Kompendium Turysty Beskidzkiego Dofinansowano ze środków Programu Działaj Lokalnie VIII Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce oraz Ośrodek Działaj Lokalnie działającym przy Babiogórskim Stowarzyszeniu Zielona Linia w Stryszawie.
Logistyka, czyli planujemy wycieczkę zagrożeniem, np. dzikim zwierzęciem, zmianą pogody, głębokimśniegiem lub oblodzonym szlakiem, zmianą pogody. W nagłych przypadkach, np. przy gwałtownej zmianie pogody, zrezygnuj z dalszej wyprawy i podejmij decyzję o powrocie lub gdy to możliwe udaj się do najbliższego schroniska. Zanim wyruszysz na wyprawę w góry, musisz odpowiednio się do tego przygotować. Nie powinno się tego robić w pośpiechu, ani w dniu wycieczki. Wtedy najłatwiej jest coś przeoczyć lub o czymś zapomnieć. Pamiętaj o tym, aby zabrane przez Ciebie ubrania oraz wyposażenie były dostosowane do pory roku oraz prognozowanej pogody. Na każdą wycieczkę weź kurtkę przeciwdeszczową nawet, gdy deszcz nie jest zapowiadany. Wybraną przez Ciebie trasę dostosuj do pory roku oraz długości dnia. Zimą i jesienią planuj krótsze wycieczki, gdyż bardzo szybko nastaje zmrok, a wtedy łatwiej możesz się zgubić. Natomiast latem i wiosną możesz pozwolić sobie na dłuższe eskapady bez obawy, że zastanie cię ciemność. Idąc w grupie, nigdy nie zapominaj o osobach ze słabszą kondycją. Staraj się dostosować tempo marszu do umiejętności najsłabszego uczestnika, aby nikt nie został w tyle. Szczególnie zwracaj na to uwagę, gdy w wycieczce uczestniczą dzieci, dla których strome podejścia mogą być zbyt męczące. Planując wycieczkę, musisz pamiętać o uwzględnieniu ewentualnej zmiany trasy spowodowanej jakimś Koniecznie przed wyruszeniem w góry sprawdź prognozę pogody, by móc właściwie przygotować się do wędrówki. Prognozę sprawdzaj dzień przed wycieczką i z wielu źródeł (zwłaszcza internetowych), gdyż wtedy najdokładniej określisz, w jakich warunkach będziesz wędrować. Na wycieczkę wyruszaj jak najwcześniej. Dzięki temu zyskasz więcej czasu na marsz, odpoczynki, nieprzewidziane okoliczności oraz nie będziesz mieć obaw, że nie uda ci się dotrzeć do celu przed zmrokiem. Przed rozpoczęciem wycieczki w góry, poinformuj co najmniej jedną osobę o trasie wycieczki oraz o godzinie jej zakończenia. Po osiągnięciu celu skontaktuj się z tą osobą. Nie zapomnij poinformować jej również o każdej zmianie Twoich planów. Zapamiętaj! Staranne zaplanowanie wycieczki zapobiega przykrym niespodziankom na szlaku. 2
Rewia mody, czyli jak się ubrać Wybierając się w góry musisz pamiętać o odpowiednim ubiorze. Ubierz się uwzględniając możliwość zmiany pogody. Najlepsza jest metoda na przysłowiową,,cebulkę. Pamiętaj, by odzieży turystycznej nie kupować w ostatniej chwili. Łatwo wtedy o pomyłkę a zazwyczaj zakup jest wówczas przepłacony. cechą charakterystyczną powinna być dobra przyczepność do podłoża. Dobierając obuwie, pamiętaj o ich przeznaczeniu. Przy zakupie zwróć uwagę na membranę, podeszwę, wysokość cholewki, a także co najważniejsze na ogólny komfort noszenia. Kurtka (z kapturem) powinna łączyć w sobie wiele elementów, np. wodoodporność, oddychalność i ochronę przed wiatrem, co w górach jest bardzo ważne w okresie późnej jesieni i zimą. Weź ze sobą polar (jeżeli Twoja kurtka nie posiada go po wewnętrznej stronie lub nie jest odpinany) lub bluzę. Ważnym elementem odzieży jest bielizna termoaktywna. Materiał, z którego jest wykonana ma na zadaniu odprowadzenie nadmiaru wilgoci, która występuje w postaci potu, ma na celu zapobieganie wychładzania się skóry i utraty ciepła. Zapewni Ci ona ciepło bliżej skóry. Spodnie powinny być z materiałów wielostrefowych, które nie utrudnią Ci ruchów i zapewnią komfort podczas wędrówki. Najlepiej sprawdzą się te z regulowanymi nogawkami. Buty, w których będziesz wędrować muszą być wygodne, a ich Sam dobór butów to nie wszystko, pamiętaj o odpowiednich skarpetach, unikając tych ze sztucznych włókien, a wybierając np. te z włóknami bambusowymi. W razie potrzeby zabierz z sobą stuptuty (ochraniacze). Dzięki nim Twoje spodnie i buty pozostaną suche, a śnieg, deszcz czy błoto mniej będą przeszkadzać w wędrówce. Ponieważ w górach pogoda zmienić się może bardzo szybko, zawsze zabieraj pelerynę lub kurtkę przeciwdeszczową. Wędrując jesienią i zimą, pamiętaj o rękawiczkach i czapce. Przez głowę i dłonie nasz organizm traci najwięcej ciepła. Wybierając się na wycieczkę, możesz również zabrać kijki trekkingowe. Zapewnią one stabilność w trakcie wędrówki, odciążą stawy kolanowe, a przede wszystkim ułatwią wchodzenie i schodzenie po stromym stoku zwłaszcza, gdy dźwigasz ciężki plecak. Zapamiętaj! Ekwipunek może być na wagę złota, a czasem i życia. 3
Pakowanie z głową, czyli co włożyć do plecaka Trudno wyobrazić sobie wycieczkę w góry bez plecaka. Jego wielkość powinna zależeć od długości wycieczki i ilości zabranego wyposażenia. Plecaki 20-30 litrowe są odpowiednie na jednodniowe wycieczki, 40-litrowe na dwudniowe wycieczki, a te 50-80 litrowe na dłuższe eskapady. się zgubić, zabierz ze sobą mapę oraz przewodnik. Gdy nie będziesz pewny, czy idziesz dobrym szlakiem, będziesz mógł sprawdzić to na mapie. Dodatkowo miej przy sobie kompas lub GPS, dzięki którym łatwo określisz kierunek, w którym zmierzasz i określisz swoje położenie. Do plecaka spakuj to, czego potrzebujesz lub co może Ci się przydać na szlaku. Pamiętaj, aby najważniejsze rzeczy (np. apteczka, kurtka przeciwdeszczowa) umieścić na górze plecaka, a te mniej potrzebne na jego dnie. Obowiązkowo musisz wziąć ze sobą zapasowe skarpety. Czasem zdarza się, że wycieczka odbywa się w czasie deszczu, a wtedy łatwo przemoczyć buty. Koniecznie spakuj do plecaka prowiant (najlepiej kanapki) oraz dużą ilość wody, ponieważ podczas długiego i intensywnego marszu tracimy dużo wody, więc należy uzupełniać jej stan w organizmie. Zabierz także termos z gorącą herbatą. Dzięki niej się ogrzejesz, zwłaszcza w chłodniejsze dni. Po dużym wysiłku najszybciej dodasz sobie energii, jedząc czekoladę lub batonik. Uzupełnią one spalone wcześniej kalorie i dadzą siłę na dalszą wędrówkę. Jeżeli nie chcesz W Twoim plecaku nie powinno zabraknąć latarki. Zwłaszcza zimą, na szlaku może zastać cię zmrok, wtedy na pewno ci się przyda. Pamiętaj też o dodatkowych bateriach. Przy niskich temperaturach, baterie szybko się wyczerpują. W górach przydać się mogą również zapałki lub zapalniczka. Gdy się zgubisz, zastanie cię noc i nie będziesz mieć przy sobie działającego źródła światła, rozpalisz ognisko, aby się ogrzać oraz ułatwisz służbom ratunkowym Ciebie odnaleźć. Przy pakowaniu uwzględnij zabranie chusteczek higienicznych. Ich zastosowanie jest dość szerokie. Zawsze miej ze sobą naładowany telefon komórkowy z zapisanymi numerami SOS i ICE, aby w razie wypadku móc szybko wezwać pomoc. Bardzo ważnym elementem całego ekwipunku jest także apteczka turystyczna. Przyda Ci się nawet przy drobnych urazach, takich jak skaleczenie lub zadrapanie. Zapamiętaj! W plecaku zawsze musi panować porządek 4
Zestaw małego medyka, czyli apteczka turystyczna Wybierając się w góry powinieneś mieć ze sobą apteczkę turystyczną. Nigdy nie wiesz, co może wydarzyć się na szlaku, a w razie (odpukać!) wypadku będziesz mógł z niej skorzystać. Apteczkę z wyposażeniem kupisz w sklepach sportowych. Możesz ją również skompletować według własnych potrzeb. Przed wycieczką sprawdź zawartość apteczki, zwłaszcza jeśli jest ona nowa i nie wiesz co jest w środku. -folia NRC, -środek odkażający, np. octenisept, -zamrażacz, np. altacetice, -środek na stłuczenia, np. fastum, -środki przeciwuczuleniowe, np. calcium, -spray odstraszający owady i kleszcze, -pianka na oparzenia słoneczne, -spis zawartości, -instrukcja udzielania pierwszej pomocy, Co powinno znaleźć się w apteczce każdego turysty górskiego? -bandaż elastyczny ze spinkami, -bandaż lniany, -gaza jałowa, -chusta trójkątna, -plastry z opatrunkiem i bez opatrunku, -kompres jałowy, -nożyczki, gwizdek i rękawice lateksowe, -pęseta, Wyżej wymienione artykuły są koniecznym, minimalnym wyposażeniem apteczki. Jej rozmiar nas ogranicza, gdyż w plecaku muszą znaleźć się inne przedmioty. Apteczka musi znajdować się w takim miejscu plecaka, aby można było szybko z niej skorzystać. Przed każdą wycieczką musisz sprawdzić zawartość apteczki, datę przydatności produktów oraz ich ilość. Pamiętaj, by po każdym użyciu uzupełnić brakujące wyposażenie. Zawartość apteczki służy do udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej, a nie do samodzielnego leczenia! Dlatego nigdy nie podawaj swoich lekarstw osobie, której udzielasz pomocy. Może to uczynić wyłączne lekarz. Nie wiesz bowiem, czy osoba poszkodowana nie jest uczulona na jakiś lek. Zapamiętaj! Apteczkę zabieraj na każdą wycieczkę. 5
Dobrych rad nigdy za wiele Zanim wyruszysz na szlak, planujesz trasę, kompletujesz ubranie i pakujesz plecak. To jednak nie wszystko. Zapoznaj się z dobrymi radami i przestrzegaj zasad, wówczas unikniesz kłopotów na szlaku. Pamiętaj, by nie podejmować dalekich samotnych wycieczek. W grupie jest nie tylko weselej, ale i bezpieczniej. Nie wędruj nocą lub podczas fatalnych warunków pogodowych. A że pogoda w górach gwałtownie może się pogorszyć, dlatego uważnie obserwuj jej zmiany. Na wędrówkę staraj się wychodzić rano. Zwiększasz prawdopodobieństwo dotarcia do celu przed pogorszeniem pogody. Staraj się zakończyć wycieczkę przed zmrokiem. W ciemności możesz łatwo stracić orientację, zwłaszcza gdy zapomnisz zabrać ze sobą kompasu i latarki. Nie opuszczaj znakowanych szlaków turystycznych i zwracaj uwagę na drogowskazy. Szlaki turystyczne wyznaczone są z reguły w optymalnym dla wędrówki terenie. Wędrując szlakami, zmniejszasz ryzyko wypadku i zgubienia się. Utrzymuj stałe, regularne tempo marszu. Wycieczka górska ma być przyjemnością, a nie wyścigiem. Podczas zimowych wypraw nie wchodź na zamarznięte kałuże i omijaj oblodzone miejsca na szlaku. Utopienie buta zimą nie należy do przyjemności. Chodź tylko przetartymi szlakami. Wiosną za to uważaj na płaty śniegu. Choć kuszą, to mogą okazać się bardzo niebezpieczne. W razie wypadku zawsze udziel pierwszej pomocyprzedmedycznej i wezwij GOPR. Z pewnością niezbędny Ci będzie do tego telefon komórkowy, w którym powinny być zapisane numery alarmowe. Pamiętaj, aby naładować telefon przed wyprawą w góry i nie używać go zbyt pochopnie. W górach baterie wyczerpują się bardzo szybko. Wyruszasz w góry, by napawać się pięknem krajobrazów i bogactwem przyrody. Nie myśl o problemach zostaw je poza szlakiem, nie śpiesz się ciesz się bieżącą chwilą. Niech wycieczka w Beskidy da Ci energię do pracy na cały tydzień. A na szlak koniecznie weź ze sobą aparat fotograficzny. Utrwalaj górskie panoramy, ciekawe obiekty, własne osiągnięcia. Po latach będziesz mieć co wspominać. Zapamiętaj! Przestrzegając zasad zmniejszasz ryzyko wypadku na szlaku. 6
Wędruj z głową, czyli zagrożenia na szlaku Wędrując w górach, możesz spotkać się z wieloma zagrożeniami. Tych obiektywnych być może nie unikniesz, ale jeśli je wcześniej przewidzisz to odpowiednio zmodyfikujesz trasę wycieczki. A co może grozić ci na szlaku? Mgła ogranicza widoczność i utrudnia orientację w terenie. Zwykle mgle towarzyszy zwiększona wilgotność powietrza. Pamiętaj! Potęgować ona będzie uczucie chłodu. Wędrując zimą uważaj na lawiny. Zdarzają się one nawet w Beskidach! Po silnych wiatrach w lasach często możemy spotkać wiatrołomy, czyli zwalone przez wiatr drzewa. Mogą one wydłużyć znacząco czas wędrówki. Bezwzględnie musisz omijać zerwane przez wiatr linie energetyczne, które grożą porażeniem prądem. Po kilkudniowych opadach deszczu czy gwałtownych ulewach, częstym zjawiskiem będą wezbrane potoki. Uważaj, gdyż możesz zostać porwany przez wodę.podczas wędrówek możesz spotkać dzikie zwierzęta. Pamiętaj, aby zachować spokój! Nie panikuj. Wycofaj się lub obejdź je bokiem. Wiatr będzie utrudniał poruszanie oraz powodował szybką utratę ciepła. Ciemność ograniczy widoczność i ułatwi zgubienie się. Zbyt niskatemperatura powoduje wychłodzenie organizmu, a nawet odmrożenia. Za wysoka temperatura może natomiast doprowadzić do przegrzania. Dlatego zawsze ubieraj się z głową. Jednym z największych zagrożeń na szlaku jest burza. Wyładowania atmosferyczne mogą być groźne dla życia. Idąc w góry, bądź zawsze przygotowany na opady deszczu, a zimą śniegu. Zachowaj ostrożność, gdyż jest wtedy ślisko. Zawsze miej przy sobie pelerynę, bądź kurtkę przeciwdeszczową, najlepiej schowaną na wierzchu w plecaku. Natomiast zagrożenia subiektywne wynikają z zachowań i działalności człowieka. Do najczęstszych z nich zaliczyć można brak doświadczenia, zmęczenie, kiepską kondycję fizyczną, zły stan fizyczny, ambicję czy kolokwialnie to ujmując, ludzką głupotę. Każdy z powyższych czynników jest pierwszym krokiem do wypadku na szlaku. Dlatego planując wycieczkę należy trzymać się starej zasady, by nie porywać się z motyką na Słońce. Zapamiętaj! W górach czyha wiele niebezpieczeństw. Jeśli jednak dobrze przygotujesz się do wycieczki oraz będziesz ostrożny bezpiecznie wrócisz do domu. 7
A co w razie wypadku? Gdy jesteś świadkiem wypadku pamiętaj o kolejności udzielenia pierwszej pomocy: 1) oceń sytuację, 2) zabezpiecz miejsce zdarzenia, 3) oceń stan poszkodowanego, 4) wezwij pomoc, 5) według potrzeb udziel pierwszej pomocy przedmedycznej. Z miejsca wypadku można dać sygnał załodze śmigłowca. Jeśli masz telefon dzwoń! 985 Grupa Beskidzka GOPR 601 100 300 numer ratunkowy w górach 112 ogólnopolski numer ratunkowy Jeśli nie masz telefonu, zastosuj wizualny sygnał wzywania ratunku w górach: ruch, światło lub akustyczny. Powtarzaj go do skutku 6 razy na minutę, minuta przerwy, aż do otrzymania odpowiedzi nadchodzącej pomocy o częstotliwości 3 razy na minutę. Do czasu przybycia wykwalifikowanych służb: 1) dbaj o drożność dróg oddechowych, 2) dbaj o komfort termiczny i psychiczny poszkodowanego, 3) kontroluj oddech co 1 minutę, 4) nie poruszaj poszkodowanego bez potrzeby, 5) nie podawaj: leków, jedzenia, picia, 6) pozostań na miejscu jak długo to będzie konieczne. Zapamiętaj! Gdy dojdzie do wypadku w górach, natychmiast wzywaj pomoc. Może to uratować komuś zdrowie bądź życie. 8
Dekalog Turysty Górskiego I Zanim wyruszysz w góry, zastanów się, czy posiadasz dostateczne doświadczenie. Przed wyjściem poddaj ocenie stan zdrowia i siły, swoje i towarzyszy, a w szczególności dzieci. II Przygotuj wcześniej dokładny plan wycieczki, najlepiej udają się improwizacje... dobrze przygotowane. Poczytaj przewodniki, mapy, skorzystaj z usług informacji turystycznej, wskazówek przewodników górskich, gospodarzy schronisk, miejscowej ludności. III W górach szybko i często zmieniają się warunki atmosferyczne, niezbędna jest odzież chroniąca przed złą pogodą i zimnem oraz mocne, wysokie buty na profilowanej podeszwie. IV Wychodząc na wycieczkę pozostaw w domu, w schronisku czy u znajomych wiadomość o celu i trasie wycieczki oraz godzinie powrotu. W ten prosty sposób zapewnisz sobie szybką pomoc w razie wypadku. V Szybkość poruszania się dostosuj do możliwości najmniej sprawnego uczestnika wycieczki. Pożeranie kilometrów prowadzi niechybnie do wyczerpania, a poza tym ogranicza możliwość podziwiania uroków górskiego krajobrazu. VI Uważaj na każdy krok, upadki zdarzają się także w łatwym terenie. Szczególnej zwłaszcza ostrożności wymagają trudniejsze partie trasy: strome, mokre i zaśnieżone stoki, płaty starego śniegu. Nie zbaczaj ze znakowanego szlaku jest on zwykle poprowadzony optymalnie zarówno pod względem bezpieczeństwa, jak i wysiłku na pokonanie trasy. VII Nie strącaj kamieni, gdyż narażasz innych turystów na poważne niebezpieczeństwo. Miejsce zagrożone przez spadające kamienie przechodź szybko i uważnie. VIII Decyzja zawrócenia z drogi to nie hańba, lecz głos rozsądku. Nie wstydź się zawrócenia, gdy załamie się pogoda, nadejdzie mgła lub trasa okaże się zbyt trudna. IX Szanuj przyrodę, nie hałasuj. Dbaj o czystość i porządek w górach. Usuwając śmieci dajesz dowód swej kultury. X Jeżeli mimo ostrożności zdarzy się wypadek, przede wszystkim zachowaj spokój. Poszkodowanego ułóż w bezpiecznej pozycji, w widocznym miejscu i pod opieką. Przyjętymi w górach sygnałami wezwij na pomoc GOPR. 9
O nas Szkolne Koło Krajoznawczo-Turystyczne Żurawnica" powstało w 2006 roku przy Gimnazjum nr 3 w Krzeszowie. Skupia ono uczniów gimnazjum oraz absolwentów szkoły, dla których góry, a zwłaszcza Beskidy, są prawdziwą pasją, a wędrówki po szlakach są atrakcyjną formą spędzania czasu wolnego. Założycielami i opiekunami SKKT są nauczyciele geografii i historii Łukasz Elżbieciak oraz wychowania fizycznego Grzegorz Matonóg, którzy jednocześnie są przewodnikami beskidzkimi. Swoją miłością" do gór od lat skutecznie zarażają" kolejne roczniki krzeszowskich gimnazjalistów. W każdym roku szkolnym młodzież z SKKT uczestniczy w rajdach organizowanych przez PTTK, wędruje wraz z opiekunami po beskidzkich szlakach, a także bierze udział w spotkaniach z ludźmi gór. Dotychczas zorganizowaliśmy ponad 50 wycieczek i wydaliśmy jedną publikację, którą trzymasz w ręku. Chcemy, by Kompendium Turysty Beskidzkiego było samouczkiem przygotowania bezpiecznej wycieczki w góry, zwłaszcza dla tych, którzy dopiero rozpoczynają swą górską przygodę. Jałowiec, 17.09.2014 Życzymy bezpiecznej wędrówki 10