22 marca - Światowy Dzień Wody Bez wody nie ma życia... Woda jako czysty związek wodoru i tlenu (H 2 O) w przyrodzie nie występuje. Jest bardzo rozcieńczonym roztworem soli, kwasów, zasad i gazów. Skład chemiczny wód zależy od ich pochodzenia. Wody opadowe zawierają niewielką ilość domieszek. Wody podziemne przesiąkając przez warstwy skorupy ziemskiej ulegają wzbogaceniu w składniki mineralne i związki organiczne. Wody powierzchniowe zawierają mniej składników mineralnych niż wody podziemne, ale charakteryzują się wyższą zawartością substancji organicznych pochodzenia naturalnego i przemysłowego. Wody ujmowane do produkcji wody pitnej poddawane są różnym procesom uzdatniania w zależności od rodzaju i ilości usuwanych zanieczyszczeń. Nadzór nad jakością wody sprawują organy państwowej inspekcji sanitarnej, które monitorują parametry organoleptyczne, fizykochemiczne i bakteriologiczne. Wymagania, jakim powinna odpowiadać woda do spożycia przez ludzi określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w prawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi /Dz. U. z 2007 r., Nr 61, poz.417/. Według powyższego aktu prawnego woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie ma agresywnych właściwości korozyjnych. Załączniki do rozporządzenia zawierają najwyższe dopuszczalne wartości (NDS) poszczególnych parametrów w wodzie. Są one wytycznymi dla przedsiębiorstw wodociągowych, które zobowiązane są do dostarczenia wody o odpowiedniej jakości. Skład chemiczny wody charakteryzuje jej właściwości. Jedną z najważniejszych właściwości eksploatacyjnych wody jest korozyjność, której skutkiem może być niszczenie instalacji wodociągowych i wtórne pogorszenie jakości wody. Korozja instalacji wodociągowych dotyczy w Strona 1 z 5
takim samym stopniu wody zimnej jak i ciepłej i jest zjawiskiem nieuniknionym, które może zostać spowolnione w zależności od charakterystyki wody oraz rodzaju technologii uzdatniania. Zjawiska korozji rur są bardzo złożone i zależą od wielu czynników min: składu chemicznego wody, rodzaju materiałów zastosowanych w instalacji, warunków hydraulicznych. Największym problemem jest korozja w instalacjach wody pitnej i ciepłej użytkowej które są wykonane przeważnie ze stalowych rur ocynkowanych. Prowadzi ona nie tylko do podwyższonej awaryjności sieci, ale przede wszystkim do pogorszenia własności organoleptycznych i zmian jej składu chemicznego. Wzrasta zawartość żelaza, a w wyniku niszczenia wewnętrznych ocynkowanych powłok w wodzie pojawiają się też związki cynku. Podczas budowy instalacji z rur ocynkowanych nie można montować przed nią armatury oraz żadnych urządzeń i materiałów, które mogą powodować zwiększenie ilości jonów miedzi w wodzie. Mogą to być np. rury i łączniki z miedzi lub mosiądz, wymienniki płytowe, które zostały polutowane miedzią. Uwalniane wówczas produkty korozji zanieczyszczają często wodę w takim stopniu, że staje się ona niezdatna do użycia. Procesy te zachodzą czasem z taką intensywnością, że pojawiająca się u odbiorców ciepła woda ma kolor brunatny. Dlatego też projektując i wykonując instalacje należy każdorazowo zaktualizować skład chemiczny wody. Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na korozyjność wody jest jej skład chemiczny, gdzie dużą rolę odgrywają min. takie parametry jak: zawartość związków mineralnych chlorków i siarczanów, odczyn - ph, twardość, obecność mikroorganizmów. Wzrost zawartości rozpuszczonych soli mineralnych zwiększa intensywność korozji poprzez zwiększenie przewodnictwa właściwego oraz ma wpływ na rozpuszczanie wytraconych warstw ochronnych. Wysoka mineralizacja sprzyja reakcjom elektrochemicznym. Jony chlorkowe i siarczanowe są najbardziej niebezpieczne, gdyż powodują korozję wżerowa metali. Zmniejszenie odczynu wody zwiększa korozyjność wody. Jednocześnie ulega zmniejszeniu ilość powstających trudno rozpuszczalnych związków żelaza tworzących warstwę ochronną. Wzrost odczynu powoduje zmniejszenie szybkości korozji. Przy ph=6,5-9,5 może mieć miejsce najgorsza korozja tzw. wżerowa. Dopiero ph wody powyżej 9 daje znaczne zmniejszenie potencjału korozyjnego wody. Wysoka twardość wody wpływa hamująco na proces korozji. Największe właściwości korozyjne mają wody miękkie. Odpowiednia twardość może powodować powstawanie warstwy ochronnej poprzez wytrącenie CaCO3. W wodach o niskiej twardości węglanowej obecny jest agresywny CO2, który rozpuszcza produkty korozji i warstwy ochronne. Związanie agresywnego CO2 jest możliwe poprzez np. dodanie wody wapiennej. Dawka powinna być tak dobrana żeby Strona 2 z 5
wytrącić niewielką ilość węglanu wapna, który tworzy warstewkę ochronna na powierzchni metalu. Obecność bakterii żelazowych, bakterii redukcyjnych siarczany, bakterii siarkowych oraz mikroorganizmów saprofitycznych w przewodach wodociągowych przyspiesza w nich rozwój korozji. Obecność ilości mikroorganizmów zależy od skuteczności działania środka dezynfekcyjnego oraz koncentracji substancji odżywczych w rurociągach np. zawartości żelaza, siarczanów, amoniaku, związków organicznych. Skuteczne zapobieganie zjawisku nadmiernej korozji wymaga podejmowania odpowiednich działań nie tylko na etapie produkcji wody, ale również na etapie projektowania, wykonania eksploatacji instalacji wodociągowych. Jakość wody do picia jest kontrolowana na całym świecie. Dla konsumentów bardzo ważne są doznania, jaki mogą mieć za pośrednictwem własnych zmysłów: barwa, smak i zapach wody. Jeżeli te doznania będą negatywne, to nawet najbardziej bezpieczna pod względem zdrowotnym woda będzie budzić podejrzenia. Jednak z drugiej strony brak negatywnych cech organoleptycznych nie gwarantuje bezpiecznej wody. W naszym kraju nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, sprawowany jest przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z wcześniej przytoczonym rozporządzeniem. Rozporządzenie stanowi implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Jako kraj członkowski Unii Europejskiej na równi z innymi państwami jesteśmy zobowiązani do ochrony zdrowia ludzkiego przed szkodliwymi skutkami wszelkiego zanieczyszczenia wody poprzez zapewnienie, iż jest ona zdatna do picia. Na terenie powiatu wrzesińskiego znajduje się 40 wodociągów, których źródłem zaopatrzenia (surowcem) są wody podziemne, bezpieczniejsze niż wody powierzchniowe. Są to wodociągi publiczne produkujące wodę przeznaczoną do zbiorowego zaopatrzenia, wodociągi zakładowe i lokalne produkujące wodę do celów komercyjnych. Jakość wody na terenie powiatu wrzesińskiego oceniana jest jako dobra. Najczęściej jakość wody kwestionowana jest ze względu na przekroczenia parametrów fizykochemicznych takich jak: mangan, żelazo, amoniak, mętność, barwa. Podwyższona wartość barwy i mętności wpływa jedynie na pogorszenie organoleptycznych właściwości wody, a nie na aspekty zdrowotne. Mętność wody uwarunkowana jest obecnością różnych związków nierozpuszczonych w wodzie, w tym wytrącających się związków żelaza czy manganu. Duża zawartość żelaza w sieci wodociągowej sprzyja rozwojowi nitkowatych bakterii żelazistych, które oprócz zwiększania barwy i mętności Strona 3 z 5
nadają wodzie wyczuwalny metaliczny posmak. Wysokie stężenia mogą powodować powstawanie brunatnych plam i zacieków przy praniu bielizny, takie same plamy powstają na urządzeniach sanitarnych. Określenie dopuszczalnej zawartości żelaza w wodzie do picia na poziomie 0,2 mg/l nastąpiło nie z powodów zdrowotnych, lecz estetyczno - organoleptycznych i ekonomicznych. Dopuszczalna zawartość manganu ze względów zdrowotnych z uwzględnieniem Tolerowanej Dawki Dziennej oraz dziennego spożycia wody wynosi 0,4 mg/l przy wartości akceptowalnej przez konsumenta 0,1 mg/l. W wodach zawierających > 0,02 mg/l manganu tworzą się osady w rurach oraz mogą się rozwijać bakterie manganowe dając wodzie nieprzyjemny, stęchły smak i zapach utrudniając przy tym dezynfekcję sieci. Podwyższona zawartość amoniaku może powstawać w wodach podziemnych na skutek redukcji azotynów i azotanów przez siarkowodór, siarczki lub substancje humusowe. Jednak amoniak pochodzenia mineralnego nie stwarza problemów zdrowotnych. Światowa Organizacja Zdrowia określa wartość normatywną amoniaku na poziomie 1,5 mg/l. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia bakteriologicznego w wodzie do spożycia przedsiębiorstwa wodociągowe podejmują natychmiastowe działania w celu poprawy jakości wody poprzez natychmiastowe chlorowanie i płukanie urządzeń stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowej. 12,5 12,5 barwa mętność amoniak żelazo mangan Wykres 3 Procentowy udział poszczególnych parametrów fizykochemicznych, które zostały przekroczone w 2010 r. Strona 4 z 5
10% woda przydatna do spożycia 90% woda o warunkowej przydatności do spożycia Wykres 2 - Jakość wody do spożycia przez ludzi w wodociągach na terenie powiatu wrzesińskiego w 2010 r. Woda z z terenu powiatu wrzesińskiego charakteryzuje się odpowiednimi wartościami (nie przekracza wartości normatywnych) parametrów wpływających na korozyjność wody. Zawartość zarówno chlorków jak i siarczanów w wodzie nie przekracza mg/l, przy dopuszczalnej wartości chlorków 0 mg/l i siarczanów 0 mg/l. Posiada właściwości wody średnio twardej tj. ok. 300 mg/l (dopuszczalny zakres określony został w granicach 60-500 mg/l). Odczyn ph waha się w granicach ok 7,5. Pamiętajmy aby chronić wodę, oszczędzać ją i szanować, gdyż czysta woda jest życiem. Wszystkie istoty ciągną do wody i wokół niej organizują swoje życie. Podobnie ludzkość. Sercem każdej społeczności jest woda: wielka jak morze albo mała jak źródełko. Strona 5 z 5