siarczan żelaza) oraz Phoslock (modyfikowana glina bentonitowa) - inaktywacja fosforu zawartego w wodzie i osadach dennych PROTE Gniezno: Jez. Jelonek i Jez. Winiary PROTE - zabieg inaktywacji; - biomanipulacja (zarybienia i nasadzenia makrofitów); - badania monitoringowe (wg informacji wykonawcy był to pełen monitoring biologiczny, mikrobiologiczny i fizyko-chemiczny jednak wyniki nigdy nie zostały upublicznione) Koszt brutto - 1 857 600 zł (432 000 ), powierzchnia jezior 27 ha, koszt jednostkowy za ha 68 778 zł.
Prezentacja wyników badań efektów Rekultywacji Jezior Jelonek i Winiary w Gnieźnie metodą inaktywacji fosforu w osadach dennych realizowana w ramach projektu Miasta Gniezna dofinansowanego z Programu Life+ źródło: PROTE - ec.europa.eu/environment/life/project/.../index.cfm?...home
Nie ma jednej uniwersalnej metody rekultywacji. Każde jezioro to odrębny ekosystem, do którego po szczegółowych badaniach dobiera się odpowiednią metodę. Bez wykonania zabiegów ochronnych (rekultywacja zewnętrzna) nie wolno przeprowadzać rekultywacji w misie jeziorowej (rekultywacja wewnętrzna).
Przykład rekultywacji Jeziora Długiego w Olsztynie Katedra Inżynierii Ochrony Wód Trwałość zmian warunków środowiskowych w wodach Jeziora Długiego rekultywowanego różnymi metodami W latach 1956 1976 jezioro odbierało od 350-400 m 3 surowych ścieków bytowo gospodarczych i deszczowych z dzielnicy mieszkaniowej usytuowanej wzdłuż zachodniego brzegu jeziora. Spowodowało to jego całkowitą degradację (zbiornik saprotroficzny). 1976 całkowite odcięcie dopływu ścieków I etap sztucznego napowietrzania z destratyfikacją (lipiec 1987 kwiecień 1990) II etap sztucznego napowietrzania z destratyfikacją (sierpień 1991 listopad 2000) III etap i inaktywacja fosforu wiosna 2001 20 ton PAX 18 (roztwór chlorku poliglinu) jesień 2002 20 ton PAX 18 jesień 2003 20 ton PAX 18
Zmiany zawartości fosforu ogólnego w wodach Jeziora Długiego Przed rekultywacją Ostatni rok sztucznego napowietrzania Ostatni etap inaktywacji fosforu źródło: Jolanta Grochowska
Zmiany ilości chlorofilu a w wodach Jeziora Długiego źródło: Jolanta Grochowska
Zmiany przezroczystości wody Jeziora Długiego Przed rekultywacją Ostatni etap inaktywacji fosforu źródło: Jolanta Grochowska
Zmiany zawartości materii organicznej (BZT 5 ) w wodach Jeziora Długiego Ostatni rok napowietrzania Ostatni etap inaktywacji fosforu Osiem lat po rekultywacji źródło: Jolanta Grochowska
Główne przyczyny degradacji Jezior Domowych w Szczytnie: wykorzystywanie jako odbiorników ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych (do lat 80-tych) nadmierny pobór wody na cele przemysłowe (lata 60-te 70-te) wykorzystywanie jako odbiorników ścieków opadowych
Wskaźnik Warstwa wody Lata badań Jezioro Domowe Duże Jezioro Domowe Małe 1969 1995 2004 1969 1995 2004 Odczyn [ph] powierzchniowa 7,7 9,1 7,8 9,1 8,1 9,3 7,6 9,1 8,3 9,9 8,0 9,2 BZT 5 [mg O 2 /dm 3 ] powierzchniowa 4,0 6,6 3,4 10,7 5,4 11,2 5,7 10,6 8,0 10,4 5,7 10,9 Chlorofil a [mg/m 3 ] powierzchniowa - 13,4 50,8 33,9 85,5-62,8 81,5 65,2 136,3 Fosfor ogólny [mg P/dm 3 ] Azot ogólny [mg N/dm 3 ] powierzchniowa - 0,36 0,51 0,18 0,31-0,33 0,62 0,23 0,47 naddenna - 0,33 1,78 0,17 0,44-0,46 2,35 0,27 0,37 powierzchniowa 1,53 3,22 1,74 2,31 2,57 3,22 2,98 9,13 1,44 3,53 2,44 5,58 naddenna 1,92 3,11 1,16 3,96 2,70 3,38 3,49 6,94 1,95 11,82 2,65 4,45 Widzialność [m] powierzchniowa 0,45 1,40 0,6 1,6 0,4 0,85 0,4 0,9 0,25 1,1 0,4 0,85
Rekultywacja Jezior Domowych w Szczytnie Koagulant: chlorek poliglinu PAX 18 (9,0% Al) Całkowita wymagana dawka: 25-30 g Al/m 2 Sposób aplikacji: powierzchniowy, kontrola GPS Okres trwania projektu: 3 wiosenne aplikacje 2010, 2011, 2012 oraz rok kontrolny 2013 źródło: Michał Łopata
Rekultywacje przeprowadzone przez Katedrę Inżynierii Ochrony Wód UWM w Olsztynie Projekty zrealizowane: Jezioro Kortowskie usuwanie wód hypolimnionu Jezioro Rudnickie Wielkie usuwanie wód hypolimnionu Jezioro Starodworskie napowietrzanie z destratyfikacją, inaktywacja fosforu, napowietrzanie bez destratyfikacji Jezioro Długie napowietrzanie z destratyfikacją, inaktywacja fosforu Jezioro Wolsztyńskie (I i II etap) inaktywacja fosforu jezioro Głęboczek inaktywacja fosforu Jezioro Domowe Duże - inaktywacja fosforu Jezioro Domowe Małe inaktywacja fosforu Jezioro Klasztorne Górne inaktywacja fosforu z biomanipulacją
Dziękuję za uwagę