Ochrona i konserwacja wartości przyrodniczych Polski Wschodniej jako podstawa trwałego rozwoju Prof.dr hab. Andrzej Kowalczyk Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski Dr Sylwia Kulczyk Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski
Rozwój Zrównoważony
Zakres tematyczny prezentacji Zasoby naturalne środowiska Zaopatrzenie w wodę i systemy oczyszczania ścieków Gospodarka odpadami i utylizacja ścieków Czystość wód powierzchniowych i podziemnych Zanieczyszczenia wód powierzchniowych Bezpieczeństwo powodziowe Czystość powietrza Wartości środowiska przyrodniczego Obszary chronione przyrody Obszary przyrodniczo kompensujących zdewastowane i wymagające działań Lesistość Walory turystyczne i warunki do rozwoju turystyki Istniejące i potencjalne konflikty między ochroną środowiska i innym wykorzystaniem przestrzeni województw Polski Wschodniej
Polska Wschodnia powierzchnia 99045 km² (31,7% pow. kraju) ludność 8223321 (21,55% ludności kraju) województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie
Zasoby naturalne środowiska Największe i najbardziej zróżnicowane zasoby surowców mineralnych wyżynna część regionu Największe zasoby wód powierzchniowych woj. podkarpackie, najmniejsze woj. świętokrzyskie Relatywnie duże zasoby wód podziemnych, najtrudniejsze warunki hydrogeologiczne woj. świętokrzyskie Gleby o wysokiej przydatności rolniczej wyżynne rejony woj. lubelskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego; problemem jest zagrożenie erozją Wysoka bioróżnorodność; uwarunkowana zarówno naturalnie, jak i przez użytkowanie terenu
Zaopatrzenie w wodę Relatywnie duże zasoby wód powierzchniowych i podziemnych Zagrożenie deficytem wód powierzchniowych i podziemnych z powodu zmian klimatycznych Duży pobór i zużycie wody w województwie świętokrzyskim (głównie Połaniec) Niski wskaźnik zaopatrzenia ludności w wodę z wodociągów Niski wskaźnik ludności korzystającej z kanalizacji
Gospodarka odpadami i utylizacja ścieków Niski wskaźnik zbierania odpadów komunalnych (zwłaszcza na terenach wiejskich) Zmniejszanie się ilości odpadów zbieranych od gospodarstw domowych (znaczenie poniżej średniej dla kraju) Relatywnie duża liczba składowisk odpadów stałych Relatywnie duży wskaźnik recyklingu odpadów stałych Relatywnie niewielka ilość odprowadzanych ścieków Duży udział ścieków odprowadzanych do sieci kanalizacyjnej Niski wskaźnik ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków Duży udział wśród ścieków odprowadzanych do sieci kanalizacyjnej ścieków oczyszczonych Relatywnie mały udział wśród ścieków
Czystość wód powierzchniowych i podziemnych Zły stan czystości wód płynących Średnia i niska jakość wód jeziornych Wody podziemne dobrej jakości
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych Nieuregulowana gospodarka ściekowa, zwłaszcza na terenach wiejskich objętych siecią wodociągową Spływ powierzchniowy z terenów rolniczych Niekontrolowany zrzut zanieczyszczeń z małych zakładów przemysłowych Nieuporządkowane systemy kanalizacji deszczowej w miastach
Bezpieczeństwo powodziowe Zagrożenie dotyczy przede wszystkim dolin największych rzek Najwięcej terenów zagrożonych powodzią znajduje się w woj. podkarpackim i lubelskim Zły stan osłony powodziowej w całym regionie
Czystość powietrza Nieduża emisja zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza SO2, NO, CO i pyłów) Relatywnie dobra sytuacja w zakresie posiadania przez zakłady przemysłowe urządzeń redukujących emisję zanieczyszczeń powietrza Duże zanieczyszczenie powietrza w niektórych ośrodkach miejskoprzemysłowych (np.połaniec, Puławy, Ożarów)
Wartości środowiska przyrodniczego Duże zróżnicowanie krajobrazowe Duży odsetek terenów zalesionych i łąk Wysoka mozaikowość terenów użytkowanych rolniczo
Wartości środowiska przyrodniczego Struktura użytkowania ziemi w 2008 r. Jednostki terytorialne Powierz chnia ogółem (km2) Główne kierunki wykorzystania (%) Użytki rolne Lasy Wody powierzchnio we Tereny zabudowane i zurbanizowane Inne Lubelskie 25 122 71,1 23,2 0,8 3,5 1,4 Podkarpackie 17 846 54,6 37,4 1,1 4,1 2,8 Podlaskie 20 187 60,7 30,6 1,4 3,6 3,7 Świętokrzyskie 11 710 64,7 28,3 0,7 4,4 1,9 Warmińsko mazurskie Polska Wschodnia 24 173 55,1 32,0 5,7 3,5 3,7 99 038 61,2 30,3 1,9 3,8 2,8 Polska 312 679 60,8 30,3 2,0 4,8 2,1 Źródło danych: opracowano na podstawie Ochrona środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2005, ss. 114-115
Wartości środowiska przyrodniczego Struktura użytków rolnych w 2008 r. Jednostki terytorialne Użytki rolne ogółem (km2) Główne kierunki wykorzystania (%) Grunty orne Sady Łąki trwałe Past wiska trwałe Grunty zabudo wane Grunty pod rowami i stawami Lubelskie 17 874 75,2 1,8 14,3 4,5 3,2 1,1 Podkarpackie 9 736 65,2 1,2 12,3 16,0 4,3 0,9 Podlaskie 12 257 63,4 0,5 16,9 15,6 3,4 0,8 Świętokrzyskie 7 581 74,4 2,4 12,7 5,8 3,6 0,9 Warmińsko mazurskie Polska Wschodnia Polska 13 331 67,0 0,2 12,5 17,4 1,9 1,0 60 779 69,0 1,2 13,7 10,7 3,3 0,9 190 250 73,7 1,5 12,8 8,7 2,8 1,1 Źródło danych: opracowano na podstawie Ochrona środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2005, ss. 114-115
Obszary chronione przyrody Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych podlegające ochronie w 2007 r. Jednostki terytorialne Obiekty i obszary o szczególnych walorach przyrodniczych podlegające ochronie % powierzchni W m2 na 1 mieszkańca Lubelskie 22,7 2633 Podkarpackie 44,5 3787 Podlaskie 32,0 5409 Świętokrzyskie 63,0 5786 Warmińsko mazurskie Polska Wschodnia Polska 46,3 7846 41,7 5092 32,3 2650 Źródło danych: Ochrona środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008, s. 262
Obszary chronione przyrody NATURA 2000 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Mapy: Liga Ochrony Przyrody
Obszary przyrodniczo zdewastowane i wymagające działań kompensujących Stosunkowo niski poziom degradacji środowiska przyrodniczego Duże różnice wewnątrzregionalne odnośnie dewastacji środowiska przyrodniczego Duże zagrożenie erozją (głównie wodną powierzchniową) Znaczne uszkodzenia drzewostanu Relatywnie nieduży udział w ogólnej powierzchni lasów ochronnych
Obszary przyrodniczo zdewastowane i wymagające działań kompensujących Zagrożenie erozją gruntów rolnych i leśnych Jednostki terytorialne % powierzchni ogólnej zagrożonych erozją gruntów rolnych i leśnych Wąwozową Wietrzną Wodną powierzchniową Lubelskie 19,6 35,5 30,2 Podkarpackie 24,6 12,5 36,3 Podlaskie 3,6 42,6 27,6 Świętokrzyskie 20,9 37,1 41,7 Warmińsko mazurskie 35,9 17,2 29,2 Polska Wschodnia 20,9 28,9 33,0 Polska 17,5 27,6 28,5 Źródło danych: Ochrona środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008, ss. 122-123
Lesistość Powierzchnia lasów i lesistość w 2007 r. Jednostki terytorialne Powierzchnia lasów [tys. ha] Lasy publiczne Lasy prywatne tys. ha % Tys. ha % Lesis tość (%) Lubelskie 568,0 343,7 60,5 224,3 39,5 22,6 Podkarpackie 657,5 557,0 84,7 100,5 15,3 36,8 Podlaskie 611,0 416,8 68,2 194,2 31,8 30,3 Świętokrzyskie 325,2 236,2 72,6 89 27,4 27,8 Warmińsko mazurskie Polska Wschodnia Polska 731,0 690,3 94,4 40,7 5,6 30,2 2892,2 2244,0 77,6 648,7 23,9 29,5 9048,4 7425,7 82,1 1622,6 17,9 28,9 Źródło danych: Ochrona Środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008, s. 323
Lesistość Lasy jako % powierzchni wg powiatów 0 50 100 Kilometers Lasy jako procent powierzchni wg powiatów (BDR, 2004 r.) 37,5 69,6 27,3 37,5 20,9 27,3 14,5 20,9 0 14,5 (74) (77) (76) (76) (76)
Główne wnioski dotyczące lesistości Większy od średniej dla kraju wskaźnik lesistości Duże różnice wewnątrzregionalne odnośnie lesistości Duży udział w powierzchni lasów lasów prywatnych Stosunkowo mały udział wśród ogółu lasów lasów młodych i najmłodszych (< 40 lat) Wysoki wskaźnik odnowień lasów
Walory turystyczne i warunki do rozwoju turystyki 0 50 100 Kilometers Powierzchnia chroniona jako % powierzchni powiatow (BDR, 2004 r.) 47,5 100 31 47,5 17,7 31 5,7 17,7 0 5,7 (75) (76) (76) (76) (76) Powierzchnia chroniona jako % powierzchni powiatów Liczba zabytków na 1km²
Główne wnioski dotyczące walorów turystycznych i warunków do rozwoju turystyki Duże szanse rozwoju agroturystyki i innych form turystyki zrównoważonej Sezonowość ruchu turystycznego Przewidywany rozwój budownictwa letniskowego
Istniejące i potencjalne konflikty między ochroną środowiska i innym wykorzystaniem przestrzeni województw Polski Wschodniej Struktura własności gruntów w parkach narodowych Polski Wschodniej w 2007 r. Park narodowy Województwo Powierzchnia parku (ha) % w powierzchni parku terenów prywatnych Białowieski Podlaskie 10 517 0,0 Biebrzański Podlaskie 59 223 40,8 Bieszczadzki Podkarpackie 29 201 0,0 Magurski Podkarpackie 19 439 0,1 Narwiański Podlaskie 7350 72,0 Poleski Lubelskie 9762 12,9 Roztoczański Lubelskie 8483 1,1 Świętokrzyski Świętokrzyskie 7626 1,6 Wigierski Podlaskie 14 986 16,4 Źródło danych: opracowano na podstawie Ochrona środowiska 2008, Informacje i opracowania statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008, s. 272
Istniejące i potencjalne konflikty między ochroną środowiska i innym wykorzystaniem przestrzeni województw Polski Wschodniej Rozwój rolnictwa Postępujące uprzemysłowienie Budowa systemów przeciwpowodziowych i zbiorników retencyjnych Żywiołowa urbanizacja największych miast regionu Modernizacja i rozbudowa systemu transportowego Presja intensywnego użytkowania rekreacyjnego
Istniejące i potencjalne konflikty między ochroną środowiska i innym wykorzystaniem przestrzeni województw Polski Wschodniej Błędna identyfikacja szans i zagrożeń (przypadek elektrowni wiatrowych) Zaburzenia ładu przestrzennego Utrata walorów krajobrazowych będących wyróżnikiem regionów (np. pasowy układ pól na Lubelszczyźnie, zadrzewienia przydrożne na Mazurach i.t.p.)
Dziękujemy za uwagę