POMNIKI I CMENTARZE śołnierzy RADZIECKICH

K.029/07 POMNIKI I CMENTARZE śołnierzy RADZIECKICH Warszawa, maj 2007 roku W sondaŝu przeprowadzonym w dn. 10-14.05.2007 r. TNS OBOP zbadał poglądy masowej opinii publicznej w sprawie pomników i cmentarzy Ŝołnierzy radzieckich w Polsce. Okazało się, Ŝe: Dla 38% badanych pomniki Ŝołnierzy radzieckich są znakami wyzwolenia, dla 33% są znakami zniewolenia Polski przez Związek Radziecki. 8% badanych uwaŝa, Ŝe pomniki te trzeba usunąć, 28%, Ŝe trzeba je przenieść na najbliŝszy cmentarz Ŝołnierzy radzieckich, a 57%, Ŝe naleŝy je zostawić tam, gdzie są. Zdaniem 49% badanych w Polsce cmentarze i groby Ŝołnierzy radzieckich, otaczane są taką opieką, na jaką zasługują, a zdaniem 23% nie są otaczane taką opieką. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; 00-687 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. XX Oddział w Warszawie; Nr konta: 9710 6000 7600 0032 0000 436235; Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy XIX Wydział Gospodarczy KRS 0000100746; Kapitał Zakładowy: 1.000.000,00 zł t +48 22 598 98 98; f +48 22 598 99 99 e office@tns-global.pl; www.tns-global.pl

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. Problem pomników Ŝołnierzy radzieckich z okresu II wojny światowej (1939-1945) nieoczekiwanie nabrał znaczenia po upływie przeszło sześćdziesięciu lat od zakończenia wojny i po upływie prawie dwudziestu lat od upadku ustroju, który Związek Radziecki wprowadził w Polsce po wyzwoleniu jej od Niemców. Problem pojawiał się w wyniku koniunkcji dwóch zdarzeń. Pierwszym było przeniesienie pomnika Ŝołnierzy radzieckich z centrum Tallina w Estonii na cmentarz i zamieszki z tym związane oraz ostra kontrakcja Rosji. Drugim było opublikowanie przez polskie władze projektu jednej z ustaw dekomunizacyjnych, która przewidywała m.in. usunięcie podobnych, a nielicznych juŝ pomników z ulic polskich miast. Projekt ten wywołał dyskusję publiczną, w sprawie pomników wypowiadali się takŝe politycy rosyjscy. Przeprowadzony w dn. 10-14.05.2007 r. sondaŝ TNS OBOP pokazuje, co na ten temat myśli masowa opinia publiczna. Raport ten zdaje sprawę z wyników tego badania 1. POMNIKI SYMBOLE WYZWOLENIA CZY ZNIEWOLENIA? Podanym uzasadnieniem dla projektu usuwania pomników Ŝołnierzy radzieckich był ich charakter symboliczny w opinii autorów ustawy pomniki te symbolizują nie wyzwolenie, ale zniewolenie Polski przez Związek Radziecki. Badania opinii nie mogą, oczywiście, ustalić jakim wartościom słuŝyć miały pomniki wtedy, gdy je stawiano, czego miały stać się symbolem. Badania opinii mogą natomiast ustalić, co pomniki symbolizują dziś dla członków zbiorowości, dla Polaków. Próbę Polaków zapytano wprost: Czy dla Pana(i) osobiście pomniki te są znakiem wyzwolenia Polski przez Związek Radziecki czy znakiem zniewolenia Polski przez Związek Radziecki? Nie był to łatwy wybór i aŝ prawie jedna trzecia (29%) nie 1 SondaŜ zrealizowano w dniach 10-14 maja 2007 r. na ogólnopolskiej losowej reprezentatywnej próbie 1003 mieszkańców Polski powyŝej 15 roku Ŝycia. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

umiała (lub nie chciała go dokonać). Nic dziwnego, skoro wyswobodzenie Polski od Niemców przyniosło nie tylko koniec wojny, ale takŝe powojenne uzaleŝnienie Polski od ZSRR. Dane w proc. W niektórych z polskich miast stoją pomniki Ŝołnierzy radzieckich. Czy dla Pana(i) osobiście pomniki te są znakiem wyzwolenia Polski przez Związek Radziecki czy znakiem zniewolenia Polski przez Związek Radziecki? są znakiem wyzwolenia Polski przez Związek Radziecki 38 są znakiem zniewolenia Polski przez Związek Radziecki 33 trudno powiedzieć 29 W społeczeństwie względną niewielką przewagę mają ludzie, dla których pomniki Ŝołnierzy radzieckich są znakiem wyzwolenia (38%), a nie zniewolenia (33%) Polski przez Związek Radziecki. Wśród ludzi młodych (15-29 lat) zniewolenie przewaŝa lekko nad wyzwoleniem, w środkowych grupach wieku (30-49 lat) wyzwolenie przewaŝa lekko nad zniewoleniem, a wśród ludzi w wieku 50 lat i starszych wyzwolenie przewaŝa wyraźnie nad zniewoleniem. Wykształcenie nie ma tu wpływu systematycznego, ale wśród badanych z wykształceniem średnim i pomaturalnym, oba odczucie występują jednakowo często. Traktowanie pomników jako znaku zaleŝy od miejsca zamieszkania. Na wsi i w miastach do 100.tys. mieszkańców wyraźnie przewaŝa wyzwolenie, zaś w duŝych miastach wyraźnie przewaŝa zniewolenie. Najsilniejszy wpływ na interpretację pomników mają ogólne poglądy polityczne. Dość powiedzieć, Ŝe wśród badanych o poglądach lewicowych wyzwolenie występuje dwukrotnie częściej niŝ wśród badanych o poglądach prawicowych. Pomniki moŝna usunąć, moŝna je przenieść na cmentarze Ŝołnierzy radzieckich lub teŝ moŝna zostawić je tam gdzie są. Gdy proszono badanych, by wybrali jedną z tych moŝliwości, to bezwzględna większość, bo 57%, opowiedziała się za tym, by 3

zostawić pomniki tam, gdzie są. Przenoszenie na cmentarze ma dwa razy mniej (28%) zwolenników, a za usuwaniem opowiedziało się tylko 8% badanych. Zwraca uwagę, Ŝe za pozostawieniem pomników tam, gdzie są, wypowiada się znacznie wyŝszy procent badanych niŝ procent badanych, którzy uwaŝają te pomniki za symbole wyzwolenia. Dane w proc. Co Pana (i) zdaniem trzeba zrobić z tymi pomnikami: usunąć je, przenieść na najbliŝszy cmentarz Ŝołnierzy radzieckich czy zostawić tam gdzie są? Ogół badanych Badani, dla których pomniki są symbolem wyzwolenia Badani, dla których pomniki są symbolem zniewolenia usunąć je 8 1 19 przenieść na cmentarz 28 17 47 zostawić tam gdzie są 57 81 31 trudno powiedzieć 7 1 3 Jest rzeczą oczywistą, Ŝe ci, dla których pomniki są znakiem wyzwolenia, opowiadają się (81%) za ich pozostawieniem tam gdzie są. Ale za pozostawieniem wypowiada się teŝ 31% tych badanych, dla których pomniki są znakiem zniewolenia. Badani ci najczęściej są za przeniesieniem pomników na cmentarze (47%). Nawet ci, dla których pomniki Ŝołnierzy radzieckich są symbolami zniewolenia Polski przez ZSRR, znacznie rzadziej opowiadają się za ich usunięciem (19%) niŝ zostawieniem ich tam, gdzie są. 4

OPIEKA NAD GROBAMI Władze radzieckie zarzuciły niektórym krajom brak naleŝytej opieki nad cmentarzami Ŝołnierzy radzieckich i zapowiedziały powołanie specjalnej agencji ds. opieki nad cmentarzami Ŝołnierskimi za granica. W Polsce oświadczono wtedy, Ŝe cmentarze i groby radzieckich Ŝołnierzy są otoczone właściwą opieką i specjalna radziecka jest tu niepotrzebna. Zbadano, w jakiej mierze oświadczenia władz mają swój odpowiednik w opinii masowej, która w większym stopniu niŝ opinia oficjalna moŝe opierać się na doświadczeniu. Czy Pana(i) zdaniem, w Polsce cmentarze i groby Ŝołnierzy radzieckich, otaczane są taką opieką, na jaką zasługują? Ogół badanych Byli na cmentarzu lub na grobach Ŝołnierzy radzieckich Dane w proc. Nie byli na cmentarzu lub na grobach Ŝołnierzy radzieckich Tak 49 58 41 Nie 23 27 20 trudno powiedzieć 28 15 39 Okazało się, Ŝe wśród badanych, którzy mają opinię w tej sprawia (ma ją 72% badanych), dwie trzecie (połowa ogółu badanych) jest zdania, Ŝe w Polsce cmentarze i groby Ŝołnierzy radzieckich otaczane są opieką taką na jaką zasługują, a jedna trzecia jest zdania, Ŝe nie są one otaczane taką opieką. Proporcje odpowiedzi wśród badanych, który sami byli na cmentarzu i grobach i wśród badanych, który na cmentarzu i gronach nie byli (kaŝda z tych podgrup obejmuje 50% ogółu badanych) są takie same: dwa do jednego. Oczywiście, wśród badanych, którzy nie byli na cmentarzach i grobach, opinię o stanie tej opieki ma mniej badanych (61%) niŝ wśród badanych, którzy na cmentarzach i grobach byli (85%). Wszystkie te odpowiedzi o stanie cmentarzy i grobów radzieckich wskazują, Ŝe opinie w tej sprawie kształtowane są przez osobiste obserwacje, ale takŝe przez inne czynniki: poglądy innych i treści mediów, a zapewne takŝe przez wyobraŝenia badanych i społeczne wzorce poprawności. 5

P25. W niektórych z polskich miast stoją pomniki Ŝołnierzy radzieckich. Czy dla Pana(i) osobiście pomniki te są znakiem wyzwolenia Polski przez Związek Radziecki czy znakiem zniewolenia Polski przez Związek Radziecki? są znakiem wyzwolenia Polski przez Związek Radziecki DANE W PROC. są znakiem zniewolenia Polski przez Związek Radziecki trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM 38 33 29 1003 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA męŝczyźni 38 36 26 479 kobiety 39 30 32 523 15-19 lat 37 40 23 87 20-29 lat 32 38 31 200 30-39 lat 33 28 39 164 40-49 lat 40 32 29 166 50-59 lat 47 31 22 175 60 lat lub więcej 42 31 28 209 podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne 44 29 27 175 44 26 30 226 35 34 31 296 licencjat, wyŝsze 41 26 33 135 jeszcze się uczy 29 46 25 163 wieś 40 29 30 376 miasto do 100 tys. 44 28 28 326 miasto 101-500 tys. miasto pow. 500 tys. 33 38 29 179 27 47 27 122 małopolski 44 24 32 163 wschodni 35 41 24 105 katowicki 38 33 29 158 dolnośląski 37 26 37 92 wielkopolski 42 40 18 132 pomorski 45 28 28 141 centralny 30 36 34 212 pracuje zawodowo 39 32 29 437 nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy 38 33 29 565 44 25 31 70 47 39 15 41 6

SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE pracownicy administracji i usług 28 36 36 123 robotnicy 38 32 30 155 rolnicy 60 22 17 46 gospodynie domowe 40 24 36 42 emeryci i renciści 42 30 28 279 uczniowie i studenci 29 46 25 163 bezrobotni 40 23 37 82 dobra 31 39 30 208 średnia 40 31 28 624 zła 40 31 29 166 wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie 38 31 31 529 38 36 25 316 40 28 32 126 niewierzący 35 41 24 31 lewicowe 64 16 20 95 centrolewicowe 44 29 27 81 centroprawicowe 44 36 20 122 prawicowe 31 44 25 242 trudno powiedzieć 35 30 35 462 w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo się 42 29 29 218 41 30 29 352 35 37 28 360 34 35 31 72 LiD 64 15 20 62 LPR 39 46 16 18 PO 37 33 30 186 PiS 32 45 24 126 Samoobrona RP 50 29 21 34 Ŝadna 23 35 43 22 inne 43 29 28 44 nie głosujący, niezdecydowani 36 25 39 72 P26. Co Pana (i) zdaniem trzeba zrobić z tymi pomnikami: usunąć je, przenieść na cmentarz Ŝołnierzy radzieckich czy zostawić tam gdzie są? 7

usunąć je DANE W PROC. przenieść na najbliŝszy cmentarz Ŝołnierzy radzieckich zostawić tam gdzie są trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM 8 28 57 7 1003 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA męŝczyźni 8 31 53 7 479 kobiety 7 26 60 7 524 15-19 lat 10 29 53 8 87 20-29 lat 9 31 50 10 200 30-39 lat 7 30 56 7 164 40-49 lat 7 28 59 6 166 50-59 lat 5 26 64 4 175 60 lat lub więcej 10 26 57 7 209 podstawowe, gimnazjalne zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne 10 20 63 7 175 6 27 61 6 226 9 25 57 9 297 licencjat, wyŝsze 6 34 53 7 135 jeszcze się uczy 9 37 48 7 163 wieś 8 23 63 6 376 miasto do 100 tys. 6 33 54 7 326 miasto 101-500 tys. miasto pow. 500 tys. 9 30 52 9 179 13 29 49 9 122 małopolski 6 32 57 6 163 wschodni 12 28 57 3 105 katowicki 8 19 61 12 158 dolnośląski 5 22 72 1 92 wielkopolski 8 31 52 9 132 pomorski 5 39 49 7 141 centralny 11 27 54 8 212 pracuje zawodowo 8 27 57 8 437 nie pracuje zawodowo kierownicy i specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług 8 29 56 7 566 5 35 54 6 70 9 20 69 2 41 7 26 53 15 123 robotnicy 8 29 57 6 155 8

SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE rolnicy 10 16 70 3 46 gospodynie domowe 3 25 66 6 42 emeryci i renciści 8 27 59 6 279 uczniowie i studenci 9 37 48 7 163 bezrobotni 10 24 57 9 82 dobra 11 34 49 6 208 średnia 6 26 61 8 624 zła 11 31 52 6 166 wierzący i regularnie wierzący i niereg. wierzący lecz nie 9 28 57 6 529 8 31 54 7 316 6 23 60 12 126 niewierzący 3 29 64 4 31 lewicowe 4 18 75 3 95 centrolewicowe 5 26 59 10 81 centroprawicowe 7 31 55 8 122 prawicowe 7 40 49 4 243 trudno powiedzieć 10 24 57 9 462 w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo się 8 17 65 10 218 9 26 60 5 353 7 36 49 8 360 7 35 54 4 72 LiD 0 18 79 2 62 LPR 14 47 36 3 18 PO 8 34 51 7 186 PiS 11 34 49 6 127 Samoobrona RP 4 17 78 34 Ŝadna 6 44 49 22 inne 7 20 65 8 44 nie głosujący, niezdecydowani 8 24 58 10 72 P27. Czy Pana(i) zdaniem, w Polsce cmentarze i groby Ŝołnierzy radzieckich, otaczane są taką opieką, na jaką zasługują? tak nie DANE W PROC. trudno powiedzieć LICZBA OSÓB 9

OGÓŁEM 49 23 28 993 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA REGION AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY męŝczyźni 49 24 27 476 kobiety 49 23 28 516 15-19 lat 31 37 32 87 20-29 lat 41 27 32 197 30-39 lat 41 27 32 162 40-49 lat 59 20 21 164 50-59 lat 53 22 25 175 60 lat lub więcej 59 16 26 206 podstawowe, gimnazjalne 57 22 21 175 zasadnicze zawodowe 48 21 31 225 średnie i pomaturalne 51 19 30 290 licencjat, wyŝsze 52 21 27 133 jeszcze się uczy 34 39 27 163 wieś 51 25 24 372 miasto do 100 tys. 50 22 28 321 miasto 101-500 tys. 48 24 28 179 miasto pow. 500 tys. 40 21 39 121 małopolski 60 18 22 163 wschodni 58 23 19 105 katowicki 44 13 42 153 dolnośląski 53 32 15 92 wielkopolski 37 34 29 132 pomorski 49 30 21 141 centralny 45 20 35 206 pracuje zawodowo 53 20 26 433 nie pracuje zawodowo 46 26 29 559 kierownicy i specjaliści 47 28 25 69 prywatni przedsiębiorcy 51 35 14 41 pracownicy administracji i usług 55 13 32 121 robotnicy 52 19 29 155 rolnicy 64 22 13 45 gospodynie domowe 29 24 47 41 emeryci i renciści 56 17 26 276 uczniowie i studenci 34 39 27 163 bezrobotni 41 29 30 79 dobra 43 30 26 206 średnia 49 23 28 615 zła 54 17 29 166 wierzący i regularnie wierzący i niereg. 52 21 27 526 48 22 29 308 10

POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE wierzący lecz nie 40 32 28 126 niewierzący 42 37 21 31 lewicowe 48 33 19 94 centrolewicowe 42 28 30 80 centroprawicowe 49 33 19 122 prawicowe 59 17 24 241 trudno powiedzieć 45 21 33 457 w ogóle się nie 48 19 33 217 raczej się nie 49 25 26 348 raczej się 50 23 27 356 bardzo się 51 28 21 72 LiD 41 40 20 60 LPR 60 12 29 18 PO 44 31 25 184 PiS 63 12 25 125 Samoobrona RP 55 23 22 34 Ŝadna 57 18 26 22 inne 57 30 13 44 nie głosujący, niezdecydowani 62 10 29 68 P28. Czy Pan(i) osobiście był(a) kiedyś na cmentarzu lub na grobach Ŝołnierzy radzieckich? DANE W PROC. tak nie LICZBA OSÓB OGÓŁEM 49 51 1003 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA męŝczyźni 50 50 479 kobiety 48 52 524 15-19 lat 34 66 87 20-29 lat 32 68 200 30-39 lat 53 47 164 40-49 lat 51 49 166 50-59 lat 66 34 175 60 lat lub więcej 54 46 209 podstawowe, gimnazjalne 48 52 175 zasadnicze zawodowe 44 56 226 średnie i pomaturalne 58 42 297 licencjat, wyŝsze 59 41 135 jeszcze się uczy 33 67 163 wieś 45 55 376 miasto do 100 tys. 52 48 326 miasto 101-500 tys. 51 49 179 11

REGION AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ STOSUNEK DO WIARY POGLĄDY POLITYCZNE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ AKTUALNE PREFERENCJE WYBORCZE miasto pow. 500 tys. 50 50 122 małopolski 43 57 163 wschodni 49 51 105 katowicki 33 67 158 dolnośląski 62 38 92 wielkopolski 48 52 132 pomorski 53 47 141 centralny 58 42 212 pracuje zawodowo 53 47 437 nie pracuje zawodowo 46 54 566 kierownicy i specjaliści 63 37 70 prywatni przedsiębiorcy 58 42 41 pracownicy administracji i usług 45 55 123 robotnicy 51 49 155 rolnicy 57 43 46 gospodynie domowe 35 65 42 emeryci i renciści 55 45 279 uczniowie i studenci 33 67 163 bezrobotni 49 51 82 dobra 44 56 208 średnia 51 49 624 zła 49 51 166 wierzący i regularnie 49 51 529 wierzący i niereg. 43 57 316 wierzący lecz nie 56 44 126 niewierzący 73 27 31 lewicowe 66 34 95 centrolewicowe 62 38 81 centroprawicowe 43 57 122 prawicowe 54 46 243 trudno powiedzieć 42 58 462 w ogóle się nie 41 59 218 raczej się nie 45 55 353 raczej się 57 43 360 bardzo się 54 46 72 LiD 75 25 62 LPR 35 65 18 PO 49 51 186 PiS 51 49 127 Samoobrona RP 49 51 34 Ŝadna 36 64 22 inne 61 39 44 12

nie głosujący, niezdecydowani 48 52 72 13