Jakość środków chemicznych stosowanych w produkcji cukru w aspekcie spełniania wymagań unijnych aktualizacja. 1
Rozporządzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. Art. 14 pkt 9 Z braku szczegółowych przepisów wspólnotowych żywność jest uważana za bezpieczną jeżeli jest zgodna ze szczegółowymi przepisami krajowego prawa żywnościowego. Państwo Członkowskie na którego terytorium jest ona wprowadzana do obrotu, jeżeli takie przepisy były sporządzone i stosowane bez uszczerbku dla postanowień Traktatu a w szczególności jego art. 28 i 30 Art. 28 Należy ustanowić panel d/s dodatków do żywności, przypraw, dodatków poprawiających przetwórstwo i materiałów pozostających w kontakcie z żywnością. 2
Podstawowymi aktami prawnymi w obszarze środków chemicznych stosowanych w produkcji cukru są: 1. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U. 2006 r. nr 171 poz. 1225 2. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. O substancjach i preparatach chemicznych Dz.U. 2001 r. nr 11, poz. 84 ze zmianami. 3. Ustawa z dnia 13 września 2002 r. O produktach biobójczych (tekst jednolity) Dz.U. 2007 r. nr 39 poz. 252 3
Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U. 2006 r. nr 171 poz. 1225 Art. 1. 1. Ustawa określa wymagania i procedury niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i żywienia zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w sprawie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 178/2002". 4
Stosowane w procesie produkcji cukru środki przeciwinkrustacyjne, środki przeciwpienne, obniżające lepkość cukrzycy, dezynfekcyjne, flokulanty, substancje obniżające zabarwienie cukru zaliczają się w świetle Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia, do dozwolonych substancji dodatkowych: Art. 3. 1. pkt 36 substancja dodatkowa - substancję, która nie jest zwyczajowo odrębnie spożywana jako żywność, niebędącą typowym składnikiem żywności, niezależnie od tego, czy posiada wartość odżywczą, czy nie, której celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania, przygotowywania, pakowania, przewozu i przechowywania żywności spowoduje lub może spowodować, że substancja ta stanie się bezpośrednio lub pośrednio składnikiem środka spożywczego albo półproduktów będących jego komponentami; 5
Art. 3.1. pkt 37 substancja pomagająca w przetwarzaniu - substancję, która sama nie jest spożywana jako składnik żywności, a jest celowo stosowana w przetwarzaniu surowców, środków spożywczych lub ich składników dla osiągnięcia zamierzonego celu technologicznego w procesie produkcji, która może spowodować niezamierzone, lecz technicznie nieuniknione wystąpienie jej pozostałości lub jej pochodnych w produkcie końcowym, w ilości, która nie zagraża zdrowiu oraz nie spełnia funkcji technologicznej w gotowym produkcie; 6
W związku z powyższą klasyfikacją obowiązujące są następujące Rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2004 r. nr 94 poz. 933 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2005 r. nr 79 poz. 693 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie specyfikacji, kryteriów czystości, wymagań dotyczących pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowej kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla poszczególnych dozwolonych substancji dodatkowych, poszczególnych substancji pomagających w przetwarzaniu oraz zawartości zanieczyszczeń Dz.U. z 2003 r. nr 59 poz. 530 7
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie specyfikacji, kryteriów czystości, wymagań dotyczących pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowej kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla poszczególnych dozwolonych substancji dodatkowych, poszczególnych substancji pomagających w przetwarzaniu oraz zawartości zanieczyszczeń Dz.U. z 2004 r. nr 94 poz. 934 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 marca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie specyfikacji, kryteriów czystości, wymagań dotyczących pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowej kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla poszczególnych dozwolonych substancji dodatkowych, poszczególnych substancji pomagających w przetwarzaniu oraz zawartości zanieczyszczeń Dz.U. z 2005 r. nr 58 poz. 511 8
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2004 r. nr 94 poz. 933 Załączniki Załącznik nr 1. Dozwolone substancje dodatkowe, ich funkcje technologiczne oraz substancje wspomagające w przetwarzaniu Załącznik nr 2. Warunki stosowania dozwolonych substancji dodatkowych Rozdział 1. Barwniki Rozdział 2. Substancje słodzące Rozdział 3. Dozwolone substancje dodatkowe inne niż barwniki i substancje słodzące Rozdział 4. Zakres informacji podawanych na opakowaniach dozwolonych substancji dodatkowych nie przeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta. Załącznik nr 4. Warunki stosowania substancji pomagających w przetwarzaniu Rozdział. 1. Rozpuszczalniki Rozdział 2. Uwagi końcowe 9
Wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2004 r. nr 94 poz. 933 2.1. Dozwolone substancje dodatkowe, ich funkcje technologiczne oraz substancje pomagające w przetwarzaniu określa załącznik nr 1 do rozporządzenia. 4. Dozwolone substancje dodatkowe stosuje się zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, w dawkach i na warunkach określonych w załącznikach nr 1-3 do rozporządzenia. 10
5. Dawki określone w rozdziałach 1 i 2 załącznika nr 2 do rozporządzenia oraz w załączniki nr 3 do rozporządzenia stanowią maksymalne dopuszczalne ilości dozwolonych substancji dodatkowych w gotowych do spożycia środkach spożywczych przygotowanych według instrukcji producenta, natomiast dawki określone w rozdziale 3 załącznika nr 2 do rozporządzenia stanowią maksymalne dopuszczalne ilości dozwolonych substancji dodatkowych w środkach spożywczych wprowadzanych do obrotu, chyba że przepisy załącznika stanowią inaczej. 6. Substancje pomagające w przetwarzaniu stosuje się zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, na warunkach określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 11
7.1. Dozwolone substancje dodatkowe, dla których nie ustalono dopuszczalnych dawek, co wyrażono znakiem - lub określeniem quantum statis, stosuje się w dawce najniższej, niezbędnej do osiągnięcia zamierzonego efektu technologicznego, zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną. 9.1. Dozwolonych substancji dodatkowych, z wyjątkami określonymi w załączniku nr 2 do rozporządzenia, nie stosuje się do: 10. Cukru (cukru białego), cukru ekstra białego (cukru rafinowanego), cukru przemysłowego, płynnego cukru (roztworu cukru), pełnego cukru inwertowanego (roztworu cukru inwertowanego), syropu cukru inwertowanego, syropu glukozowego, syropu glukozowego w proszku, jednowodnej glukozy (jednowodnej dekstrozy), bezwodnej glukozy (bezwodnej dekstrozy) 12
Większość środków chemicznych stosowanych w produkcji cukru nie znajduje się w załączniku nr 1, czy zatem nie można ich stosować? Można stosować korzystając z zapisu w w/w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia Załącznik 4 Rozdział 2 14. Substancje pomagające w przetwarzaniu inne niż określone w niniejszym załączniku można stosować w produkcji żywności, gdy ich użycie jest technologicznie uzasadnione, pod warunkiem, że nie spowoduje ono zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka. W tym momencie pozostawiona jest pewna dowolność i przesunięcie odpowiedzialności na stosującego środki i producenta środków. To producent powinien dostarczyć maksimum informacji o swoim produkcie, by stosujący mógł podjąć decyzję o jego bezpiecznym stosowaniu. Mając już jasność, że dany środek może być zastosowany w produkcji cukru z tytułu spełnienia 14 Zał. nr 4 Rozdział 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 23.04.2004 r. ze zmianami, pozostaje pytanie jakie warunki powinny być spełnione, by dany produkt spełniał wymagania prawne (w tym UE). 13
Stosowane środki dezynfekcyjne, myjąco-dezynfekcyjne i myjące Jeżeli są niebezpieczne patrz oznaczenia na etykiecie Jeżeli są niebezpieczne i biobójcze (dezynfekcyjne) Jeżeli są biobójcze (dezynfekcyjne) T C F O N Xi, Xn Ustawa z 11.01.2001r. O substancjach i preparatach chemicznych Dz. U. 2001 r. nr 11 poz. 84 ze zmianami Ustawa z 13.09.2002r. O produktach biobójczych (tekst jednolity Dz. U. 2007 r. nr 35 poz. 252 Karta charakterystyki preparatu niebezpiecznego zgłoszona do Inspektora ds. Substancji i Preparatów Chemicznych w Łodzi (nr zgłoszenia w pkt 16 Karty Charakterystyki) Dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia 14
W rozumieniu Ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. O substancjach i preparatach chemicznych Dz. U. 2001 r. nr 11, poz. 84 substancje niebezpieczne to: substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych, substancje i preparaty o właściwościach utleniających, substancje i preparaty skrajnie łatwopalne, substancje i preparaty wysoce łatwopalne, substancje i preparaty łatwopalne, substancje i preparaty bardzo toksyczne, substancje i preparaty toksyczne, substancje i preparaty szkodliwe, substancje i preparaty żrące, substancje i preparaty drażniące, substancje i preparaty uczulające, substancje i preparaty rakotwórcze, substancje i preparaty mutagenne, substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość, substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska. 15
Preparaty niebezpieczne: wymagają zgłoszenia do obrotu do Inspektora ds. Substancji i Preparatów Chemicznych wymagają posiadania karty charakterystyki preparatu niebezpiecznego. W pkt 2.1 karty charakterystyki powinny być wymienione substancje zaliczane do niebezpiecznych wymienione w załączniku do Dz.U. 2005 r. nr 201 poz. 1674 z dnia 14 października 2005 r. Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. W karcie charakterystyki powinien być podany numer zgłoszenia do obrotu do Inspektora ds. Substancji i Preparatów Chemicznych. Do produktów niebezpiecznych stosowanych w produkcji cukru zaliczają się np.: preparaty dezynfekcyjne, kwasy, środki wybielające. 16
Ustawa z dnia 13 września 2002 r. O produktach biobójczych (tekst jednolity) Dz. U. 2007 r. nr 39 poz. 252 Zgodnie z wymogami Dyrektywy Unijnej 98/8 WE i Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 2032/2003 skonsolidowanego z Rozporządzeniem Komisji WE nr 1048/2005 oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17 stycznia 2003 w sprawie kategorii i grup produktów biobójczych według ich przeznaczenia Dz. U. z 2003 nr 16 poz. 150 ustalone zostały listy zidentyfikowanych i notyfikowanych substancji czynnych, które zamieszczono w załącznikach I, II, III i VII. Substancje wymienione w: - w załącznikach nr III lub VII i w załączniku nr II ale w innych grupach niż te dla których przeprowadzono notyfikację: mogły być wprowadzone do obrotu tylko do 31.08.2006 r. Z dniem 01.09.2006 r. nie mogą być wprowadzane do obrotu, a pozwolenia zezwalające na obrót tymi substancjami z dniem 01.09.2006 r. straciły moc. - w załączniku nr II: mogą znajdować się na rynku przez cały czas trwania okresu przejściowego na zasadach obowiązujących w państwach członkowskich UE czyli do 14.05.2010 r. 17
W zakresie środków stosowanych w procesie produkcji cukru: - zezwolenia GIS nie są obowiązujące (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 17 grudnia 1971 r. straciło moc wraz z Ustawą z dnia 25 listopada 1970r, która straciła moc 31 grudnia 2002 r. - atesty PZH nie są wymagane w świetle obowiązujących przepisów. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia w art. 6 stanowi jednak, że środki spożywcze nie mogą być szkodliwe dla zdrowia. Dla uzyskania pewności, że substancje dodawane do środków spożywczych nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia człowieka, producent może zasięgnąć opinii stacji sanitarno epidemiologicznej albo zwrócić się o dokonanie oceny bezpieczeństwa tej substancji do Państwowego Zakładu Higieny. 18
Preparaty przywożone z zagranicy przeznaczone do kontaktu z żywnością podlegają granicznej kontroli sanitarnej - art. 79 pkt. 1 i 2 Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, a wykaz towarów, które podlegają granicznej kontroli sanitarnej zawarty jest w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 24 stycznia 2007 r. Dz. U. z 2007 r. Nr 20 poz. 122. W/w wykaz zawiera wiele produktów i substancji wymienionych z nazwy, a w przypadku innych substancji stosuje się objaśnienie: * Graniczną kontrolą sanitarną objęte są również środki spożywcze, w tym substancje i preparaty aromatyczne, substancje dodatkowe i substancje pomagające w przetwarzaniu, oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością, niewymienione ani niewłączone gdzie indziej w wykazie. d) Przeznaczone do kontaktu z żywnością. 19
W obecnie obowiązującej ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia Dz.U. 2006 r. nr 171 poz. 1225 w Rozdziale 2 Art. 9 i 10 znajduje się zapis: Art. 9 Substancje dodatkowe mogą być stosowane w żywności, jeżeli: 1) przy dozwolonym poziomie, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka; 2) ich stosowanie jest uzasadnione technologicznie, a cel ich stosowania nie może być osiągnięty w inny sposób, praktycznie możliwy z punktu widzenia technologicznego i ekonomicznego; 3) ich użycie nie wprowadza konsumenta w błąd. 20
Acrylmed natomiast Art. 10 określa, że: Art. 10. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia: 1) dopuszczalne cele stosowania w żywności substancji dodatkowych, 2) funkcje technologiczne substancji dodatkowych, 3) wykaz substancji dodatkowych (dozwolonych substancji dodatkowych), które mogą być wprowadzane do obrotu i stosowane w żywności zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, oraz szczegółowe warunki ich stosowania, w tym rodzaj środków spożywczych, w których mogą być stosowane, oraz dopuszczalne maksymalne poziomy, 4) szczegółowe wymagania w zakresie oznakowania substancji dodatkowych przeznaczonych i nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta finalnego, 5) specyfikacje i kryteria czystości substancji dodatkowych, 6) wymagania dotyczące pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowych kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla substancji dodatkowych - mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej. 21
Dz. U. 2003 nr 37 poz. 326 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które mogą znajdować się w żywności, składnikach żywności, dozwolonych substancjach dodatkowych, substancjach pomagających w przetwarzaniu albo na powierzchni żywności. Substancje dodatkowe w tym preparaty enzymatyczne i szczepionki (kultury bakteryjne) przeznaczone do przetwórstwa spożywczego Pb mg/kg Cd mg/kg Hg mg/kg As mg/kg 1 O zawartości w środku spożywczym nie przekraczającej 1,0 g/kg 5,0 0,1 0,03 3,0 W kompleksie miedziowym chlorofilu zawartość miedzi zjonizowanej do 200 mg/kg 2 O zawartości w środku spożywczym przekraczającej 1,0 g/kg 1,0 0,3 0,1 1,0 3 Barwniki organiczne syntetyczne 5,0 0,1 0,05 *Cr 2,0 *Cu 30,0 22
Zapewne interesująca jest dla Cukrowni sprawa wciąż jeszcze powszechnie stosowanej formaliny. Formalina znajduje się w Załączniku do Dz.U. nr 201 poz. 1674 z dnia 14 października 2005 r. ( Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem i ma oznakowania: T produkt toksyczny R 23/24/25 działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu R 34 powoduje oparzenia R 40 ograniczone dowody działania rakotwórczego R 43 może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą Ta sama formalina jednakże jest w Załączniku nr II do Dyrektywy Unijnej 98/8 WE i Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 2032/2003 skonsolidowanego z Rozporządzeniem Komisji WE nr 1048/2005 oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17 stycznia 2003 r. w sprawie kategorii i grup produktów biobójczych według ich przeznaczenia Dz.U. z 2003 r. nr 16 poz. 150 co oznacza, że może znajdować się na rynku przez cały czas trwania okresu przejściowego na zasadach obowiązujących w państwach członkowskich UE czyli do 14.05.2010 r. 23
Środki chemiczne stosowane do pokampanijnego czyszczenia stacji wyparnej i innych elementów aparatury - wymagane jest uzgodnienie technologii czyszczenia z właściwą dla danej Cukrowni jednostką dozoru technicznego - Firma przeprowadzająca czyszczenie chemiczne musi mieć uprawnienia UDT do przeprowadzenia czyszczenia 24
Rozporządzenie o dozorze technicznym z dnia 9 lipca 2003r. W sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych Dz. U. 2003 r. Nr 135, poz. 1269-23 pkt 1 podpunkt 8: eksploatujący urządzenie (Cukrownia) występuje z wnioskiem do UDT w przypadku konieczności wykonania chemicznego czyszczenia - 23 pkt 2: UDT ustala zakres badań i sposób postępowania - 23 pkt 1 podpunkt 8: chemiczne czyszczenie urządzenia ciśnieniowego jest określane jako naprawa metodą chemicznego czyszczenia - w 45 podana jest metodologia postępowania przy chemicznym czyszczeniu lub trawieniu kotłów, identyczny sposób postępowania dotyczy innych urządzeń podlegających UDT 25
Chemiczne czyszczenie lub trawienie kotłów lub innych urządzeń dozorowych może być wykonane: Po uzyskaniu zgody organu właściwej jednostki dozoru technicznego Przez Przedsiębiorcę uprawnionego do naprawy w zakresie chemicznego czyszczenia lub trawienia urządzeń Po uzgodnieniu technologii chemicznego czyszczenia lub trawienia urządzeń z organem właściwej jednostki dozoru technicznego. 26
Informacje dotyczące uregulowań prawnych można znaleźć na stronach: www.europa.eu.int/eur-lex www.abc.com.pl www.sejm.gov.pl 27
REACH jakie nakłada obowiązki na Cukrownie? - konieczność rejestracji chemikaliów wytwarzanych lub importowanych w ilości > 1 tony / rok - Cukrownie znajdujące się w łańcuchu producent/dostawca/użytkownik jako dalszy użytkownik substancji zobowiązane są do rejestracji używanej substancji chemicznej wyłącznie wtedy, jeżeli nie uczyni tego jego dostawca. 28
Dziękuję za uwagę 29