PROGRAM NA RZECZ ZATRUDNIENIA I SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ POWIATU BYTOWSKIEGO

PROGRAM NA RZECZ ZATRUDNIENIA I SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ POWIATU BYTOWSKIEGO 2007-2013

Spis treści: 1. Wstęp...3 2. Diagnoza..6 3. Cele operacyjne 63 4. Sposób wdrożenia programu...78 5. Harmonogram..86 6. Struktura zarządzania.86 7. Monitoring i ewaluacja 88 8. Załączniki..89 2

1. Wstęp Powiatowy program na rzecz zatrudnienia i spójności społecznej jest pomorskim sposobem na wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego, zawartych w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL). Głównym celem Europejskiego Funduszu Społecznego jest wzrost zatrudnienia i spójności społecznej. Dla realizacji tego celu opracowano na poziomie krajowym Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007 2013. Osiągnięcie zapisanych w tym programie zamierzeń będzie możliwe dzięki zawieranym porozumieniom i ścisłej współpracy służb zatrudnienia, pomocy społecznej, jednostek edukacji, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz jednostek samorządu terytorialnego. Z początkiem 2007r. samorządy powiatowe województwa pomorskiego we współpracy z Urzędem Marszałkowskim w Gdańsku rozpoczęły pracę nad opracowaniem programów. Decyzją Starosty Bytowskiego do prac nad budową powiatowego programu powołano zespół, w skład którego weszli: Imię i nazwisko Zofia Dera Katarzyna Wirkus Barbara Chmielecka Joanna Gil-Śleboda Jarosław Ścigała Jacek Żmuda Trzebiatowski Dariusz Glazik Krzysztof Wirkus Józef Kaczmarek Janusz Wiczkowski Konrad Remelski Joanna Główczewska Jerzy Lewi Kiedrowski Rafał Narloch Jolanta Cwik Jerzy Szpakowski Tomasz Czechowski Instytucja Stowarzyszenie Obrony Praw Bezrobotnych w Czarnej Dąbrówce MOPS Bytów Fundacja Sprawni Inaczej w Bytowie Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Ziemi Dretyńskiej Fundacja Rozwoju Lokalnego Parasol w Bytowie GOPS Tuchomie Starostwo Powiatowe w Bytowie Starostwo Powiatowe w Bytowie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Miastku Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie Urząd Miejski w Miastku Urząd Miejski w Bytowie Urząd Gminy w Tuchomiu Urząd Gminy w Lipnicy Urząd Gminy w Kołczygłowach Urząd Gminy w Studzienicach Urząd Gminy w Trzebielinie 3

Andrzej Dołębski Urząd Gminy w Parchowie Wojciech Gralak Urząd Gminy w Czarnej Dąbrówce Anna Legus Niedźwiecka GOPS w Parchowie Beata Łozowska GOPS w Czarnej Dąbrówce Elżbieta Janta Lipińska GOPS w Borzytuchomiu Andrzej Hasulak Komenda Powiatowa Policji w Bytowie Jerzy Barzowski Centrum Integracji Społecznej w Bytowie Rafał Gierszewski DRUTEX Bytów Bolesław Prondziński EX-Pro Wałdowo Tadeusz Miąskowski Talex Borzytuchom W doborze zespołu kierowano się m.in. zasadą partnerstwa, spójności terytorialnej, sektorowości oraz reprezentatywności dziedzin wsparcia. Ostatecznie Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej Powiatu Bytowskiego na lata 2007-2013 jest efektem spotkań i pracy kilkunastu osób reprezentujących sektor pozarządowy oraz administrację publiczną gmin i starostwa. W stworzonym dokumencie zostały zapisane najważniejsze działania i projekty z zakresu edukacji, w tym przedszkolnej i zawodowej, integracji społecznej, rynku pracy oraz wspierania lokalnej przedsiębiorczości i oddolnych inicjatyw obywatelskich. Łącznie w programie udało się zawrzeć ok. 40 przykładowych działań w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, aktywizacji rynku pracy, integracji społecznej oraz edukacji i przedsiębiorczości. Realizacja programu zaplanowana na kilkuletni okres ma przyczynić się m.in. do zmniejszenia liczby osób długotrwale pozostających bez pracy, zwiększenia liczby instytucji oferujących usługi edukacyjne w tym m.in. przedszkolne oraz te związane z kształceniem zawodowym, zwiększenia stopnia uczestnictwa seniorów i osób niepełnosprawnych w życiu społecznym oraz podwyższenia poziomu usług doradczych dla lokalnych przedsiębiorców. Nie mniej ważne będą też projekty, których rezultatem ma być wzrost kompetencji i umiejętności urzędników oraz wzmocnienie potencjału organizacji społecznych, utworzenie i rozwój usług w systemie kształcenia ustawicznego. Niniejszy Program jest komplementarny z Narodową Strategią Spójności 2007 2013, Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki na lata 2007 2013, Strategią Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku oraz strategiami lokalnymi tj.: Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego w latach 2007-2015, Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Bytowskim na lata 2007-2013. 4

Wnioski z projektami z tych dziedzin trafią do Instytucji Pośredniczącej tj. m.in. do Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku, który zajmie się ich oceną i podejmie decyzję o wsparciu finansowym. Narzędziem finansowym do realizacji i wdrożenia powiatowych programów będą przede wszystkim środki zarezerwowane w tzw. Priorytetach Regionalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Aby sprawnie i skutecznie wdrażać tzw. Powiatowy EFS należy zbudować trwałe, międzysektorowe partnerstwo instytucji, organizacji oraz podmiotów gospodarczych. Zapraszamy do wspólnego zarządzania zmianą społeczną. 5

2. Diagnoza 2.1 Opis stanu wyjściowego powiatu 2.1.1. Podstawowe informacje o Powiecie Bytowskim i 10 Gminach. Uwaga: Dane statystyczne, wg stanu na dzień: 31.12.2006, źródło: GUS, Urzędy Gmin i Starostwo Powiatowe. Pozostałe informacje pochodzą z dokumentów programowych poszczególnych 10 Gmin i Powiatu. Odsetek bezrobocia procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym liczony dla gmin, z uwagi na brak danych dotyczących liczby ludności aktywnej zawodowo, niemożliwe jest wyliczenie stopy bezrobocia Powiat Bytowski Ludność: - 75 328, (M - 37 413, K - 37 915); średnia gęstość zaludnienia: 34 osób/km 2. (Województwo Pomorskie - 120 osób/km 2 ). 6

Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny: 19 376, wiek produkcyjny: 47 498, wiek poprodukcyjny: 8 454. Stopa bezrobocia: 31,6%. Powierzchnia: 219 206 ha, (12% pow. Województwa Pomorskiego, drugi co do wielkości terytorium powiat, po powiecie słupskim), grunty orne - 64 453 ha (29,4 % pow. powiatu), lasy - 116 294 ha (53% pow. powiatu), wody (stojące i płynące) - 7 052 ha (3,2% pow. powiatu. Podział administracyjny: 10 gmin, 140 sołectw i 313 miejscowości, miasta: Bytów (siedziba powiatu) i Miastko, gminy wiejskie: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie, gminy miejsko - wiejskie: Bytów i Miastko. Gmina Borzytuchom Ludność: 2 803 (M - 1442, K -1373), gęstość zaludnienia 26 osób/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 803, w wieku produkcyjnym - 1685, w wieku poprodukcyjnym - 315 osób. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 078 zł. Odsetek bezrobocia 21,25% (358 osób M - 127,K - 231, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: produkcja, handel, rolnictwo, leśnictwo, usługi materialne. Powierzchnia gminy - 10 852 ha, grunty orne - 3 479 ha (32% pow. gminy), lasy - 5 492 ha (50,6% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 215 ha (2% pow. gminy). Podział administracyjny: 8 sołectw: Borzytuchom, Chotkowo, Dąbrówka, Jutrzenka - Kamieńc - Ryczyn, Krosnowo, Osieki, Niedarzyno, Sruszewo. Priorytety inwestycyjne: 1. Modernizacja i budowa infrastruktury sanitarnej: gminna oczyszczalnia ścieków w Borzytuchomiu, budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi: Jutrzenka, Krosnowo, Niedarzyno, Osieki. 2. Modernizacja stacji uzdatniania wody. 3. Modernizacja i budowa dróg gminnych. Gmina Bytów - gmina wiejsko-miejska. Ludność: 24 243, K - 12 449, M - 11 794, (wg danych ewidencji ludności Urzędu Miejskiego w Bytowie z dnia 12.06.2007 r.), miasto Bytów: 16 708 (M - 8009, K - 8699), gęstość zaludnienia: 119 osób/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 5 699, w wieku produkcyjnym - 16 162, w wieku poprodukcyjnym - 2 382. Dochód gminy na 1 mieszkańca 1 971 zł Odsetek bezrobocia 14,83% (2397 osób M - 852,K - 1545, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: produkcja przemysłowa, usługi materialne (warsztaty naprawcze, handel itd.), rolnictwo oraz zatrudnienie poza granicami regionu: w kraju i za granicą. Powierzchnia gminy - 19 692 ha, w tym: miasto Bytów - 870 ha, grunty orne - 7 516 ha (38 % pow. gminy), lasy - 7 764 ha (39,4 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 512 ha (2,6% pow. gminy) Podział administracyjny: miasto Bytów i 15 sołectw: Dąbie, Gostkowo, Grzmiąca, Mądrzechowo, Mokrzyn, Niezabyszewo, Płotowo, Pomysk Mały, Pomysk Wielki, Rekowo, Rzepnica, Sierżno, Świątkowo, Udorpie, Ząbinowice. Priorytety inwestycyjne: (na podstawie listy rankingowej zadań inwestycyjnych uchwalonej przez Radę Miejską w Bytowie dnia 27. 06. 2007 r.) 7

1. Modernizacja i budowa ulic w Bytowie. Rewitalizacja Śródmieścia Bytowa. Zagospodarowanie nabrzeży rzeki Bytowy wzdłuż ulic Wolności i Młyńskiej. 2. Budowa nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej: modernizacja obiektów MOSiR i budowa pływalni z widownią. Budowa boisk osiedlowych i przyszkolnych. Zagospodarowanie terenów wokół jeziora Jeleń. Budowa ścieżek rowerowych na terenie gminy Bytów. 3. Budowa kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich w aglomeracji Bytów. Modernizacja stacji uzdatniania wody przy ul. Mickiewicza. Budowa wodociągu Sierżno - Niezabyszewo. Budowa kanalizacji deszczowej przy ul. Sikorskiego i Pochyłej w Bytowie. 4. Modernizacja linii kolejowej Bytów - Lipusz - nowoczesne połączenie kolejowe z Trójmiejskim Obszarem Metropolitarnym. 5. Budowa Centrum Pomocy Społecznej w Bytowie. 6. Budowa i modernizacja Biblioteki Miejskiej. Budowa Centrum Konferencyjnego na Zamku. Modernizacja Miejskiego Domu Kultury. Gmina Czarna Dąbrówka Ludność: 5 626 (M - 2830, K - 2796), gęstość zaludnienia: 19 osób/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 1554, w wieku produkcyjnym - 3438, w wieku poprodukcyjnym - 645. Dochód gminy na 1 mieszkańca 2 272 zł Odsetek bezrobocia 28,21% (970 osób M - 415,K - 555, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: rolnictwo, usługi materialne i niematerialne. Powierzchnia gminy - 29 806 ha, grunty orne - 8 543 ha (28,6 % pow. gminy), lasy - 17 732 ha (59,5 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 1 301 ha (4,4% pow. gminy). Podział administracyjny: 20 sołectw: Bochowo, Czarna Dąbrówka, Jasień, Jerzkowice, Karwno, Kartkowo, Kleszczyniec, Kłosy, Kotuszewo, Kozy, Mikorowo, Mydlita, Nożyno, Nożynko, Otnoga, Rokiciny, Rokitki, Rokity, Unichowo, Wargowo. Priorytety inwestycyjne: 1. Modernizacja i budowa dróg gminnych i osiedlowych. 2. Rozbudowa, budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych - rozbudowa oczyszczalni w Jasieniu i modernizacja (zwiększenie przepustowości) oczyszczalni ścieków w Czarnej Dąbrówce. 3. Kompleks rekreacyjno-sportowy w Czarnej Dąbrówce i Centrum Turystyczne w Łupawsku. Gmina Kołczygłowy Ludność: 4 313 (M - 2 163, K - 2 150), gęstość zaludnienia: 25 osób/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym -1 197, w wieku produkcyjnym - 2 645, w wieku poprodukcyjnym - 481 osób. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 240 zł. Odsetek bezrobocia 23,67 % (626 osób M - 241,K - 385, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: przetwórstwo drewna, produkcja rolna (przewaga gleb klasy IV b i V), w 320 gospodarstwach prywatnych i gospodarstwach AWRSP. Ponadto: mieszkańcy znajdują zatrudnienie w Bytowie i w Słupsku. Powierzchnia gminy - 17 357 ha, grunty orne - 5 303 (30,5 % pow. gminy). lasy - 9 540 ha (55% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 229 ha (1,3% pow. gminy). Podział administracyjny: 15 sołectw: Barkocin, Barnowiec, Barnowo, Darżkowo, Gałąźnia Wielka, Jezierze, Kołczygłówki, Kołczygłowy, Łobzowo, Łubno, Podgórze, Radusz, Wierszyno, Witanowo, Zagony. 8

Priorytety inwestycyjne: (za: Wieloletni Program Inwestycyjny Gminy Kołczygłowy na lata 2007 2010): 1. Budowa i rozbudowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Radusz, Górki, Wierszyno, Jezierze, Kołczygłowy, Darżkowo, Wierszyno. 2. Budowa sieci wodociągowej w Raduszu, Górki-Wierszyno, Zagony-Rokłowo. 3. Modernizacja Gminnego Ośrodka Kultury w Kołczygłowach. 4. Budowa świetlic wiejskich w Barnowie i Barnowcu. 5. Rozbudowa świetlicy w Jezierzu. 6. Modernizacja dróg w miejscowości Darżkowo, Wierszyno, Jezierze. 7. Budowa przystani kajakowej w Gałęźmi Małej. 8. Budowa zespołu boisk sportowych przy Zespole Szkół w Kołczygłowach. Gmina Lipnica Ludność: 4789 (M - 2 501, K - 2 288), gęstość zaludnienia: 15 osób/km 2 Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 1 268, w wieku produkcyjnym - 2 879, w wieku poprodukcyjnym - 648, Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 504 zł Odsetek bezrobocia 19,56% (563 osób M - 259,K - 304, dane za rok 2006) Powierzchnia gminy - 30 881 ha, lasy - 16 251 ha (52,6% pow. gminy), grunty orne - 8 679 ha (28,1 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 1 518 ha (4,9% pow. gminy). Podział administracyjny: 15 sołectw: Borowy Młyn, Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Brzozowo, Gliśno Wielkie, Kiedrowice, Lipnica, Luboń, Łąkie, Mielno, Ostrowite, Osusznica, Prądzona, Wojsk, Zapceń. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa kanalizacji i kolektorów sanitarnych w miejscowościach: Lipnica - Kiedrowice - Osusznica, Brzeźno Szlacheckie - Łąkie - Borowy Młyn, Prądzona - Borzyszkowy - Ostrowite - Gliśno Wielkie. 2. Budowa wodociągów w miejscowościach: Mielno - Karpno - Modziel - Mogiel - Budy - Kiedrowice, Osusznica - Lipnica, Nowe Brzeźno - Stare Brzeźno - nad J. Gwieździniec, Łącki Młyn - Rokitniki. 3. Utworzenie Domu Kultury i wyposażenie wiejskich świetlic w Internet. 4. Budowa dróg utwardzonych, asfaltowych na terenie gminy. Gmina Miastko - gmina miejska i wiejska Ludność: 19 698 (M - 9 721, K - 9 977), miasto Miastko - 10 945 (M - 5 274, K - 5 671); gęstość zaludnienia: 42 osób/km 2 Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny: 4 722, wiek produkcyjny: 12 700, wiek poprodukcyjny: 2 364. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 1 725 zł Odsetek bezrobocia 21,25% (2699 osób M - 1247,K - 1452, dane za rok 2006) Główne sektory zatrudnienia mieszkańców: budownictwo, handel, transport, produkcja przemysłowa (miasto Miastko), usługi materialne. Ponadto rynkiem pracy dla mieszkańców jest Bytów, Koszalin, Słupsk i Szczecinek. Powierzchnia gminy - 46 709 ha, tereny wiejskie - 46 041 ha, miasto Miastko - 568 ha, (gmina należy do największych obszarowo w kraju), grunty orne - 13 681 (29,7% pow. gminy), lasy - 24 807 ha (53,1 % pow. gminy), wody (płynące i stojące) - 1 683 ha (3,6% pow. gminy). Podział administracyjny: 28 sołectw: Biała, Bobięcino, Chlebowo, Czarnica, Dolsko, Dretyń, Dretynek-Trzcinno, Głodowo, Kamnica, Kawcze, Kwisno-Szydlice, Lubkowo, Miłocice, Okunino-Kowalewice, Pasieka, Piaszczyna, Popowice, Przęsin-Zadry, 9

Role-Żabno, Słosinko, Świeszyno, Świerzenko, Świerzno, Turowo, Wałdowo, Węgorzyno, Wołcza Mała, Wołcza Wielka Priorytety inwestycyjne: (za: informacja Urzędu Miasta i Gminy Miastko): 1. Modernizacja dróg w gminie Miastko. 2. Budowa mieszkań. 3. Pozyskanie nowych inwestorów. Gmina Parchowo Ludność: 3 624, M - 1 799, K - 1 825, gęstość zaludnienia: 28 osób/km 2. Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny - 978, wiek produkcyjny - 2250, wiek poprodukcyjny - 396. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 427 zł Odsetek bezrobocia 18,67% (420 osób M - 183,K - 237, dane za rok 2006) Główne sektory zatrudnienia mieszkańców: rolnictwo, produkcja przemysłowa, budownictwo, transport, inne usługi materialne. Powierzchnia: 13 121 ha, grunty orne - 4 140 ha (31,5% pow. gminy), lasy - 6 720 ha (51,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 425 ha (3% pow. gminy). Podział administracyjny (obowiązujący od dnia 01. 01. 2008 r.- Uchwała Rady Gminy Parchowo) 11 sołectw: Chośnica, Gołczewo, Grabowo, Jamno, Jeleńcz, Nakla, Nowa Wieś, Parchowo, Soszyca, Sylczno, Żukówko. Priorytety inwestycyjne: 1. Rozbudowa Zespołu Szkół w Parchowie. Budowa przedszkola samorządowego w Parchowie. 2. Modernizacja, termomodernizacja, wymiana kotłów centralnego ogrzewania na ekologiczne i usunięcie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych w budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy, np. w budynku Urzędu Gminy, Wiejskich Domach Kultury w Gołczewie i w Nakli oraz w ośrodku zdrowia w Parchowie. 3. Modernizacja zaplecza pola namiotowego (Strażacka 21 a) wraz z kompleksowym zagospodarowaniem posesji na potrzeby Warsztatów Terapii Zajęciowej. 4. Wymiana pokryć dachowych zawierających azbest. 5. Rozbudowa i budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie gminy. 6. Remonty kapitalne dróg i budowa infrastruktury drogowej na terenie gminy. 7. Rozwój i budowa infrastruktury sportowo rekreacyjno turystycznej na terenie gminy. 8. Budowa sieci teleinformatycznych w ramach partnerstwa publiczno prywatnego. Gmina Studzienice Ludność: 3 389 (M- 1 714, K - 1 675), gęstość zaludnienia: 19/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym: 866, w wieku produkcyjnym: 2 137, w wieku poprodukcyjnym: 380. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 057 zł Odsetek bezrobocia 20,54 % (439 osób M - 170,K - 269, dane za rok 2006) Podstawowe sektory zatrudnienia mieszkańców: handel, usługi, rolnictwo, usługi turystyczne (nad największymi jeziorami działa 9 ośrodków wypoczynkowych z 930 miejscami noclegowymi). Powierzchnia gminy - 17 626 ha, grunty orne - 2 978 ha (16,9 % pow. gminy), lasy - 11 860 ha (67,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 814 ha (4,6% pow. gminy). 10

Podział administracyjny: 11 sołectw: Czarna Dąbrowa, Kłączno, Łąkie, Osława Dąbrowa, Półczno, Przewóz, Rabacino, Skwierawy, Sominy, Studzienice, Ugoszcz. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa sieci wodociągowych, modernizacja stacji uzdatniania wody; budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gm. Studzienice. 2. Adaptacja pomieszczeń na świetlicę socjoterapeutyczną. Rozbudowa ośrodka zdrowia w Studzienicach - dostosowanie do wymogów ministerstwa zdrowia. 3. Budowa i remont dróg gminnych: Ugoszcz krzyżówka Kłączno, Sominy - Przewóz Hamer Młyn - Lipnica, Ugoszcz Rabacino, Sominy Sominki - Skoszewo. 4. Budowa oświetlenia ulicznego na terenie gm. Studzienice. 5. Informatyzacja gminy, wg programu powiatowego: Rozwój społeczeństwa informacyjnego szansą na rozwój Powiatu Bytowskiego. Gmina Trzebielino Ludność: 3 741 (M - 1 862, K - 1 879); gęstość zaludnienia: 17 osób/km 2 Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 958, w wieku produkcyjnym - 2 344, w wieku poprodukcyjnym - 428. Dochód gminy na 1 mieszkańca - 1 651,19 zł (dane: 2003) Bezrobotni 550, odsetek bezrobocia 23,46% (M - 231, K - 319, dane za 2006). Najważniejsze sektory zatrudnienia ludności: rolnictwo, (na terenie gminy nie działają zakłady przemysłowe), usługi materialne - np. budownictwo, stolarstwo, transport, mechanika pojazdowa, handel. Rynkiem pracy są też miasta: Bytów, Miastko, Słupsk. Powierzchnia gminy - 22 597 ha, grunty orne - 5 112 ha (22,6% pow. gminy), lasy - 14 509 ha (64,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 193 ha (0,85% pow. gminy). Podział administracyjny: 11 sołectw: Bożanka, Cetyń, Dolno, Gumieniec, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Starkowo, Suchorze, Trzebielino, Zielin. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa sieci kanalizacji we wsiach: Bąkowo, Bożanka, Broczyna, Gumieniec, Kleszczewo, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Suchorze. 2. Modernizacja i remonty świetlic wiejskich. 3. Przebudowa dróg gminnych. GminaTuchomie Ludność: 3 915 (M - 2 004, K - 1 911), gęstość zaludnienia 37 osób/km 2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym: 1 102, w wieku produkcyjnym: 2 459, wieku poprodukcyjnym: 349. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 135 zł Odsetek bezrobocia 18,54% (456 osób M - 170,K - 286, dane za rok 2006) Powierzchnia gminy: 10 665 ha (najmniejsza gmina Powiatu Bytowskiego), grunty orne - 5 022 ha (47,1% pow. gminy), lasy - 2 619 ha (24,5% pow. gminy 1 ) i wody - 162 ha (1,5% pow. gminy). Podział administracyjny: 12 sołectw: Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Masłowiczki, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko. Główne sektory zatrudnienia ludności: rolnictwo, usługi leśne i przeróbka drewna, budownictwo, transport, ślusarstwo. Priorytety inwestycyjne: (za: Wieloletni Plan Inwestycyjny Gm. Tuchomie 2007-2009) - 1 Średnia krajowa - 28%. 11

1. Rozbudowa sieci kanalizacyjnych, budowa systemu przydomowych oczyszczalni ścieków. Rozbudowa i wymiana sieci wodociągowej. 2. Budowa dróg gminnych (w tym: oświetlenie, chodniki). 3. Inwestycje oświatowe (termomodernizacje budynków). 4. Budowa lub modernizacja budynków socjalnych dla mieszkańców. 2.1.2 Społeczeństwo - infrastruktura - polityka społeczna. Demografia. Analiza demograficzna jest elementem diagnozy potencjału społecznego Powiatu Bytowskiego, działaniem niezbędnym w planowaniu strategicznym. Odpowiada bowiem na pytanie: kto może być podmiotem i przedmiotem działań w horyzoncie czasowym wyznaczanym w planach strategicznych. Zważywszy na niekorzystne zmiany demograficzne zachodzące w polskim społeczeństwie w ostatnich latach, wynikające choćby z niskiej dzietności, zmian w geografii i strukturze rynku pracy, zmian modelu rodziny, obyczajów i migracji (zarobkowych, edukacyjnych, rodzinnych) krajowych i zagranicznych, analiza i bieżący monitoring tych procesów jest zadaniem niezbędnym nie tylko na etapie planowania strategicznego, ale wdrażania i modyfikacji strategii. Ludność Powiatu Bytowskiego: 75 286, w tym: M - 37 397, K - 37 889. Średnia gęstość zaludnienia - 34 osoby/km 2 - w Województwie Pomorskim: 119 osób/km 2. Mieszkańcy miast: 40%, mieszkańcy wsi: 60%. Struktura demograficzna ludności Powiatu Bytowskiego: 19 376 osób w wieku przedprodukcyjnym - 25,7% populacji, 47 498 w wieku produkcyjnym - 63,1% 8 454 osób w wieku poprodukcyjnym - 11,2% W latach 2000 2005 spadła liczba osób w wieku przedprodukcyjnym z 22 880 do 19 376. Saldo migracji w roku 2005 wynosiło 220. Najludniejsza gmina: miasto Bytów 16 888, najmniej mieszkańców ma gmina Borzytuchom 2 798. Tabela 14. Ludność wg płci i miejsca zamieszkania: Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski (stan: 31.12.2006). region ogółem /% Polska 38 125 479 100% Woj. Pomorskie Powiat Bytowski 2 203 595 5,7% populacji kraju mężczyźni /% 18 426 775 48,3% 1 070 950 48,6% populacji woj. 75 286 37 397 3,4 % 49,7% populacji populacji województwa powiatu dane: GUS, opr. własne kobiety /% 19 698 704 51,7% 1 132 645 51,4% populacji woj. 37 889 50,3% populacji powiatu razem /% 23 368 878 61,2% 1 477 253 67% populacji woj. 27 653 36,7% populacji powiatu miasto/% M/% K/% razem /% 11 083 770 12 285 108 14 756 60 47,4% 52,6% 1 704 994 48% populacji woj. 13 283 48% populacji powiatu 772 259 52% populacji woj. 14 370 52% populacji powiatu 38,7% 726 342 33% populacji woj. 47 633 63,3% populacji powiatu wieś/% M/% 7 343 0 05 49,8% 365 95 6 50.4% populacj i woj. 24 114 51% populac ji powiatu K/% 7 413 596 50,2% 360 386 49.6% populacji woj. 23 519 49% populacji powiatu 12

Województwo Pomorskie ma cechy demograficzne porównywalne do średniej statystyki krajowej w liczbie ludności miejskiej. Województwo Pomorskie o 7 % przewyższa średnią krajową, a w liczbie ludności wiejskiej średnia ta jest wyższa o 6 %. Dane dotyczące podziału płci są porównywalne. Podstawowe cechy demograficzne społeczności Powiatu Bytowskiego: 1. Teren Powiatu Bytowskiego zamieszkuje 3,4 % ogólnej liczby mieszkańców Woj. Pomorskiego, na obszarze zajmującym 12% powierzchni Województwa, czyli drugim, po słupskim, co do wielkości terytorium powiatowym. 2. Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje jeden z najwyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Województwie Pomorskim. 3. Liczba ludności miejskiej Powiatu Bytowskiego jest dwukrotnie niższa od średniej wojewódzkiej, odwrotnie niż w grupie ludności wiejskiej, w której populacja powiatowa dwukrotnie przewyższa średnią wojewódzką. Taki stan rzeczy obrazuje wielkość zasobów przyrodniczych i możliwości z tym związane oraz skalę problemu w zakresie budowy i kosztów utrzymania infrastruktury, przy dużym rozrzedzeniu siedlisk. 4. Dane o podziale płci są porównywalne. Tabela 15. Ludność wg płci i miejsca zamieszkania: Powiat Bytowski - Gminy. (dane za: 31.12.2006). M - mężczyźni, K - kobiety. region/gmina Ogółem /% mężczyźni /% Powiat 75 503 37 520 Bytowski 100 % 49,7% Borzytuchom 2815 1442 3,7% 51,3% Bytów m. i w. 23 593 11 484 31,2% 48,6% Czarna Dąbrówka 5626 2830 7,5% 50,6% Kołczygłowy 4313 2163 5,7% 50,3% Lipnica 4789 2501 6,3% 52,1% Miastko 19 698 9721 m. i w. 26,1% 49,4% Parchowo 3624 1799 4,8% 49,6% Studzienice 3389 1714 4,5% 50,4% Trzebielino 3741 1862 5% 50,3% Tuchomie 3915 2004 5,2% 51,4% kobiety /% 37 983 50,3% 1373 48,7 12 109 51,4% 2796 49,4% 2150 49,7% 2288 47,9% 9977 50,6% 1825 50,4% 1675 49,6% 1879 49,7% 1911 48,6% dane: GUS, opr. własne Tabela 16. Gęstość zaludnienia Powiatu Bytowskiego wg Gmin. powiat/gminy osoba/km 2 Powiat Bytowski 34 Bytów 119 Miastko 42 Tuchomie 37 Borzytuchom 26 miasto/% razem/% M/% K/% 27 653 13 283 14 370 36,6% 48% 52% 16 708 70,8% 10 945 55, 6% 8009 48% 5274 47,8% 8699 52% 5671 52,2% 13

Powiat Bytowski Bytów Miastko Tuchomie Borzytuchom Parchowo Kołczygłowy Czarna Dąbrówka Studzienice Trzebielino Lipnica Parchowo 28 Kołczygłowy 25 Czarna Dąbrówka 19 Studzienice 19 Trzebielino 17 Lipnica 15 dane: GUS, opr. własne Gęstość zaludnienia Powiatu Bytowskiego wg Gmin. (osoba/km2) 120 100 80 60 40 20 0 Zwraca uwagę (tabela 15) wyższa liczba kobiet w miastach: w Bytowie i Miastku - ok. 4 %. Natomiast na obszarach wiejskich, poza gm. Parchowo, przeważają mężczyźni: od 1 do 4 %. Pięć najsilniej zurbanizowanych gmin: dwie miejsko - wiejskie: Bytów i Miastko i trzy wiejskie: Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie zamieszkuje 49 826 ludzi, co stanowi 70,8% populacji Powiatu. Taka sytuacja jest m.in. uwarunkowana historycznym rozwojem obszarów eksploracji gospodarczej wokół korytarzy komunikacyjnych i historycznej roli centrum, jaką od wieków pełni Bytów oraz współczesnymi funkcjami i usługami miejskimi Bytowa i Miastka (edukacja, rynek pracy, służba zdrowia itd.), z którymi graniczą Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie. W strukturze przestrzennej Powiatu zaznacza się wyrazisty podział na strefy mieszkalne, gospodarcze i przyrodnicze, co pozwala na racjonalne planowanie i zarządzanie przestrzenne. 14

Tabela 17. Ludność wg wieku - Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski (Uwaga: stan: 31.12.2005). gdzie ogółem M /% Polska 38 125 479 18 426 775 48,3% Województwo 2 203 595 1 070 950 Pomorskie 48,6% Powiat Bytowski 75 328 37 413 49,6% dane: GUS, opr. własne K /% 19 698 704 51,7% 1 132 645 51,4% 37 915 50,4 wiek przedprodukcyjny 0-17 ogółem M K /% /% /% 7 660587 3 925606 3 734961 20% 51,2% 48,8% 469 304 240 934 228 370 21% 51,3% 48,7% 19 376 25,7% 9962 51,3% 9414 48,7% wiek produkcyjny M 18-64 K 18-59 ogółem M K /% /% /% 24 481670 12 567550 11 914120 64 % 51,3% 48,7% 1 422 192 727 286 694 906 64% 51,1% 48,9% 47 498 63% 24 598 52% 22 900 48% ogółem /% 5 983240 16% 312 099 15% 8454 11,3% wiek poprodukcyjny M /% 1 933619 32,3% 102 730 33% 2853 34% K /% 4 049623 67,7% 209 369 67% 5601 66% Ludność wg wieku - Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski 100% 90% 16% 15% 11,30% 80% 70% 60% 50% 64% 64% 63% 40% 30% 20% 10% 20% 21% 25,70% 0% Polska Województwo Pomorskie Powiat Bytowski wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 15

powiat gminy Tabela 18. Ludność wg wieku - Powiat Bytowski - Gminy (dane za: 31.12.2005) wiek przedprodukcyjny 0-17 lat ogółem /% razem /% M /% K /% wiek produkcyjny M - 18-64 lat K - 18-59 lat razem /% M /% K /% wiek poprodukcyjny % razem /% M /% K /% ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Powiat 75 328 19 376 9962 9414 47 498 24 598 22 900 8454 2853 5601 59 Bytowski 100% 25,7% 51,3% 48,7% 63% 52% 48% 11,3% 34% 66% Borzytuchom 2803 803 418 385 1685 893 792 315 120 195 66 3,7% 28,7% 52% 48% 60,2% 55,8% 44,2 11,1% 38% 62% Bytów 23 544 5939 3035 2904 15 170 7629 7541 2435 815 1620 55 31,3% 25,3% 51,1% 48,9% 64,5% 50,2% 49,8% 10,2% 34% 66% Bytów m. 16 788 3979 2030 1949 10 975 5436 5539 1834 607 1227 53 Czarna 5637 1554 753 801 3438 1846 1592 645 232 413 64 Dąbrówka 7,5% 27,7% 48,4% 51,6% 60,1% 53,7% 44,3% 12,2% 36% 64% Kołczygłowy 4323 1197 614 583 2645 1397 1248 481 155 326 63 5,7% 27,7% 51,3% 48,7% 61,2% 52,8% 47,2% 11,1% 32,2% 67,8% Lipnica 4795 1268 693 575 2879 1559 1320 648 249 399 67 6,4% 26,4% 54,6% 45,4% 60%% 54,1% 45,9% 13,6% 38,4% 61,6% Miastko 19 786 4722 2445 2277 12 700 6548 6152 2364 734 1630 56 26,2% 23,9% 51,8% 48,2% 64,2% 51,5% 48,5% 11,9% 31% 69% Miastko m. 11 040 2294 1221 1073 7284 3648 3636 1462 443 1019 52 Parchowo 3624 978 490 488 2250 1175 1075 396 134 262 61 4,8 % 27% 50,1% 49,9% 62,1% 52,2% 47,8% 10,9% 33,8% 66.2% Studzienice 3383 866 463 403 2137 1111 1026 380 152 232 58 4,5% 25,6% 53,5% 46,5% 63,2% 52% 42% 11,2% 39% 61% Trzebielino 3730 958 486 472 2344 1241 1103 428 137 291 59 4,9% 25,7% 50,7% 49,3% 62,8% 53% 47% 11,5% 32% 68% Tuchomie 3910 1102 578 524 2459 1297 1162 349 121 228 59 5,2% 28,2% 52,4% 47,6% 62,9% 52,7% 47,3% 8,9% 34,6% 65,4% dane: GUS, opr. własne 16

Przyjmując podział populacji Powiatu Bytowskiego na trzy grupy ludzi: w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (mężczyźni w wieku od 18-64 lat, kobiety w wieku od 18-59 lat) i w wieku poprodukcyjnym, otrzymujemy statystyczny profil społeczności. Nie jest to jednak obraz komplementarny, biorąc pod uwagę uwarunkowania, jakim podlega społeczeństwo globalne XXI wieku. Jeszcze nigdy w dziejach ludzkości powiązania procesów demograficznych, kulturowych i regionalnych z procesami międzynarodowymi i kontynentalnymi nie były tak silne, jak obecnie. Widoczne są, w skali regionu pomorskiego i w skali Powiatu Bytowskiego uwarunkowania, które należy brać pod uwagę przy formułowaniu i wdrażaniu polityki społecznej: 1. Mobilność społeczna i zmiany w stylu życia, geografii nauki i pracy - w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej. Wg danych na koniec roku 2005 na teren Powiatu Bytowskiego przybyło 888 osób (w tym: 36 z zagranicy), a w tym samym czasie wyjechało 1131 osób (w tym: za granicę 59). Ujemne saldo migracji wyniosło: 243 osoby. 2. Wydłużenie wieku życia i aktywności zawodowej oraz, związane z tym procesem demograficznym programy wspierające aktywność społeczną i gospodarczą ludzi w wieku 50 + i starszych. 3. Wyzwania, jakie stawia społeczeństwo wiedzy (kształcenie ustawiczne) przed każdym indywidualnie, przed społecznościami samorządowymi oraz przed zarządzającymi zasobami ludzkimi. Analiza struktury wiekowej populacji 10 Gmin wskazuje na: 1. Wysoki procent populacji w wieku 0-17 - w granicach od 24 % do 28% społeczności 10 gmin, średnio o 4 % wyższy niż w skali kraju i woj. pomorskiego. 2. Dobre proporcje pomiędzy grupą ludności w wieku 0-17, a grupą ludności w tzw. wieku poprodukcyjnym; wyższe niż w kraju i w woj. pomorskim. 3. Wydłużanie wieku życia, a co za tym idzie, zwiększanie szans na wykorzystanie możliwości, jakie dają europejskie i krajowe programy aktywizacji intelektualnej, zawodowej i społecznej ludzi starszych. Wskaźnikiem (ilościowym) mobilności społecznej jest zestawienie napływu i odpływu ludności z Powiatu Bytowskiego za rok 2005. Przy jego analizie należy brać pod uwagę jedną z form ukrytego bezrobocia, polegającej na korzystaniu w Polsce ze statusu bezrobotnego, a wykonywaniu pracy tymczasowej poza granicami regionu czy kraju. Nowym elementem mobilności społecznej jest zatrudnienie różnych grup zawodowych i nauka ludzi młodych w krajach UE. Co prawda, wciąż pozostają na stałe zameldowani w rodzinnych domach (i figurują w statystykach) na terenie Powiatu Bytowskiego, ale ich miejsce aktywności, a częstokroć także płacenia podatków znajduje się w innych krajach Europy. Aktualnie obowiązująca prognoza demograficzna (www.stat.gov.pl) zakłada, że w najbliższych latach wzrośnie skala migracji zagranicznych - do 2010 roku. Monitorowanie zmian w migracji stanowi wyzwanie dla statystyków, z uwagi na ograniczony zakres dostępnych danych o przemieszczeniach ludności. Można odnieść się jedynie do rejestrowanych migracji na pobyt stały, tj. migracji definitywnych - krajowych i zagranicznych. Zakładane w prognozie na 2005 rok ujemne saldo migracji zagranicznych na pobyt stały jest wyższe, niż wykazuje to bieżąca statystyka, przy czym większa rozbieżność występuje w wielkości odpływu niż napływu. Skala przemieszczeń wewnętrznych na pobyt stały prognozowana na 2005 rok jest o 16,6 tys. większa niż zarejestrowana. Rozbieżności są przede wszystkim wynikiem intensywnych i trudnych do oszacowania przemieszczeń ludności występujących po wejściu Polski do UE. 17

liczba mieszkańców w tysiacach osób Tabela 19. Liczba mieszkańców - prognoza dla Powiatu Bytowskiego do 2030 - wg. GUS - dane w tys. osób. Rok 2010 2015 2020 2025 2030 liczba mieszkańców 76,3 77,60 78,6 79,2 79,3 Powiatu Bytowskiego źródło: GUS Liczba mieszkańców - prognoza dla Powiatu Bytowskiego do 2030 w tyś. osób 80 79,5 79 78,5 78 77,5 77 76,5 76 75,5 75 74,5 79,2 79,3 78,6 77,6 76,3 2010 rok 2015 rok 2020 rok 2025 rok 2030 rok lata Prognoza dla Polski, została opracowana w 2003 roku (przez ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego, Rządowej Rady Ludnościowej i Komitetu Nauk Demograficznych PAN) na bazie wyników spisu ludności 2002 oraz przewidywanych trendów w zakresie dzietności, umieralności, migracji wewnętrznych i zagranicznych. Wyniki prognozy wskazują, że do 2020 r. liczba ludności Polski zmniejszy się o milion osób, a w następnej dekadzie (lata 2020 2030) o kolejne półtora miliona. W 2030 roku ludność Polski może osiągnąć liczbę 35,7 mln; przewiduje się, że do 2030 r. liczba ludności w miastach zmniejszy się o 3 mln osób, a na wsi wzrośnie o 500 tys. Prognoza ta określana jest jako pesymistyczna. Niepokojąca jest prognoza tzw. dzietności, która nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń. W 2005 r. tzw. dzietność wynosiła przeciętnie 1,24. Nastąpił jednak wzrost liczby urodzeń: w 2005 r. - 364,4 tys., w 2006 r. - 374 tys. W roku 2006, w porównaniu do roku 2003, w którym zanotowano najniższą w powojennej Polsce liczbę urodzeń nastąpił wzrost o 23 tys. Urodzenia w 2005 roku były o 5% wyższe, od roku poprzedniego, zaś w 2006 r. - wyższe o 8%. Z uwagi na fakt, iż w okresie najintensywniejszej płodności znajdują się obecnie roczniki wyżu demograficznego z początku lat 80., przy utrzymaniu obecnego natężenia urodzeń, można spodziewać się stopniowego wzrostu urodzeń w kolejnych latach, przynajmniej w perspektywie do 2010 roku. 18

W 2010 r. liczba ludności w wieku produkcyjnym może osiągnąć poziom 24,6 mln i stanowić ponad 65% populacji. Jednocześnie będzie miał miejsce postępujący proces starzenia się ludności i znaczące zwiększenie wskaźnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym. Szacuje się, że liczba osób w wieku poprodukcyjnym może zwiększyć się ok. 2010 r., do 17% - 19% ogółu ludności. Wnioski: demografia Powiatu Bytowskiego 1. Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje jeden z najwyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Województwie Pomorskim, niska całkowita liczba ludności (3,4 % populacji Województwa Pomorskiego), na obszarze zajmującym 12% powierzchni województwa oraz najniższa w Województwie Pomorskim gęstość zaludnienia. 2. Do najgęściej zaludnionych gmin Powiatu Bytowskiego należą: Borzytuchom, Bytów, Miastko, Parchowo i Tuchomie - w których mieszka 70,8% populacji Powiatu, tj. 49 826 ludzi. Wskaźnik ludności miejskiej wynosi 40%, przy 60% mieszkańców wsi. Liczba ludności miejskiej Powiatu Bytowskiego jest dwukrotnie niższa od średniej wojewódzkiej, a ludności wiejskiej - dwukrotnie wyższa. Taka sytuacja jest m.in. uwarunkowana historycznym rozwojem obszarów eksploracji gospodarczej wokół korytarzy komunikacyjnych i historycznej roli centrum, jaką od wieków pełni Bytów oraz współczesnymi funkcjami i usługami miejskimi Bytowa i Miastka (edukacja, rynek pracy, służba zdrowia itd.), z którymi graniczą Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie. W strukturze przestrzennej Powiatu jest wyrazisty podział na strefy mieszkalne, gospodarcze i przyrodnicze. 3. Wyższa liczba kobiet na terenie miast: w Bytowie i Miastku ok. 4 %. Natomiast na obszarach wiejskich, poza gm. Parchowo, przeważają mężczyźni: od 1 do 4 %. W grupie osób w wieku poprodukcyjnym (tendencja krajowa), zdecydowanie przeważają kobiety, w niektórych gminach nawet o 2/3. 4. Analiza struktury wiekowej populacji 10 gmin wskazuje na dobre proporcje pomiędzy grupą ludności w wieku 0-17, a grupą ludności w tzw. wieku poprodukcyjnym - korzystniejsze niż w kraju i w województwie. 5. Wydłużenie wieku życia, aktywności zawodowej ludzi w wieku 60+, a co za tym idzie zwiększanie szans na wykorzystanie możliwości, jakie dają europejskie i krajowe programy aktywizacji intelektualnej, zawodowej i społecznej ludzi starszych. 6. Mobilność społeczna, zmiany w stylu życia, geografii nauki i pracy - w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej - są widoczne w zachowaniach populacji Powiatu. 7. Aktualnie obowiązująca prognoza demograficzna (www.stat.gov.pl) zakłada wzrost skali migracji zagranicznych (zwłaszcza w obrębie krajów Unii Europejskiej). Szacunkowy wzrost liczby ludności Powiatu Bytowskiego wyniesie 1000 osób, co 5 lat, począwszy od 2010 r. 8. Na podstawie obecnych analiz społecznych można konstatować, że starzenie się mieszkańców Powiatu jest faktem i istotnym wyznacznikiem procesów społecznych i gospodarczych. Ten fakt ma znaczenie dla planowania przestrzennego i polityki społecznej. W niektórych wsiach (zwłaszcza atrakcyjnych krajobrazowo) będzie dokonywać się zmiana funkcji: z gospodarczej na rekreacyjną i mieszkaniową - osiedleńczą (sezonową i stacjonarną). Proces starzenia się ludności wsi nie musi być problemem społecznym i ekonomicznym, jeżeli zostanie odpowiednio zdiagnozowany i objęty programem aktywizacji obszarów wiejskich i innymi programami adresowanymi do - nazwijmy to umownie - społeczeństwa III wieku. 19

2.1.3 Aktywność społeczna. Sektor pozarządowy. Art. 3 pkt. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dn. 24 kwietnia 2003 r., stanowi, że: organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku. Wskaźnikiem kapitału społecznego Brindig (włączającego) są organizacje pozarządowe. W Województwie Pomorskim jest zarejestrowanych 6 406 organizacji, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców daje 343 osoby na jedną organizację. W Powiecie Bytowskim jest zarejestrowanych 210 organizacji (wg nr Regon - GUS), natomiast w bazie organizacji pozarządowych KLON JAWOR zarejestrowanych jest 118 organizacji, z czego 42 nie aktualizowało danych od 7 lat. Trzeba pamiętać, że w wielu konkursach grantowych (podstawowej formie finansowani działalności organizacji pozarządowych) wymogiem formalnym jest aktualizacja danych organizacji w tej bazie. Wynika z tego, że te organizacje bądź zaprzestały działalności, bądź prowadzą ją w bardzo ograniczonym zakresie i nie korzystają ze źródeł finansowania projektów. Struktura organizacji pozarządowych w Powiecie, nie odbiega zasadniczo od struktury w Województwie Pomorskim. W Powiecie Bytowskim działają dwie lokalne organizacje grantowe: Centrum Międzynarodowych Spotkań w Tuchomiu oraz Fundacja Rozwoju Lokalnego Parasol. Najczęściej wskazywane pola działalności to sport - kultura fizyczna, a na drugim miejscu pomoc społeczna. Swoją pracę organizacje w większości opierają na wolontariacie. Najważniejsze projekty realizowane przez organizacje pozarządowe o zasięgu ponadgminnym to: 1. Działaj Lokalnie program budowania wspólnot lokalnych, wspieranie ich w samodzielnym rozwiązywaniu problemów. 2. Pracownia Umiejętności program aktywizacji młodzieży i edukacji przez działanie. 3. Działania Lokalnej Grupy Działania Wrzeciono, obejmującej gminy Miastko i Trzebielino - skuteczna edukacja, przemyślane programowanie i promocja szansą rozwoju obszaru. 4. Partnerstwo Dorzecza Słupi - obejmuje swoim zasięgiem gminy Powiatu Słupskiego oraz 8 gmin Powiatu Bytowskiego: Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Parchowo, Studzienice i Tuchomie. 20

Tabela 20. Organizacje pozarządowe w Powiecie Bytowskim, rejestrowane w bazie Klon-Jawor. gmina ogółem organizacje pożytku publicznego organizacje, które nie aktualizowały danych od 2000 roku Bytów 65 7 25 Borzytuchom - - - Czarna Dąbrówka 3-1 Kołczygłowy 1-1 Lipnica - 1 - Miastko 33 1 10 Parchowo 6-2 Studzienice 2-2 Trzebielino 3 1 - Tuchomie 5-1 razem 118 10 42 źródło: http://www.ngo.pl Organizacje pozarządowe w Powiecie Bytowskim, rejestrowane w bazie Klon-Jawor. Bytów Borzytuchom Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Jedynie 42 (3,9%) organizacje, spośród 118 widniejących w ewidencji Starosty Bytowskiego aktualizowało dane w ogólnopolskiej bazie organizacji pozarządowych Klon Jawor. Aktualizacja danych, nie starsza niż dwa lata jest wymagana w wielu konkursach grantowych dla organizacji pozarządowych oraz przy korzystaniu z bezpłatnych szkoleń czy działaniach sieciowych na poziomie regionalnym i ogólnopolskim. 21

Tabela 21. Stowarzyszenia w ewidencji Starostwa Powiatowego w Bytowie. ogółem zarejestrowane w KRS widniejące wyłącznie w Rejestrze Starostwa Powiatowego w Bytowie 235 170-72,3% 65-27,7% miejskie wiejskie miejskie wiejskie miejskie wiejskie 131 55,7% 104 44,3% 97 57% 73 43% 34 52,3% 31 47,7% Źródło: Starostwo Powiatowe w Bytowie, z dnia 01. 07. 2007. Większość stowarzyszeń zarejestrowanych jest w miastach Bytowie i Miastku, jest to jednak przewaga niewielka. Największą aktywność rejestruje się w samym mieście Bytowie; ponad jedna trzecia wszystkich organizacji, jako miejsce działalności wskazuje Bytów. Tabela 22. Podział stowarzyszeń ze względu na pole działania. pole działania zarejestrowane w KRS widniejące wyłącznie w Rejestrze Starostwa Powiatowego w Bytowie Ochotnicze Straże Pożarne 39-22,9% - Rozwój lokalny/turystyka 35-20,6% 4-6,15% Pomoc społeczna 31-18,2% - Sport 25-14,7% 59-90,8% Kultura/sztuka 10-5,9% - Edukacja/oświata 6-3,5% - Mniejszości narodowe 6-3,5% - Religijne 3-1,8% - Inne 15-8,8% 2-3% Ogółem 170-100% 65-100% Źródło: Starostwo Powiatowe, opr. własne. 22

Podział stowarzyszeń ze względu na pole działania. Ochotnicze Straże Pożarne 4% 4% 2% 9% 22% rozwój lokalny/turystyka pomoc społeczna 6% sport kultura/sztuka 15% 20% edukacja/oświata mniejszości narodowe 18% religijne inne Wśród stowarzyszeń, działających na terenie Powiatu Bytowskiego przeważają organizacje sportowe 90,8 %, uwidocznione w rejestrze Starostwa Powiatowego i, w ilości 25 - zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym. Łącznie, z ogółu organizacji, to 49,41%. W badaniu ogólnopolskim (rok 2006) 39,2% organizacji wskazuje sport i rekreację, jako podstawową działalność. 12,8% organizacji, w badaniu ogólnopolskim wskazuje, jako dominujące pole działalności - kulturę. W Powiecie Bytowskim ten wskaźnik jest o połowę niższy, tylko 5,9%. Udział organizacji edukacyjnych jest również niższy od średniej krajowej i stanowi zaledwie 3,5 (w kraju: 10,5%). Na 10 tys. mieszkańców Powiatu przypadają 22 organizacje - w Województwie Pomorskim, wskaźnik ten wynosi mniej - 19. Liczba stowarzyszeń zarejestrowanych w KRS, wg 10 Gmin: Gm. Bytów 61 (59 w mieście 2 poza) 35,9 % Gm Czarna Dąbrówka 14 8,2% Gm. Tuchomie 14 8,2% Gm. Parchowo 10 5,9% Gm. Kołczygłowy 5 2,9% Gm. Studzienice 9 5,3% Gm. Borzytuchom 2 1,18% Gm. Trzebielino 8 4,7% Gm. Miastko 39 (38 w mieście 1 poza) 22,9% Gm Lipnica 8 4,7% razem 170 100% 23

Największą aktywnością w III sektorze charakteryzują się miasta: Miastko i Bytów, a spośród gmin wiejskich: Czarna Dąbrówka i Tuchomie. Najniższą aktywność w grupie organizacji pozarządowych wykazują gminy: Borzytuchom i Kołczygłowy. Tabela 23. Fundacje działające w Powiecie Bytowskim. fundacja siedziba gmina Fundacja Naji Goche Borowy Młyn Lipnica Fundacja Profilaktyki Społecznej Miastko Miastko Ośrodek Organizacji Czasu Wolnego i Rehabilitacji Fundacja Nasza Wspólnota Bytów Bytów Fundacja De ignis Polska Bytów Bytów Fundacja Rozwoju Lokalnego Parasol Bytów Bytów Fundacja Rademenes Bytów Bytów Fundacja Kultura Łączy Bytów Bytów Fundacja Pomocy Poszkodowanym przez Wojny Bytów Bytów i Kataklizmy Fundacja Inicjatyw Społecznych i Charytatywnych Droga Bytów Bytów Źródło: Wydział Edukacji, Kultury i Sportu Starostwa Powiatowego w Bytowie. Jednym z czynników hamujących zakres i dynamikę aktywności społecznej mieszkańców Powiatu Bytowskiego są zaszłości historyczne: zmiany struktury społecznej i narodowej, przymusowe migracje ludności po II wojnie światowej, zmiany geografii i środowiska kulturowego, którym poddano tysiące ludzi zasiedlonych w granicach Powiatu i stąd wysiedlonych. Te procesy dezintegracji kulturowej, w połączeniu z mechanizmem społeczno - gospodarczym PRL, zapewniającym co prawda stabilność socjalną na poziomie podstawowych potrzeb, ale w dużej mierze defraudującym wartość pracy i ludzkiego indywiduum (system społeczno - gospodarczy Państwowych Gospodarstw Rolnych - PGR, dyktujący styl życia i niszczący poczucie odpowiedzialności za własność publiczną) nie sprzyjały budowaniu więzi i współpracy społecznej. Bariery w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego: brak tradycji samoorganizacji i obywatelskich, niski poziom zaufania do samodzielnej drogi rozwiązywania problemów, bez udziału władz administracyjnych, niska gęstość zaludnienia, rozproszenie osiedli, nie sprzyjające kontaktom i więziom społecznym w obrębie miejscowości i pomiędzy nimi, brak organizacji infrastrukturalnych wspierających rozwój intelektualny i kulturę organizacyjną stowarzyszeń czy fundacji, duże bezrobocie, skupianie się na problemach socjalnych i rodzinnych. Najczęściej wskazywane problemy organizacji to brak stałego personelu, trudności w pozyskaniu środków na stałe koszty oraz brak umiejętności pracy projektowej i prowadzenie księgowości. Wnioski: organizacje pozarządowe 1. Dla dynamicznego rozwoju organizacji pozarządowych, wzrostu kapitału społecznego należy stworzyć system wsparcia instytucjonalnego, np. inkubator społeczny, granty instytucjonalne. Należy także budować organizacje infrastrukturalne, przy niezbędnej w tym zakresie pomocy samorządów. 2. Szansą dla terenów wiejskich jest zawiązanie się dwóch partnerstw trójsektorowych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Partnerstwa powstały w ramach Pilotażowego 24

Programu Leader+ działanie 2.7 SPO ROL. Obydwie Lokalne Grupy Działania mają zbieżne cele (np. rozwój turystyki i rekreacji w Powiecie Bytowskim) i możliwości planowania i realizowania wspólnych projektów w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Lokalne Grupy Działania, ze względu na swój partnerski charakter mogą stanowić infrastrukturę rozwoju III sektora w Powiecie Bytowskim. Partnerstwa obejmują swoim oddziaływaniem 9 gmin Powiatu. Gmina Lipnica nie należy do partnerstw. Dla spójności obszaru należy podjąć działania włączające Gminę Lipnica do jednego z partnerstw. Udział w zarządzaniu - aktywność wyborcza. Istotnym elementem pomiaru kapitału społecznego jest analiza aktywności obywatelskiej, udział w wyborach, szczególnie do władz lokalnych. Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania. Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło. Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania. Putnam, Demokracja w działaniu, 1995, s. 258. Poniżej, w trzech tabelach zestawiono statystykę wyborczą w trzech różnych wyborach: samorządowych, parlamentarnych i w referendum. Tabela 24. Frekwencja w wyborach samorządowych - Powiat Bytowski - 12.11.2006 r. gmina/powiat/kraj liczba uprawnionych do głosowania liczba wydanych kart frekwencja wyborcza Borzytuchom 2 053 757 36,59 Bytów 18 354 8443 46% Czarna Dąbrówka 3 802 1884 49,55% Kołczygłowy 3085 1779 57,7% Lipnica 3800 2271 59,8% Miastko 15 739 6856 43,6% Parchowo 2558 1787 69,9% Studzienice 2597 1480 57% Trzebielino 2896 1369 47,3% Tuchomie 2200 967 44% Powiat Bytowski 56 485 27 441 48,6% Województwo Pomorskie 403 713 168 640 41,8% Polska 14 893 890 5 885 857 39,6% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza. Frekwencja w wyborach samorządowych - Powiat Bytowski - 12.11.2006 r. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Powiat Bytowski Województwo Pomorskie Polska 25

Tabela 25. Frekwencja w wyborach do Sejmu RP - Powiat Bytowski - 25.09.2005 r. gmina/powiat/kraj liczba uprawnionych do głosowania liczba wydanych kart frekwencja wyborcza Borzytuchom 2046 716 35% Bytów 18 191 7322 40,25% Czarna Dąbrówka 4352 1385 31,8% Kołczygłowy 3169 1016 32% Lipnica 3760 1677 44,6% Miastko 15 601 5135 32,9% Parchowo 2539 1118 44% Studzienice 2551 901 35,3% Trzebielino 2848 803 28,2% Tuchomie 2820 950 33,7% Powiat Bytowski 57 877 21 023 36,3% Województwo Pomorskie 891 822 382 191 42,9% Polska 30 229 031 12 263 640 40,6% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza Frekwencja w wyborach do Sejmu RP - Powiat Bytowski - 25.09.2005 r. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% gmina/powiat/kraj Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Powiat Bytowski Województwo Pomorskie Polska 26

Tabela 26. Frekwencja w referendum w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej - Powiat Bytowski - 7.06.2003 r. gmina/powiat/kraj liczba uprawnionych do głosowania liczba wydanych kart frekwencja wyborcza Borzytuchom 1 930 1087 56,3% Bytów 17 538 10 341 59% Czarna Dąbrówka 4 169 2171 52% Kołczygłowy 3 048 1572 51,6% Lipnica 3 559 1999 56,1% Miastko 15 319 8104 52,9% Parchowo 2 500 1522 60,9% Studzienice 2 470 1393 56,4% Trzebielino 2 812 1398 49,7% Tuchomie 2 722 1352 49,7% Powiat Bytowski 56 067 30 939 55,2% Województwo Pomorskie 1 680 736 1 055 710 62,8% Polska 29 868 474 17 586 215 58,8% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza Frekwencja w referendum w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej - Powiat Bytowski - 7.06.2003 r. 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% gmina/powiat/kraj Borzytuchom Bytów Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Powiat Bytowski Województwo Pomorskie Polska Wniosek: aktywność wyborcza Przegląd statystyk wyborczych wskazuje na znacznie wyższą, od przeciętnej krajowej, aktywność mieszkańców Powiatu Bytowskiego w wyborach lokalnych. W tym względzie wyróżnia się gm. Parchowo, w której frekwencja w wyborach samorządowych była o 20% wyższa od średniej powiatowej i o ponad 30% od średniej wojewódzkiej i krajowej. Najniższa frekwencja była w gminach Borzytuchom i Miastko, jednak wyższa od średniej krajowej. Tak duże zainteresowanie wyborami do lokalnych samorządów świadczy o zaufaniu do tej ważnej instytucji demokratycznej i jej zdolności do rozwiązywania problemów społeczności gminnych. 27