pieczątka WKK Kod ucznia - - Dzień Miesiąc Rok DATA URODZENIA UCZNIA KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP REJONOWY Drogi Uczniu, witaj na II etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 18 stron i zawiera 35 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 90 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 90 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!
Zadanie 1. (0-4 pkt.) Materiałem genetycznym wirusów może być albo DNA albo RNA, nigdy oba jednocześnie. W zależności od wirusa związki te mogą występować w różnych formach: może być to jedna cząsteczka DNA w typowej dwuniciowej postaci, ale też niekiedy DNA jednoniciowy. Podobnie RNA może być jednoniciowy bądź rzadziej dwuniciowy. Naukowcy zbadali materiał genetyczny pewnego wirusa.. Wyniki swoich badań przedstawili w tabeli: Rodzaj nukleotydu Procentowa zawartość nukleotydu w badanym materiale. A - adeninowy 20 G - guaninowy 20 C - cytozynowy 50 T - tyminowy 10 Na podstawie analizy przedstawionych wyników badań określ rodzaj: a) kwasu nukleinowego tego wirusa (DNA czy RNA), który jest jego materiałem genetycznym, b) cząsteczki (jednoniciowa czy dwuniciowa), którą ma kwas nukleinowy tego wirusa. Każdą odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. a) b) Zadanie 2. (0-3 pkt.) Bakterie to najstarsze i najprostsze pod względem budowy organizmy jednokomórkowe, mają jednak wszystkie cechy charakterystyczne dla istot żywych. Oceń poniższe zdania dotyczące czynności życiowych bakterii, wpisując obok zdań litery: P (prawda) lub F (fałsz). 1. Bakterie rozmnażają się najczęściej bezpłciowo przez podział komórki, ale u niektórych zachodzi proces płciowy, polegający na łączeniu się ich gamet. 2. Większość bakterii odżywia się cudzożywnie, ale są również bakterie autotroficzne, które przeprowadzają fotosyntezę lub chemosyntezę. Strona 2 z 18
3. Wyróżniamy bakterie oddychające tylko tlenowo lub tylko w sposób beztlenowy, występują jednak gatunki, które dostosowują się do warunków otoczenia czyli w obecności tlenu oddychają tlenowo, a przy jego braku beztlenowo. 4. W niekorzystnych warunkach niektóre bakterie wytwarzają przetrwalniki (silnie odwodnione komórki otoczone wielowarstwowymi osłonkami), w postaci których mogą przetrwać nawet 50 lat. Zadanie 3. (0-4 pkt.) Człowiek narażony jest na wiele chorób zakaźnych wywoływanych przez różne patogeny. Spośród niżej podanych chorób wybierz te, których przyczyną są bakterie lub wirusy, a następnie wpisz je do odpowiedniej kolumny tabeli. malaria, angina, półpasiec, śpiączka afrykańska, rzęsistkowica, gorączka krwotoczna, różyczka, włośnica, lamblioza, tężec, glistnica, opryszczka, dur brzuszny, kiła Choroby bakteryjne Choroby wirusowe Zadanie 4. (0-2 pkt.) Zapoznaj się ze schematycznymi rysunkami trzech protistów. Pod rysunkami wpisz nazwy rodzajowe tych organizmów oraz nazwy ich organelli ruchu. Strona 3 z 18
Zadanie 5. (0-4 pkt.) Grzyby to organizmy, których pochodzenie jest niejasne. Mimo, że tradycyjnie łączono je z roślinami, pewne podobieństwa do organizmów zwierzęcych przesądziły o tym, że obecnie wyodrębnia się je w osobne królestwo. Podaj 2 cechy wspólne dla grzybów i organizmów roślinnych oraz 2 cechy łączące grzyby ze światem zwierząt. podobieństwa grzybów do roślin a) b) podobieństwa grzybów do zwierząt a) b) Zadanie 6. ( 0-3 pkt.) W pustym miejscu każdego zdania wpisz nazwę rodzajową lub gatunkową grzyba. Przedstawiciela świata grzybów dobierz tak, aby po wpisaniu jego nazwy całe zdanie było prawdziwe. 1. jest zbudowany z jednej komórki zawierającej wiele jąder komórkowych, zwanej komórczakiem. 2. Owocnik zbudowany jest z trzonu i kapelusza, na spodniej stronie którego tworzy się warstwa mająca postać rurek. 3. jest pasożytem występującym na zbożach. 4. rozmnażają się przez pączkowanie. 5. to najdroższe grzyby świata, rosną pod ziemią, skąd wyczuwane są przez dziki i psy. 6. Z pojawiającego się na starych produktach mącznych produkuje się penicylinę. Strona 4 z 18
Zadanie 7. (0-3 pkt.) Przyjrzyj się rysunkowi przedstawiającemu budowę komórki roślinnej. Podaj oznaczenia literowe oraz nazwy tylko tych dwóch składników komórki roślinnej, które są składnikami martwymi. składnik składnik Zadanie 8. (0-3 pkt.) Ciało rośliny zbudowane jest z tkanek czyli zespołów komórek wykonujących określone zadania. Zapoznaj się z opisami tkanek roślinnych A, B i C, a następnie spośród podanych niżej rodzajów tkanek wybierz i wpisz poprawną nazwę przy opisie każdej z nich. drewno, miękisz palisadowy, korek, zwarcica, miękisz gąbczasty, twardzica, skórka, łyko A. Tkanka zbudowana jest z martwych komórek o silnie zgrubiałych i zdrewniałych ścianach. Najczęściej mają kształt wydłużonych włókien. Pełnią funkcję podobną do szkieletu zwierząt. B. Tkanka ta zbudowana jest z komórek żywych o nieregularnych kształtach, zawierających małą ilość chloroplastów. Pomiędzy komórkami występują przestrzenie międzykomórkowe. Funkcja: transport tlenu, pary wodnej i dwutlenku węgla. C. Tkanka zbudowana jest z martwych, wielowarstwowych, graniastych, ściśle ułożonych komórek, których światło wypełnia powietrze. Miejsca, w których komórki ułożone są luźniej nazywamy przetchlinkami, przez nie zachodzi wymiana gazowa. Strona 5 z 18
Zadanie 9.(0-2 pkt.) Poprzez zmiany w budowie liści rośliny przystosowują się do różnych środowisk życia. Ułatwia im to przetrwanie czasem w bardzo niekorzystnym środowisku. Rysunki ilustrują modyfikacje organów wegetatywnych roślin na przykładzie cebuli i kaktusa. Wyjaśnij, na czym polegają przystosowania tych roślin do określonych warunków środowiska, związane z wykształceniem zmodyfikowanych liści wskazanych na rysunkach. cebula kaktus Zadanie 10. (0-4 pkt.) Przeczytaj uważnie opisy pięciu gatunków roślin chronionych. Przyjrzyj się rysunkom, a następnie w wyznaczonych miejscach wpisz nazwę gatunkową (nie rodzajową) rośliny. 1. Jednoroczna paproć wodna niewielkich rozmiarów (pędy do 10cm) pływająca po powierzchni wody. Pędy ma delikatne, ulistnione okółkowo. W każdym okółku znajdują się po 2 eliptyczne zielone liście pływające i jeden liść zanurzony w wodzie, który jest podzielony na nitkowate odcinki przypominające korzonki. Strona 6 z 18
2. Jest najbardziej popularnym symbolem flory wysokogórskiej (występuje w Tatrach i Karpatach Wschodnich) Prosta pojedyncza, ulistniona łodyga oraz liście pokryte są grubym i gęstym filcem. Kwiaty umiejscowione na szczycie łodyg, zebrane w koszyczki. Kwiat robi wrażenie pięknej, srebrzystopopielatej, aksamitnej gwiazdki. 3. To drobna bylina z przyziemną różyczką liściową. Liście ma okrągłe, na długich ogonkach. Jest rośliną owadożerną. Do chwytania owadów służą jej specjalne włoski na liściach, wydzielające lepką ciecz podobną do kropel rosy. Owad zostaje oblepiony włoskami, a następnie strawiony. 4. Okazała, piękna paproć osiągająca 2m wysokości. Posiada długoogonkowe, podwójnie pierzaste liście. Cechą charakterystyczną tej paproci jest wytwarzanie dwóch rodzajów liści: w dolnej części- zielonych liści asymilacyjnych, a w górnej liści zarodnionośnych, pokrytych zarodnikami barwy rdzawoczerwonej. Strona 7 z 18
Zadanie 11. (0-4 pkt.) Fotosynteza i oddychanie to podstawowe i na największą skalę zachodzące procesy biochemiczne na Ziemi. Porównaj proces fotosyntezy i oddychania u roślin, uzupełniając poniższą tabelę. Proces FOTOSYNTEZA ODDYCHANIE Pora zachodzenia procesu Miejsce w komórce, gdzie zachodzi proces Substraty procesu Produkty procesu Proces anaboliczny/ kataboliczny Przy substratach i produktach procesów należy oprócz związków chemicznych uwzględnić energię. Substraty i produkty procesów zapisz za pomocą wzorów chemicznych. Zadanie 12. ( 0-3 pkt.) Tomek przeprowadził doświadczenie. Włożył do szklanki z wodą ok. 10 sztuk rodzynek. Odstawił je na 24 godziny. Po tym czasie rodzynki napęczniały, stały się jędrne i gładkie. Wyjaśnij wyniki doświadczenia uzupełniając luki w poniższym tekście właściwymi wyrazami. Doświadczenie ilustruje zjawisko osmozy. Podczas tego procesu przechodzi przez błonę półprzepuszczalną z roztworu o stężeniu, czyli o większej zawartości wody, do roztworu o stężeniu, czyli o mniejszej zawartości wody. Zawartość wody w komórkach rodzynek jest mała, więc ze szklanki przechodzi przez błony komórkowe do wnętrza rodzynek, co powoduje, że stają się one napęczniałe. Strona 8 z 18
Zadanie 13. (0-4 pkt.) Systematyka zajmuje się przyporządkowywaniem organizmów według określonych kryteriów do grup - jednostek systematycznych. Wypisane poniżej nazwy gromad należy przyporządkować właściwym typom, do których te gromady należą. małże, wije, pajęczaki, tasiemce, pijawki, skąposzczety, przywry, skorupiaki, głowonogi TYP Płazińce Pierścienice Stawonogi Mięczaki Gromady Zadanie 14. (0-4 pkt.) W poniższej tabeli wstaw znak X w kolumnie PŁAZY lub w kolumnie GADY, jeżeli ocenisz, że podana informacja dotyczy jednej lub drugiej grupy kręgowców. 1. Skóra jest cienka, porowata, pokryta warstwą śluzu. 2. Skóra jest gruba, pokryta suchym stwardniałym naskórkiem, którego wytworami są łuski i tarczki. 3. Brak klatki piersiowej, w mechanizmie oddychania uczestniczy dno jamy gębowej. 4. Występuje klatka piersiowa, która uczestniczy w mechanizmie oddychania 5. Rozwój prosty, owodniowce. 6. Rozwój złożony, bezowodniowce. 7. W Polsce występuje w naturze 17 gatunków tych kręgowców. 8. W Polsce występuje w naturze 9 gatunków tych kręgowców. PŁAZY GADY Strona 9 z 18
Zadanie 15. (0-2 pkt.) Środowisko życia danego organizmu zwierzęcego ma wpływ zarówno na rodzaj wydalanych trujących związków azotowych, jak również na sposób ich usuwania. Zawartość procentowa produktów przemiany azotowej u pewnego gada przedstawia się następująco: amoniak 2% mocznik 3% kwas moczowy 95% Odpowiedz na pytanie: W jakim środowisku żyje ten gad? Uzasadnij swój wybór. Środowisko życia Uzasadnienie: Zadanie 16. (0-4 pkt) Ptaki to grupa kręgowców, która potrafi latać. W związku z tym zarówno w budowie morfologicznej jak i anatomicznej mają wiele cech umożliwiających lot. Twoim zadaniem jest podanie sześciu cech, dzięki którym ptaki przystosowane są do lotu: trzech w budowie szkieletu i po jednej w budowie układu oddechowego, wydalniczego i nerwowego. szkielet 1. 2. 3. układ oddechowy 1. układ wydalniczy 1. układ nerwowy 1. Strona 10 z 18
Zadanie 17. (0-2 pkt.) W mechanizmie oddychania u człowieka wyróżnia się dwie fazy: czynną - wdech i bierną - wydech. Porównaj fazy mechanizmu wentylacji płuc, wykreślając w poszczególnych wierszach błędne stwierdzenia. Cechy mechanizmu wentylacji płuc WDECH WYDECH Położenie przepony podniesiona / opuszczona podniesiona / opuszczona Stan mięśni oddechowych skurcz / rozkurcz skurcz / rozkurcz Obwód klatki piersiowej większy / mniejszy większy / mniejszy Zadanie 18. (0-4 pkt.) Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego swoją budową przystosowane są do pełnienia określonych funkcji. Wśród poniższych zdań A E zaznacz dwa, które zawierają błędne informacje, po czym dokonaj ich korekty (popraw błędy w tych zdaniach tak, aby zdania były prawdziwe). A. Do jamy ustnej uchodzą przewody gruczołów ślinowych małych, rozsianych na całej powierzchni błony śluzowej jamy ustnej i dużych: przyusznych, podżuchwowych i podjęzykowych. B. Obecny w jamie ustnej język zbudowany jest z mięśni gładkich, ułatwia on mieszanie i połykanie przeżutego pokarmu. C. Przełyk łączy gardło z żołądkiem, w jego ścianach znajdują się mięśnie gładkie, których skurcze przesuwają pokarm w kierunku żołądka. D. Komórki gruczołowe żołądka wytwarzają kwas solny, który rozpoczyna trawienie białek. E. W jelicie cienkim miazga pokarmowa zostaje poddana działaniu soku jelitowego, tutaj proces trawienia zostaje zakończony. Korekta zdania Korekta zdania Strona 11 z 18
Zadanie 19. (0-2 pkt) Przeczytaj opis działania jednego z hormonów produkowanych w naszym organizmie, a następnie wykonaj polecania A i B. Hormon ten powoduje występowanie następujących, jednoczesnych objawów: przyśpieszenie częstotliwości akcji serca, wzrost ciśnienia krwi, zwiększenie pojemności płuc, rozszerzenie tętniczek w mięśniach poprzecznie prążkowanych. A. Podaj nazwę tego hormonu B. Na rysunku przedstawiającym rozmieszczenie gruczołów dokrewnych zaznacz gruczoł, który produkuje opisany hormon oraz wpisz jego nazwę. hormon Zadanie 20. ( 0-3 pkt) Receptory to wyspecjalizowane struktury wrażliwe na różne rodzaje bodźców. Zachodzi w nich przekształcenie energii bodźca na zrozumiałą dla układu nerwowego energię elektryczną. Ze względu na rodzaj odbieranego bodźca dzielimy je na kilka grup. Obok wymienionych narządów zmysłów wpisz rodzaj receptorów umożliwiających ich funkcjonowanie: a) narządu węchu -, b) narząd wzroku -, c) narząd słuchu -, d) narząd smaku -. Strona 12 z 18
Zadanie 21. (0-2 pkt.) Wykres przedstawia zmiany stężenia hormonów płciowych żeńskich podczas cyklu miesiączkowego. Wykonaj następujące polecenia: 1. Nazwij hormon zaznaczony na wykresie symbolem X. 2. Ustal, czy wykres ten dotyczy zmian poziomu hormonów kobiety, u której doszło do zapłodnienia. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. polecenie 1 X - polecenie 2 Zadanie 22. ( 0-2 pkt.) Gameta męska składa się z główki, wstawki i witki. Główka zawiera materiał genetyczny, wstawka jest częścią plemnika, w której znajduje się bardzo duża ilość mitochondriów. Podaj liczbę chromosomów zawartą w plemniku mężczyzny. Uzasadnij obecność licznych mitochondriów w komórce plemnikowej. Strona 13 z 18
Zadanie 23. ( 0-3 pkt.) Poniżej przedstawiono informacje dotyczące dwóch podziałów komórkowych: mitozy i mejozy. Podziały te różnią się między sobą przede wszystkim sposobem dzielenia jądra komórkowego i mają odmienne skutki biologiczne. Twoim zadaniem jest przyporządkować podane informacje nazwie właściwego podziału komórkowego umieszczając przy nich odpowiednie litery. A. zachodzi w komórkach somatycznych (we wszystkich komórkach ciała z wyjątkiem komórek rozrodczych) B. polega na dwukrotnym podziale jądra komórkowego C. prowadzi do powstania komórek rozrodczych D. w wyniku tego podziału powstają komórki o zredukowanej do połowy liczbie chromosomów E. polega na jednokrotnym podziale jądra komórkowego F. w wyniku tego podziału powstają dwie komórki o niezmienionej liczbie chromosomów MITOZA MEJOZA Zadanie 24. (0-4 pkt.) Albinizm to choroba spowodowana wadą genetyczną w syntezie barwnika melaniny. Każda mutacja powodująca brak enzymu potrzebnego do syntezy melaniny powoduje, że futerko zwierząt będzie białe, a jego skóra różowa przez prześwitujące naczynia krwionośne. Podobnie jest z oczami. Za albinizm u fretek odpowiedzialny jest recesywny gen a. Gen A warunkuje prawidłowe wytwarzanie melaniny. Przeanalizuj schemat obrazujący dziedziczenie albinizmu u fretek. W puste miejsca wpisz odpowiednie genotypy. Podaj, jakie jest prawdopodobieństwo przyjścia na świat fretki albinotycznej, jeżeli rodzice są heterozygotami pod względem tego allelu. Strona 14 z 18
Zadanie 25 (0-4 pkt.) Hemofilia to choroba genetyczna polegająca na upośledzeniu procesu krzepnięcia krwi. W pewnej rodzinie ani ojciec, ani matka nie chorowali na hemofilię. Ich córka również nie przejawiała objawów tej choroby. Jednakże ich syn był chory. Na podstawie powyższych danych ustal wszystkie możliwe genotypy rodziców jak również córki i syna. Genotypy rodziców: Genotypy dzieci : córka syn W zadaniach 26 34 zakreśl poprawną odpowiedź. Zadanie 26. (0-1 pkt.) Populacja ekologiczna to: A. grupa organizmów jednego gatunku zajmująca określoną przestrzeń, B. grupa gatunków roślin i zwierząt zasiedlająca daną biocenozę,, C. całkowita liczebność organizmów żywych występujących w danym ekosystemie, D. całkowita liczebność producentów, konsumentów i destruentów w danym ekosystemie. Zadanie 27. (0-1 pkt.) Większą zdolność do samoregulacji mają zwykle biocenozy: A. całkowicie sztuczne, stworzone przez człowieka, B. zmodyfikowane przez człowieka, C. naturalne, silnie kontrolowane przez człowieka, D. naturalne, w życie których człowiek nie ingeruje. Zadanie 28. (0-1 pkt.) W strukturze biocenozy saprofagi należą przede wszystkim do: A. producentów, B. konsumentów I rzędu, C. konsumentów III rzędu, D. reducentów. Strona 15 z 18
Zadanie 29. (0-1 pkt.) Konkurencja międzygatunkowa ma miejsce wtedy, jeżeli: A. dwa osobniki tego samego gatunku walczą o terytorium, B. dwa różne gatunki ubiegają się o ten sam pokarm, C. dwa różne gatunki ubiegają się o różne pożywienie, D. dwa osobniki tego samego gatunku korzystają z tego samego pokarmu. Zadanie 30. (0-1 pkt.) Który zestaw zawiera tylko producentów? A. pomidor, pieczarka, pietruszka B. sałata jemioła, pleśniak C. koper, cebula, kaktus D. lipa, ukwiał, dąb Zadanie 31. (0-1 pkt.) Który rysunek przedstawia prawidłowo ułożoną zależność wybranych pojęć składających się na układ ekologiczny, w którym 1 to destruenci, 2- producenci, 3- biocenoza, 4- fotoautotrofy, 5- ekosystem? Zadanie 32. (0-1 pkt.) Która z poniższych informacji dotyczących tzw. dziur ozonowych jest błędna? A. Ich powstanie wynika między innymi z przemieszczaniem się z Ziemi do atmosfery nadmiernych ilości freonów. B. Są przyczyną większego dochodzenia do powierzchni Ziemi promieniowania w zakresie UV. C. Są główną przyczyną powstawania efektu cieplarnianego na powierzchni Ziemi. D. Są przyczyną zwiększonej ilości mutacji. Strona 16 z 18
Zadanie 33. (0-1 pkt.) Przyczyną tzw. efektu cieplarnianego nie jest: A. zwiększenie CO 2 w atmosferze, B. rozkład ozonu w atmosferze między innymi pod wpływem freonu, C. zmniejszanie się areału zielonych płuc globu ziemskiego, D. rozwój przemysłu związanego ze spalaniem płynnych i stałych źródeł energii. Zadanie 34.(0-1 pkt.) Jednym z najbardziej znanych skutków skażenia środowiska są kwaśne deszcze. Które z poniższych stwierdzeń jest nieprawdziwe? A. Są one rezultatem zanieczyszczenia powietrza substancjami, które reagują z parą wodną i wodą z opadów atmosferycznych tworząc kwasy. B. Główny udział w tworzeniu kwaśnych deszczy mają: dwutlenek siarki i tlenki azotu. C. Mięczaki reagują szczególnie ostro na zwiększającą się kwasowość gleby np. ilość gatunków ślimaków zmniejsza się szybko wraz ze spadkiem ph gleby. D. Kwaśne deszcze mają wpływ na eutrofizację zbiorników wodnych i zakwit wód. Zadanie 35. (0-2 pkt.) Przedstawione poniżej opisy form ochrony przyrody (A - E) przyporządkuj do odpowiednich nazw tych form (1-4). A. Są to pojedyncze cenne obiekty np. stare drzewa, wodospady, jaskinie, głazy narzutowe. B. Służą zachowaniu nie tylko wartości przyrodniczych i walorów krajobrazowych, ale również wartości historycznych i kulturowych. C. Chroni się tam szczególnie cenne przyrodniczo obszary o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. D. Naturalne zbiorniki wodne, kępy drzew, wydmy, torfowiska, które pod pewnymi warunkami (odpowiednie przepisy) można użytkować. E. Służą ochronie cennych obszarów o niedużej powierzchni zachowanych w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemów, siedlisk roślin, zwierząt i grzybów. 1. Parki narodowe 2. Parki krajobrazowe 3. Rezerwaty przyrody 4. Pomniki przyrody Strona 17 z 18
BRUDNOPIS Strona 18 z 18