KOŚCIOŁY DREWNIANE NA SŁOWACJI

K OŚCIOŁY DREWNIANE NA SŁOWACJI

K LEJNOTY DREWNIANEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ łowacja to kraj górski, gęsto zalesiony, którego 38% Sprawdopodobnie powierzchni zajmują lasy iglaste i mieszane. To wpłynęło na stosunek, jaki mieli nasi zostało zniszczonych podczas wojen, niektóre, wybudowane z gorszego gatunkowo drewna, uległy naturalnemu zniszczeniu. Obecnie na Słowacji jest ok. 50 tego typu świątyń, które pochodzą przeważnie z XVII XVIII w. Najwięcej znajduje się w północno-wschodniej Słowacji. W 1968 roku 27 drewnianych kościołów zostało uznanych za narodowe pomniki kultury - 2 z nich to kościoły rzymskokatolickie (Herwartow, Hraniczne), pozostałych 25 kościołów służyły religiom wschodnim (Bodrużal, Mirola, Prikra, Szemetkowce, Korejowce, Hunkowce, Krajne Czerno, Dobroslawa, Niżny Komarnik, Ladomirowa, Uliczske Kriwe, Topola, Ruski Potok, Hrabowa Roztoka, Kalna Roztoka, Inowce, Ruska Bystra, Brezany, Potoky, Jedlinka, Kożany, Kriwe, Troczany, Friczka, Lukow-Wenecja). Obecnie czynione są starania, aby te wspaniałe arcydzieła sztuki architektonicznej, które naturalnie wkomponowały się w malownicze krajobrazy swoich okolic, były nie tylko klejnotami słowackiego dziedzictwa kulturalnego, ale również znalazły się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. przodkowie do tego naturalnego materiału budowlanego, jakim jest drewno, i jak zręcznie potrafili go obrabiać. Stuletnie tradycje ich mistrzowskiej pracy odzwierciedla przede wszystkim drewniana architektura ludowa. Dziś na Słowacji spotkać możemy urocze wsie z drewnianymi chałupkami i dominującymi nad nimi drewnianymi kościółkami, które zazwyczaj budowane były na wzniesieniach lub w miejscach oddalonych od pozostałych zabudowań, a niekiedy też na niedużych cmentarzach, w otoczeniu rzeźbionych drewnianych lub żeliwnych krzyży. Budowane były przy zastosowaniu swoistej techniki - bez użycia metalu i gwoździ. Można w nich znaleźć stylowe elementy zarówno kultury zachodniej, jak i wschodniej bizantyjskiej. Chociaż budowa ich podporządkowana była regułom kościelnym i tradycjom religijnym, to stawianie zrębów, budowanie wieży i pozostałych elementów było dziełem ludowych rzemieślników i cieślów. Dużą wagę przywiązywano także do wystroju wnętrz, które należało tak ozdobić, aby wg ludowego gustu było piękne. I właśnie dlatego, taki wystrój podnosi dodatkowo wartość zabytków sakralnych. Drewniane kościoły na Słowacji służyły różnym wyznaniom. Budowane były przez wiernych kościoła rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, a także przez prawosławnych i ewangelików. Jak podają niektóre źródła, na Słowacji było ok. 300 drewnianych obiektów sakralnych. Wiele z nich 44 46 36 21 22 23 48 24 Čadca Dolný Kubín Žilina 1 Rajec 43 Martin 9 47 5 Ružomberok 7 45 4 3 11 8 10 12 6 Kežmarok Liptovský Mikuláš 13 Svidník Bardejov 20 14 15 16 18 25 26 Levoča Stropkov Prešov 19 33 34 35 38 Humenné Trenčín 39 41 40 Brezno Banská Bystrica 28 29 30 37 Poprad 17 27 42 Košice Trebišov Rožňava 2 Zvolen 32 Detva Trnava 31 Nitra Bratislava TRNOVÉ HRONSEK 3 SVÄTÝ KRÍŽ 4 TVRDOŠÍN 5 LEŠTINY 6 KEŽMAROK 7 HRANIČNÉ 8 MATYSOVÁ 9 STARÁ ĽUBOVŇA 10 LUKOV 11 FRIČKA 12 KRIVÉ www.snm.sk 2 25 BODRUŽAL 1 13 JEDLINKA 2 14 BARDEJOVSKÉ KÚPELE 26 KRAJNÉ ČIERNO 37 POTOKY 38 KALNÁ ROZTOKA 15 HERVARTOV 27 HUNKOVCE 39 HRABOVÁ ROZTOKA 16 TROČANY 28 KOREJOVCE 40 INOVCE 17 BREŽANY 29 MIROĽA 41 RUSKÁ BYSTRÁ 18 KOŽANY 30 ŠEMETKOVCE 42 KOŠICE 19 HUMENNÉ 31 KOŽUCHOVCE 43 MARTIN 20 SVIDNÍK 32 NOVÁ SEDLICA 44 ZBOJ 21 DOBROSLAVA 33 TOPOĽA 45 ZÁBREŽIE 22 LADOMIROVÁ 34 RUSKÝ POTOK 46 MIKULÁŠOVÁ 23 NIŽNÝ KOMÁRNIK 35 ULIČSKÉ KRIVÉ 47 24 PRÍKRA 36 NOVÁ POLIANKA 48 RUDNO ZUBEREC www.sacr.sk HERVARTOV K HERVARTOV OŚCIOŁY RZYMSKOKATOLICKIE N ajmniejszą grupą drewnianych kościołów są kościoły rzymskokatolickie, które jednocześnie są i najstarszymi. Te cenne zabytki gotyckie, pochodzące z XV i początku XVII w., ze względów na bezpieczeństwo, tak ja i pozostałe drewniane kościoły są otwarte tylko w czasie odprawianego nabożeństwa. Zwiedzać je jednak można także po uprzednim telefonicznym zgłoszeniu w parafii lub u miejscowych przewodników. Herwartow (Hervartov) - kościół pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu, wybudowany w typowo gotyckim stylu w pobliżu Bardiowa (Bardejov), pochodzi z końca XV wieku. Materiałem wykorzystanym przy jego budowie był świerk czerwony. Jego dwójdzielne wnętrze jest bogato zdobione malowidłami ściennymi z 1665 roku. Z pierwotnego wystroju zachował się ołtarz główny pochodzący z lat 1460 1470. Na szczególną uwagę zasługuje kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Twardoszynie (Tvrdošín), znajdujący się na miejscowym cmentarzu. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1551 roku. Godnym uwagi jest strop kasetowy w nawie kościoła, składający się z 49 rozet ornamentalnych. W drugiej połowie XVIII wieku kościół odnowiono. Wówczas to otrzymał barokowy ołtarz. Za rekonstrukcję tego zabytku miasto uzyskało w 1994 roku nagrodę tytuł Europa Nostra. Najstarszy rzymskokatolicki drewniany kościół pod wezwaniem św. Jerzego zachował się w Trnowym (Trnové) koło Żyliny. O jednonawowej budowli z dobudowaną potężną wieżą wspomina się już w 1583 roku. Ten gotycki kościółek pierwotnie wybudowany był Rímskokatolícky farský úrad (Rzymskokatolicka kancelaria parafialna), Richvald, 085 01 Bardejov 1, tel.: + 421-54-479 32 39 TVRDOŠÍN TRNOVÉ HERVARTOV we wsi Bytczyca, a dopiero później został przeniesiony do Trnowego na tamtejszy cmentarz. Dwa wielkie dzwony renesansowe pochodzą z 1604 r. i 1606 r. Wnętrze kościoła jest barokowe. W chwili obecnej zabytek ten nie jest dostępny do zwiedzania. Czynny Twardoszynie (Tvrdošín) lipiec wrzesień 10.00 16.00 (oprócz poniedziałków) W pozostałych miesiącach tylko na zamówienie. Obecný úrad Hervartov(Urząd miejski) 086 22 Kľušov tel.: +421-54-472 37 60 TVRDOŠÍN MsKS, osiedle Medvedzie 027 44 Tvrdošín tel.:+421-43/532 21 63, 532 21 67 3

EWANGELICKIE KOŚCIOŁY ARTYKULARNE KEŽMAROK KEŽMAROK LEŠTINY HRONSEK nikatowe drewniane ewangelickie świątynie tzw kościoły Uartykularne, U są szczególnymi przykładami architektury protestanckiej. Budowane były na rzucie krzyża greckiego. Powstały na podstawie artykułów (przepisów) wydanych przez cesarza Leopolda I w 1681 r., którymi to absolutystyczny reżym monarchii austro - węgierskiej chciał powstrzymać rozrastający się ewangelicki protestantyzm. Dlatego też kościoły artykularne zgodnie z tymi przepisami stawiano na skraju wsi. Ponadto musiały być wybudowane w ciągu jednego roku przy użyciu najtańszych materiałów budowlanych (którym w owych czasach było drewno), nie mogły być murowane, a przy ich budowie nie wolno było stosować elementów metalowych. Kościoły te również nie mogły mieć fundamentów, wieży i dzwonnic, a wejście do nich musiało być odwrócone tyłem do miejscowości. W okolicach kościołów artykularnych rzucają się w oczy stojące samotnie dzwonnice, które mogły być połączone z kościołem lub też stanowiły jego zupełnie oddzielną część. Pierwotne plany przewidywały wybudowanie 38 drewnianych artykularnych kościołów, jednakże zostało ich wybudowanych tylko 9, z których 5 zachowało się do dziś. Święty Krzyż (Svätý Kríž) Najstarszy artykularny kościół pochodzi z 1773 1774 r. i pierwotnie znajdował się we wsi Paludza. W związku z budowaniem zapory wodnej Liptowska Mara został on przeniesiony, zrekonstruowany i w 1982 roku w stanie pierwotnym ponownie postawiony we wsi Święty Krzyż, w odległości 14 km od Liptowskiego Mikulasza. Jest to jedna z największych tego typu budowli w Europie Środkowej. Kościół, zajmujący powierzchnię LEŠTINY ISTEBNÉ SV. KRÍŽ HRONSEK KEŽMAROK 658 m 2, ma 12 drzwi i 72 okna, a w swoim wnętrzu mieści ok. 6 tys. wiernych. Jego wnętrze jest bardzo skromne, dzięki czemu widoczne jest piękno drewna jodłowego, które wraz z przenikającym do środka światłem wytwarzają obrazy emocjonalne. Cenne są empora chóru i malowidła roślinne i figuralne zdobiące drewniane ściany. Dzwonnica była wybudowana w 1781 roku. Kieżmark (Kežmarok) Kościół pod wezwaniem Św. Trójcy jako jedyny kościół artykularny jest otynkowany. Został wybudowany w 1717 roku dzięki wsparciu finansowemu protestantów z całej (nawet i północnej) Europy. Przy budowie pomagali szwedzcy marynarze i dlatego wnętrze tego zabytku przypomina odwrócony dziób statku z okrągłymi oknami. Świątynia została zbudowana z cisu i świerku czerwonego bez użycia metalu. Sklepienie kościoła podpierają cztery kolumny z rzeźbionymi głowicami. Swoimi rozmiarami kościół należy do grupy tych trochę mniejszych wnętrze pomieści ok. 1500 wierzących. Na uwagę zasługuje drewniany polichromowany ołtarz z 1727 r. z bogatą barokową rzeźbą figuralną i ornamentalną. Kolejny kościół ewangelicki wraz z dzwonnicą (1725-1726) znajduje się w Hronseku, miejscowości położonej w pobliżu Bańskiej Bystrzycy. Zbudowano go z drzewa dębowego i modrzewiowego. Podstawa krzyża, charakterystyczna dla kościołów artykularnych, w tym przypadku została zredukowana dzięki czemu może on pomieścić 1100 wiernych. Wymiary kościoła: wysokość 8 m, długość 26 m, szerokość 11 m. Posiada 30 okien. Proste wnętrze ma protestancki purytański charakter. Organy z 1764 r., będące dziełem mistrza Podkonickiego, służą do dziś. Przed kościołem rosną 4 potężne lipy dwie z nich ponoć były zasadzone w czasie wyświęcania kościoła. Mniejsze i o bardziej ludowym charakterze kościoły to artykularne kościoły na Orawie, znajdujące się w Istebnej (Istebné) z 1686 r. i Leszczynach (w pobliżu Dolnego Kubina) z 1688 r. Obydwa zbudowano na nie wielkich przestrzeniach, co wpłynęło na to, że podstawa krzyża jest u nich znikoma. Należą one raczej do grupy jednonawowych kościołów o podłużnej podstawie. Choć z zewnątrz kościoły te sprawiają wrażenie niepozornych, to ich wnętrza zaskakują przesadnie bogatymi zdobieniami. Kościół w Leszczynach (Leštiny) zachował się prawie w swoim pierwotnym stanie. Jeszcze i dziś możemy podziwiać bogato zdobioną zakrystię i polichromowane marmurowe kasetony stropu. Orawskie artykularne drewniane kościoły posiadają swój charakterystyczny i niepowtarzalny urok, który podkreślają elementy sztuki ludowej. Czynny Svätý Kríž 1.10. - 31. 5. codziennie 9.00-15.00 1.6. - 30. 9. codziennie 9.00-17.00 W każdą niedzielę odprawiana jest msza Kežmarok 1.5.- 30.10. od 9.00-10.00 codziennie 9.00-12.00 14.00-17.00 1.11.- 30.4. 8.00 15.00 wtorek, piątek 10.00 12.00 14.00 16.00 Oprócz zwiedzania w oficjalnych godzinach, można uzgodnić termin zwiedzania grupowego. Hronsek codziennie 10.00-17.00 SVÄTÝ KRÍŽ SVÄTÝ KRÍŽ Svätý Kríž Evanjelický farský úrad (Ewangelicka kancelaria parafialna) Lazisko tel: + 421-44- 559 26 22 Cirkevný zbor ECAV na Slovenku Hviezdoslavova 18 060 01 Kežmarok, tel./fax: +421-52-452 22 42 Evanjelický farský úrad (Ewangelicka kancelaria parafialna) Krčméryho 8, Hronsek tel.: + 421-48- 418 81 65 Evanjelický farský úrad (Ewangelicka kancelaria parafialna) Istebné tel.: +421-43-589 13 53 Evanjelický farský úrad (Ewangelicka kancelaria parafialna) Leštiny tel.:+ 421-43-589 51 56 4 5

BREŽANY FRIČKA JEDLINKA ŚWIĄTYNIE WSCHODNIEGO FRIČKA KRIVÉ JEDLINKA LUKOV KOŽANY TROČANY OBRZĄDKU BREŽANY N ajcenniejszą grupę wśród zabytków drewnianej pochodzi z 1727 roku i stoi na zboczu nad miejscowością. architektury sakralnej tworzą świątynie obrządku Pierwotnie służył grekokatolikom, dziś odprawiane są w nim wschodniego. Greckokatolickie i prawosławne kościoły msze rzymskokatolickie. Kościółek jest częścią cmentarza usytuowane są przede wszystkim w małych wioskach w historycznego, na którym znajdują się groby i krzyże sprzed północno - wschodniej Słowacji. stu lat. Charakterystyczną cechą tego typu obiektów jest ich trójdzielność, symbolizująca Trójcę Świętą, pokrycie POWIAT BARDIOWSKI kopułami, a także - w rzucie poziomym - podłużne TROCZAN Y (Tročany) - cerkiew św. Łukasza z końca usytuowanie pomieszczeń (z zachodu na wschód). Babiniec XV wieku w pobliżu Bardiowa jest najstarszą drewnianą to ta część, która przeznaczona była dla kobiet (staropolska trójdzielną cerkwią, która zachowała się na Słowacji. Niestety nazwa kruchty), nawa - największe pomieszczenie jej unikatowe rzeźby się nie zachowały. Usytuowana jest w przeznaczone dla wiernych, przede wszystkim mężczyzn centrum wsi, wśród drewnianych domów. i tzw. świątynia wschodnia część, miejsce najświętsze, Jedlinka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Najświętszej w którym odprawiane były msze. Charakterystycznym Bogurodzicy. Tę typowo trójdzielną, z trzema kopułami elementem ich wnętrz był ikonostas ściana drewniana świątynię wschodniego obrządku zbudowano w 1763 roku. z obrazami, która oddzielała ołtarz od pozostałych części Jej wnętrze zdobi rokokowy ikonostas, drewniane świątyni. Rozłożenie, ilość ikon oraz ich tematykę określało świeczniki barokowe, a najcenniejszym zabytkiem są księgi surowe prawo liturgii. Pierwotnie świątynie te miały stropy liturgiczne z XVII wieku wydrukowane cyrylicą. i ściany bogato zdobione malowidłami o tematyce rodem z Kożany (Kožany) - cerkiew spotkania Pana z Simeonem ewangelii. Sugestywność wnętrz podkreślało i troje bogato postawiona była w drugiej połowie XVIII wieku. Na uwagę zdobionych i rzeźbionych drzwi (wrota). Przez środkowe zasługuje jej gontowy dach. W odróżnieniu od pozostałych tzw. królewskie-carskie mógł przechodzić tylko kapłan, świątyń tutejszy ikonostas ma tylko dwoje drzwi i pochodzi przez pozostałe boczne diakoni. Cerkwie, bo tak nazywali z początków XVIII wielu. Malowidła ścienne z tematyką ze je ich wierni, budowane były przede wszystkim w wiekach Starego i Nowego Testamentu pochodzą natomiast z lat XVII XIX. 1793-1797. Krzywe (Krivé) - z 1826 roku pochodzi kościół POWIAT PRESZOWSKI pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty. Świątynia z Breżany (Brežany) - kościół św. Łukasza to jedyna trzema pomieszczeniami z zewnątrz sprawia wrażenie drewniana świątynia, która zachowała się w tym powiecie. jednodzielnej budowli. W ikonostasie znajdują się ikony Nietypowa, ciemnobrązowa budowa z białymi fugami z XVII i XVIII wieków. TROČANY Friczka (Frička) kościół pod wezwaniem Michała Archanioła z wieżą dominującą nad babincem należy do najlepiej zachowanych świątyń drewnianych. Wybudowano go w XVIII wieku. Najstarsza część ikonostasu pochodzi z 1830 roku, a ołtarz z 1716 roku. Wnętrze kościoła w 1933 roku zostało wymalowane. Lukow Wenecja (Lukov-Venécia) nietypową dla cerkwi architekturą wyróżnia się świątynia pod wezwaniem św. Kosmy i Damiana, wybudowana w latach 1708 1709. Jako jedyna na Słowacji jest podpiwniczona i postawiona na wysokiej podmurówce, która wyrównuje spad terenu. Znajdujące się w niej ikony pochodzą z XVI i XVIII wieku. LUKOV-VENÉCIA Gréckokatolícke biskupstvo (Greckokatolickie biskupstwo) Hlavná 1, 081 35 Prešov tel.: +421-51-773-46-22 fax: +421-51-756 26 25 www.grkatpo.sk Jiráskova 21, 085 01 Bardejov tel.: +421-54-472 20 13, 474 89 04 Obecný úrad Tročany (Urząd miejski) 086 41 pošta Raslavice tel.: +421-54-479 24 05 086 36 Jedlinka tel.: +421-54-479 90 10 Kožany 090 42 Okrúhle tel.: +421-54-759 11 31, 759 14 55 Krivé, 086 04 Kružlov tel.: +421-54-479 5241 Frička, 086 02 Gaboltov tel.: +421-54-479 43 23 086 05 Lukov pri Bardejove tel.: +421-54-476 62 34 6 7

BODRUŽAL KALNÁ ROZTOKA ULIČSKÉ KRIVÉ POWIAT SNINA ULICZS KIE KRZY W E (Uličské Krivé) atrakcją turystyczną miejscowości jest znajdująca się pośrodku wioski cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1718 roku. Jest jedną z najbardziej uroczych świątyń, z masywnym bogato dzielonym dachem gontowym. Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni oraz niektóre ikony pochodzące z XVI wieku. Topola (Topoľa) kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła postawili wierni około 1700 roku na wzgórzu ponad wsią. Jest jednym z najstarszych drewnianych zabytków wschodniego obrządku i znajduje się na historycznym cmentarzu. Czynny Uličské Krivé poniedziałek - sobota 9.00-17.00 Ruski Potok (Ruský Potok) następna świątynią pod wezwaniem św. Michała Archanioła, która w okolicach Połoniny należała do wyjątkowo czczonych. Cerkiew wybudowano w 1740 roku, jej ikonostas pochodzi z czasu budowy. Znajdują się tutaj bardzo cenne księgi liturgiczne z połowy XVII wieku wydrukowane cyrylicą. Kalna Roztoka (Kalná Roztoka) cerkiew pod wezwaniem św. Bazylego Wielkiego została zbudowana pod koniec XVIII wieku i odnowiona 1893 roku. Świątynia sprawia wrażenie budowli murowanej, ponieważ na zewnątrz pokryta jest tynkiem glinianym i pomalowana wapnem. Wnętrze zdobi ikonostas z XVIII wieku, a ikona Chrystusa datowana jest na rok 1773. Cały areał jest ogrodzony, jego częścią jest również dzwonnica z XX wieku. Hrabowa Roztoka (Hrabová Roztoka) cerkiew św. Bazylego Wielkiego z pierwszej połowy XVIII wieku ma godne uwagi mury, mające na zewnątrz szalowanie deskowe. W barokowym wnętrzu świątyni uwagę zwraca nietypowa szafa gotycka. POWIAT SWIDNIK BODRU ŻAL (Bodružal) cerkiew św. Mikołaja to jedna z najładniejszych i najstarszych świątyń wschodniego obrządku na Słowacji. Wybudowano ją w 1658 roku, a niedawno całkowicie zrekonstruowano. Ta rozległa trójdzielna budowla, z trzema zróżnicowanymi pod względem wysokości cebulastymi kopułami, widoczna jest w południowej części wioski. Otacza ją płot zrębowy z daszkiem gontowym i bramą wejściową. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku odnowiono jej biało złote wnętrze, a także zrekonstruowano ikonostas i ołtarz. Mirola (Miroľa) najważniejszą budowlą małej wioski na wschodzie Słowacji jest cerkiew pod wezwaniem Opieki Najświętszej Bogurodzicy z 1770 roku, która zachowała się w stanie pierwotnym. W czterorzędowym ikonostasie dominują carskie wrota, służące tylko do przejścia kapłana. RUSKÝ POTOK BODRUŽAL MIROĽA TOPOĽA RUSKÝ POTOK ULIČSKÉ KRIVÉ KALNÁ ROZTOKA HRABOVÁ ROZTOKA KALNÁ ROZTOKA MIROĽA MIROĽA Obecný úrad (Urząd miejski) Uličské Krivé 053 71 Uličské Krivé tel.:+421-57-769 41 81 Obecný úrad (Urząd miejski) Topoľa 067 65 Topoľa tel.:+421-57-769 81 19 Obecný úrad (Urząd miejski) Ruský Potok 067 66 Ruský Potok tel.:+421-57-769 81 21 Obecný úrad (Urząd miejski) Kalná Roztoka 067 72 Kalná Roztoka tel.:+421-57-769 61 48 8 9

KOREJOVCE HUNKOVCE Drewniane kościółki pod wezwaniem św. Michała Archanioła znajdują się również w miejscowościach Prikra z 1777 r. (Príkra), Szemetkowce z 1752 r. (Šemetkovce) i Ladomirowa 1742 r. (Ladomirová). Kościół w Ladomirowej został zbudowany bez użycia choćby jednego gwoździa. Otoczony jest cmentarzem z zabytkowymi drewnianymi, metalowymi i kamiennymi krzyżami. Pięciorzędowy ikonostas i ołtarz pochodzą z połowy XVIII wieku i wraz z innymi przedmiotami liturgicznymi stanowią cenne zabytki. Korejowce (Korejovce) świątynia pod wezwaniem Opieki Najświętszej Bogurodzicy pochodzi z 1764 roku. Niestety ikonostas nie zachował się w całości, ale uwagę zwracają carskie wrota, ozdobione ornamentem roślinnym. Obok świątyni znajduje się drewniana dzwonnica z trzema dzwonami, pochodzącymi z lat 1769, 1771 i 1835. Niżny Komarnik (Nižný Komárnik) świątynia pod wezwaniem Opieki Najświętszej Bogurodzicy jest jedną z najbardziej atrakcyjnych i jednocześnie jedną z najmłodszych drewnianych cerkwi północno - wschodniej Słowacji. Zbudowana została w 1938 roku według projektu znakomitego ukraińskiego architekta i badacza architektury ludowej V. Sičynského (1894-1962). Hunkowce (Hunkovce) z końca XVIII wieku pochodzi cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy, która ma zróżnicowane pod względem wysokości trzy kopuły w formie makówek z krzyżami ornamentowymi. Świątynię otacza cmentarz. Można ją obejrzeć tylko z zewnątrz. NIŽNÝ KOMÁRNIK LADOMIROVÁ PRÍKRA KOREJOVCE HUNKOVCE ŠEMETKOVCE NIŽNÝ KOMÁRNIK NIŽNÝ KOMÁRNIK LADOMIROVÁ ŠEMETKOVCE KOREJOVCE ŠEMETKOVCE Kostoly Korejovce a Nižný Komárnik Krajná Bystrá tel.:+421-54-759 33 30 1 0 1 1

INOVCE KRAJNÉ ČIERNO Krajne Czarno (Krajné Čierno) cerkiew pod wezwaniem św. Bazylego Wielkiego z XVIII wieku ma nietypowy barokowy ikonostas z dwoma wrotami, nad którymi znajdują się obrazy o tematyce z Nowego Testamentu. Nie tylko dach, ale także konstrukcja zrębowa tej świątyni jest zwieńczona gontem. Dobroslawa (Dobroslava) najstarsza część świątyni pod wezwaniem św. Praskewy pochodzi z 1705 roku. W wyniku rozbudowy (1880 r., 1932 r.) podstawa świątyni ma dziś kształt krzyża. We wnętrzu dominuje ikonostas z XVIII wieku, który po odrestaurowaniu przedstawia tematy z Nowego Testamentu. POWIAT SOBRANCE Inowce (Inovce) dwie kopuły zwracają uwagę na świątynię św. Michała Archanioła z 1836 r. we wschodniosłowackiej miejscowości, położonej prawie na granicy z Ukrainą. Najbardziej znaną ikoną ikonostasu z XIX w. jest ikona Pieta, która pochodzi z 1842 roku i jest dziełem Michala Mankoviča. Ruska Bystra (Ruská Bystrá) - kościółek św. Mikołaja zwraca uwagę swoją sześciokątną przestrzenią ołtarza. Jego pokrycie dwoma kopułami bardziej przypomina dom niż kościół. Wybudowano go na początku XVIII wieku i z tego też okresu pochodzi jego barokowo-rokokowe wnętrze. HRANIČNÉ DOBROSLAVA KRAJNÉ ČIERNO POTOKY INOVCE RUSKÁ BYSTRÁ POWIAT STROPKOW Potoki (Potoky) świątynia pod wezwaniem św. Praskewy została wybudowana na wschodnim zboczu wsi w 1773 roku. Wnętrze świątyni oraz trójrzędowy ikonostas pochodzą również z tego okresu. Na uwagę zasługują malowidła ścienne z ornamentem roślinnym. Oddzielnie stojąca dzwonnica pochodzi z 1839 roku. POWIAT STARA LUBOWNIA HRAN ICZN E (Hraničné) cerkiew pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Panny Marii z 1785 roku służy potrzebom wiernych obrządku wschodniego oraz rzymskokatolickiego. W drugiej połowie XIX w. została zrekonstruowana i obecnie w jej wnętrzu znajdują się zabytki sakralne różnych stylów. DOBROSLAVA RUSKÁ BYSTRÁ KRAJNÉ ČIERNO POTOKY HRANIČNÉ DOBROSLAVA Kostol Dobroslava Kapišová tel: +421-54-752 25 93 1 2 1 3

ZABYTKI SAKRALNE W SKANSENACH I W AREAŁACH MUZEÓW BARDEJOV ZÁBREŽIE MATYSOVÁ by zachować i móc ponownie z nich korzystać Aniektóre A kościółki zostały przeniesione na nowe miejsca, przeważnie do skansenów lub na tereny muzeów. Do Muzeum Szarysza w Bardiowskich Kupelach (Bardejovské Kúpele) został przeniesiony z najbardziej wschodniej doliny Słowacji, z miejscowości Zboj kościół pod wezwaniem św. Mikołaja z 1775 r. Tutaj też znalazł swoje miejsce kościół pod wezwaniem Ochrony Matki Boskiej, przeniesiony w latach 1926 1931 z wsi ZUBEREC MARTIN KOŽUCHOVCE BARDEJOVSKÉ KÚPELE SVIDNÍK STARÁ ĽUBOVŇA HUMENNÉ KOŠICE Mikulaszowa - Niklowa z okolic Bardiowa. Na tramie (belce głównej) zachował się napis z 1730 roku. Jest to jeden z niewielu kościołów, które mają malowane wnętrze. Obecnie odbywają się tu liturgie greckokatolickie. Na terenie Muzeum Wschodniosłowackiego w Koszycach od 1927 roku możemy podziwiać kościół pochodzący z okolic Stropkowa, z miejscowości Kożuchowce. Kościół zbudowano w 1741 r. z drzewa jodłowego, a części ikonostasu wyrzeźbiono z drzewa lipowego. Podczas rekonstrukcji kościoła użyto nieodpowiedniej technologii, która spowodowała zniszczenie malowideł ściennych. Muzeum Lubownianskie w Starej Lubowni stało się nowym miejscem dla cerkwi św. Michała Archanioła z Matysowej, pochodzącej z drugiej połowy XVIII wieku, we wnętrzu której znajduje się cenny obraz Bogurodzicy z 1693 roku. Ponowne jej wyświęcenie odbyło się w 1990 r. i od tej pory odbywają się tu z okazji świąt kościelnych nabożeństwa obrządku wschodniego. Świątynia z Nowej Polanki z 1766 roku pod wezwaniem św. Praskewy została przeniesiona do Muzeum Kultury Ukraińsko-Rusińskiej w Swidniku. Po ponownym wyświęceniu w 1993 r. nadal funkcjonuje i odprawiane są tu okazyjne nabożeństwa. Do skansenu Muzeum Wyhorlatskiego w Humennym został przeniesiony w 1977 r. kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła z Nowej Sedlicy, który zbudowano w 1794 roku. Kościół posiada cenny barokowy ikonostas, a w wieży dzwon z 1811 roku. W Muzeum Wsi Orawskiej znajduje się kościół św. Elżbiety z Zabreżia z 1647 r., w którym na uwagę zasługuje późnogotycki strop z malowanym motywem kwiatowym. W Muzeum Wsi Słowackiej w Martinie został ponownie postawiony kościół św. Stefana (króla), który pierwotnie znajdował się w miejscowości Rudno. Na zamówienie udzielane są tutaj śluby. MATYSOVÁ ZBOJ NOVÁ SEDLICA NOVÁ POLIANKA Múzeum slovenskej dediny - Martin (Muzeum Wsi Słowackiej) tel.: +421-43-413 26 86, 423 94 91, 422 06 12 fax: +421-43-413 26 86, www.snm.sk Múzeum oravskej dediny - Zuberec (Muzeum Wsi Orawskiej) tel.: +421-43-539 51 49 www.zuberec.sk Šarišské múzeum - Bardejovské Kúpele (Muzeum Szarysza - Bardiowskie Kupele) tel.: +421-54-472 20 72 www.muzeumbardejov.sk Ľubovnianske múzeum - Stará Ľubovňa (Muzeum Lubownianskie - Stara Lubownia) tel.: +421-52-432 24 22, 432 20 30, 432 39 82 fax: +421-52-432 23 02, www.muzeumsl.sk SNM - Múzeum ukrajinsko rusínskej kultúry, Svidník (Słowackie Muzeum Narodowe, Muzeum Kultury Ukraińsko Rusińskiej, Swidnik) tel.: +421-54-752 29 52, www.muk.sk Vihorlatské múzeum - Humenné (Muzeum Wyhorlatskie) tel.: +421-57-775 22 40 1 4 1 5

PRZEDSTAWICIELSTWA NARODOWEGO CENTRA TURYSTYKI SŁOWACKIEJ ZA GRANICĄ SLOVENSKÁ AGENTURA PRO CESTOVNÍ RUCH JILSKÁ 16, 110 00 PRAHA 1, ČESKÁ REPUBLIKA TEL.: +420 2 249 46 082, FAX: +420 2 249 46 082 E-MAIL: SACRPRAHA@SEZNAM.CZ NARODOWE CENTRUM TURYSTYKI SŁOWACKIEJ SLOVENSKÁ AGENTÚRA PRE CESTOVNÝ RUCH NÁM. Ľ. ŠTÚRA 1, P.O.BOX 35 974 05 BANSKÁ BYSTRICA, SLOVENSKÁ REPUBLIKA TEL: +421 48 413 61 46, FAX: +421 48 413 61 49 E-MAIL: SACR@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK NARODOWE CENTRUM TURYSTYKI SLOWACKIEJ UL. KRAKOWSKIE PRZEDMIESCIE 13 POK.17 00-071 WARSZAWA, POLSKA TEL.: +48 22 827 00 09, FAX: +48 22 827 00 09 E-MAIL: SACR@POCZTA.ONET.PL SLOWAAKS VERKEERSBUREAU WTC AMSTERDAM, STRAWINSKYLAAN 623 1077 XX AMSTERDAM, NEDERLAND TEL.: +31 20 575 2181, FAX: +31 20 575 2182 E-MAIL: INFO@SLOWAAKS-VERKEERSBUREAU.NL WWW.SLOWAAKS-VERKEERSBUREAU.NL СЛОВАЦКОЕ УПРАВЛЕНИЕ ПО ТУРИЗМУ ПОСОЛЬСТВО СЛОВЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ УЛ. ФУЧИКА 17/19, 123 056 МОСКВА, РОССИЙСКАЯ ФЕДЕРАЦИЯ ТЕЛ.: 007 495 251 76 31, ФАКС: 007 495 251 76 45 E-MAIL: SACRMOW@COMAIL.RU PRZEDSTAWICIELSTWO W BRATYSŁAWIE ZÁHRADNÍCKA 153, P.O. BOX 97 820 05 BRATISLAVA 25, SLOVENSKÁ REPUBLIKA TEL: +421 2 507 00 801, FAX: +421 2 555 71 649 E-MAIL: SACRBA@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK REGIONALNE PRZEDSTAWICIELSTWO W PRESZOWIE REIMANNOVA 9 080 01 PREŠOV TEL./FAX: +421 51 756 03 61 E-MAIL: PRESOV@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK RADA REDAKCYJNA SILVIA ŠULEKOVÁ KOLLÁRIKOVÁ (CHAIRPERSON) KAMILA HANÁKOVÁ DANIEL KOLLÁR VIERA DVOŘÁKOVÁ GABRIELA UŽOVIČOVÁ ROBERT BUNČA SLOVAKISCHE ZENTRALE FÜR TOURISMUS PRINZ-EUGEN-STR. 70, STIEGE 2, 1.STOCK 1040 WIEN, ÖSTERREICH TEL.: +43 1 513 9569, FAX: +43 1 513 9763 E-MAIL: SACR-WIEN@AON.AT REDAKTOR NACZELNY BEDRICH SCHREIBER AUTORZY ZDJĘĆ BOART, D. DUGAS, A. JIROUŠEK, A. VOJČEK SLOWAKISCHE ZENTRALE FÜR TOURISMUS VERTRETUNG DEUTSCHLAND ZIMMERSTRASSE 27, 10969 BERLIN, DEUTSCHLAND TEL.: +49 30 25 94 26 40, FAX: +49 30 25 94 26 41 E-MAIL: SACR-BERLIN@BOTSCHAFT-SLOWAKEI.DE E-MAIL: TOURISMUS@BOTSCHAFT-SLOWAKEI.DE MINISTERSTWO GOSPODARKI RS ORGAN ZARZĄDZAJĄCY SEKTOROWYM PROGRAMEM OPERACYJNYM PRZEMYSŁ I USŁUGI MIEROVÁ 19 827 15 BRATISLAVA SLOVENSKÁ REPUBLIKA E-MAIL: SOPER@ECONOMY.GOV.SK WWW.ECONOMY.GOV.SK OPRACOWANIE GRAFICZNE REMARK/CMA S.R.O. ROZMARÍNOVÁ 31, 821 04 BRATISLAVA TEL.: +421 2 434 153 60-62, FAX: +421 2 434 153 59 WWW.REMARK.SK TŁUMACZENIE GRAŻYNA LAŠČEK NA OKłADCE Świątynia z Nowej Polanki w Muzeum Kultury Ukraińsko-Rusińskiej w Swidniku K OŚCIOŁY DREWNIANE NA SŁOWACJI PUBLIKACJA ZOSTAŁA WYDANA Z WSPÓŁUDZIAŁEM UNII EUROPEJSKIEJ