Cele edukacyjne. GEOGRAFIA GIMNAZJUM KLASA I TREŚCI EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Informacje opracowano na podstawie materiałów wydawnictwa OPERON. I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. dokonuje pomiarów i obserwacji w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych. II. Identyfikowania związków i zależności oraz wyjaśniania zjawisk i procesów. posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania i wyjaśniania zjawisk zachodzących w środowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej), rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek, wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi. III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. wykorzystuje wiedzę i zdobyte umiejętności w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska. IV. Kształtowanie postaw. rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności ich systemów wartości i sposobów życia. Według założeń podstawy programowej do najważniejszych umiejętności zdobywanych w trakcie gimnazjum należą: 1. Czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. 1
2. Myślenie matematyczne umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym i formułowanie sądów opartych na rozumowaniu matematycznym. 3. Myślenie naukowe umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formowanie wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa. 4. Umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i piśmie. 5. Umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi. 6. Umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. 7. Umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się. I. Geografia od podstaw. Mapa umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. a. wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie; b. odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych; c. posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapą oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie); d. identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych; e. dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych; f. określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie; g. lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.); h. analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych; i. projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych. Zagadnienia: Geografia jako nauka podział i zadania. Źródła wiedzy geograficznej sposoby korzystania. Kartogram, diagram, kartodiagram i wykres (konstrukcja i interpretacja) jako geograficzne metody graficznej prezentacji liczb. Ożywione i nieożywione elementy środowiska geograficznego. Odczyt wysokości bezwzględnej i względnej na mapie, na profilu hipsometrycznym. Wysokości na mapie. Tworzenie map na podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych. Podział map pod względem treści. Formy skali mapy i ich znaczenia. Legenda mapy. 2
Orientacja na mapie. Posługiwanie się planem, mapa turystyczna i mapa samochodowa. Plan (schemat) podróży. Formy rzeźby na ladach (depresje, niziny, wyżyny i góry). Formy rzeźby dna oceanicznego (rowy i grzbiety oceaniczne, baseny oceaniczne, stok kontynentalny oraz szelf). Krzywa hipsograficzna. Planowane osiągnięcia i działania ucznia: wymienia podstawowe źródła informacji geograficznej ; uzasadnia użyteczność tych źródeł ; wykorzystuje różne źródła informacji w odpowiednich sytuacjach praktycznych ; zdobywa informacje geograficzne z różnych źródeł (np. literatura piękna i literatura faktu, publikacje popularnonaukowe w czasopismach, ilustracje, programy telewizyjne, Internet, rocznik statystyczny, mapy, własne obserwacje), przetwarza je i wykonuje na ich podstawie prezentację dotyczącą wybranego miejsca; identyfikuje obiekty geograficzne i porównuje ich rozmieszczenie na fotografii, zdjęciu lotniczym i satelitarnym (np. korzystając z Google Maps), na mapie oraz na obserwowanym obszarze; porównuje mapy o różnych skalach przedstawiające ten sam obszar i ocenia ich przydatność do różnych celów; oblicza odległości na podstawie skali mapy; odczytuje z mapy poziomicowej wysokości względne i bezwzględne; rozpoznaje formy terenu na mapie poziomicowej lub hipsometrycznej identyfikuje je w terenie; opisuje obszar na podstawie różnych map tematycznych; posługuje się w terenie mapą turystyczną, topograficzną, samochodową; planuje wycieczkę po okolicy na podstawie mapy i innych źródeł informacji; odczytuje dane z wykresów i diagramów; charakteryzuje zjawiska przedstawione na wykresie lub diagramie (np. odczytuje relacje wysokościowe z krzywej hipsograficznej różnych kontynentów i je porównuje); sporządza wykresy i diagramy na podstawie danych liczbowych (np. dotyczących wielkości kontynentów i oceanów); dobiera odpowiednią formę graficzną do prezentacji zjawiska. II. Ziemia nasza planeta. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. a. podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na globusie; b. posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy 3
czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi; c. podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku; d. podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi. Zagadnienia: Kształt Ziemi i jej rozmiar. Wzajemne rozmieszczenie lądów i wód. Elementy linii brzegowej. Elementy siatki geograficznej i kartograficznej. Wyznaczanie współrzędnych geograficznych punktów i powierzchni (obszarów). Cechy oraz następstwa ruchu obrotowego Ziemi. Pojęcia: południe, górowanie Słońca, czas słoneczny, miejscowy. Czas słoneczny a długość geograficzna. Doba naturalna jednostka rachuby czasu. Czas strefowy, strefy czasu w Europie. Czas urzędowy przeliczanie czasu strefowego. Międzynarodowa granica zmiany daty. Zmiany oświetlenia Ziemi w jej ruchu obiegowym. Rok naturalna jednostka rachuby czasu. Wydzielenie astronomicznych por roku. Strefy oświetlenia Ziemi. Planowane osiągnięcia i działania ucznia: na podstawie różnych źródeł informacji opisuje kształt Ziemi, porównuje ją z innymi planetami oraz innymi ciałami Układu Słonecznego i umie wyjaśnić, dlaczego Ziemia ma kształt geoidy; oblicza, stosując metodę Eratostenesa, obwód Ziemi i porównuje wynik z aktualnymi danymi; oblicza różnicę między promieniem równikowym a biegunowym Ziemi i podaje wielkość spłaszczenia Ziemi oraz wyjaśnia przyczyny spłaszczenia; charakteryzuje na podstawie mapy rozmieszczenie oraz ukształtowanie lądów i oceanów na Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne ; opisuje ruch obrotowy Ziemi ; wymienia skutki tego ruchu; oblicza czas słoneczny w danym miejscu; uwzględnia linie zmiany daty; wykorzystuje mapę stref czasu do określenia czasu urzędowego w danym miejscu; wyjaśnia zależność między czasem słonecznym a urzędowym; opisuje ruch obiegowy Ziemi; podaje przyczyny występowania pór roku i zna daty początków astronomicznych pór roku; 4
odróżnia skutki ruchów obiegowego i obrotowego; na podstawie schematycznych rysunków opisuje oświetlenie Ziemi w różnych porach roku; podaje szerokości geograficzne, na których występują noce i dni polarne; podaje szerokość geograficzną, na której Słońce jest w zenicie; wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza ; oblicza wysokość Słońca na różnych szerokościach geograficznych w pierwszych dniach astronomicznych pór roku; charakteryzuje i lokalizuje strefy oświetlenia Ziemi. III. Elementy środowiska. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. a. charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat; b. charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza; c. wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych orz map stref klimatycznych na Ziemi; d. podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi; e. podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi; f. posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich; g. rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych. Zagadnienia: Cechy geosfer (atmosfery, hydrosfery, litosfery, pedosfery, biosfery). Związki przyczynowo-skutkowe między poszczególnymi geosferami. Skład i budowa atmosfery. Troposfera a pogoda. Oświetlenie Ziemi, a temperatura powietrza. Przyczyny ruchu powietrza. Ogólna cyrkulacja atmosfery. Wiatry stałe i zmienne. Geneza i rodzaje chmur. Opady i osady atmosferyczne. Definicje klimatu. Pogoda a klimat. Czynniki klimatotwórcze. Piętra roślinne. 5
Charakterystyka stref klimatycznych. Zróżnicowanie klimatu w obrębie stref. Ogólna charakterystyka stref roślinnych. Strefowość gleb. Budowa wnętrza Ziemi. Procesy rzeźbotwórcze wewnętrzne. Procesy rzeźbotwórcze zewnętrzne. Rzeźbotwórcza rola wietrzenia. Ruchy masowe zwietrzeliny. Elementy doliny rzecznej odcinki biegu rzeki. Rzeźbotwórcza działalność wód płynących w poszczególnych odcinkach biegu rzeki. Lodowiec a lądolód. Rzeźbotwórcza działalność lodu oraz wód roztopowych. Działalność rzeźbotwórcza wód morskich na wysokim i niskim wybrzeżu. Niszcząca, transportująca i budująca działalność rzeźbotwórcza wiatru. Planowane osiągnięcia i działania ucznia: wymienia sfery powłoki ziemskiej; wybiera odpowiednie informacje i charakteryzuje każdą ze sfer; podaje przykłady związków między sferami; przewiduje, jak zmiany w obrębie jednej sfery oddziałują na pozostałe sfery; wyjaśnia, co znaczy, że Ziemia stanowi jeden system przyrodniczy. wyjaśnia zależności między temperaturą powietrza, ciśnieniem atmosferycznym i kierunkiem wiatru; korzystając ze schematu cyrkulacji powietrza na Ziemi, opisuje kierunki wiatrów w różnych strefach oświetlenia; przedstawia na mapie kierunki pasatów i monsunów (w zależności od pory roku) i wyjaśnia, jak te wiatry powstają; na podstawie rozkładu ośrodków wyżu i niżu barycznego prognozuje kierunki wiatru; odczytuje dane dotyczące temperatury oraz opadów z map i z diagramów klimatycznych; oblicza średnią temperaturę powietrza i amplitudę temperatury; analizuje mapy (m.in. porównuje mapę stref oświetlenia Ziemi i mapę stref klimatycznych) i podaje czynniki wpływające na klimat określonego miejsca; na podstawie map i wykresów klimatycznych wymienia i charakteryzuje strefy i typy klimatu; rozpoznaje strefę i typ klimatu na podstawie danych klimatycznych i położenia miejsca. analizuje współwystępowanie zjawisk na mapach stref klimatycznych, roślinnych, glebowych i stratygraficznych oraz wyjaśnia zależności między klimatem, roślinnością, podłożem skalnym a glebą; wymienia i charakteryzuje współczesne procesy geologiczne zachodzące w głębi Ziemi i na jej powierzchni; 6
analizuje na mapie rozmieszczenie płyt tektonicznych, zjawisk wulkanicznych, młodych gór oraz rowów tektonicznych i na tej podstawie wyciąga wnioski dotyczące istoty tych procesów; wyszukuje i prezentuje informacje dotyczące katastrof spowodowanych procesami geologicznymi (np. wybuchami wulkanów, trzęsieniami ziemi, tsunami); rozpoznaje zewnętrzne procesy geologiczne w okolicy, dokumentuje je (np. szkicuje, fotografuje, nanosi na szkic terenu); na podstawie rysunków, schematów, fotografii charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność wód płynących, morza, wiatru, lodowców górskich i lądolodu; rozpoznaje elementy doliny rzecznej; rozpoznaje skały (np.: piasek, żwir, glinę, piaskowiec, wapień, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, granit, bazalt, gnejs) i klasyfikuje je ze względu na genezę; gromadzi własną kolekcję skał; podejmuje próby oznaczenia i sklasyfikowania swojej kolekcji skał, korzystając z różnych źródeł informacji (przewodniki do oznaczania skał i minerałów, Internet itp.); Kryteria oceniania wiedzy geograficznej i umiejętności uczniów stopień opanowania wiedzy i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej nauczania geografii w gimnazjum (moduł I (szkoła podstawowa), zakres poziomu podstawowego i ponadpodstawowego), skala umiejętności wykonywania powierzonych zadań (ćwiczeń), własna aktywność i zaangażowanie w poszukiwaniu różnych źródeł informacji dostępnych we współczesnym świecie, umiejętność komunikowania się, stopień praktycznego wykorzystania nabytej wiedzy i umiejętności. PODSTAWOWE (dopuszczający, dostateczny) przedstawi podział nauk geograficznych; wyjaśni znaczenie terminów: geografia, diagram, kartogram, kartodiagram, środowisko geograficzne, krzywa hipsograficzna, mapa, plan, skala mapy; wymieni źródła informacji geograficznej; odróżni (w atlasie lub podręczniku) kartogram od kartodiagramu; wymieni ożywione i nieożywione elementy środowiska; odróżni wysokość względną od wysokości bezwzględnej; na rysunku hipsometrycznym wskazuje odpowiednie poziomice; GEOGRAFIA OD PODSTAW - mapa WYMAGANIA PROGRAMOWE 7 PONADPODSTAWOWE (dobry, bardzo dobry, celujący) przedstawi zakres zainteresowań poszczególnych nauk geograficznych; porówna zalety i wady rożnych źródeł wiedzy geograficznej; do wskazanych danych liczbowych dobierze i uzasadni metodę prezentacji; odczyta wysokości: względną i bezwzględną wskazanych punktów (na rysunku poziomicowym); wskaże na rysunku poziomicowym przykłady wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu; wykaże różnice między poszczególnymi formami rzeźby terenu i wskaże je na mapie; wskaże na mapie najwyżej i najniżej położone
wymieni formy rzeźby lądów i dna oceanicznego; wymieni nazwy wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu; wymieni i wskazuje w atlasie różne postacie skali mapy; wskaże w atlasie przykłady map ogólnogeograficznych i tematycznych; odróżni plan od mapy oraz mapę turystyczna od samochodowej; wskaże wybrane elementy treści na mapie i planie; objaśni sposób pomiaru wysokości pagórka. 8 punkty na powierzchni Ziemi; omówi zastosowanie krzywej hipsograficznej; porówna treściowo wybrane fragmenty zdjęć (satelitarnych, lotniczych) i map; wyjaśni różnicę między mapami ogólnogeograficznymi i tematycznymi; zamieni i porówna rożne postacie skal mapy; wyjaśni sposoby orientacji mapy; na podstawie mapy turystycznej przygotuje opis trasy wycieczki pieszej lub rowerowej; przygotuje (na podstawie mapy) plan podróży samochodowej; opisze trasę wędrówki po mieście (z planem w ręku); zorientuje mapę w terenie wskazana metoda; zmierzy wskazana wysokość względna na mapie. ZIEMIA NASZA PLANETA - kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa wymieni dowody kulistości Ziemi; wyjaśni znaczenie terminów: elipsoida, geoida, górowanie Słońca, doba, słoneczny czas miejscowy, czas strefowy, czas urzędowy, granica zmiany daty, orbita, gwiazdozbiór, rok, przesilenie letnie i zimowe, równonoc wiosenna i jesienna, dzień polarny i noc polarna; poda nazwy kontynentów i oceanów oraz wskaże je na mapie; uszereguje kontynenty i oceany wg powierzchni; poda nazwy elementów linii brzegowej; poda cechy charakterystyczne południków i równoleżników oraz wskaże ich przykłady na globusie i na mapach; określi na mapie współrzędne geograficzne wskazanych obiektów; odróżnia cechy ruchu obrotowego Ziemi od ich następstw; obliczy czas słoneczny w dowolnym miejscu na Ziemi; wskaże na mapie Europy strefy czasowe i poda ich nazwy; wymieni cechy ruchu obrotowego na Ziemi; wyjaśni, którym kalendarzem posługujemy się obecnie; wymieni terminy kardynalne (terminy zmiany astronomicznych pór roku); obliczy wysokość górowania Słońca w terminach równonocy w dowolnym miejscu na Ziemi; poda nazwy stref oświetlenia Ziemi i określi poda wartości podstawowych wymiarów Ziemi; wskaże różnicę między elipsoidą obrotową a geoidą; przedstawi wzajemne rozmieszczenie kontynentów i oceanów; wskaże na mapie przykłady elementów linii brzegowej; porówna cechy południków i równoleżników; zastosuje współrzędne geograficzne do odnalezienia obiektów na mapie; na podstawie mapy określi rozciągłość południkową i równoleżnikową wskazanych obiektów; wyjaśni pozorny ruch ciał niebieskich po nieboskłonie; wykaże wzajemną zależność cech oraz następstw ruchu obrotowego Ziemi; omowi działanie siły Coriolisa; przedstawi zależność między długością geograficzną a czasem słonecznym; wyjaśni, dlaczego im dalej na wschód się przesuwamy tym czas staje się coraz późniejszy; wyjaśni, dlaczego na Ziemi wyróżniono 24 strefy czasowe i dlaczego je wprowadzono; wyjaśni konieczność wprowadzenia czasów urzędowych; wzajemnie przeliczy czasy: strefowy i słoneczny; wyjaśni mechanizm granicy zmiany daty; uzasadni różne oświetlenie półkul północnej i południowej w ciągu roku; wskaże następstwa ruchu obiegowego Ziemi; przedstawi różnice między ruchem obrotowym
ich granice. a ruchem obiegowym; omówi oświetlenie Ziemi w terminach kardynalnych; uzasadni zmianę miejsc wschodu i zachodu Słońca w ciągu roku; wyjaśni zmienność czasu trwania dnia i nocy w ciągu roku na Ziemi; obliczy wysokość górowania Słońca w terminach przesileń w dowolnym miejscu na Ziemi; przedstawi i zastosuje zależności między szerokością geograficzną a wysokością górowania Słońca; scharakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi. ELEMENTY ŚRODOWISKA - wybrane zagadnienia geografii fizycznej wymieni nazwy elementów środowiska przyrodniczego; wyjaśni znaczenie terminów: atmosfera, litosfera, pedosfera, hydrosfera, biosfera, antroposfera, troposfera, pogoda, średnia temperatura, amplituda temperatury, niż i wyż baryczny, izobara, wiatr, pasat, monsun, front atmosferyczny, opady i osady atmosferyczne, izohieta, chmura, izoterma, czynniki klimatotwórcze, fen, halny, piętra roślinne, strefy roślinne, gleby strefowe, klimat; wymieni elementy pogody; obliczy średnia temperaturę powietrza; określi, skąd i dokąd wieje wiatr; narysuje schemat globalnej cyrkulacji atmosfery; przedstawi mechanizm wiania pasatów; wymieni nazwy chmur; wyjaśni genezę wybranych chmur; scharakteryzuje czynniki klimatotwórcze; wymieni elementy klimatu; omówi genezę efektu cieplarnianego; wymieni piętra roślinne w Tatrach; wskaże na mapie i poda nazwy stref klimatycznych; ogólnie scharakteryzuje strefy klimatów; wskaże na mapie i poda nazwy stref roślinnych; poda nazwy roślin charakterystycznych dla 9 omówi zależności między elementami środowiska przyrodniczego; wskaże przykłady zależności przyczynowoskutkowych w środowisku przyrodniczym; przedstawi zmiany temperatury w atmosferze (w pionie i w poziomie); obliczy amplitudę temperatury; przedstawi genezę wiatru; wyjaśni globalną cyrkulację atmosfery; omówi mechanizm monsunów; wykaże różnice między opadami a osadami atmosferycznymi; przedstawi rozmieszczenie opadów na Ziemi; wyjaśni, dlaczego pada deszcz; wyjaśni różnice między pogoda a klimatem; ustali gradację czynników klimatotwórczych; na podstawie klimatogramów scharakteryzuje stref klimatyczne i typy klimatów; wykaże wpływ efektu cieplarnianego na klimat i działalność gospodarczą człowieka; uzasadni piętrowość roślinności w górach; wyjaśni genezę fenu (halnego); wykaże i uzasadni różnice między poszczególnymi strefami roślinnymi; scharakteryzuje wybrane gleby strefowe; wykaże wzajemna zależność klimatu, gleb i roślinności; przedstawi ogólny podział skał; wskaże różnice między magma a lawa;
poszczególnych stref; wskaże na mapie i poda nazwy gleb strefowych; wyjaśni znaczenie terminów: magma, lawa, wulkan, gejzer, skała, minerał, wietrzenie, krasowienie, ruchy masowe, erozja, akumulacja, źródło, ujście rzeki, terasa, meander, starorzecze, granica wieloletniego śniegu, lodowiec, lądolód, firn, abrazja, klif, mierzeja, jezioro przybrzeżne, deflacja, korazja, wydma, grzyb skalny; przedstawi budowę wnętrza Ziemi; wskaże na mapie i poda nazwy dużych płyt litosfery; wymieni wewnętrzne i zewnętrzne procesy rzeźbotwórcze; wskaże na ilustracji elementy doliny rzecznej; omówi odcinki biegu rzeki; wskaże na mapie przykłady różnych ujść rzecznych; omówi przebieg granicy wieloletniego śniegu; wskaże elementy lodowca; wyjaśni różnicę między lodowcem górskim a lądolodem; wyjaśni genezę fal morskich; przedstawi genezę niszy abrazyjnej; wymieni rodzaje pustyń; wskaże różnice między deflacja a korazja; wskaże na mapie największe pustynie świata. wyjaśni genezę trzęsień ziemi, tsunami, wulkanu, gejzeru; omówi działanie różnych rodzajów wietrzenia oraz ruchów masowych; wskaże na rysunku formy rzeźby krasu zewnętrznego i wewnętrznego; omówi działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych odcinkach jej biegu (stosując rysunek odręczny); wyjaśni genezę lejka i delty; uzasadni przebieg granicy wieloletniego śniegu; przedstawi genezę lodu lodowca; omówi zmiany rzeźby spowodowane przez lodowiec górski oraz przez lądolód; wykaże różnice w działalności rzeźbotwórczej lodu lodowca i wód roztopowych; przedstawi proces niszczenia wysokiego brzegu i wyrównywania niskiego wybrzeża; wyjaśni, skąd bierze się piasek na plaży; przedstawi działanie procesów rzeźbotwórczych na pustyni piaszczystej, żwirowej i kamienistej; wskaże podobieństwa i różnice między barchanem a wydma paraboliczna; wyjaśni mechanizm korazji; wyjaśni genezę pustyń zwrotnikowych. Literatura: 1. D. Barnes, Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, Warszawa 1988. 2. J. Brophy, Motywowanie uczniów do nauki, Warszawa 2002. 3. D. Fontana, Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1998. 4. D. Klus-Stańska, Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn 2002. 5. D. Klus-Stańska, Po co nam wiedza potoczna w szkole, [w:] K. Kruszewski (red.), Pedagogika w pokoju nauczycielskim, Warszawa 2000. 6. T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa 2001. 7. G. Mietzel, Psychologia kształcenia. Praktyczny podręcznik dla pedagogów i nauczycieli, Gdańsk 2002. 8. Międzynarodowa Karta Edukacji Geograficznej, 1992, Międzynarodowa Unia Geograficzna. 10