Dariusz MUCHA Politechnika Radomska, Katedra Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego PPWSZ Nowy Targ, Instytut Fizjoterapii WPŁYW ZASTOSOWANIA TECHNIK MIĘKKICH W OBRĘBIE KREGOSŁUPA NA GIBKOŚĆ INFLUENCE OF APPYLING SOFT TECHIQUES WITHIN THE BACKBONE Słowa kluczowe: Techniki miękkie, gibkość, kręgosłup. Key words: Soft techniques, flexibility, backbone. Streszczenie Praca ma na celu ukazanie wpływu technik miękkich przeprowadzonych w obrębie kręgosłupa na gibkość. Badaniami objęto 65 studentek i studentów PPWSZ w Nowym Targu. Przed przystąpieniem do zastosowania wybranych technik miękkich na kręgosłupie, jak i bezpośrednio po ich wykonaniu dokonano pomiaru gibkości za pomocą skłonu w przód w siadzie. Obliczono podstawowe wskaźniki statystyczne, a testem t - Studenta została określona istotność różnic osiągniętych wyników. Summary The aim of the exercise is to present the reader with the influence of soft techniques carried out within the flexible part of the backbone. The research involved 65 PPWSZ students both male and female, in Nowy Targ. Before starting with the execution of chosen soft techniques on the spine, as well as after carrying them out. Flexibility measures were taken with the use of sit and reach while sitting. Basic statistical indicators were estimated, and, by means of t - Student, the relevance of the differences of the results achieved was determinated. Gibkość Bóle kręgosłupa to jedna z najczęstszych dolegliwości współczesnego człowieka. Brak świadomości, że jest to sygnał ostrzegawczy i informacja o zbliżającej się chorobie prowadzi do lekceważenia pierwszych objawów. Kręgosłup to filar, wokół którego koncentrują się mechanizmy odpowiedzialne za stabilizację ciała oraz funkcje ruchowe. Sprawna i wydolna struktura 24 ruchomych segmentów obejmujących kręgi, krążki międzykręgowe, mięśnie i więzadła, jest bazą i gwarantem prawidłowego funkcjonowania kręgosłupa. Składają się na nią pojedyncze stawy kręgowe, które dzięki różnorodnemu ustawieniu swoich powierzchni stawowych umożliwiają poszczególnym odcinkom kręgosłupa specyficzne możliwości. Ruch ten możliwy jest dzięki mięśniom przyczepiającym się do wyrostków poprzecznych trzonów kręgowych. Największą ruchliwością we wszystkich płaszczyznach wyróżnia się odcinek szyjny kręgosłupa, a najmniejszą odcinek piersiowy, którego ruchomość jest ograniczona przez mostek i żebra. Odcinek lędźwiowy jest predysponowany przede wszystkim do ruchów zgięcia i wyprostu. Dzięki sprężystości fizjologicznych krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej pełni on funkcje amortyzacyjną i kumuluje obciążenia oraz wstrząsy, które mogłyby doprowadzić do dysfunkcji w obrębie miednicy i głowy. Nieprawidłowe ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej czy czołowej, a także przeciążenia i praca w niewłaściwej pozycji prowadzą do zmian zwyrodnieniowych, najpierw w obrębie pojedynczych segmentów a następnie danego odcinka kręgosłupa. Taki stan wynika często z mięśniowych zaburzeń stabilizujących kolumnę kręgosłupa, tzn. z nadmiernego napięcia określonych grup mięśniowych i jednoczesnego osłabienia innych mięśni. Może wynikać także z przyczyn
niezależnych, tj. skłonności wrodzonych rozwojowych, a także chorób czy urazów. Zniekształcenia w obrębie danego odcinka kręgosłupa czy segmentu nie są wyizolowanymi problemami pacjenta, ponieważ mięśnie charakteryzujące się niskim tonusem mają ograniczoną zdolność stymulowania układu krwionośnego, co wpływa na jego homeostazę i rzutuje na pracę narządów wewnętrznych. Zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa i kończyn to także najczęściej spotykane patologie w badanych szkieletach gadów mezozoicznych, trzeciorzędowych ssaków, mumii egipskich, wolno żyjących goryli i u człowieka współczesnego [4]. Choć zakres, stopień i charakter zmian w kręgosłupie postępuje wraz z wiekiem człowieka, a więc jest elementem starzenia się organizmu, to jednym z podstawowych czynników wpływających na zdrowy kręgosłup jest tryb życia prowadzony przez jednostkę. Rodzaj podejmowanej aktywności decyduje bardzo często o masie ciała, a ta z kolei o sprężystości i sile mięśni, więzadeł oraz stanie krążków międzykręgowych, których łączna długość stanowi około 1/4 długości kręgosłupa [4]. Wysokość krążków międzykręgowych jest zmienna i waha się od 4mm w odcinku szyjnym do 10mm w odcinku lędźwiowym. Ryc.1.Jednostka ruchowa kręgosłupa [7]: 1- trzon kręgowy, 2- jądro miażdżyste, 3- pierścień włóknisty, 4- otwór międzykręgowy, 5- staw międzywyrostkowy. Stan czynnościowy krążków międzykręgowych w znacznym stopniu decyduje o ruchomości kręgosłupa i umożliwia amortyzację wstrząsów przenoszonych na kręgosłup. Zmiana pozycji ciała wpływa na obciążenie krążków międzykręgowych a w konsekwencji na poszerzenie lub zmniejszenie przestrzeni międzykręgowych, co w przypadku zmian w krążku prowadzi do wyzwolenia bólu. Ból pojawia się, gdy m.in. jądro miażdżyste nie może swobodnie przemieszczać się w zależności od kierunku nacisku. Utrata elastyczności krążków międzykręgowych prowadzi do zmniejszenia ruchomości kolumny kręgosłupa. Przywrócenie funkcji pojedynczemu stawowi, wiąże się z ruchomością danego odcinka i wymaga przywrócenia lub choćby poprawienia tzw. równowagi statycznej miejscowej - stawowej oraz ogólnej - mięśniowej [7]. Poprzez terapię mięśniową można wpłynąć na zwiększenie ruchomości stawowej, a więc i odcinkowej. Cel pracy Celem pracy jest określenie wpływu zastosowania technik miękkich w obrębie kręgosłupa na gibkość. Postanowiono zweryfikować następującą hipotezę badawczą : Techniki miękkie zastosowane w obrębie kręgosłupa mają znaczny wpływ na zwiększenie gibkości. Materiał i metoda badań. Badania przeprowadzono w maju 2008r i objęto nimi 65 studentów Tab.1.Gibkość przed i po zastosowaniu technik miękkich w obrębie kręgosłupa ( cm ).
PPWSZ w Nowym Targu ( 35 studentek i 30 studentów ). Miejscem badań była sala gimnastyczna. Przed przystąpieniem do zastosowania technik miękkich jak i po ich wykonaniu dokonano pomiaru gibkości wg Eurofitu, tzn. w siadzie prostym ( przy wyprostowanych stawach kolanowych ) sięgnięcie palcami rąk na wysokość palców stóp. Taki stan to wynik 15, zaś sięgnięcie 8cm poza linię palców stóp daje wynik 23 ( 15 + 8 ) itd. Ryc.2. Wpływ zastosowania technik miękkich w obrębie kręgosłupa na gibkość ( cm ). 1- kobiety, 2- mężczyźni. Zastosowano następujące techniki miękkie w kolejności: - ślizg w kątach szyjno-barkowych stroną grzbietową przedramienia i ramienia, - ugniatanie mięśni karku kciukiem w formie,,przełamywania, w pięciu pasmach ( naprzemianstronnie ), kciukami w formie,,przełamywania z uchwyceniem fałdu skórnego nad kręgosłupem, kciukami w formie,,przełamywania od przestrzeni międzykręgowych na zewnątrz, w kierunku linii pachowych, kciukami w formie,,dłutka ( dogłowowo ), - ugniatanie z wyciskaniem mięśni przykręgosłupowych kciukami, - ugniatanie z rozciąganiem w rotacji odcinka lędźwiowego, - opracowanie talerzy biodrowych stroną grzbietową przedramienia i ramienia w formie ślizgu, - opracowanie talerzy biodrowych stroną dłoniową ręki z obciążeniem, - opracowanie okolicy łopatkowej stroną dłoniową ręki, - opracowanie okolicy łopatkowej w formie naprzemiennych,,wycieraczek, kciukiem z obciążeniem w formie,,przełamywania w kształcie,,jodełki, w formie,,gąsienicy, w formie,,otwieracza, - elongacja pulsacyjna kręgosłupa skrzyżowanymi dłońmi, skrzyżowanymi dłońmi, - elongacja pulsacyjna kręgosłupa równoległymi przedramionami, równoległymi przedramionami, równolegle ułożonymi dłońmi poprzez relaksację. Obliczono podstawowe wskaźniki statystyczne: średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, zakres zmienności min - max dla wyników gibkości przed przystąpieniem do zastosowania technik miękkich, jak i dla wyników po zastosowaniu powyższych technik. Testem t-studenta została określona istotność różnic osiągniętych wyników. Wyniki badań Podstawą analizy było porównanie wyników gibkości osiągniętych przed zastosowaniem technik miękkich z wynikami gibkości zarejestrowanymi bezpośrednio po ich zakończeniu. Wyniki badań w obu przypadkach przedstawia tabela 1 i rycina 2, a ich procentowe zestawienie rycina 3. DYSKUSJA Gibkość odzwierciedla kinematyczne możliwości stawów, mięśni oraz tkanki łącznej [5]. Jest istotnym elementem sprawności fizycznej, w którym odcinek szyjny i lędźwiowy kręgosłupa pełnią znaczącą rolę. Wyniki pomiaru gibkości są rozpatrywane zarówno w aspekcie wychowania fizycznego i sportu, ale także zdrowia. Choć gibkość jest cechą specyficzną i niejednorodną to w warunkach nie laboratoryjnych do jej pomiarów wykorzystuje się test głębokości skłonu w przód w siadzie a w warunkach klinicznych metody bezpośrednie - pomiary za pomocą różnych postaci goniometrów. Na pewno interpretując wyniki pomiaru należy uwzględnić: płeć, wiek,
Ryc.3.Zmiana gibkości po zastosowaniu technik miękkich. typ budowy ciała, temperaturę otoczenia. Gibkość ciała maleje wraz z obniżającą się temperaturą i odwrotnie wzrost temperatury poprawia gibkość nawet do 20 % [2]. Tym co kształtuje gibkość, jest na pewno trening prowadzony w formie aktywności fizycznej (stretching, joga) czy trening terapeutyczny ( ciąg technik wykonanych w odpowiedniej kolejności, tempie, sile bodźca i ilości powtórzeń ). Nierozstrzygniętą mimo licznych badań pozostaje zależność między dysfunkcją dolnego odcinka kręgosłupa a poziomem gibkości, który z praktycznego punktu widzenia powinien być optymalny, tzn. gwarantować ruch w danym stawie w pełnym zakresie ruchu fizjologicznego i nie prowadzić do nadmiernej ruchomości (hypermobilności), której następstwem jest rozluźnienie struktur stawowych co zwiększa ryzyko kontuzji. Dolegliwości m.in. pleców mają swoje podłoże również w skróceniu mięśni, który to stan jest przyczyną zaburzeń aktywnego i pasywnego aparatu ruchu. Skrócone mięśnie, wpływają na pogorszenie pracy stawów poprzez zmianę fizjologicznych parametrów i przyczyniają się do ich większego obciążenia. Ograniczają rozwój i wykorzystywanie siły, szybkości oraz wytrzymałości. Wpływają na pogorszenie przemiany materii, koordynacji ruchu ochrony stawów oraz zwiększenie ryzyka urazu samego mięśnia i więzadeł. Wśród przebadanych studentów odnotowano poprawę wyników w zakresie gibkości po wykonaniu technik miękkich w obrębie kręgosłupa, zarówno u kobiet jak i mężczyzn. Lepszą gibkością przed i po masażu legitymowały się studentki (odpowiednio 6,86cm i 9,23cm ), niż studenci ( odpowiednio 4,89cm i 8,16cm ). Większą progresję wyników zanotowano u mężczyzn o 3,27cm niż u kobiet o 2,37cm.U obu płci istotność różnic osiągniętych wyników po zastosowaniu technik miękkich w obrębie kręgosłupa nie była istotna statystycznie, aczkolwiek u 88,57% studentek ( 31 osób ) zanotowano poprawę gibkości, natomiast jej wynik nie zmienił się u 11,43% ( 4 osoby ).Podobnie przedstawia się struktura procentowa u mężczyzn, tj. u 90%( 27 osób ) zanotowano poprawę wyników, a u 10% ( 3 osoby ) gibkość pozostała na tym samym poziomie. U nikogo z badanych gibkość po wykonaniu technik miękkich nie uległa pogorszeniu. Gibkość uznawana jest za ważny element zdrowia, dzięki któremu można utrzymać pożądaną postawę ciała i niezależność do późnej starości, poprzez szerokie uczestnictwo w życiu codziennym [8]. Niewydolność czynnościowa mięśni grzbietu prowadzi do wielu schorzeń, które poprzedza przeciążenie jednych i zaniedbanie ruchowe innych grup mięśniowych. Jest to główna przyczyna czynnościowych zaburzeń i bólów kręgosłupa, szczególnie w odcinku lędźwiowym, co często przekłada się na niewłaściwą postawę ciała. Mięsień przy zupełnym braku impulsów nerwowych uzyskuje nową, mniejszą długość spoczynkową. Ulega wówczas osłabieniu, jest gorzej odżywiany, powoli zanika [4]. Aby istotnie przeciwdziałać patologii w obrębie kręgosłupa należy promować postawy prozdrowotne związane z aktywnością ruchową, gdyż jej brak przyczynia się do obniżenia sprawności fizycznej oraz wydolności i jest jednym z podstawowych czynników chorób cywilizacyjnych. Dziak [1] mówi o skuteczność leczenia bólów odcinka lędźwiowego dopiero wtedy, gdy zabieg operacyjny poparty jest właściwym programem ćwiczeń fizycznych i profilaktyką, a leczenie rozpoczyna się od wskazówek dotyczących postawy ciała i zasad biomechaniki oraz działań profilaktycznych w zakresie trybu życia i pracy. Postawa ciała zmienia się pod wpływem najróżnorodniejszych bodźców, gdzie dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezencji, słowem wszystko co tonizuje człowieka, pobudza do przyjęcia lepszej postawy i odwrotnie - zmęczenie, przygnębienie, złe
samopoczucie sprzyja wadom postawy [3], a więc wpływa również negatywnie na gibkość. Zastosowanie odpowiednio dobranych technik miękkich w obrębie kręgosłupa może być jednym z antidotum na ten stan i wpływać na poprawę gibkości, przez co przyczyni się również do poprawy jakości życia. Powinno się je stosować w sytuacjach gdy pacjent nie jest w stanie sam wykonywać ćwiczeń fizycznych i poprzez aktywność ruchową wpływać na ruchomość kręgosłupa we wszystkich odcinkach, a także właściwe napięcie mięśniowe. Ma to zasadnicze znaczenie profilaktyczne. Poziom gibkości wyznacza wiele różnorodnych czynników, do których należą m.in. płeć, wiek, budowa ciała, a więc także elastyczność wszystkich mięśni, więzadeł oraz stan powierzchni stawowych. Choć zmienność ontogenetyczna zakresu ruchu w stawach człowieka nie została szczegółowo określona, to można wysunąć hipotezę, że gibkość ma duży wpływ na jakość naszego życia. Pomimo braku dowodów na istnienie związków pomiędzy bólami odcinka krzyżowego kręgosłupa a poziomem gibkości [6], ciągle poszukuje się skutecznych metod przeciwdziałania powyższym schorzeniom a właściwa ruchomość tułowia kształtowana poprzez aktywność fizyczną wysuwa się na plan pierwszy w prewencji patologii. Bibliografia 1.Dziak A.1990.Bóle krzyża. PZWL, Warszawa. ISBN 83-200-1484-0. 2.Johns R.J., Wright V.1962.Relative importance of various tissues in joint stiffness. J. of Appl. Physiol., 17,824-828. 3. Kasperczyk T. 2002.Wady postawy ciała. Kasper, Kraków. ISBN 83-901977-0-7. 4.Kiwerski J., Fiutko R.(red). 1997. Bóle kręgosłupa. PZWL, Warszawa. ISBN 83-200-2105-7. 5.Mucha D.2007.Podłoże biologiczne oraz kształtowanie się i ocena ruchów człowieka. Nowak S., Mucha D. (Monografia - Klasyfikacja, rozwój i ocena ruchów człowieka). Politechnika Radomska, Radom. ISSN 1642-5278. 6.Osiński W.2000.Antropomotoryka. AWF, Poznań. ISBN 83-86336-72-2. 7.Rakowski A.1995. Kręgosłup w stresie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. ISBN 83-85416-40-4. 8.Wuest D.A., Bucher C.A. 1991. Foundations of physical education and sport, 11 th ed. Mosby Year Book. Inc., St.Louis.