ODPADY A BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY DAMIAN ZGODA 1
Podstawy prawne USTAWA z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z dnia 8 stycznia 2013 r.) Rozporządzenie z 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. nr 236, poz. 1986). KODEKS PRACY 2
Przez odpady - rozumie się każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany; 3
Gospodarowanie odpadami - rozumie się przez to zbieranie, transport, przetwarzanie odpadów, łącznie z nadzorem nad tego rodzaju działaniami, jak również późniejsze postępowanie z miejscami unieszkodliwiania odpadów oraz działania wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami; 4
Magazynowanie odpadów - rozumie się przez to czasowe przechowywanie odpadów obejmujące: a)wstępne magazynowanie odpadów przez ich wytwórcę, b)tymczasowe magazynowanie odpadów przez prowadzącego zbieranie odpadów, c)magazynowanie odpadów przez prowadzącego przetwarzanie odpadów; 5
Gospodarkę odpadami należy prowadzić w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności gospodarka odpadami nie może: 1)powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt; 6
2)powodować uciążliwości przez hałas lub zapach; 3)wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym. 7
Wprowadza się następującą hierarchię sposobów postępowania z odpadami: 1)zapobieganie powstawaniu odpadów; 2)przygotowywanie do ponownego użycia; 3)recykling; 4)inne procesy odzysku; 5)unieszkodliwianie. 8
Odpady niebezpieczne Odpady niebezpieczne ze względu na rodzaj, skład lub ilość mają groźne właściwości i potraktowane w niewłaściwy sposób mogą zagrażać zdrowiu ludzi i zwierząt oraz środowisku. Mogą też wykazywać właściwości palne i wybuchowe. Dlatego też gospodarka nimi wymaga prawidłowego prowadzenia i szczególnej kontroli. 9
Rodzaje odpadów niebezpiecznych wymienione są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 poz. 1206). Odpady niebezpieczne powstają zarówno w sektorze gospodarczym, jak i w gospodarstwach domowych. 10
Spośród odpadów niebezpiecznych można wyróżnić grupy odpadów wymagające szczególnych zasad postępowania. Do odpadów tych należą: odpady zawierające PCB (polichlorowane bifenyle), odpady azbestowe, oleje smarowe, baterie i akumulatory, odpady medyczne i weterynaryjne świetlówki i żarówki energooszczędne przeterminowane leki. 11
Większość odpadów posiada takie cech jak: palność (podatność do zapłonu i palenia się w stałym silnym płomieniem) korozyjność (niszczenie materiałów konstrukcyjnych) reaktywność (zdolność do działań polegający na eksplozji, wydzielaniu się gazów toksycznych, reakcjach chemicznych) Szkodliwość odpadów określa się na podstawie analizy składu wody, ustaleń wartości progowych, dla danych kryteriów (jako kryterium możemy też dać obecność substancji toksycznej, pochodzenie odpadów) 12
Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów, mieszania odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne, a także mieszania odpadów niebezpiecznych z substancjami, materiałami lub przedmiotami, w tym rozcieńczania substancji niebezpiecznych. 13
Dopuszcza się mieszanie odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów, mieszanie odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne, a także mieszanie odpadów niebezpiecznych z substancjami, materiałami lub przedmiotami, jeżeli ich zmieszanie służy poprawie bezpieczeństwa procesów przetwarzania odpadów powstałych po zmieszaniu i jeżeli w wyniku prowadzenia tych procesów nie nastąpi wzrost zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi lub środowiska. 14
W przypadku gdy odpady niebezpieczne uległy zmieszaniu z innymi odpadami, substancjami, materiałami lub przedmiotami, rozdziela się je, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki: 1)w procesie przetwarzania odpadów powstałych po rozdzieleniu nastąpi ograniczenie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi lub środowiska; 2)jest to technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione. 15
Służba bhp a odpady niebezpieczne Pracownicy służby bhp odgrywają szczególną rolę w procesie zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom mającym kontakt z odpadami niebezpiecznymi. Powinno się monitorować i kontrolować właściwą organizację pracy w firmie, a przede wszystkim: 16
a) przeprowadzać okresowe przeglądy pomieszczeń i stanowisk pracy, na których pracownicy mają kontakt z odpadami niebezpiecznymi, b) monitorować środowisko pracy m.in. przez analizę przeprowadzanych pomiarów kontrolnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, temperatury, ogrzewania oraz oświetlenia, 17
c) znać rodzaje i właściwości odpadów niebezpiecznych występujących w firmie oraz ustalać ich stopień szkodliwości, d) brać udział w opiniowaniu instrukcji bhp w kontakcie z odpadami niebezpiecznymi na określonych stanowiskach, 18
e) brać udział w ustalaniu zadań w zakresie bhp osób kierujących pracownikami, f) monitorować przeprowadzanie profilaktycznych badań lekarskich pracowników i analizować ich wyniki, 19
g) doradzać w zakresie doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz kontrolować stosowanie przez pracowników przydzielonej im odzieży i obuwia roboczego, jak również środków ochrony indywidualnej, h) informować pracodawcę o zaobserwowanych zagrożeniach i nieprawidłowościach oraz doradzać, jakie działania powinny być podjęte w celu ich wyeliminowania lub ograniczenia. 20
Aby zapewnić pracownikom bezpieczeństwo, wymienione wyżej czynności należy okresowo powtarzać, a w przypadku zmian technicznoorganizacyjnych (np. wprowadzenia nowych technologii, zmiany maszyn czy urządzeń) przeprowadzać od nowa. 21
Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jedna osoba, mogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia jej zdrowia lub życia, w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, wydzielania się trujących i szkodliwych gazów lub par, pracodawca powinien wprowadzić obowiązek meldowania się tej osoby w oznaczonych porach i określić sposób takiego meldowania się oraz postępowania w razie braku meldunku. 22
Należy wyszczególnić: Kategorie odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w danym zakładzie i związanych z nimi ryzykiem zawodowym. Zasad postępowania w przypadku niekontrolowanej emisji odpadów niebezpiecznych do środowiska. Rodzajów pojemników do przechowywania odpadów niebezpiecznych, zasad ich magazynowania, segregowania i transportu. 23
Wszystkie etapy postępowania z odpadami niebezpiecznymi powinny być nadzorowane przez osoby upoważnione (pracodawcę, kierownictwo zakładu) i przeszkolone w zakresie postępowania z odpadami. Osoby te powinny posiadać właściwe kompetencje udokumentowane wykształceniem, wyszkoleniem lub doświadczeniem odpowiednim do charakteru pracy czy branży. 24
Pracodawca powinien wyznaczyć osoby odpowiedzialne za gospodarkę odpadami niebezpiecznymi (np. kierownika) i zapewnić im dostęp do wszelkich niezbędnych informacji w celu prawidłowego wykonywania powierzonych obowiązków, między innymi do: 25
a) instrukcji prowadzonych procesów technologicznych, b) dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej maszyn i urządzeń, c) kart charakterystyk substancji lub preparatów chemicznych. 26
Prace przy odpadach niebezpiecznych są pracami o zwiększonym zagrożeniu i należy je zaliczyć do prac szczególnie niebezpiecznych. Tym samym pracodawca powinien ustalić i aktualizować wykaz tych prac występujących w firmie i określić szczegółowe wymagania bhp przy ich wykonywaniu, a zwłaszcza zapewnić: 27
bezpośredni nadzór nad tymi pracami przez wyznaczone w tym celu osoby, odpowiednie środki zabezpieczające, instruktaż pracowników, który powinien obejmować w szczególności: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach. 28
Oznakowanie odpadów 29
Pojazd przystosowany do transportu odpadów niebezpiecznych Atmosfera wybuchowa Ostrzeżenie przed substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym 30
Ostrzeżenie przed substancjami żrącymi Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi Substancja szkodliwa lub drażniąca 31
Równie istotnym zagadnieniem w kwestii bezpieczeństwa pracy w kontakcie z odpadami niebezpiecznymi jest kwestia ich transportu. Musi on być niezwykle precyzyjnie przygotowany i przeprowadzony. Podstawowe 3 zasady, których należy przestrzegać przy transporcie odpadów niebezpiecznych to: 32
odpady niebezpieczne powinny być usuwane niezwłocznie z miejsca ich powstawania i przekazywane do wydzielonego magazynu (niedopuszczalne jest gromadzenie odpadów niebezpiecznych w miejscach do tego nieprzystosowanych, np. pomieszczeniach higienicznosanitarnych, ciągach komunikacyjnych, przed budynkiem zakładu pracy), 33
do transportu wewnątrzzakładowego odpadów niebezpiecznych powinny być używane urządzenia przeznaczone wyłącznie do tego celu (np. zamykane wózki, przenośniki), powinny być one myte i dezynfekowane po każdym użyciu, 34
należy unikać krzyżowania się dróg transportowych odpadów niebezpiecznych z innymi drogami transportowymi (np. wyrobów gotowych) i ciągami komunikacyjnymi na terenie firmy. 35
Transport zewnętrzny odpadów niebezpiecznych z miejsc ich wytwarzania do miejsc ich odzysku lub unieszkodliwiania realizowany jest z wykorzystaniem środków transportu, będących w posiadaniu wytwórców odpadów niebezpiecznych, właścicieli instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, specjalistycznych firm transportowych 36
Przewóz odpadów niebezpiecznych Jeżeli transportujesz odpady niebezpieczne, musisz zachować szczególne środki ostrożności. W wielu przypadkach transport ten podlega przepisom umowy ADR, a to wiąże się z procedurami klasyfikacji, znakowania i zabezpieczania przewożonych materiałów. 37
ADR to międzynarodowa umowa dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych. Nowelizowana w cyklu dwuletnim odnosi się do odpadów takich jak: 1 - materiały i przedmioty wybuchowe, 2 - gazy, 3 - materiały ciekłe zapalne, 4.1 - materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone, 38
4.2 - materiały samozapalne, 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne, 5.1 - materiały utleniające, 5.2 - nadtlenki organiczne, 6.1 - materiały trujące, 6.2 - materiały zakaźne, 8 - materiały żrące, 9 - różne materiały i przedmioty niebezpieczne. 39
Zasady przydzielania i stosowania odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej Odzież ochronna, Środki ochrony kończyn dolnych i górnych Środki ochrony głowy - ochrony twarzy i oczu Sprzęt ochrony układu oddechowego Środki izolujące cały organizm, stosowane przy pracach bezpośrednio zagrażających życiu lub zdrowiu pracowników (np. hermetyczne kombinezony gazoszczelne) 40
Izolujący hełm powietrzny zasilany powietrzem z butli lub wężem ze źródła zewnętrznego. Półmaska filtrująca z pochłaniającym wkładem węglowym stosowana w środowisku z pyłami nietrującymi do 4 x NDS. 41
Stosowanie środków ochrony zbiorowej np. Wentylacja, klimatyzacja 42
Zapobieganie pożarom Łatwo zapalne ciecze i substancje odpadowe składować wyłącznie w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu. Systematyczne usuwać odpady łatwo zapalne. Zlewać resztki łatwo zapalnych płynów do oddzielnych pojemników według rodzaju składu chemicznego. 43
Łatwo zapalne odpady materiałów i płynów o nieznanym składzie magazynować oddzielnie. Łatwo zapalne odpady, także nasycone olejem szmaty, wrzucać do zamykanych, niepalnych pojemników. 44
Damian Zgoda damianzgoda@wp.pl tel. 793 150 178 www.mdconsulting.com.pl