słabych stron banku, na których podczas dalszego toku inspekcji należałoby się skoncentrować.

WYNIK FINANSOWY Niniejszy rozdział ma służyć inspektorom nadzoru jako przewodnik w zakresie badania obszaru wyniku finansowego. Celem badania obszaru wyniku finansowego jest ocena poziomu i trendu wyników osiąganych przez bank w badanym okresie (w tym głównie wyniku z tytułu odsetek), wpływu na wynik czynników zewnętrznych (m.in. poziom stóp procentowych, warunki gospodarcze, zmiany w otoczeniu rynkowym) oraz wewnętrznych (m.in. struktura działalności, źródła przychodów, kontrola kosztów, jakość portfela aktywów), adekwatności utworzonych rezerw celowych (uwzględniających zabezpieczenie ryzyka kredytowego), poziom wskaźników charakteryzujących sytuację finansową przyjętych w planach finansowych w okresie objętym badaniem, prawidłowości ewidencji oraz rzetelność sporządzanych i składanych sprawozdań. W ramach oceny obszaru wyniku finansowego inspektor powinien także zbadać jaki wpływ na wynik finansowy banku mają: ryzyko kredytowe, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursowe oraz ryzyko operacyjne. Ponieważ poziom zysków wypracowanych przez bank ulega wpływom różnych czynników, z których bank może kontrolować tylko niektóre, inspektorzy powinni ocenić także, na ile elastyczne są plany działania opracowane przez kierownictwo banku, tak aby móc odpowiednio reagować na zmiany w czynnikach zewnętrznych. Możliwość działania i dalszego rozwoju banku zależy od jego zdolności osiągania odpowiedniego zwrotu z aktywów. Odpowiednio wysokie zyski pozwalają finansować rozwój działalności, utrzymywać konkurencyjność, uzupełniać i/lub podwyższać fundusze własne. Z punktu widzenia nadzoru istotne jest czy wypracowane przez bank zyski (zarówno bieżące jak i skumulowane) będą wystarczające na pokrycie ryzyka podejmowanego przez bank. Zdolność wypracowania zysków stanowi wstępne zabezpieczenie przed ryzykiem związanym z działalnością bankową. Zatem, zyski stanowią pierwszą linię obrony przed uszczupleniem funduszy własnych w wyniku obniżenia się wartości aktywów. Przegląd i analizę kondycji i wyników finansowych banku należy przeprowadzić z wykorzystaniem sprawozdań finansowych i innych informacji sprawozdawczych, zestawień kont analitycznych, budżetów i planów finansowych, danych statystycznych oraz innych istotnych informacji dostępnych w banku. Aby prawidłowo zrozumieć i zinterpretować dane finansowe i statystyczne, inspektorzy nadzoru powinni być obeznani z obecnymi warunkami ogólnogospodarczymi oraz sytuacją w poszczególnych gałęziach gospodarki, w których działają główni klienci banku, na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, a także z ewentualnymi uwarunkowaniami cyklicznymi lub sezonowymi. Przegląd analityczny sprawozdań finansowych banku wymaga zastosowania fachowej oceny danych. Istotnym elementem tej fachowości jest zachowanie odpowiednich proporcji, by nie tracić czasu np. na zbyt wnikliwe badanie kwot mało istotnych. Inspektorzy powinni koncentrować się na ocenie znaczenia porównywanych kwot i wskaźników. Również ważne jest badanie sytuacji banku poprzez odniesienie do konkurentów i innych banków porównywalnych. Taka analiza pomoże w określeniu 1

słabych stron banku, na których podczas dalszego toku inspekcji należałoby się skoncentrować. Inspektorzy powinni ustalić czy ewidencja banku prowadzona jest na zasadzie memoriałowej. W świetle Ustawy o Rachunkowości z dnia 19.09.1994 banki są zobowiązane prowadzić rachunkowość na zasadzie memoriałowej. W przypadku zasady memoriałowej przychody i koszty wykazywane są w tym okresie, którego dotyczą, nie zaś w momencie ich rzeczywistego poniesienia (zapłacenia). Jeśli aktualnie w banku stosowana jest kasowa metoda ewidencjonowania, co jest niezgodne ze wspomnianą Ustawą, wówczas przychody księgowane są w momencie otrzymania zapłaty, zaś koszty w momencie dokonania zapłaty. Inspektorzy powinni również ustalić zasady rachunkowości stosowane przez bank w odniesieniu do poszczególnych pozycji aktywów i pasywów, gdyż zastosowanie różnych metod w przypadku podobnych transakcji może dać różne wyniki. Istotne jest, aby bank stosował przyjęte metody w sposób konsekwentny (ciągły). Ponieważ Ustawa o Rachunkowości wymaga aby począwszy od 1995 roku sprawozdania finansowe banków były przygotowywane w oparciu o zapisy księgowe oparte na zasadzie memoriałowej 1, dlatego przypadki stosowania zasady kasowej powinny zostać odnotowane w protokole z inspekcji jako niezgodne z obowiązującymi przepisami. Dokonując przeglądu obowiązujących w banku zasad rachunkowości, inspektorzy powinni więc ustalić czy istnieją istotne przypadki nieciągłości w stosowaniu przyjętych zasad rachunkowości (patrz: Ustawa o Rachunkowości). Szczególnie dokładnie należy przeanalizować sytuacje, gdy bank często zmienia zasady rachunkowości w odniesieniu do podobnych transakcji. Występowanie tego typu sytuacji może być sygnałem ostrzegawczym, wskazującym na możliwość manipulowania w ten sposób wynikami, bądź też na chęć ukrywania istniejących problemów. Dokonując oceny i analizy wyników banku, inspektorom nie wolno ograniczyć się do wyników z bieżącego roku i lat ubiegłych. Inspektorzy nadzoru badający ten obszar powinni dokonać pogłębionej analizy spodziewanych w przyszłości wyników finansowych banku, które są nawet ważniejsze od wyników osiąganych do czasu inspekcji. Odpowiednim narzędziem dla takich badań będzie analiza planu finansowego i budżetu banku, zwłaszcza pod kątem zasadności podstawowych założeń tam zawartych. Prognozy i założenia dokonane przez bank, w tym dotyczące wysokości marży odsetkowej, stawek prowizji i opłat za usługi bankowe, powinny być spójne z posiadaną przez inspektorów wiedzą, np. na temat udziału w portfelu kredytów pod obserwacją i zagrożonych oraz adekwatności utworzonych rezerw celowych, jak również z innymi informacjami uzyskanymi podczas inspekcji, które pokazują zdolność banku do wypracowywania zysków w przyszłości. Jeśli bank nie posiada planu finansowego (co stanowi naruszenie art. 129 ustawy - Prawo bankowe), inspektorzy nadzoru mogą uznać za konieczne opracowanie własnych prognoz ułatwiających mu ocenę sytuacji. W każdym przypadku, omówienie z kierownictwem przyszłych perspektyw banku stanowi zazwyczaj niezbędny element inspekcji. Inspektorzy nadzoru powinni ustalić podczas inspekcji czy bank angażuje się w działalność powodującą ryzyko mogące wywierać znaczący wpływ (dodatni bądź ujemny) na przyszłe wyniki finansowe banku. Inspektorzy nadzoru badający wynik finansowy powinni zatem współpracować z inspektorami badającymi jakość 1 W praktyce oznacza to, że począwszy od 1 stycznia 1995 banki powinny były stosować zasadę memoriałową. Wcześniej także zarządzenia Prezesa NBP wymagały od banków stosowania zasady memoriałowej. 2

aktywów, ryzyko płynności i ryzyko rynkowe oraz uwzględnić w swojej analizie wszelkie ustalenia w tych obszarach mogące mieć w przyszłości znaczenie dla wielkości osiąganego przez bank wyniku finansowego. Pierwszym etapem analizy wyników finansowych jest określenie poziomu zysku. Drugim etapem jest określenie trendu występującego w poziomie zysku na przestrzeni pewnego okresu. Analiza wskaźników stanowi pożyteczne narzędzie w tym zakresie, które może ułatwić inspektorom nadzoru ocenę trendów finansowych. Analiza wskaźników daje kilka wymiernych korzyści. Stosowanie ujednoliconych wskaźników umożliwia porównanie wyników banku w czasie, a także pozwala przedstawicielom banku i inspektorom prognozować poziom wyników w przyszłości. Analiza wskaźników pozwala także odnieść wyniki banku do wyników innych banków porównywalnych. Ponadto, wynikający z tej analizy bardziej szczegółowy obraz gospodarki finansowej banku umożliwia inspektorom rozpoznanie aktualnych i potencjalnych problemów. Wreszcie, wskaźniki te stanowią dla kierownictwa banku skuteczne narzędzie określania założeń i celów banku w zakresie wyników finansowych. Istnieje kilka zasad, o których inspektorzy winni stale pamiętać gdy przystępują do analizy wskaźników: jakość analizy jest uwarunkowana jakością danych wejściowych. Jeśli do wyliczenia wskaźników używane są błędne dane, analiza także będzie nieścisła, o ile nie stosuje się wartości uśrednionych, wskaźniki mogą być zniekształcone wskutek zmian chwilowych lub sezonowych. Nawet stosując uśrednianie wielkości inspektorzy powinni pamiętać, że biorąc pod uwagę dane na koniec kwartałów osiągają wyniki zniekształcone w stopniu większym niż np. biorąc dane na koniec miesiąca czy też dane dekadowe. Dlatego idealnym rozwiązaniem w tym zakresie byłoby uśrednianie wielkości sald dziennych. Daje to w pełni adekwatny obraz wielkości pozycji bilansu, w stosunku do których osiągane są wyniki. Odnosząc dochody danej pozycji bilansu za okres roku do średniej z przypadkowych stanów miesięcznych, można otrzymać nie do końca prawdziwy obraz. Powinni o tym pamiętać inspektorzy podczas formułowaniu wniosków na podstawie otrzymanych wyników, ustalanie trendów wymaga dostępu do danych dotyczących dostatecznie długiego okresu czasu, a uzyskanie tych danych nie zawsze jest możliwe, np. w przypadku nowego banku, banku powstałego w wyniku fuzji dwóch podmiotów, czy też banku, który ostatnio przejął inną instytucję finansową, analiza będzie nietrafna, jeśli banki używane do celów porównawczych będą niewłaściwe (np. w wyniku różnic regionalnych, innej struktury oferowanych produktów), 3

mylne oceny wyników banku mogą być następstwem błędów ze strony inspektorów - np. porównywanie wskaźników niewspółmiernych, stosowanie nieodpowiednich przedziałów czasowych., należy mieć świadomość faktu, że przeszłe wyniki banku, same w sobie, niekoniecznie dają podstawy do rzetelnego prognozowania wyników przyszłych, które inspektorzy muszą także ocenić. Przeprowadzając analizę wskaźników inspektorzy muszą sami ocenić czy dane są właściwe (czy wielkości są prawidłowe, czy są to dane o istotnym znaczeniu). Należy pamiętać, że następujące czynniki mogą zniekształcić poziom wskaźników i podważyć wiarygodność analiz porównawczych: stosowanie przez bank innych zasad rachunkowości w odniesieniu do poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w różnych okresach, zmiana skali lub struktury działalności banku pomiędzy jednym okresem a drugim, występowanie czynników sezonowych, które w danym okresie znacznie wpływają na wysokość wyniku finansowego lub wielkość określonych pozycji bilansu. inflacja. Wskaźniki należy porównywać na przestrzeni dłuższego okresu, aby stwierdzić ewentualne trendy. Analiza wskaźników i trendów pozwala uzyskać większą szczegółowość ogólnych badań współzależności pomiędzy poszczególnymi pozycjami bilansu i rachunkiem wyników. Poziom rentowności Najlepszym, a zarazem prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionym wskaźnikiem używanym do obrazowania rentowności w banku jest wskaźnik rentowności aktywów (ROA), zwany też stopą zwrotu z aktywów: jest to stosunek procentowy zysku netto do średniej wartości aktywów. Z punktu widzenia nadzoru bankowego, kładącego nacisk na bezpieczeństwo środków zgromadzonych przez deponentów, priorytetowe znaczenie ma wielkość osiągana przez wskaźnik ROA, który obrazuje zdolność banku do generowania dochodów przy danej strukturze aktywów. Z punktu widzenia akcjonariuszy zarówno ROA i ROE - rentowność kapitału, zwana też stopą zwrotu z kapitału, a liczona jako stosunek procentowy zysku netto do średniej wartości funduszy własnych podstawowych - stanowią kluczowe mierniki wyników finansowych osiąganych przez bank. Definicje Wskaźnik rentowności aktywów (stopa zwrotu ze średniej wartości aktywów) oblicza się w sposób następujący: Wynik brutto (tj. przed opodatkowaniem) 2 = ROA1 2 Wynik (finansowy) brutto nazywany jest też dochodem brutto przed opodatkowaniem. 4

Wynik netto (tj.po opodatkowaniu) 3 = ROA2 Wynik brutto i netto są przedstawiane w ujęciu rocznym (annualizowane) zarówno w odniesieniu do ROA jak i ROE. Wskaźnik rentowności kapitału (stopa zwrotu ze średniej wartości kapitału) oblicza się w sposób następujący: Wynik brutto (tj. przed opodatkowaniem) = ROE1 Wartość średnia funduszy własnych podstawowych Wynik netto (tj. po opodatkowaniu) = ROE2 Wartość średnia funduszy własnych podstawowych Bardziej celowe może być wyliczanie rentowności aktywów i rentowności kapitału w ujęciu brutto, tj. przy stosowaniu w liczniku tych wskaźników wielkości zysku brutto (przed opodatkowaniem). Pozwala to wyłączyć z oceny rentowności efekt odprowadzonych podatków. Aktywa przychodowe Należy odróżnić aktywa brutto i aktywa netto oraz aktywa przychodowe i nieprzychodowe. Poniżej podane są definicje tych pojęć przyjęte w Raporcie Wskaźników Ekonomiczno-Finansowych 4. Aktywa brutto i aktywa netto: aktywa brutto + aktywa nieprzychodowe + rezerwa celowa + deprecjacja, amortyzacja i umorzenia - rezerwy celowe na należności bilansowe - deprecjacja, amortyzacja i umorzenia Uwaga: Odsetki zapadłe i niespłacone wchodzą w skład aktywów brutto. 3 Wynik (finansowy) netto nazywany jest też zyskiem netto, dochodem netto po opodatkowaniu lub wynikiem (finansowym) po opodatkowaniu. 4 RWEF jest raportem zawierającym około 700 wskaźników ilościowych, umożliwia analizę sytuacji banku na różnym poziomie szczegółowości, pokazuje kształtowanie się wskaźników banku w perspektywie historycznej. Takie podejście umożliwia prześledzenie trendów występujących w zakresie poszczególnych wskaźników. Wskaźniki znajdujące się w RWEF obliczane są na bazie bilansu oraz rachunku wyników. Pozycje z rachunku wyników przedstawione są kwartalnie w ujęciu rocznym (annualizowane), natomiast pozycje z bilansu są uśredniane. W Instrukcji do Raportu Wskaźników Ekonomiczno-Finansowych banku na tle grupy rówieśniczej znajdują się podstawowe definicje, opisy zasad wyliczania wskaźników oraz ich formuły wyliczeniowe. 5

Aktywa przychodowe i nieprzychodowe Aktywa przychodowe są to te aktywa banku, które ze swej istoty przynoszą przychód. Dzielą się one na pracujące i niepracujące. Aktywa nieprzychodowe są to aktywa, z których bank nie zamierza lub nie może generować przychodu. Do aktywów zaliczamy 5 : kredyty i pożyczki, w tym kredyty pod obserwacją i zagrożone udzielone podmiotom finansowym, niefinansowym i sektorowi budżetowemu, lokaty międzybankowe, papiery wartościowe, pożyczki podporządkowane udzielone, jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach powierniczych, Aktywa udziały i akcje w podmiotach zależnych, stowarzyszonych i udziały mniejszościowe, operacje otwartego rynku (z NBP), transakcje z przyrzeczeniem odkupu. obejmują: gotówkę, nieoprocentowane rachunki w bankach, nieoprocentowane należności od NBP, dotacje dla oddziałów zagranicznych, majątek trwały rzeczowy, wartości niematerialne i prawne, aktywa do zbycia, majątek używany na podstawie umów najmu i dzierżawy. inne aktywa (konta rozliczeniowe - międzybankowe i międzyoddziałowe, dłużnicy różni, koszty i przychody rozliczane w czasie, odsetki zapadłe i niespłacone). Aktywa przychodowe: pracujące i niepracujące Aktywa niepracujące = kredyty i pożyczki zagrożone (wątpliwe i stracone), + lokaty międzybankowe zagrożone (wątpliwe i stracone), 5 Zgodnie z RWEF wszystkie pozycje aktywów przychodowych i nieprzychodowych brane są w ujęciu netto (bez rezerw celowych, deprecjacji i umorzeń) 6

Aktywa niepracujące Do tej grupy nie są zaliczane w okresie przejściowym aktywa zagrożone poniżej standardu (kredyty, pożyczki i lokaty międzybankowe). Kategoria aktywów poniżej standardu jest zaliczana do aktywów pracujących ze względu na potrzebę (uwzględnienia) wyrównania przy obliczaniu wskaźników odsetek, które wpływają na zasadzie kasowej od wszystkich kredytów zagrożonych. Aktywa poniżej standardu są zatem "tymczasową reprezentacją" tych wszystkich aktywów zaklasyfikowanych jako zagrożone, które jednak generują przychód odsetkowy. Z chwilą uzyskania precyzyjnych danych nastąpi określenie jaka część aktywów zagrożonych w ramach poszczeglnych podgrup (poniżej standardu, wątpliwe i stracone) może zostać uznana jako pracująca. Aktywa przychodowe pracujące = aktywa przychodowe - aktywa przychodowe niepracujące Trendy obrazują zmiany zachodzące pomiędzy kolejnymi okresami, w przeciwieństwie do poziomu wyniku finansowego, który stanowi kwotę zysku (straty) uzyskaną na dany dzień zamykający okres sprawozdawczy. Trendy określają kierunek, w jakim zmierza dany bank: wskaźniki ulegają poprawie, pogorszeniu, też pozostają niezmienne. W przypadku trendów silnie zwyżkujących lub zniżkujących, bądź też dużych wahań w poziomie zysków lub rentowności - należy podjąć dalsze badania i przeprowadzić rozmowy z odpowiednimi przedstawicielami banku w celu ustalenia przyczyn tych zjawisk. Inspektorzy powinni poddać wnikliwej analizie niekorzystne trendy oraz ustalić z kierownictwem banku, jakie działania zamierza podjąć, aby takim trendom przeciwdziałać. Trend w wynikach i rentowności można analizować na podstawie kształtowania się wyniku operacyjnego oraz rentowności aktywów. Wyniki należy zbadać pod kątem zmian występujących w kolejnych latach, a także na przestrzeni dłuższych okresów (dwóch lat, pięciu lat), aby określić trend długofalowy. Natomiast trend rentowności aktywów należy ustalić poprzez zestawienie kilku wskaźników rentowności aktywów z kolejnych lat. Inspektorzy powinni również dokonać analizy trendów głównych składników przychodów i kosztów. Inspektorzy powinni również dokonać analizy przychodów z działalności podstawowej banku. Należy pamiętać, że struktura przychodów z działalności podstawowej może różnić się w różnych bankach, w zależności od oferowanych produktów i charakteru prowadzonych operacji. Przykładowo, jeden bank może generować znaczne przychody z operacji walutowych, a drugi - z oprocentowania lokat międzybankowych. Za "RWEF" należy odróżnić Wynik na działalności od Wyniku na działalności podstawowej. Wynik na działalności = Wynik na działalności podstawowej pomniejszony o - Przychody z inwestycji kapitałowych - Wynik na działalności operacyjnej i ubocznej - Wynik na działalności pozabilansowej - Koszty ogólne 7

WYNIK FINANSOWY Analizując zyski, nie można pominąć podstawowych rodzajów ryzyka, do których należą m.in. ryzyko kredytowe, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej oraz ryzyko operacji walutowych. Ryzyko kredytowe wiąże się z jakością aktywów i może doprowadzić do poniesienia strat z tytułu kredytów, do deprecjacji papierów wartościowych, czy też do powstawania należności nieściągalnych. Kredyty zwykle stanowią największy składnik aktywów przychodowych banku. Zatem, jakość portfela kredytowego wywiera istotny wpływ na poziom obecnych i przyszłych zysków. Z kolei, jakość portfela zależy od istniejących w danym banku procedur kredytowania i mechanizmów kontroli wewnętrznej. Do kluczowych czynników kształtujących poziom ryzyka kredytowego należą m.in. stopień dywersyfikacji portfela kredytowego, prawidłowość kontroli prawnych zabezpieczeń kredytów, prawidłowość funkcji przeglądu należności kredytów. Ryzyko stopy procentowej wynika z niedopasowania aktywów i pasywów wrażliwych na zmianę stopy procentowej (ryzyko przeszacowania), różnych stawek referencyjnych wg których oprocentowane są poszczególne składniki aktywów i pasywów banku (ryzyko bazowe), istnienia ukrytych opcji wpisanych w produkty dających klientom prawo do wcześniejszej spłaty / wycofania środków z banku (ryzyko opcji). Wysoki poziom ryzyka stopy procentowej np. wyrażonego przez znaczne niedopasowanie przeszcacowujących się aktywów i pasywów, wpływa pozytywnie lub negatywnie na poziom wypracowanego zysku zależnie od kierunku zmian stóp procentowych. Ocena wielkości ryzyka stopy procentowej pozwala określić wrażliwość wyniku finansowego na istotne zmiany stóp procentowych i związaną z tym chwiejność przychodów. Ryzyko płynności odnosi się do sytuacji, gdy bank nie jest w stanie realizować swoich zobowiązań. Sytuacja braku płynności dotyczy zarówno zobowiązań wobec deponentów, wcześniejszych zobowiązań udzielenia kredytów, jak i braku możliwości finansowania działalności banku. Analizując to ryzyko, należy uwzględnić dostęp banku do środków z rynków finansowych. Inspektorzy powinni zbadać zdolność banku do zaciągania krótkoterminowych zobowiązań celem finansowania krótkoterminowego zapotrzebowania na środki płynne. Brak tej zdolności może istotnie wpłynąć na koszt pozyskania środków, tym samym rzutując ujemnie na ogólną rentowność banku. Na ryzyko operacji walutowych składa się ryzyko kursowe i ryzyko operacyjne związane z wykonywaniem transakcji w walutach obcych. Ryzyko kursowe to narażenie banku na straty z tytułu niekorzystnej dla struktury posiadanych przez bank aktywów i pasywów w walutach obcych zmiany kursów walutowych. Ryzyko operacji walutowych może wpływać na wynik finansowy banku. Przy ocenie tego wpływu inspektorzy powinni wziąć pod uwagę skalę operacji walutowych banku w porównaniu do pozostałej działalności oraz jakość zarządzania ryzykiem kursowym. Analiza jakości zysków Pełna analiza wyników banku wymaga określenia jakości zysków, tzn. ustalenia zdolności banku do dalszego wypracowywania zysków na odpowiednim poziomie. Analizując jakość zysków należy uwzględnić następujące czynniki: 8

poszczególne elementy wyniku banku: Jaki jest poziom wyniku z działalności podstawowej? Jakie są proporcje przychodów i kosztów jednorazowych w porównaniu do wyniku ze źródeł stałych? strukturę bilansu: Jaki jest poziom aktywów pracujących oraz przychodowych? Jak kształtuje się struktura procentowa aktywów i pasywów oraz struktura terminów zapadalności i wymagalności? współzależność pomiędzy dochodowością poszczególnych pozycji bilansu a kosztami innych pozycji: Jaki wpływ na poziom wyników wywiera dochodowość poszczególnych kategorii aktywów, koszt poszczególnych kategorii pasywów? stosunek pomiędzy wielkością podejmowanego ryzyka a wysokością wyniku: Czy dochodowość operacji banku rekompensuje podejmowane ryzyko? oprocentowanie kredytów i depozytów: Czy w porównaniu z innymi bankami, bank stosuje: niskie stawki oprocentowania kredytów? wysokie stawki oprocentowania depozytów? ryzykowność stosowanej praktyki bankowej wyrażonej w zasadach polityki i uregulowaniach wewnętrznych banku: Czy obecna praktyka bankowa lub obecnie osiągane przychody mogą zrodzić ujemne konsekwencje w przyszłości? (Przykładowo - ryzykowne praktyki w zakresie udzielania kredytów może obecnie przynosić wysokie przychody odsetkowe, lecz udzielone w taki sposób kredyty mogą w przyszłości okazać się nieściągalne.) typ banku hurtowy / detaliczny, co jest zdeterminowane źródłami finansowania i kręgiem klientów Jak już wskazano, analiza wyników musi również uwzględnić ryzyko obciążające działalność banku. Jest rzeczą całkiem możliwą, iż bank wykazuje świetne wskaźniki rentowności oraz wysokie przychody w wartościach bezwzględnych za cenę podejmowania bardzo wysokiego poziomu ryzyka. Wygórowany poziom rentowności aktywów często wskazuje na nadmierne ryzyko obciążające działalność banku. Może się okazać, że kierownictwo banku udzieliło kredytów lub dokonało lokat kapitałowych dążąc do osiągania maksymalnej efektywności zaangażowanych nakładów, nie badając jednak czy jakość powstałych tą drogą należności zapewnia ich stałą obsługę i ostateczną spłatę. Poprzez podniesienie stawek oprocentowania należności celem zabezpieczenia podwyższonego ryzyka kredytowego, bank będzie w stanie zwiększyć swoje przychody na krótki okres. Jednakże, ostatecznie mogą one ulec pogorszeniu z chwilą uznania strat poniesionych na tych należnościach. Ponadto, przychody z aktywów zaklasyfikowanych jako zagrożone, powinny być ewidencjonowane jako odsetki zastrzeżone. Taki sposób księgowania zapobiega zawyżaniu przychodów banku. Analiza jakości aktywów, która stanowi jedno z głównych zadań przy badaniu bezpieczeństwa i kondycji finansowej banku, pozostaje zatem ściśle związana z analizą jakości zysków. Inspektorzy nadzoru powinni uwzględniać także wielkość tworzonych rezerw celowych, aby stwierdzić wpływ wywierany tą drogą na jakość zysków. Nadto, uzyskane wyniki finansowe mogą ulec krótkoterminowej poprawie dzięki wpływom, jakie na zysk netto mogą wywrzeć zyski nadzwyczajne lub korzystne rozliczenia podatkowe. 9

Dlatego też inspektorzy powinni przede wszystkim oceniać zyski na podstawie wyniku przed opodatkowaniem i zyskami/ stratami nadzwyczajnymi, a nie wyniku netto (zysku netto). Niemniej, inspektorzy nie mogą całkowicie lekceważyć wpływu podatków i pozycji nadzwyczajnych. Przede wszystkim - niezbędnym warunkiem przeprowadzenia pełnej analizy wyników finansowych jest uwzględnienie ich jakości oraz szczegółowe zbadanie i zrozumienie strategii obranej przez kierownictwo banku. Inspektorzy powinni także ustalić przyczyny wysokiego lub niskiego wyniku finansowego. U podstaw niskiego wyniku finansowego leży najczęściej połączenie następujących czynników: niska dochodowość aktywów, wysoki koszt pozyskania środków, niski przychód pozaodsetkowy, wysokie odpisy na rezerwy celowe, wysokie koszty działania (koszty ogólne). Natomiast wysoki wynik finansowy jest uwarunkowany jednym lub połączeniem następujących czynników: wysoka dochodowość aktywów, niski koszt pozyskania środków (może być to związane z lojalną bazą klientów lub wyższą jakością obsługi jaka jest oferowana przez bank), znaczny przychód odsetkowy, znaczny przychód pozaodsetkowy (bank może być aktywnie zaangażowany w operacje walutowe, prowadzić operacje związane z handlowym portfelem papierów wartościowych lub mieć duże przychody z tytułu prowizji i opłat), niskie straty z tytułu kredytów (wysoka jakość portfela kredytowego), niskie koszty działania (koszty ogólne związane np. z niskimi kosztami wynajmowanych lokali, bądź też niskimi kosztami utrzymania posiadanych lokali, czy niskimi kosztami osobowymi). Inspektorzy muszą również ocenić rozeznanie kierownictwa banku dotyczące źródeł wyników finansowych. Czy kierownictwo banku przewidywało obecny trend? Czy uważa, że trend ten będzie kontynuowany? Jakie działania zostały podjęte przez kierownictwo celem utrwalenia lub odwrócenia trendu? Jeśli trend jest niekorzystny dla banku, to czy był on nieunikniony? Za pomocą pewnych ścieżek analitycznych można ustalić przyczyny uzyskania danych wyników finansowych - zwłaszcza przyczyny wyników niezadowalających. Aby przeprowadzić analizę tego typu, inspektorzy muszą prześledzić źródła wyników, podążając określonymi ścieżkami analitycznymi, które dostarczą im istotnych wskazówek w tym zakresie. Przy badaniu wyników banku, kompleksowa ścieżka analityczna 10

przechodzi przez obszary, które odpowiadają głównym czynnikom wpływającym na zysk banku: wynik netto z odsetek, wynik pozaodsetkowy, koszty działania, tworzenie rezerw na należności podatek dochodowy, dywidendy. Wszelkie pozycje kosztów lub przychodów, które wydają się być niezasadne lub zawyżone, powinny zostać poddane bardziej szczegółowej analizie. Jest to różnica pomiędzy przychodami z odsetek ogółem a kosztami odsetek ogółem. Wynik netto z odsetek stanowi zwykle największy składnik wyniku operacyjnego banku. Wynik netto z odsetek może być wykorzystany przez bank do pokrycia swoich kosztów pozaodsetkowych. Jednym z podstawowych wskaźników charakteryzujących wielkość wyniku netto z odsetek jest udział marży odsetkowej netto w aktywach przychodowych (inaczej: stopa zysku netto z odsetek), liczona jako iloraz wyniku netto z odsetek oraz średniej wartości aktywów przychodowych. Na wysokość marży odsetkowej netto wpływa wielkość aktywów przychodowych i pasywów oprocentowanych, a także tzw. spread czyli różnica pomiędzy stawką oprocentowania odsetek otrzymanych i zapłaconych. Oceniając zmiany marży odsetkowej netto, inspektorzy powinni odróżnić wpływy zmian ilościowych, tj. zmian w łącznej kwocie aktywów przychodowych od wpływów zmian rozpiętości oprocentowania powodujących zmiany wyniku netto z odsetek. Zatem inspektorzy zauważając obniżenie wartości marży odsetkowej netto powinien zbadać przyczyny takiej sytuacji: Obniżenie przychodów z tytułu odsetek. Obniżenie przychodów z tytułu odsetek może wynikać z obniżenia jakości portfela kredytowego wyrażającego się we wzroście ilości kredytów zagrożonych nie generujących przychodu (patrz: zmiany wskaźnika aktywa pracujące/ aktywów przychodowych), a także z niższych przychodów z tytułu utrzymywanych w portfelu papierów wartościowych. Podwyższenie kosztów odsetkowych Bank może starać się pozyskać środki na rynku oferując wyższe stawki oprocentowania, które powodują podwyższenie kosztów. Taka polityka może wynikać z kłopotów z płynnością, obniżenia wiarygodności banku (np. wyrażonej w ocenie agencji ratingowych), niższej jakości oferowanych usług w porównaniu do konkurencji lub konieczności płacenia wyższych stawek oprocentowania na rynku międzybankowym. Zmiana oprocentowania kredytów nie była ściśle powiązana (wysoce skorelowana) ze zmianą oprocentowania depozytów. Możliwe są tu dwa warianty: 11

- obniżenie oprocentowania kredytów było większe niż obniżenie oprocentowania depozytów, - podwyższenie oprocentowania kredytów było niższe niż podwyższenie oprocentowania depozytów. Takie nieskorelowane zmiany oprocentowania po stronie aktywów i pasywów (ryzyko bazowe) niosą ze sobą ryzyko obniżenia wyniku finansowego. Nieskorelowana zmiana oprocentowania kredytów i depozytów może dotyczyć sytuacji, która może mieć tylko przejściowy wpływ na marżę odsetkową netto, a mianowicie depozyty zmieniają swoje oprocentowanie później niż kredyty lub odwrotnie. Takie działania obserwowane są na ogół, kiedy jest to korzystne dla banku np. w przypadku gdy rynkowe stopy procentowe podnoszą się bank podnosi oprocentowanie kredytów, a dopiero po pewnym czasie podnosi oprocentowanie depozytów. Podstawowe wskaźniki 6 : a) Udział marży odsetkowej netto w aktywach przychodowych (Stopa zysku netto z odsetek) Wynik netto z odsetek Wartość średnia aktywów przychodowych b) Dochodowość aktywów przychodowych Przychody z odsetek Wartość średnia aktywów przychodowych c) Obciążenie odsetkami aktywów przychodowych Koszty odsetek Wartość średnia aktywów przychodowych d) Koszty odsetek Wartość średnia pasywów powodujących koszty 6 Dla wszystkich wskaźników, które znajdują się w RWEF zastosowano opisane poniżej zasady. Jako że rachunek wyników jest przedstawiony w skali rocznej narastająco od stycznia, do wyliczenia wskaźników wykorzystuje się średnie aktywa z każdego kwartału. Do wyliczania wskaźników wykorzystuje uśrednione aktywa wyliczone w następujący sposób: w marcu uśrednione aktywa reprezentują wartości na koniec grudnia poprzedniego roku będące odpowiednikiem bilansu otwarcia na 1 stycznia bieżącego roku plus aktywa na koniec stycznia, lutego i marca podzielone przez cztery; w czerwcu uśrednione aktywa reprezentują wartości na koniec grudnia poprzedniego roku będące odpowiednikiem bilansu otwarcia na 1 stycznia bieżącego roku plus aktywa na koniec stycznia, lutego, marca, kwietnia, maja i czerwca podzielone przez siedem; we wrześniu uśrednione aktywa reprezentują wartości na koniec grudnia poprzedniego roku będące odpowiednikiem bilansu otwarcia na 1 stycznia bieżącego roku plus aktywa na koniec stycznia, lutego, marca, kwietnia, maja, czerwca, lipca, sierpnia i września podzielone przez dziesięć; w grudniu uśrednione aktywa reprezentują wartości na koniec grudnia poprzedniego roku będące odpowiednikiem bilansu otwarcia na 1 stycznia bieżącego roku plus aktywa na koniec stycznia, lutego, marca, kwietnia, maja, czerwca, lipca, sierpnia, września, października, listopada i grudnia podzielone przez trzynaście. Wyjątki od przedstawionej metodologii wyliczania wskaźników opisane są w Instrukcji do RWEF. 12

e) Wartość średnia aktywów przychodowych Wartość średnia aktywów brutto f) Wynik netto z odsetek g) Przychody z odsetek h) Koszty odsetek i) Wynik netto z odsetek i wynik z prowizji Udział marży odsetkowej netto w aktywach przychodowych (wskaźnik a) stanowi różnicę pomiędzy wskaźnikiem b) a wskaźnikiem c) i pozwala ocenić dochody generowane przez aktywa przychodowe banku. Wskaźnik e) ukazuje udział procentowy aktywów przychodowych w aktywach brutto. Przy założeniu, że inne wielkości pozostają niezmienne i pod warunkiem wysokiego udziału aktywów pracujących w aktywach przychodowych lub w aktywach brutto, im wyższy wskaźnik aktywów przychodowych do średnich aktywów brutto, tym większa zdolność banku do generowania przychodów. Wskaźnik f) także stanowi stopę zysku netto z odsetek, lecz liczoną od aktywów ogółem netto (nie aktywów przychodowych). Gdyby dwa banki miały wynik netto z odsetek tej samej wysokości, przy tej samej wielkości aktywów przychodowych pracujących, wskaźnik ten byłby niższy dla banku, który posiada większą sumę aktywów przychodowych niepracujących. Wskaźnik f) stanowi różnicę pomiędzy wskaźnikiem g) a wskaźnikiem h). Wskaźnik i) bierze pod uwagę wynik osiągany na działalności, która powinna być podstawą osiąganego przez bank wyniku finansowego. Zatem jeśli ten wskaźnik kształtuje się na niezadowalającym poziomie, oznacza to iż bank przeżywa trudności. Inspektorzy powinni także zbadać dochodowość aktywów przychodowych wskaźnik b), liczony jako iloraz przychodów z odsetek (ogółem) oraz średniej wartości aktywów przychodowych, jak również koszt pozyskania środków wskaźnik d), liczony jako iloraz kosztów odsetkowych oraz średniej wartości oprocentowanych pasywów. Różnica pomiędzy dochodowością aktywów przychodowych a kosztem pozyskania środków stanowi marżę dochodowości. Marża ta jest miernikiem rentowności, ułatwiającym inspektorom ocenę trendów w wycenie produktów banku oraz wpływającym na poziom przychodu netto z odsetek i stopy zysku netto z odsetek, a zatem także na poziom rentowności aktywów. Oprócz badania ogólnej dochodowości aktywów przychodowych i ogólnego kosztu pozyskania środków, inspektorzy powinni ocenić i porównać dochodowość głównych kategorii aktywów przychodowych i koszt różnych rodzajów pasywów oprocentowanych. Należy zatem zbadać np. dochodowość udzielonych kredytów i porównać z dochodowością papierów wartościowych i lokat międzybankowych. Można tę analizę pogłębić jeszcze bardziej poprzez badanie poszczególnych składników tych kategorii 13

bilansowych, np. poprzez określenie dochodowości kredytów różnego rodzaju lub kosztu pozyskania depozytów różnego rodzaju. Należy także sprawdzić czynniki, które mogą istotnie wpłynąć na kształtowanie powyższych wskaźników, np. wzrastająca wrażliwość aktywów i pasywów na zmianę stopy procentowej, wysoki udział kredytów zagrożonych w portfelu itp. Ponadto, należy przyjrzeć się strukturze bilansu, aby móc określić czy wielkość, struktura procentowa i struktura terminów płatności poszczególnych pozycji aktywów i pasywów jest powodem większych lub niższych zysków. Drugi poważny strumień przychodów banku pochodzi z opłat i prowizji, z operacji papierami wartościowymi, z operacji walutowych oraz innej działalności pozaodsetkowej (np. operacje pozabilansowe). Wśród opłat i prowizji można wymienić opłaty pobierane z tytułu depozytów, prowizje od transakcji walutowych, prowizje od zaangażowania i opłaty za gotowość, prowizje pobierane przy udzielaniu kredytów. Inspektorzy powinni ustalić czy dochody banku są w sposób znaczący uzależnione od określonych dziedzin działalności, co może spowodować nadmierne ryzyko utraty dużej części zysków z chwilą pogorszenia się wyników uzyskiwanych z jednej wąskiej dziedziny operacji. Oceniając stabilność danego źródła dochodów pozaodsetkowych, inspektorzy powinni uwzględnić chwiejność tych dochodów w latach poprzednich, ostatnie trendy w tej dziedzinie, doświadczenie banku w prowadzeniu działalności danego rodzaju, prognozy banku dotyczące wysokości tych dochodów w przyszłości. Należy również ocenić poziom dochodów pozaodsetkowych w porównaniu z wysokością wyniku netto z odsetek. W większości banków poziom dochodu netto z odsetek jest wyższy, niemniej proporcje pomiędzy tymi dwoma źródłami dochodów różnią się w różnych bankach. Inspektorzy winni przejrzeć odnośne konta celem ustalenia stabilności tych źródeł dochodu. Inspektorzy powinni dokładnie zbadać perspektywy dalszego generowania przychodów z operacji papierami wartościowymi oraz operacji walutowych. Trzeba także dokonać analizy wszelkich innych dochodów uzyskanych w wyniku operacji pozabilansowych oraz odnotować wszelkie istotne lub niekorzystne trendy w tym zakresie. Podstawowe wskaźniki: 7 a) Dochody pozaodsetkowe ogółem b) Wynik z operacji papierami wartościowymi c) Wynik z operacji walutowych d) Przychody z inwestycji kapitał. i wynik z operacji jedn.fund. powierniczych 7 Wskaźniki te dostępne są w RWEF. RWEF obejmuje również szereg innych wskaźników, które w sposób bardziej szczegółowy, niż zostało to opisane w niniejszym rozdziale podręcznika, ujmują poszczególne pozycje przychodów i kosztów pozaodsetkowych. 14

WYNIK FINANSOWY e) Wynik z działalności pozabilansowej Koszty działania stanowią łączną kwotę wynagrodzeń, narzutów na wynagrodzenia, pozostałych świadczeń na rzecz pracowników, kosztów utrzymania i wynajmu budynków, pozostałych kosztów rzeczowych, podatków i opłat oraz składek i wpłat BFG. Wysokie koszty działania mogą występować m.in. w banku z rozległą siecią oddziałów; w banku, który oferuje wyższe niż średnie wynagrodzenia; w banku, który ostatnio rozszerzył zakres swojej działalności. Ocenę wysokości kosztów działania należy powiązać z oceną ogólnego poziomu rentowności oraz charakteru operacji prowadzonych przez bank. Przykładowo, nawet jeśli wysokość wynagrodzeń w banku wydaje się wygórowana w porównaniu z innymi bankami o podobnym charakterze, sytuacja ta może być uzasadniona poziomem rentowności, który bank osiąga. Także charakter działalności banku rzutuje na poziom kosztów działania - np. zarządzanie portfelem kredytowym pociąga za sobą wyższe koszty, aniżeli zarządzanie portfelem papierów wartościowych. Inspektorzy powinni zidentyfikować zmiany wielkości kosztów działania oraz zmiany w strukturze tych kosztów. Jeśli poziom kosztów działania wydaje się inspektorom nadmierny, należy ustalić przyczyny występowania tak wysokich kosztów oraz ocenić ich zasadność. Inspektorzy powinni także uwzględnić koszty wynikające z amortyzacji, zwłaszcza w bankach, które rozwijają swoją sieć oddziałów lub ponoszą znaczące wydatki na sieć komputerową. Podstawowe wskaźniki 8 : a) Koszty działania banku b) Koszty osobowe (pracowników banku) c) koszty działania banku wyniki pozaodsetkowe d) aktywa netto na koniec okr. sprawozdawczego liczba etatów e) zysk brutto liczba etatów f) Koszty eksploatacyjne g) Wynik pozaodsetkowy ogółem 8 Te wskaźniki są dostępne w RWEF. 15

WYNIK FINANSOWY Adekwatność utworzonych rezerw na należności pozostaje jednym z pierwszoplanowych czynników uwzględnianych przez inspektorów przy ocenie jakości zysków wypracowanych przez bank. Art. 130 ustawy Prawo bankowe umożliwia bankom tworzenie rezerwy na ryzyko ogólne w drodze odpisów w ciężar kosztów. Decyzje kierownictwa banku w zakresie tworzenia rezerw na ryzyko ogólne charakteryzują się pewnym stopniem subiektywności i są podejmowane w powiązaniu z osiąganym wynikiem finansowym, strategią finansową banku, oczekiwaniami akcjonariuszy, itp. Są więc one w dużym stopniu nacechowane dowolnością, tym bardziej, że ustawa Prawo bankowe nie nakłada na banki obowiązku tworzenia rezerw na ryzyko ogólne. Czyni to proces tworzenia tych rezerw szczególnie podatnym na manipulacje. Banki zobowiązane są natomiast do tworzenia rezerw celowych co najmniej na poziomie określonym w Uchwale Nr 8/1999 KNB. Tym niemniej także w tym przypadku decyzje podejmowane przez kierownictwo banku mogą być powiązane z wielkością osiągniętego wyniku finansowego. Inspektorzy powinni zatem dokonać skrupulatnej oceny adekwatności utworzonych rezerw, kierując się własną oceną jakości aktywów. W szczególności, inspektorzy powinni porównać odpisy na rezerwy ze średnią wartością kredytów. Inspektorzy winni także porównać bieżące odpisy na rezerwy z wynikiem banku z odsetek, z prowizji i opłat oraz odpisami w poprzednich okresach sprawozdawczych, celem rozpoznania ewentualnych trendów. Podstawowe wskaźniki 9 : a) * Poziom rezerw celowych Portfel kredytowy brutto b) Pokrycie ryzyka kredytowego wynikiem banku Odpisy na rezerwy na należności w roku bieżącym Wynik netto z odsetek + wynik z prowizji Odpisy na rezerwy na należności w roku bieżącym Wynik brutto c) Pokrycie zyskiem strat z tytułu kredytów: Zysk przed opodatkowaniem + odpisy na rezerwy celowe Kredyty stracone od początku roku d) * Odpisy na rezerwy celowe (portfel kredytowy) (odpisy na rezerwy celowe obejmują jedynie annualizowane odpisy zrobione w analizowanym okresie sprawozdawczym) 9 Wskaźniki oznaczone * są dostępne w RWEF. 16

e) * Rozwiązanie rezerw celowych (portfel kredytowy) f) Wskaźniki obrazują w jakim stopniu wynik finansowy banku tworzony jest przez rozwiązywane rezerwy na należności Rezerwy na należności rozwiązane w roku bieżącym Wynik brutto Rezerwy na należn. rozwiązane odpisy na rezerwy (w roku bieżącym) Wynik brutto g) * Rezerwy celowe utworzone Rezerwy wymagane h) Odpisy na rezerwy na należności w roku bieżącym Wartość średnia kredytów netto pomniejszona o odpisy z lat ubiegłych Wielkość zysków zatrzymywanych w banku powiązana jest bezpośrednio z podwyższaniem funduszy własnych. Rzecz jasna, wysokie kwoty zysku zatrzymanego powodują szybsze zasilanie funduszy własnych, lecz taka polityka banku nie w każdych warunkach musi być właściwa czy konieczna. Proces zatrzymywania zysku należy poddać analizie w odniesieniu do potencjalnej dynamiki rozwoju banku. Zysk zatrzymany nabiera większego znaczenia, gdy zewnętrzne źródła zasilenia kapitałowego są trudno dostępne. W tym kontekście należy także przeprowadzić analizę obranej polityki wypłaty dywidendy. Inspektorzy powinni zwrócić uwagę na wysokość dywidendy i jej poziom w porównaniu do zysków zatrzymanych. Podstawowe wskaźniki: a) Wskaźnik wypłaty dywidendy: Dywidendy zadeklarowane Zysk netto (w stosunku do którego zadeklarowano dywidendy) b) Zysk zatrzymany Wartość średnia funduszy własnych podstawowych (w roku którego dotyczy zysk) Uwaga: Zysk zatrzymany = zysk netto za rok ubiegły pomniejszony o zadeklarowane dywidendy (za ten sam rok obrachunkowy, którego dotyczy zysk netto). c) wzrost aktywów (w roku którego dot. zysk) wielkość zatrzymanego zysku aktywa netto (na początek roku którego dotyczy zysk) 17

Wskaźnik a) ukazuje udział dywidend w zysku netto, określając jednocześnie jaka część zysku netto nie zostanie zatrzymana i nie zasili funduszy własnych banku. Ważne jest aby dywidendy zadeklarowane dotyczyły tego samego okresu co osiągnięty zysk netto, natomiast wskaźnik b) obrazuje udział zysku zatrzymanego w funduszach własnych podstawowych (wzrost kapitału ze źródeł wewnętrznych). Ważne jest, aby zysk zatrzymany i fundusze własne dotyczyły tego samego okresu (roku). Wskaźnik c) pokazuje o ile stopa wzrostu aktywów banku jest większa od stopy wzrostu kapitału banku spowodowanego zyskami zatrzymanymi (jeśli wskaźnik jest dodatni) lub o ile stopa wzrostu kapitału banku jest większa od stopy wzrostu aktywów banku (jeśli wskaźnik jest ujemny), przy założeniu braku dostępu banku do zewnętrznych źródeł kapitału w roku którego dotyczy zysk. Do takich pozycji należą m.in. jednorazowe zyski z wszelkich operacji nietypowych, a także wszelkie zyski/straty nadzwyczajne. Pozycje nadzwyczajne najczęściej obejmują przychody lub koszty, które mają charakter wyjątkowy (niepowtarzający się), np. przychody ze sprzedaży nieruchomości lub innych składników majątku; kary, grzywny i odszkodowania; dodatnie rozliczenia podatkowe. Ogólnie rzecz biorąc, do celów oceny wyników finansowych, inspektorzy wylicza wskaźnik rentowności aktywów z wyłączeniem zysków i strat uznanych za jednorazowe. Aktywa i pasywa walutowe - Jeśli bank posiada aktywa i pasywa wyrażone w walutach obcych, należy dla celów porównawczych dokonać oddzielnych wyliczeń dochodowości i kosztu tych pozycji. Aby ułatwić inspektorom badanie wyników finansowych i rentowności wykazy kontrolne pytań i czynności analitycznych zostały zawarte w załączniku do niniejszego rozdziału. 18

WYNIK FINANSOWY 1. Ustalić adekwatność i skuteczność zasad polityki, procedur, praktyki i systemu kontroli wewnętrznej banku w zakresie przychodów i kosztów. 2. Upewnić się, że kadra kierownicza i pracownicy banku przestrzegają ustalonych zasad polityki i procedur banku. 3. Ustalić sytuację finansową banku w świetle osiąganego i prognozowanego wyniku finansowego. Ocenić adekwatność wyniku finansowego w odniesieniu do ponoszonego przez bank ryzyka. 4. Ustalić wiarygodność informacji finansowych nadsyłanych do NBP oraz ocenić ciągłość stosowania zasad rachunkowości. Upewnić się, że systemy rachunkowości i sprawozdawczości pozostają w zgodzie z wymogami Ustawy o Rachunkowości. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości wskazać bankowi, wynikający z ustawy o rachunkowości, obowiązek rzetelnego i terminowego składania sprawozdań. 5. Ustalić zakres i adekwatność badań audytu wewnętrznego dotyczących poszczególnych składników rachunku wyników. 6. Ustalić czy bank przestrzega postanowień przepisów prawa i regulacji ostrożnościowych. 7. W przypadku stwierdzenia niedociągnięć w zasadach polityki, procedurach, regulaminach, praktyce lub systemie kontroli wewnętrznej banku, bądź naruszeń przepisów prawa lub regulacji ostrożnościowych, czy też wewnętrznych regulacji banku - uzyskać od kierownictwa banku zobowiązanie podjęcia odpowiednich środków naprawczych. 19

WYNIK FINANSOWY 1. Zaznajomić się z uwagami dotyczącymi kontroli wewnętrznej w zakresie wyników finansowych banku zawartymi w dokumentach z poprzednich inspekcji. Odnotować uwagi krytyczne, które mogą wpłynąć na zakres i sposób przeprowadzenia inspekcji w tej dziedzinie, jak również uwagi dotyczące danych zawartych w księgach i rejestrach bankowych. Ustalić na wczesnym etapie inspekcji czy zaszły istotne zmiany w operacjach prowadzonych przez bank (np. wprowadzenie nowych produktów lub usług), w zasadach rachunkowości lub ewidencji, w sprawozdawczości, w ogólnych uwarunkowaniach ekonomiczno-finansowych. Udokumentować i ocenić te zmiany. Ustalić czy dokonano odpowiednich korekt nieprawidłowości zgłoszonych podczas poprzednich inspekcji. 2. Omówić zakres audytu wewnętrznego i zewnętrznego od czasu poprzedniej inspekcji z inspektorem odpowiedzialnym za badanie kontroli wewnętrznej. Ustalić czy audyt wykazał istnienie nieprawidłowości oraz ustalić, czy takie nieprawidłowości zostały usunięte. Jeśli nie - ustalić dlaczego oraz ocenić wpływ tego stanu rzeczy na obecne badania wyników banku i poprawność ewidencji. 3. Jeśli audyt wewnętrzny bądź zewnętrzny ujawnił znaczne słabości w systemie kontroli wewnętrznej lub w innych dziedzinach, ustalić czy nie należy najpierw przeprowadzić czynności rewizyjne; jeśli tak - wykonać potrzebne czynności. Jeżeli z analiz raportów audytora wewnętrznego / zewnętrznego, oceny systemu księgowego wynika istnienie adekwatnych mechanizmów kontrolnych w zakresie księgowości i sprawozdawczości, to zakres weryfikacji poprawności ewidencji może zostać ograniczony, a badania przeprowadzone losowo. 4. Ustalić czy funkcjonujący w banku system ewidencji oparty jest na zasadzie memoriałowej. 5. Uzyskać sprawozdania finansowe - bieżące oraz za okres od poprzedniej inspekcji, wewnętrzne sprawozdania operacyjne, sprawozdania przesyłane do NBP oraz dzienne informacje o sytuacji banku i inne dostępne dane finansowe, a następnie zbadać salda i kwoty tam wykazane, aby ujawnić nietypowe trendy lub wahania. Dokonać analizy podstawowych przyczyn niekorzystnych wyników. Do najważniejszych zadań należy ustalenie czy w banku występują następujące zjawiska, które mogą być źródłem potencjalnych problemów: a. spadek procentowego udziału zysku w łącznych funduszach własnych banku, b. wzrost kosztów operacyjnych przewyższa wzrost przychodów operacyjnych, c. chwiejność trendów zysku, d. spadek marży odsetkowej, e. wzrost udziału kredytów straconych w portfelu kredytowym, 20