SSAKI Ssaki to zwierzęta należące do kręgowców, charakteryzujące się głównie występowaniem gruczołów mlekowych u samic, obecnością owłosienia (włosy lub futro) oraz stałocieplnością (potocznie "ciepłokrwistość"). Większość ssaków utrzymuje temperaturę w granicach 36-39 C. Stałocieplność umożliwia aktywny tryb życia w różnych środowiskach od mroźnych obszarów podbiegunowych do gorących tropików. Futro i tłuszcz pomagają uchronić się przed zimnem, a wydzielanie potu i szybki oddech pomagają pozbyć się nadmiernego ciepła. Łożyskowce - szczep ssaków żyworodnych; zwane też ssakami wyższymi. Należą do nich wszystkie współczesne ssaki z wyjątkiem stekowców i torbaczy. SSAKI WODNE: -Walenie- rząd ssaków występujących głównie w oceanach. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne, zamieszkujące rzeki oraz nieliczne gatunki żyjące na styku tych dwóch środowisk (estuaria). Rząd waleni skupia około 80 gatunków dużych zwierząt, takich jak delfin, morświn, kaszalot, płetwal błękitny. ODDYCHANIE: W głębi oceanu panują bardzo wysokie ciśnienia. Przed zanużeniem wieloryby nabierają w płuca dużo powietrza. W głębinach zostaje ono zmiażdżone do ułamka poprzedniej objętości, zgniatane są też płuca i otaczające tkanki. Żeby odkształcenie płuc jak najmniej wpływało na kształt innych narządów, pojemność płuc wielorybów jest, w przeliczeniu na jednostkę masy ciała, dwukrotnie mniejsza niż u jakiegokolwiek ssaka lądowego. Mimo to fiszbinowce wytrzymują pod wodą do 40 minut, a kaszalot nawet ponad dwie godziny. Jest to możliwe ponieważ pojemność jednego wdechu wieloryba stanowi 90% całkowitej pojemności płuc. Ponadto gromadzą one tylko niewielką część tlenu w płucach (9%). Reszta przechowywana jest we krwi oraz w mioglobinie w mięśniach. ECHOLOKACJA: Walenie orientują się w środowisku między innymi za pomocą echolokacji. Wydawane przez nie ostre trzeszczące dźwięki odbijają się od przeszkód i wracają w postaci echa, po czym są "przyjmowane" przez dolną szczękę i opracowywane w mózgu. Przypuszcza się, że tłuszcz w głowie zębowców, w tworze zwanym melonem, odgrywa rolę urządzenia kondensującego wydawane dźwięki w wąską wiązkę. -Syreny - rząd dużych ssaków łożyskowych prowadzących wyłącznie wodny tryb życia. Syreny zajmują szczególne miejsce w ekosystemie, ponieważ są jedynymi roślinożernymi ssakami wodnymi. Nie jest znana przyczyna zajęcia przez nie środowiska odmiennego niż u większości innych ssaków. Syreny mają ciało o wrzecionowatym kształcie, przednie kończyny przekształcone w płetwy, a tylne zredukowane. Głowa jest słabo wyodrębniona, brak płetwy grzbietowej i małżowin usznych. Kształt płetwy ogonowej oraz budowa czaszki są cechami charakterystycznymi dla przedstawicieli rodzin. Na wargach występują liczne włosy czuciowe (zatokowe). Kości syren
są masywne, ciężkie. Mózg niewielki, o gładkich półkulach. Dobrze rozwinięte ośrodki węchowe i narząd węchu. Tempo rozrodu syren jest stosunkowo wolne. Samica rodzi jedno młode, które karmi mlekiem i wychowuje przez dwa lata. Dopiero po tym okresie przystępuje do kolejnego rozrodu. Syreny żyją wyłącznie w wodzie, nie potrafią poruszać się na lądzie. Są poławiane przez ludzi dla mięsa. Obecnie uznawane są za zagrożone wyginięciem, zostały objęte ochroną. KROWA MORSKA: wielki morski ssak z rzędu syren, wytępiony przez człowieka w 2 poł. XVIII wieku. Zamieszkiwał wody północnego Pacyfiku blisko azjatyckiego wybrzeża Morza Beringa. Mała populacja szacowana na ok. 1000 osobników zamieszkiwała arktyczne wody wokół Wyspy Beringa i pobliskiej Wyspy Miedzianej. Krowę morską wytępiono w 1768 z powodu smacznego mięsa. Osiągała 4 tony wagi i 9 m długości. Żywiła się glonami rosnącymi blisko brzegu. SSAKI LATAJĄCE: -Nietoperze(rękoskrzydłe)- Są to jedyne zdolne do aktywnego lotu ssaki, w przeważającej większości prowadzące nocny tryb życia. Specyficzną postawę w spoczynku zwisanie głową w dół nietoperze zawdzięczają specjalnej budowie tylnych kończyn. BUDOWA SKRZYDEŁ: Nietoperze cechują się skrzydłami umożliwiającymi im samodzielne latanie. Skrzydła powstały z wydłużonych palców przedniej kończyny, przedramienia, ramienia oraz błony lotnej. Tylko kciuk zakończony pazurem nie uległ wydłużeniu i nie wchodzi w skład skrzydeł. Błona ciała ciągnie się po boku ciała, aż do tylnych kończyn. Czasami znajduje się również między nogami. U gatunków owadożernych błoną przytrzymywana jest większa zdobycz. Skrzydła nietoperzy są większe niż u ptaków. Nietoperze często łapią owady najpierw końcem skrzydła, a potem za jego pomocą podają je sobie do pyszczka. KOŃCZYNY TYLNE: Wspomnianą już zdolność zwisania zawdzięczają nietoperze specjalnym połączeniom blokowym między kośćmi, więzadłami i pazurami, dzięki tej budowie pozycja zwisu nie wymaga żadnego wysiłku mięśni, a co za tym idzie nie powoduje utraty energii. W zwisie więc spędzają nietoperze czas wypoczynku, sen zimowy, a czasem wiszą i po śmierci. Podobnie zbudowane jest połączenie kciuka. USZY: Typowe nietoperze posiadają wydatne uszy, ponieważ słuch jest ich podstawowym zmysłem przy orientacji w przestrzeni i zdobywaniu pokarmu (echolokacja). Większość nietoperzy posiada również wystający płat skórny przyrośnięty tylko podstawą do nasady ucha zewnętrznego, tzw. koziołek o rozmaitych kształtach i wielkości, pomocny przy oznaczaniu gatunków. OCZY: Większość nietoperzy ma bardzo małe oczy, albowiem organy te u gatunków posługujących się echolokacją ulegają uwstecznieniu. Doskonałe oczy mają tylko nietoperze nie mające dobrze rozwiniętej zdolności echolokacji. PORUSZANIE SIĘ: - pływanie - wszystkie - latanie - wszystkie - chodzenie część
HIBERNACJA: Opisywane ssaki są wybitnie ciepłolubne. Dużą rolę odgrywa termoregulacja socjalna, ponieważ większość gatunków prowadzi życie w koloniach. Śpiąc przylegają do siebie ciałami, co zmniejsza straty ciepła. Inne sposoby utrzymania wysokiej temperatury tanim kosztem to: wyszukiwanie nagrzanych słońcem strychów, obsiadanie ciepłych kominów, zajmowanie najwyższych miejsc w różnego typu kryjówkach. Termofilności nietoperzy dowodzi fakt zamieszkiwania większości rodzin w tropikach. Z 18 rodzin tylko dwie są szerzej rozmieszczone w klimacie umiarkowanym zdolne do pełnej hibernacji. Wykazują one największą zmiennocieplność. Same decydują o temperaturze swojego ciała. Zmiennocieplność powoduje, że w stan obniżonej aktywności mogą one zapadać, w odróżnieniu od pozostałych nietoperzy i od innych ssaków, nawet latem, codziennie, na kilka godzin lub dłużej. Obniżają temperaturę ciała szybciej niż inne ssaki podobnej wielkości i również szybciej potrafią ją z powrotem podnieść. Budowa skrzydła nietoperza na przykładzie nocka dużego. A - kość ramienna, B - kość przedramienia, C - pierwszy palec (kciuk), D - drugi palec, E - trzeci palec, F - czwarty palec, G - piąty palec, H - błona przedskrzydłowa, I - błona międzypalcowa, J - błona skrzydłowa, K - błona ogonowa, L ogon SSAKI LĄDOWE: -KRET Posiada silne, łopatowate łapy z mocnymi zagiętymi do tyłu pazurami, które są przystosowane do kopania podziemnych tuneli. Szczególnie silne i duże są łapy przednie o zredukowanych kościach przedramienia. Odżywia się dżdżownicami, larwami owadów, drobnymi kręgowcami, które lokalizuje dzięki czułemu słuchowi oraz włosom czuciowym na pysku i ogonie, czułym na drgania. Ciekawostką jest dobowy cykl aktywności kreta i jego bardzo głęboki sen (podczas którego chrapie). Kret jest aktywny przez ok. 4 godz., po czym mocno śpi przez ok. 3 godz. SSAKI NACZELNE: rząd ssaków łożyskowych charakteryzujących się najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwiniętym mózgiem. Ssaki naczelne mają najlepiej wśród wszystkich zwierząt rozwinięty mózg, dużą pojemność czaszki, duże, dobrze rozwinięte półkule kresomózgowia i powierzchnie kory mózgowej. Ich kończyny są chwytne, tylne tzw. stopochodne, pięciopalczaste o przeciwstawnym pierwszym palcu, palce u większości
gatunków są zakończone paznokciami, tylko u nielicznych pazurami, opuszki palców są bogato unerwione. Duża ruchliwość kości przedramienia ułatwia manipulowanie przedmiotami. U niższych naczelnych obecny jest dobrze rozwinięty, chwytny ogon wykorzystywany jako piąta kończyna. Ogon wyższych naczelnych nie jest chwytny, a u człekokształtnych nie występuje w ogóle. STEKOWCE: rząd prymitywnych ssaków charakteryzujących się jajorodnością. Nazwa nawiązuje do faktu, że ich układ pokarmowy, wydalniczy i rozrodczy mają wspólne ujście w steku. Cechy przybliżające je do gadów: posiadają stek są jajorodne, u zarodków występuje ząb jajowy pomocny w rozbijaniu skorupy jaja nie posiadają sutków, karmią swoje dzieci mlekiem wyciekającym z gruczołów mlekowych umieszczonych na brzusznej stronie ciała, młode zlizują mleko ze skóry na brzuchu matki obecność kości kruczych łączących łopatkę z mostkiem łopatki nie mają grzebienia obojczyki sięgają międzyobojczyka żebra szyjne nie są zrośnięte z kręgami Cechy przybliżające je do ssaków: żuchwa zbudowana z jednej kości posiadają gruczoły mlekowe, przeponę, owłosienie są stałocieplne mają 3 kosteczki słuchowe układ krążenia i oddychania typowy dla ssaków Cechy szczególne: kolce jadowe na tylnych kończynach (czynne tylko u samców dziobaków) zdolność do elektrolokacji PRZYKŁADY: - kolczatka australijska - dziobak TORBACZE(workowce) - lądowe ssaki niższe, do których zalicza się około 330 gatunków o różnorodnym wyglądzie i trybie życia, a także różnych preferencjach pokarmowych, zarówno drapieżnych jak owadożernych, roślinożernych i wszystkożernych. Współcześnie żyjące torbacze występują głównie w krainie australijskiej (ponad 200 gatunków), w mniejszym stopniu w Ameryce Południowej i Środkowej oraz jeden gatunek (dydelf północny) w Ameryce Północnej. Podstawową cechą odróżniającą torbacze od ssaków łożyskowych jest sposób rozrodu i rozwoju zarodka. Układ rozrodczy samic składa się z dwóch jajowodów i dwóch macic połączonych z dwoma pochwami uchodzącymi do
steku. U samców większości gatunków występuje rozwidlone prącie. U pierwotnych torbaczy prawdopodobnie występowało funkcjonalne łożysko żółtkowe jednak jego rola uległa redukcji i dziś zachowało swą funkcję tylko u nielicznych torbaczy, takich jak jamraje. Nie występuje typowe dla ssaków wyższych właściwe łożysko omoczniowe, samice po krótkotrwałej ciąży (od kilkunastu do kilkudziesięciu dni) rodzą młode w bardzo wczesnym stadium rozwoju. Dalszy rozwój przebiega u większości gatunków w fałdzie skóry tzw. torbie lęgowej samicy, do której młode przedostają się o własnych siłach. W torbie przytwierdzają się do sutków matki i rozpoczynają pobieranie pokarmu. Młode pozostaje w torbie matki przez kilka tygodni, a nawet miesięcy. Tylko nieliczne gatunki nie mają torby lęgowej. PRZYKŁADY: - dydelf północny - koala - kangur rudy