ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU POJAZDÓW 3(94)/2013

ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU POJAZDÓW 3(94)/2013 Zbigniew Nowosielski 1, Michał Makowski 2, Jacek Mateusz Bajkowski 3 ZARYS HISTORII OGÓLNOPOLSKIEGO SYMPOZJUM HISTORYCZNY ROZWÓJ KONSTRUKCJI POJAZDÓW NA WYDZIALE SAMOCHODÓW I MASZYN ROBOCZYCH 1. Wstęp Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów jest wydarzeniem poświęconym rozwojowi konstrukcji pojazdów, a także przybliża techniki rekonstrukcji pojazdów, mających znaczenie historyczne. Jest to miejsce spotkań specjalistów zajmujących się szeroko pojmowanymi aspektami rekonstrukcji, odbudowy i rozwoju technicznego pojazdów. Po raz pierwszy Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów (HRKP) zostało zorganizowane w 2008 roku przez Instytut Pojazdów Politechniki Warszawskiej. Wydarzenie to cieszyło się dużym zainteresowaniem osób ze środowiska zajmującego się rekonstrukcją pojazdów o znaczeniu historycznym, jak również specjalistów zajmujących się historią techniki i dlatego było kontynuowane w kolejnych latach. Obecnie to wydarzenie wpisało się na stałe do kalendarza konferencji naukowych organizowanych na Wydziale Samochodów i Maszyn Roboczych (SiMR). Organizatorzy Sympozjum w każdej edycji proponują tematykę, której jest poświęcona sesja plenarna. Na sesję plenarną zawsze są zapraszani wybitni specjaliści, którzy wygłaszają referaty związane z wiodącą tematyką Sympozjum. Pozostali uczestnicy prezentują swoje osiągnięcia, związane z szeroko rozumianą rekonstrukcją obiektów technicznych o znaczeniu historycznym, na części posterowej, podczas której jest czas na wymianę doświadczeń uczestników wystawy oraz zaproszonych gości. Trzecia część Sympozjum, która jest częścią ekspozycyjną na parkingu Wydziału SiMR Politechniki Warszawskiej, poświęcona jest prezentacji pojazdów historycznych. Prezentowana tematyka na Sympozjum cieszy się ogromnym zainteresowaniem osób zajmujących się na historią techniki, rekonstrukcją i konserwacją zabytków, jak również osób niezwiązanych z tym środowiskiem. To interesujące Sympozjum przyciąga ludzi młodych i zawsze cieszy się ogromnym zainteresowaniem studentów z Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych, jak również innych wydziałów Politechniki Warszawskiej żywo zainteresowanych historią techniki. Spotkania te zaowocowały podjęciem przez studentów prac związanych z rekonstrukcją pojazdów zabytkowych. W kolejnych latach już, jako absolwenci Wydziału SiMR prezentują swój wkład w rozwój nauki związanej z rekonstrukcją pojazdów z użyciem nowych technik. Praca została poświęcona przybliżeniu w historii Sympozjum HRKP w latach 2008-2012. W kolejnych punktach przedstawiona została tematyka poszczególnych spotkań, wspomnienia i przebieg poszczególnych edycji. 1 mgr inż. Zbigniew Nowosielski, Biuro Rekonstrukcyjno-Technologiczne Zabytkowej Inżynierii Pojazdowej 2 dr inż. Michał Makowski, Instytut Pojazdów, Politechnika Warszawska 3 mgr inż. Jacek Mateusz Bajkowski, Instytut Pojazdów, Politechnika Warszawska 7

2. I Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów W dniu 17 kwietnia 2008 roku na Wydziale Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej odbyło się I Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów. Sympozjum to zostało zorganizowane przez Instytut Pojazdów kierowany wówczas przez prof. Wiesława Grzesikiewicza i Komitet Organizacyjny, któremu przewodniczył prof. Feliks Rawski, wybitny specjalista w dziedzinie pojazdów zabytkowych. Na uroczyste otwarcie I Sympozjum HRKP został zaproszony Rektor Politechniki Warszawskiej, którym był prof. Włodzimierz Kurnik. Na Fot. 1. zostało przedstawione otwarcie obrad przez prof. Kurnika i prof. Bajkowskiego, ówczesnego Dziekana Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych. Fot. 1. Uroczyste otwarcie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów, od lewej prof. Kurnik i prof. Bajkowski. Sympozjum było poświęcone szeroko rozumianej problematyce rozwoju pojazdów kołowych i gąsienicowych. Było miejscem spotkania specjalistów zajmujących się historycznym i technicznym rozwojem pojazdów, rekonstrukcją oraz konserwacją pojazdów zabytkowych. Organizacyjnie Sympozjum podzielone było na następujące części: - sesja plenarna, - sesja plakatowa, - prezentacja pojazdów. Na sesji plenarnej zostały wygłoszone zamówione referaty: - prof. nzw. dr hab. inż. Feliks Rawski: Pojazdy z napędem parowym oraz spalinowym w latach 1905 1935, ich charakterystyka i wskaźniki porównawcze, - dr hab. inż. Krzysztof Wisłocki: Historyczny rozwój silników do napędu pojazdów, - mgr inż. Zbigniew Nowosielski: Rekonstrukcja tankietki TKS, zastosowane technologie oraz zagadnienia organizacyjne w procesie rekonstrukcji. Na sesji plakatowej uczestnicy Sympozjum zaprezentowali swoje osiągnięcia związane z historią pojazdów oraz dotyczące rekonstrukcji i konserwacji. 8

Prezentacja pojazdów odbyła się na parkingu wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. Podczas wystawy zostały wystawione następujące pojazdy: - Toyota Land Cruiser FJ 40, - Toyota Land Cruiser FJ 45 (Fot. 2), - Citroen BL 11 (Fot. 3), - Citroen DS 21, - czołg zwiadowczy TK-S. Fot. 2. Wystawa pojazdów na parkingu SiMR, samochód Toyota Land Cruiser FJ 40. Fot. 3. Wystawa pojazdów na parkingu SiMR, samochód Citroen BL 11. 9

Podczas prezentacji zorganizowano pokaz dynamiczny sprawności czołgu rozpoznawczego TK-S, który przedstawiono na Fot. 4. Fot. 4. Wystawa pojazdów na parkingu SiMR, czołg zwiadowczy TK-S. Fot. 5. Dyskusja organizatorów i uczestników w sali obrad plenarnych Sympozjum HRKP, od lewej prof. Rawski, prof. Grzesikiewicz i prof. Bajkowski. Sympozjum zostało zakończone dyskusją związaną z planowaniem kolejnego II Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów. Na Fot. 5. przedstawiono dyskusję organizatorów Sympozjum prof. Grzesikiewicza i prof. Rawskiego z prof. Bajkowskim oraz zaproszonymi gośćmi na sali obrad plenarnych. 10

3. II Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów II Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów odbyło się 9 października 2009 roku na Wydziale Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. Sympozjum zostało zorganizowana przez Instytut Pojazdów kierowany wówczas przez prof. Wiesława Grzesikiewicza i Komitet Organizacyjny, którego Przewodniczącym był prof. Feliks Rawski, należy podkreślić duży udziałem mgr inż. Zbigniewa Nowosielskiego z Biura Rekonstrukcyjno-Technologicznego Zabytkowej Inżynierii Pojazdowej (BR-TZIP). Tematyka II Sympozjum związana była z 70. rocznicą walk obronnych prowadzonych na terenie Polski we wrześniu 1939 r., było to powodem zmiany terminu na październik. Sympozjum było poświęcone szeroko rozumianej problematyce rozwoju pojazdów kołowych i gąsienicowych, a w szczególności pojazdom wojskowym oraz pamięci Edwarda Habicha profesora Politechniki Warszawskiej, wybitnego polskiego konstruktora pojazdów opancerzonych. Jak w poprzednim roku było miejscem spotkania specjalistów zajmujących się historycznym i technicznym rozwojem pojazdów, rekonstrukcją oraz konserwacją pojazdów zabytkowych. Organizacyjnie Sympozjum podzielone było na następujące części: - sesja plenarna, - sesja plakatowa, - prezentacja pojazdów. Fot. 6. Sesja plenarna wspomnienie pamięci Edwarda Habicha, prelegenci od lewej prof. Grzesikiewicz i dr Szydelski. Na sesji plenarnej zostały wygłoszone zamówione referaty: - prof. nzw. dr hab. inż. Wiesław Grzesikiewicz, dr inż. Zbigniew Żebrowski, dr inż. Zbigniew Szydelski: Wspomnienie pamięci Edwarda Habicha profesora Politechniki Warszawskiej, wybitnego polskiego konstruktora pojazdów opancerzonych (Fot. 6), - prof. nzw. dr hab. inż. Feliks Rawski Identyfikacja oraz rekonstrukcja pojazdu pancernego Kubuś z Powstania Warszawskiego, (elementem tego referatu była 11

wypowiedz pana Mieczysława Skorupińskiego - pracownika Elektrowni Powiśle na terenie, której budowany był samochód pancerny Kubuś), - mgr inż. Zbigniew Nowosielski, Rafał Krajewski, Piotr Szponder Zastosowanie inżynierii odwrotnej do opracowania dokumentacji cyfrowej części pojazdów zabytkowych. Na sesji plakatowej uczestnicy Sympozjum zaprezentowali swoje osiągnięcia związane z historią pojazdów oraz dotyczące rekonstrukcji i konserwacji pojazdów. Zaprezentowano m.in. postery przygotowane przez zespół (mgr inż. Zbigniew Nowosielski, Rafał Krajewski, Piotr Szponder): - Odbudowa części pojazdów zabytkowych z wykorzystaniem tradycyjnych technik inżynierskich, - Odbudowa części pojazdów zabytkowych z wykorzystaniem technik modelatorskich, - Zastosowanie inżynierii odwrotnej do opracowania dokumentacji cyfrowej części pojazdów zabytkowych, - Reportaż ze sporządzania dokumentacji czołgu Vickers w The Tank Museum Bovington, Anglia 2009 r.. Fot. 7. Pamiątkowe zdjęcie z organizatorami Sympozjum, panie z księgowości od lewej pani Ela Fiałkowska i Ela Brzezik, organizatorzy: od lewej prof. Grzesikiewicz i mgr inż. Nowosielski oraz przedstawiciel grupy rekonstrukcyjnej. Stałym punktem Sympozjum była prezentacja pojazdów, która odbyła się na parkingu wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. W centralnym punkcie wystawy stanął namiot z częściowo zrekonstruowanym ciągnikiem gąsienicowym C2P. Fot. 7. jest pamiątkowym zdjęciem wykonanym z organizatorami Sympozjum. Podczas wystawy zostały wystawione następujące pojazdy: - lekki ciągnik gąsienicowy Kettenkrad HK 101 (Fot. 8), - samochód pancerny wz. 34, - Willys GP Jeep, 12

- Motocykl Sokół 600, - ciągnik gąsienicowy C2P (częściowo zrekonstruowany, Fot. 9), - czołg rozpoznawczy TK-S (Fot. 10), - czołg rozpoznawczy TK-3, - samochód półgąsienicowy Citroen Kegresse (Fot. 11), - gąsienicowy transporter opancerzony Universal Carrier MK I, - samochód pancerny Tańskiego 1920 r. (na podwoziu Ford T), - samochód ciężarowy Chevrolet 158. Fot. 8. Lekki ciągnik gąsienicowy Kettenkrad HK 101. Fot. 9. Częściowo zrekonstruowany ciągnik gąsienicowy C2P. 13

Fot. 10. Czołg rozpoznawczy TK-S w otoczeniu grupy rekonstrukcyjnej. Fot. 11. Samochód półgąsienicowy Citroen Kegresse. Pokaz pojazdów uatrakcyjniały grupy rekonstrukcyjne: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Stowarzyszenie Historycznego Cytadela oraz harcerki i harcerze z 14 D.H. Spadłych Listków do Szyby Przyklejonych Deszczu Kropelką. Na zakończenie II Ogólnopolskiego Sympozjum odbyła się dyskusja podsumowująca, na której wyznaczono datę kolejnego już III Sympozjum. Jedną z ważniejszych propozycji było wprowadzenie na stałe do planu corocznego Sympozjum bloku poświęconemu świadectwom polskiej kultury technicznej. 14

4. III Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów 16 kwietnia 2010 roku odbyło się już III Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów. Edycja ta poświęcona była szeroko rozumianej problematyce rozwoju pojazdów kołowych i gąsiennicowych. Jak co roku, w gmachu wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych spotkali się specjaliści i pasjonaci, zajmujący się historycznym i technicznym rozwojem pojazdów, rekonstrukcją oraz konserwacją pojazdów zabytkowych. Edycja III poświęcona była nadwoziom, które nadają funkcję użytkową pojazdom. W trakcie sesji plenarnej prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński wygłosił referat pt. Rozwój struktur nośnych samochodów osobowych. Prof. dr hab. Wojciech Wybieralski poświęcił swoje wystąpieniu sylwetce Cezarego Nawrota, wybitnego polskiego projektanta nadwozi pojazdów. W trakcie wystąpienia przypomniano konstrukcje takie jak: Syrena Sport, skuter Osa, skuter Motanna, samochód Gacek, WSK Kobuz i Konik, samochód Muł, Syrena Bosto, Fiat 126 Bombel, Fiat 126 Kombi, 126 GT, Ogar, czy też Fiat 126 z silnikiem umieszczonym z przodu. Dr hab. Janusz Piechna wygłosił prezentację Historyczny rozwój nadwozi pojazdów w zakresie aerodynamiki. W trakcie sesji plakatowej uczestnicy III Sympozjum zaprezentowali swoje osiągnięcia związane z historią pojazdów oraz dotyczące ich rekonstrukcji i konserwacji. Zespół w składzie: mgr inż. Zbigniew Nowosielski, Rafał Krajewski, Piotr Szponder zaprezentował następujące plakaty: Rekonstrukcja mostu napędowego ciągnika artyleryjskiego C2P z 1937 roku, Tankietka Carden-Loyd źródło inspiracji polskich konstruktorów. Tradycyjnie prezentacja pojazdów historycznych odbywała się na parkingu wydziału SiMR przy ul. Narbutta 84. Uczestnicy Sympozjum mogli podziwiać takie pojazdy jak: samochód ciężarowy GMC 353 CCKW, limuzynę Buick Eight seria 40, polski ciągnik artyleryjski Ursus C2P po II etapie odbudowy, zabytkowy Brush z 1911, Rambler model E Runabout (1903), samochód terenowy GAZ 67 zwany Czapajewem (Fot. 12), lekki samochód ciężarowy Dodge WC-51, Fiat 500 TOPOLINO A (1937) (Fot. 13), Citroen BL 11 (1954), unikatowy w skali światowej Polski Fiat 618 (Autobus) (Fot. 14), model pancerza czołgu lekkiego Vickers (Fot. 15). Relację z Sympozjum zamieścił portal o pojazdach wojskowych i terenowych militaryrok.pl. Dzięki współpracy z Biurem Rekonstrukcyjno-Technologicznym Zabytkowej Inżynierii Pojazdowej można było na własne oczy podziwiać liczne zrealizowane projekty odbudowy pojazdów, opracowania dokumentacji cyfrowej konstrukcyjnej i technologicznej obiektów historycznych. 15

Fot. 12. GAZ-67, potocznie nazywany "gazikiem" lub "Czapajewem" radziecki samochód terenowy z okresu II wojny światowej. Fot. 13. Fiat 500 TOPOLINO A z 1937. 16

Fot. 14. Unikatowy autobus Polski Fiat 618, jedyna na świecie wersja tego pojazdu, wyprodukowana w Polsce w roku 1939. Fot. 15. Prototypowy model pancerza czołgu Vickers, wykonany ze sklejki dla potrzeb sprawdzenia dokumentacji opracowanej przez Biuro Rekonstrukcyjno- Technologiczne Zabytkowej Inżynierii Pojazdowej. Za udostępnienie pojazdów szczególne podziękowania należą się dla Panów: Adama Rudnickiego, Tadeusza Skrzelińskiego, Andrzej Wójciaka, Jacka Fedory, Pawła Kamińskiego, Tomasza Siudzińśkiego oraz Zbigniewa Nowosielskiego. 17

5. IV Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów Z roku na rok kolejne edycje Sympozjum przyciągały coraz więcej uczestników i gromadziły w jednym miejscu kolejne unikatowe eksponaty. 15 kwietnia 2011 roku odbyło się IV Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów, które poświęcono tematowi bezpieczeństwa czynnego i biernego w pojazdach samochodowych. Wśród zaproszonych prelegentów, referaty związane z tematem Sympozjum wygłosili: - prof. nzw. dr hab. inż. Andrzej Reński, Rozwój systemów bezpieczeństwa czynnego, - prof. zw. dr hab. inż. Jerzy Wicher Bezpieczeństwo bierne samochodów w ujęciu historycznym (Fot. 16), - prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński Rozwój konstrukcji elementów wyposażenia samochodów osobowych w zakresie bezpieczeństwa biernego. IV edycja wyróżniała się dużą liczbą ciekawych plakatów zgłoszonych do prezentacji. Zaprezentowane zostały tematy: - Usprawnienie czołgu zwiadowczego TK-3, - Rewitalizacja samochodu Chevrolet 158, - Rewitalizacja ciągnika URSUS C-45, - Odbudowa ciągnika gąsienicowego C2P, - Rewitalizacja samochodu GMC 353 CCKW, - Rewitalizacja samochodu GAZ 51, - Budowa repliki pojazdu Sd. Kfz. 303, - Rewitalizacja Bren Cariera, - Budowa repliki generatora gazu ssanego, - Napęd strumieniowy amfibii ARGO CAT, - Opis procesu opracowywania dokumentacji technicznej reduktora czołgu TK-3. Pośród wielu zabytkowych pojazdów, jakie co roku pojawiają się na sympozjum, w trakcie trwania IV edycji odbyły się specjalnie przygotowane prezentacje historyczne. Zaprezentowany został jedyny na świecie całkowicie sprawny, wyposażony w oryginalny silnik, gąsienicowy nośnik ładunku wybuchowego Sd. Kfz. 303 Goliath (Fot. 17). Pojazdy te były wielokrotnie użyte w atakach na Politechnikę w Powstaniu Warszawskim. Członkowie Grupy Historycznej RADOSŁAW zrekonstruowali scenę szkolenia pt. Możliwość unieszkodliwienia i rozbrojenia czołgu miny Goliath. Dużym zainteresowaniem wśród uczestników cieszył się kultowy ciągnik C-45, do którego dokumentację technologiczną opracowali profesorowie Wydziału MRiP PW (Fot. 18). Uwagę gości skupił także pokaz uruchomienia silnika przez traktorzystkę w stroju z epoki. 18

Fot. 16. Sesja plenarna prof. Jerzy Wicher w trakcie wykładu Bezpieczeństwo bierne samochodów w ujęciu historycznym. Fot. 17. Członkowie Grupy Historycznej RADOSŁAW oraz gąsienicowy nośnik ładunku Goliath. 19

Fot. 18. Ciąg rolniczy Ursus C-45, wyposażony w 2-suwowy, 1-cylindrowy silnik średnioprężny. Samochód ciężarowy GAZ 51 został wyposażony w instalację Holz-gaz odbudowaną na podstawie dokumentacji firmy Imbert (Fot. 19). Fot. 19. Lekki samochód ciężarowy GAZ 51 zasilany gazem ssanym z tzw. instalacją Holz-gaz. Na imprezie swoje stanowiska zaprezentowały także współczesne firmy motoryzacyjne (m.in. Lexus, Honda), wzbogacając Sympozjum o spojrzenie na aspekty bezpieczeństwa czynnego i biernego w pojazdach samochodowych we współczesnej motoryzacji. W porównaniu do lat ubiegłych cieszyła także znacznie większa liczba Pań, które uczestniczyły w imprezie. 20

6. V Ogólnopolskie Sympozjum Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów V edycja Sympozjum odbyła się 20 kwietnia 2012 roku. Poświęcono ją systemom hamulcowym pojazdów w ich historycznym rozwoju. Usystematyzowanie przygotowań do kolejnych edycji Sympozjum zaowocowało pojawieniem się wielu zwiedzających, nowych uczestników i jeszcze ciekawszych eksponatów. W trakcie sesji plenarnej, wygłoszono interesujące referaty, które wywołały liczne dyskusje wśród uczestników. Wśród prelegentów wystąpili: -prof. nzw. dr hab. inż. Andrzej Reński z prezentacją Rozwój układów hamulcowych, - doc. dr hab. inż. Andrzej Zieliński z referatem Rozwój konstrukcji hamulców samochodowych. W trakcie swoich referatów prelegenci przedstawili liczne rozwiązania techniczne stosowane przez konstruktorów od początków motoryzacji m.in. hamulce taśmowe. Sympozjum pozwoliło też zapozna się z wieloma rozwiązaniami hamulców na własne oczy, dzięki zorganizowanej na parkingu wystawie. W trakcie sesji plakatowej zaprezentowane zostały prace: - Układ hamulcowy tankietki TKS pełniący jednocześnie funkcje mechanizmu kierowniczego, - Hamowanie i kierowanie ciągnikiem C2P, - Hamowanie i kierowanie tankietką Carden Loyd, - Układ hamulcowy Universal Carrier pełniący jednocześnie funkcję mechanizmu kierowniczego, - Napęd strumieniowy amfibii ARGO CAT, - Układ hamulcowy ECB. Na parkingu wydziału w trakcie trwania V edycji Sympozjum zgromadzono wiele cennych eksponatów jak choćby: - Amfibia Argo Cat (Fot. 20), - czołg Renault FT 17 (Fot. 21), - samochód pancerny KUBUŚ (replika) (Fot. 22), - samochód pancerny KUBUŚ, - Jeep Willys, - Wołga, - pojazdy koła studenckiego. Wśród prezentowanych pojazdów znalazły się też tak unikatowe samochody jak: Brush i Rambler E Runabout, będący najstarszym zarejestrowanym pojazdem w kraju. Pojazd Rambler E Runabout pochodzi z USA i powstał w roku 1903 (Fot. 23). W roku 2011 dzięki pasji Pana Tomasza Skrzelińskiego, jako jedyny pojazd z Polski wziął udział w legendarnym rajdzie Londyn-Brighton, w którym startują pojazdy wyprodukowane przed rokiem 1905. Oglądający mogli też się zapoznać z elementami tankietki gąsienicowej TKS wytwarzanej w latach 1934-1939, repliki lekkiego czołgu Renault FT-17 produkowanego w latach 1917-1919 oraz terenowego Willysa. 21

Fot. 20. Amfibia Argo Cat - uniwersalny pojazd wodno-lądowy, napęd na wszystkie koła dla zwiększenia efektywności jazdy w trudnym terenie. Fot 21. Renault FT Modèle 1917 (FT-17), replika francuskiego czołgu lekkiego z okresu I wojny światowej. Zaprezentowano zostały także dwa "Kubusie", doskonale kojarzone przez miłośników militariów. Jeden z nich został zbudowany przez powstańców warszawskich i wschodził w skład jedynego powstańczego plutonu. Drugi pojazd był imponującą repliką, trudną do odróżnienia od oryginału. 22

Fot. 22. Powstańczy Kubuś (oryginał po lewej) oraz jego replika. Fot. 23. Rambler E Runabout - najstarszy zarejestrowany pojazd w Polsce. V edycja Sympozjum niezwykle pozytywnie zaskoczyła organizatorów frekwencją oraz liczbą unikatowych eksponatów, jakie zgromadziła. Dodatkowo piękna wiosenna pogoda sprzyjała dyskusjom na powietrzu wśród wystawianych pojazdów. Informacje o Sympozjum dotarły także do mediów, dzięki czemu relację zamieścił Telewizyjny Kurier Warszawski oraz Miesięcznik Politechniki Warszawskiej. Profesjonalny film z przebiegu corocznego sympozjonu został zmontowany dzięki pracy AW FILM STUDIO. Jak co roku w obsłudze biura sympozjum organizatorów wspomagały Harcerki 14 D. H. Spadłych Listków do Szyby Przyklejonych Deszczu Kropelką. Wszystkim, którzy poświęcają czas wkładają serce w odrestaurowanie pojazdów należą się szczególne słowa uznania. 23

Streszczenie Ogólnopolskie Seminarium Historyczny Rozwój Konstrukcji Pojazdów, jest organizowane przez Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej. W trakcie corocznych spotkań uczestniczą w nim zarówno specjaliści jak i pasjonaci, zajmujący się historycznym i technicznym rozwojem motoryzacji, rekonstrukcją oraz konserwacją pojazdów zabytkowych. W Sympozjum uczestniczą także grupy rekonstrukcyjne wzbogacające coroczne spotkania licznymi pokazami. Organizowane wystawy i prezentacje historyczne przyciągają rzesze miłośników starych pojazdów, militariów oraz studentów. Uczestnicy cenią Sympozjum za możliwość osobistego zaznajomienia się z budową zabytkowych pojazdów, poznania dokumentacji technicznych oraz możliwością porozmawiania z konstruktorami. W ciągu sześciu edycji Sympozjum uczestnicy mogli podziwiać eksponaty unikatowe w skali krajowej jak i międzynarodowej m.in. samochód Rambler E Runabout - najstarszy zarejestrowany pojazd w Polsce. W artykule w syntetyczny sposób przedstawiono historię Sympozjum, podsumowano wygłoszone referaty oraz liczne prezentacje plakatowe oraz dokonano przeglądu eksponowanych pojazdów. Słowa kluczowe: sympozjum, historia, motoryzacja, militaria OUTLINE OF POLAND-WIDE SYMPOSIUM HISTORICAL OVERVIEW OF AUTOMOBILE DESIGN Abstract Poland-Wide Symposium Historical Overview of Automobile Design is organized by the Faculty of Automotive and Construction Machinery Engineering, Warsaw University of Technology. Every year Symposium gathers both, experts and enthusiasts, who deal with the historical and technological development of the automotive industry, reconstruction and maintenance of classic vehicles. Also many historical reconstruction groups grace the Symposium annually. Organized exhibitions and historical presentations attract many enthusiasts of classic vehicles, military automobiles and students. Participants of the Symposium appreciate the opportunity to get familiar with the construction of automobiles, possess knowledge about technical documentation and the ability to exchange experience with experienced designers. Within six editions Symposium participants were able to enjoy exhibits that are nationally and internationally unique, including E Rambler Runabout - the oldest registered car in Poland. This paper presents a synthetic history of the Symposium, summarizes the papers delivered and numerous poster presentations and lists most of the exposed vehicles. Keywords: symposium, history, automobiles, military 24