SMG/KRC Millward Brown Regionalne prognozy gospodarcze Maj 2013 Informacje skrócone 1
1. Informacje o opracowaniu Niniejsze opracowanie powstało w maju 2013 r. na podstawie analiz i badań przeprowadzonych w okresie od listopada 2012 do maja 2013 r. Wykorzystane zostały do niego możliwie najnowsze dane, jednak należy pamiętać, że nawet niewielkie zmiany sytuacji gospodarczej mogą wpływać na obraz aktualnej sytuacji oraz na prognozy na przyszłość. Przeanalizowano czynniki wpływające na zmiany oraz prognozowano dynamikę sytuacji gospodarczej województwa mazowieckiego w drugiej połowie 2013 roku. 2. Czynniki makroekonomiczne Można oczekiwać, że wzrost PKB w Polsce w najbliższym okresie utrzyma się na niewysokim poziomie, poniżej 2% r/r Ostrożne przyspieszenie tempa wzrostu spodziewane jest w 2014 r. do poziomu około 2,6%. Szansy na większy wzrost gospodarczy upatruje się w przesunięciu preferencji gospodarstw domowych ze skłonności do oszczędności na skłonność do konsumpcji. Inflacja w 2013 nie przekroczy celu inflacyjnego NBP - 3,5%, nie jest spodziewany dalszy wzrost indeksu. Po ostatniej obniżce stóp na początku czerwca 2013 r. dalsze obniżki nie są wykluczone, ale coraz mniej prawdopodobne. Nie należy spodziewać się podniesienia stóp procentowych w celu regulowanego obniżania inflacji, ze względu na priorytet RPP pobudzania koniunktury gospodarczej i brak zagrożenia wzrostem cen administrowanych, które wywołały wzrost inflacji w 2011r. Poziom bezrobocia utrzyma się na równie wysokim, co aktualnie poziomie - na koniec 2013r. bezrobocie osiągnie poziom bliski 13,5%, i raczej utrzyma się na podobnym poziomie w roku następującym. Rynek pracy z opóźnieniem reaguje na zmiany w koniunkturze, a zaczynające się dopiero pojawiać pierwsze symptomy nadchodzącego ożywienia gospodarczego nie są wystarczającym bodźcem dla automatycznej poprawy sytuacji na rynku pracy. Sezonowe wahanie bezrobocia znajdzie wprawdzie swoje odzwierciedlenie w już rozpoczętym spadku stopy bezrobocia w miesiącach letnich 2013 r., jednak z wartości maksymalnych, jakie osiągnęła ona w zimie można wnioskować, że ciągle będzie wyższa, niż w latach poprzednich. 2
04.2008 07.2008 10.2008 01.2009 04.2009 07.2009 10.2009 01.2010 04.2010 07.2010 10.2010 01.2011 04.2011 07.2011 10.2011 01.2012 04.2012 07.2012 10.2012 01.2013 04.2013 07.2013 analogiczne wahania sezonowe w skali kraju i Mazowsza Wykres 1 Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim w latach 2008-2013 (stan w końcu miesiąca). 15 14 13 12 11 10 9 8 7 POLSKA WOJ. MAZOWIECKIE 6 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych, GUS [http://www.stat.gov.pl] 3. Trendy rynkowe Oczekuje się, że kurs złotego do euro pozostanie stabilny, na poziomie 4,20 PLN/EUR, natomiast kurs franka szwajcarskiego może w 2014 r. osłabić się do 3,60 PLN/CHF. W krótkim okresie mogą pojawić się wahania, ale w długim spodziewana jest stabilizacja złotego do euro. Pogorszenie sytuacji gospodarczej w Europie, spowoduje dalsze osłabienie euro, a w konsekwencji deprecjację złotego do dolara. Biorąc pod uwagę dane o handlu zagranicznym mazowieckich przedsiębiorstw eksport odgrywa relatywnie niewielką rolę w ich przychodach, wiec pogorszenie koniunktury w UE w 2012 r. nie było liczącą się przyczyną wyraźnego osłabienia wzrostu, chociaż oczywiście pojedyncze firmy mogły odczuwać z tego powodu spadek sprzedaży. Jeżeli w 2014 r. nadejdzie prognozowane ożywienie gospodarcze w Europie, poprawi się również dynamika polskiego eksportu. Już teraz pojawiają się symptomy poprawy koniunktury w Stanach Zjednoczonych. W 2013 przedsiębiorcy starają się nie zatrudniać nowych pracowników. Zwolnienia są jednak sposobem na dokonanie oszczędności traktowanym przez przedsiębiorców, jako 3
krok ostateczny. Doświadczeni przedsiębiorcy wiedzą jak wysoki koszt wiąże się z rekrutacją, zatrudnieniem i wyszkoleniem wartościowego pracownika, nie chcą więc tracić cennych zasobów ludzkich i próbują w miarę możliwości poszukiwać oszczędności w innych obszarach. Zdarza się zatem, że pomimo nadwyżki zatrudnienia w stosunku do aktualnych potrzeb przy zmniejszonych obrotach, jedyną reakcją przedsiębiorców jest wstrzymanie dodatkowego zatrudniania. Takie zjawisko ma jednak inny skutek: ożywienie gospodarcze nie powoduje automatycznego wzrostu zatrudnienia. Przedsiębiorcy ciężko doświadczenie wahaniami koniunktury starają się optymalizować zatrudnienie i bardzo ostrożnie je zwiększają. Może zatem wydarzyć się, że pomimo wzrostu gospodarczego w latach 2014-2015, sytuacja na mazowieckim rynku pracy pozostanie równie trudna jak obecnie. 4. Sytuacja w województwie mazowieckim Wg stanu na koniec grudnia 2012 w rejestrze REGON, na Mazowszu zarejestrowanych było 699 212 podmiotów gospodarki narodowej, co stanowi 17,6% ogółu podmiotów zarejestrowanych w kraju. Ponad połowa mazowieckich podmiotów gospodarczych zarejestrowana była na terenie miasta Warszawy. Ocenę aktywności ekonomicznej mieszkańców województwa lepiej jednak przeprowadzić bazując na liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tysięcy mieszkańców. W 2012 roku na Mazowszu wynosiła ona 1 319, przy średniej ogólnopolskiej wynoszącej 1 032. Aktywność ta jednak koncentruje się przede wszystkim w Warszawie, dla której wartość wskaźnika wynosi 2 070 podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców. Dla innych podregionów jest ona znacznie niższa, a średnią wartość dla Polski przekracza jedynie w podregionach warszawskim wschodnim i warszawskim zachodnim 1. Niepokój budzi jednak obraz stagnacji, jaki rysuje się w trzech peryferyjnych podregionach województwa mazowieckiego: radomskim, ostrołęcko-siedleckim i ciechanowsko-płockim. Tempo wzrostu wskaźnika było tu znacznie wolniejsze nie tylko 1 Na podstawie Raportu z badania koniunktury konsumenckiej, etap II, Raportu z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim, etap II oraz Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego. 4
w porównaniu to trendu wojewódzkiego, ale również krajowego. Ponadto, podregion radomski był jedynym spośród analizowanych tu obszarów, gdzie po spadku w 2011 roku wartość wskaźnika w 2012 roku nie zdołała przekroczyć tej z roku 2010. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca województwa mazowieckiego wynosiła 147,1% produkcji na 1 mieszkańca Polski. Wg najnowszych dostępnych danych dla województwa mazowieckiego 2, pod koniec roku 2012 produkcja sprzedana przemysłu uległa załamaniu. W grudniu 2012 produkcja sprzedana mazowieckiego przemysłu zanotowała spadek o 5,7% w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego oraz o 11,2% w porównaniu z poprzednim miesiącem. Załamanie pod koniec roku znacząco odbiło się na statystykach ogólnorocznych, ostatecznie wzrost produkcji sprzedanej w całym roku 2012 dla mazowieckiego przemysłu wyniósł 1,4%. 5. Trendy konsumenckie Połowa pracowników w Polsce otrzymywała miesięczne wynagrodzenie w wysokości nie większej niż 2 906 zł brutto, zaś największa liczba osób zarabiała 2020 zł brutto. W tym samy czasie przeciętne wynagrodzenie brutto obliczone dla całego kraju wynosiło 3 543,50 zł. Dochód, jakim rozporządzało gospodarstwo domowe na jedną osobę w województwie mazowieckim w 2011 roku wyniósł średnio 1 622,96 zł, co stanowi 132,3% średnich dochodów gospodarstw w skali całego kraju, podczas gdy w 2010 roku przewaga ta wynosiła 134,3% 3. Mimo wzrostu wartości przeciętnych wynagrodzeń i dochodu rozporządzalnego, większość mieszkańców Mazowsza jest zdania, że w ciągu ostatniego roku sytuacja ich gospodarstwa domowego pogorszyła się. Cieszyć może fakt, że w porównaniu do analogicznego pomiaru pół roku wcześniej liczba zauważających pogorszenie własnej sytuacji ekonomicznej spadła zarówno w województwie mazowieckim jak i w całym kraju. Nastąpił wzrost cen większości kategorii produktowych. Za wyjątek należy uznać odzież i obuwie, którego średnia cena spadła w 2012 o aż 4,2 punktu procentowego w kraju i 4,3 w województwie mazowieckim (spadkowa tendencja wskaźnika cen obuwia i 2 Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa mazowieckiego w grudniu 2012 r., GUS 2012 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets_komunikat_12_2012.pdf] 3 Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego 5
odzieży utrzymuje się cały czas od 10 lat). Największy przyrost natomiast miał miejsce dla cen transportu (większy w Polsce o 7 punktów procentowych i mniejszy na Mazowszu o 6,2 punktu procentowego) 4. Można zaobserwować dwa zasadnicze trendy: po pierwsze, większy niż w innych regionach wzrost wydatków mazowieckich gospodarstw domowych, po drugie, mniejszy niż dla całej Polski wzrost cen. Z zestawienia tych faktów wynika, iż wspomniany na wstępie wzrost wydatków mazowieckich gospodarstw nie jest jedynie rezultatem wzrostu cen. Gdyby tak było, tempo wzrostu w obu wypadkach byłoby równomierne, tymczasem wydatki na rosną szybciej niż ceny. Może to wskazywać na zwiększenie się siły nabywczej mazowieckich konsumentów w ostatnich latach. 6. Rynek pracy Mazowiecka gospodarka odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju. Mazowsze jest województwem o najsilniejszej gospodarce w kraju. Zdiagnozowano zależność, iż zmiany wzrostu tempa PKB Mazowsza wyprzedzają zmiany wzrostu PKB kraju, a nie na odwrót. Oznacza to, że utrzymywanie się trendów rozwojowych na Mazowszu będzie korzystnie wpływało na rozwój gospodarki Polski, a być może i innych państw. Istnieje jednak dość wysokie prawdopodobieństwo, że wystąpi zależność odwrotna. Problemy gospodarcze, które uzewnętrzniły się w Europie w roku 2011 i nasiliły w latach 2012 i 2013, będą miały dalszy niekorzystny wpływ na gospodarkę polską i Mazowsza. Polska gospodarka pozostając pod wpływem dużego spowolnienia gospodarczego występującego w innych krajach, po kilkuletniej walce odczuła w końcu nieuchronny wpływ spadku koniunktury. Zmniejszyła się liczba zamówień finansowanych ze środków unijnych, dotyczy to w szczególności inwestycji budowlanych i drogowych oraz tych realizowanych w ramach przygotowań do piłkarskich mistrzostw Euro2012, ale także zamówień unijnych w pozostałych sektorach gospodarki. Zatrudnienie zmniejszyło się najbardziej w sektorze budowlanym, a przedsiębiorcy deklarują wyraźny spadek liczby oraz wartości zamówień. Wpływ na spadek gospodarczy ma atmosfera kryzysu kreowana w mediach: zarówno przedsiębiorcy jak i konsumenci nawet, jeśli sami nie 4 Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego 6
odczuli jeszcze zmniejszenia ilości pieniędzy we własnym portfelu, uznawali za rozsądne wstrzymywanie się z ponoszeniem wydatków do momentu, kiedy sytuacja nieco się ustabilizuje. Zmniejszyło to nie tylko wielkość ponoszonych wydatków inwestycyjnych, ale przede wszystkim kluczową dla całości koniunktury wielkość popytu konsumpcyjnego. Od 2008 w podregionach województwa następuje wzrost odsetka bezrobotnych, pomiędzy 2009 a 2011r. nastąpił gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych. Aż 67% mieszkańców Mazowsza spodziewa się pogorszenia sytuacji na rynku pracy. Więcej ofert pracy pojawia się w dużych miastach i ośrodkach o niższym bezrobociu, w mniejszych, o charakterze peryferyjnym popularniejsze są inne kanały poszukiwania pracowników, w szczególności nieformalne. Ponad 45% ogłoszeń opublikowanych na Mazowszu na przełomie 2012 i 2013 r. oferowało pracę w handlu, przetwórstwie przemysłowym lub w działalności w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej. Wyraźnie spadła liczba ofert pracy w budownictwie. Dla kandydatów lepiej wykształconych, i wyżej kwalifikowanych zawodów częściej pojawiają się oferty w publikatorach, dla tych o niższym poziomie wykształcenia w PUP. 13% ofert pracy przeznaczonych jest dla kandydatów z uprawnieniami do kierowania pojazdami, a 14% ofert wymaga od kandydata znajomości przynajmniej jednego języka obcego. Pracodawcy najczęściej zwracają uwagę na kompetencje psychologiczne i interpersonalne kandydatów. 7. Wnioski i prognozy Mimo lepszych, niż dla innych regionów Polski, wartości wskaźników makroekonomicznych, wśród mieszkańców Mazowsza przeważa postawa pesymistyczna w ocenie sytuacji ekonomicznej ich gospodarstwa domowego oraz kraju. Wskazują na to ujemne wartości, jakie przyjęły trzy wskaźniki koniunktury konsumenckiej (Bieżący i Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej oraz Wskaźnik Dokonywania Istotnych Zakupów) obliczone na podstawie odpowiedzi udzielonych przez respondentów w badaniu kwestionariuszowym. Zaobserwowano, że pomimo lepszej niż reszta kraju kondycji finansowej, w jakiej znajdują się mieszkańcy Mazowsza, oni również odczuwają skutki spowolnienia gospodarczego. Wśród badanych w drugiej fali badania więcej było 7
pesymistów. Respondenci częściej niż pół roku wcześniej przewidywali pogorszenie kondycji ekonomicznej kraju oraz wzrost poziomu bezrobocia. Dobrą oznaką dla rozwoju regionu jest natomiast spadek pesymizmu dotyczący kondycji finansowej własnych gospodarstw domowych respondentów. Dowodzi to faktu, że mieszkańcy Mazowsza wierzą w swoje możliwości i uczą się przetrwania w pogarszających się warunkach zewnętrznych. Wskazuje na to również niski, ale rosnący odsetek mieszkańców uznających za prawdopodobne dokonanie istotnego zakupu. Większość mazowieckich przedsiębiorstw planuje przeczekać trudny okres i nie dokonywać poważniejszych ruchów kadrowych, nie należy się więc spodziewać zbyt dużych zmian w poziomie bezrobocia w drugim półroczu 2013 roku, poza wynikającymi z sezonowego spadku. Można uznać, że mazowieccy przedsiębiorcy wypracowują bardzo dobre wyniki w coraz trudniejszym otoczeniu. Omówione tendencje pozwalają przypuszczać, że sytuacja mazowieckich przedsiębiorstw będzie stabilna dzięki ich działaniom zapobiegawczym. Rozważne planowanie działalności oparte na konkurencyjności jakościowej, niechętne zatrudnianie nowej i koncentracja na rozwoju już zatrudnionej kadry, ostrożne inwestycje, dbanie o płynność finansową, poszukiwanie nowych rynków to wszystko każe spodziewać się, że w niesprzyjających warunkach przedsiębiorcy na Mazowszu przetrwają kryzys w atmosferze niepokoju, ale bez większych strat. Nie ulega również wątpliwości, że nie podejmą się nowych inwestycji i rozszerzania zatrudnienia zanim nie upewnią się, że poprawa sytuacji nie jest chwilowa. Druga połowa roku 2013 nie powinna przynieść gwałtownych zmian, koniunktura utrzyma się na dotychczasowym, trudnym i niskim poziomie, można natomiast liczyć na ożywienie gospodarcze w 2014 r. 8