Orzełek legionowy Legiony podczas I wojny światowej 1914-1918 KRZYŻ LEGIONOWY Bojownikom o niepodległość Polski
Zakończone porażką powstanie styczniowe nie przerwało wbrew nadziejom zaborców walki Polaków o suwerenność. Mimo uśpienia polskich ambicji niepodległościowych na kilkadziesiąt lat już w początkach XX wieku zaczęły powstawać konspiracyjne organizacje paramilitarne, których celem było przywrócenie na polityczną mapę Europy państwa polskiego.
Wybiła godzina rozstrzygająca! Polska przestała być niewolnicą i sama chce stanowić o swoim losie, sama chce budować swoją przyszłość, rzucając na szalę wypadków własną siłę orężną. Józef Piłsudski
Wśród wielu Polaków panowało głębokie przekonanie, że największym przeciwnikiem idei odzyskania niepodległości przez Polskę jest carska Rosja. Liczono, że poniesie ona klęskę w nadchodzącej wojnie. To przekonanie podzielał Józef Piłsudski, który w oparciu o Austro-Węgry rozwijał ruch irredenty (niepodległościowy). Twierdził przy tym, że trzeba najpierw pokazać swą siłę, by móc się czegokolwiek domagać od czynników zewnętrznych. 30 lipca 1914roku wydał rozkazy mobilizacyjne Związkom Strzeleckim i Polskim Drużynom Strzeleckim rozkaz do koncentracji w krakowskich Oleandrach. Z zebranych ponad 3 tysięcy ochotników utworzono pięć batalionów oraz wyłoniona została tzw. kompania kadrowa, która 6 sierpnia 1914 roku wyruszyła do Królestwa, z zamiarem wywołania powstania przeciwko Rosji.
Zwracając się wówczas do wyruszających żołnierzy, Józef Piłsudski powiedział: Spotkał was ten zaszczyt niezmierny, że pierwsi pójdziecie do Królestwa jako czołowa kolumna wojska polskiego walczyć za oswobodzenie ojczyzny Patrzę na was jako na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska i pozdrawiam was, jako pierwszą kadrową kompanię. Strzelcy z Komendantem Józefem Piłsudskim w Oleandrach sierpień 1914 roku
Kompania wymaszerowała 6 sierpnia 1914r. w stronę Miechowa, niszcząc tam rosyjskie słupy graniczne. Po zajęciu Kielc próbowała przedostać się do Warszawy i wywołać powszechne powstanie, jednak planów tych nie udało się zrealizować. Sztab Strzelecki po zajęciu Kielc w sierpniu 1914 roku. Stoją od lewej: Ignacy Boerner, Zygmunt Sulistrowski, Aleksander Litwinowicz, nn, Michał Sokolnicki, Tadeusz Kasprzycki, Kazimierz Sosnkowski, Stanisław Fuksiewicz, Józef Piłsudski, kierowca Sawicki, Władysław Belina-Prażmowski, Mieczysław Ryś-Trojanowski, nn, Walery Sławek, Roman Horoszkiewicz, Gustaw Daniłowski.
Następnie Pierwsza Kadrowa powróciła do Krakowa, stając się zalążkiem Legionów Polskich. Dowódcą kompanii był Tadeusz Kasprzycki Zbigniew, który następnie walczył w I Brygadzie, a od listopada 1914 roku organizował Polską Organizację Wojskową w Warszawie i Lublinie. Pierwsza Kompania Kadrowa miała swoją piosenkę zwaną Kadrówką. Jej początkowe słowa brzmiały: Raduje się serce, raduje się dusza, Gdy pierwsza kadrowa na Moskala rusza. Oj da, oj da dana, kompanio kochana, Nie masz to jak pierwsza, nie! Chociaż do Warszawy mamy długą drogę, Ale przecież dojdziem, byleby iść w nogę. Oj da, oj da dana
Jednocześnie Józef Piłsudski chcąc uwiarygodnić swe działania, ogłosił utworzenie w Warszawie fikcyjnego Rządu Narodowego. Niestety, wbrew oczekiwaniom, pierwsze oddziały wojsk polskich były przyjmowane z obojętnością, a nawet czasem wrogo. Plany powstania zawiodły. PEWNOŚĆ ZWYCIĘSTWA W tym czasie, 16 sierpnia 1914r. krakowscy konserwatyści zdołali powołać reprezentację wszystkich kierunków politycznych zaboru austriackiego Naczelny Komitet Narodowy. Zapowiedziano wówczas utworzenie do walki z Rosją Legionów Polskich, do których miały wejść oddziały strzeleckie Piłsudskiego. 27 sierpnia 1914r. Austriacy ostatecznie zgodzili się na utworzenie Legionów Polskich.
Planowano sformułowanie dwóch Legionów: wschodniego i zachodniego, Legion Zachodni 19 grudnia 1914 roku został przekształcony w I Brygadę Legionów, nad którą dowództwo objął Józef Piłsudski. W Karpatach, na bazie pozostałości Legionu Wschodniego, Józef Haller sformułował II Brygadę Legionów. W Legionach obowiązywała komenda polska. Żołnierze byli ochotnikami. Wywodzili się zarówno ze środowisk inteligenckich pielęgnujących tradycje niepodległościowe, jak również spośród rzemieślników i chłopów. Liczyły się jedynie idee wolnościowe oraz wartości. Dla nich byli gotowi ponieść największą ofiarę, własne życie.
KRWAWE BOJE Legioniści toczyli krwawe boje z armią rosyjską m.in. I Brygada Józefa Piłsudskiego - walki pod Krzywopłotami, Łowczówkiem koło Tarnowa, Konarami, Kozinkiem, Tarłowem II Brygada Karpacka Józefa Hallera walki w Galicji Wschodniej, pod Mołotkowem, Czerniowcami, Rokitną Austro-węgierskie dowództwo naczelne, bardzo dobrze oceniając wartość bojową żołnierzy polskich, wiosną 1915 roku podjęło decyzję o sformułowaniu III Brygady. III Brygada Stanisława Szeptyckiego wspólne walki z I i II Brygadą na Lubelszczyźnie i Wołyniu, walki pod Kostiuchnówką, Rudką Miryńską pułkownik Stanisław Szeptycki Komendant Legionów Polskich
Sierpień 1915 roku wycofanie Rosjan z Warszawy Powstanie Centralnego Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy z księciem Zdzisławem Lubomirskim. Zdzisław Lubomirski tworzy podwaliny samorządu przyszłej stolicy: - rozwija wiele problemów, takich jak rosnące bezrobocie, pobór rekrutów (na co się nie zgadzał, odmawiając przekazania zaborcom list poborowych), problemy z zaopatrzeniem i transportem, dla najbiedniejszych organizował prace interwencyjne, - organizuje pomoc społeczną dla osób poszkodowanych w wyniku wojny, prowadzi akcje porządkowe oraz zajmuje się szkolnictwem, doprowadzając m.in. do przyjęcia w sierpniu 1915r. przez Komitet Obywatelski uchwały o wprowadzeniu obowiązkowego powszechnego nauczania. Podczas prac Komitetu Obywatelskiego, Warszawa była jednym z najlepiej utrzymanych i zarządzanych miast
5 listopada 1916r. gubernatorzy stref okupacyjnych (niemieckiej: Hans von Beseler i austrackiej: Karl von Kuk) w imieniu cesarzy Wilhelma II i Franciszka Józefa I wydali deklarację nazywaną aktem 5 listopada Akt 5 listopada 1916r. wydany przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier zapowiadał: utworzenie zależnego od nich Królestwa Polskiego (bez oznaczenia granic) utworzenie Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem oficerów niemieckich spowodował w lipcu 1917 roku kryzys przysięgowy kryzys związany z odmową złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi II przez żołnierzy Legionów Polskich (głównie I i III Brygady) 9 i 11 lipca 1917 roku
Legioniści z I i III Brygady, którzy odmówili złożenia przysięgi na wierne braterstwo broni z Niemcami i Austrią.
KRYZYS PRZYSIĘGOWY Klęski militarne oraz zawierucha rewolucyjna Rosji zmieniły dotychczasowy układ na arenie międzynarodowej. Największy wróg idei polskiej niepodległości przestał stanowić istotne zagrożenie, co podważało sens istnienia w dotychczasowym kształcie Legionów Polskich. 20 września 1916 roku Legiony zostały przemianowane na Polski Korpus Posiłkowy, który w kwietniu 1917 roku został przekazany pod dowództwo niemieckie z zamiarem włączenia do Polskiej Siły Zbrojnej. W lipcu Józef Piłsudski, polityk mający największe wpływy w Legionach, zalecił legionistom, by nie składali przysięgi braterstwa broni z armiami Niemiec i Austro-Węgier. Większość żołnierzy I i III Brygady demonstracyjnie uchyliła się od przysięgi 9 lipca1917r.przysięgę złożyła tylko większość żołnierzy II Brygady, od samego początku słabo związanych z Józefem Piłsudskim (jej dowódcą był gen. Józef Haller). Żołnierze ci zasilili Polnische Wehrmacht, nazywany Polskim Korpusem Posiłkowym pod niemieckim dowództwem i rekrutowanym z poboru.
Tzw. kryzys przysięgowy doprowadził do uwięzienia Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego w Magdeburgu oraz rozwiązania I i III Brygady. Żołnierzy pochodzących z terenów Królestwa internowano w Beniaminowie i Szczypiornie, a mieszkańców Galicji wcielono do armii austro -węgierskiej. II Brygada, której żołnierze złożyli przysięgę, została skierowana na front w Besarabii /dzisiejsza Mołdawia/ Na przełęczy Pantyru żołnierze zbudowali krzyż z napisem: Młodzieży polska, Patrz na ten krzyż, Leg jony Polskie dźwignęły go wzwyż, Przechodząc góry, doliny, wały, Dla Ciebie Polsko I dla Twej chwały...
W 1914 roku Józef Piłsudski stworzył Polską Organizację Wojskową, która w konspiracji przygotowywała się do walki o wolność Polski. Po kryzysie przysięgowym i aresztowaniu Józefa Piłsudskiego w 1917 roku komendantem głównym POW został pułkownik Edward Śmigły-Rydz. Edward Śmigły-Rydz W 1918 roku Józef Piłsudski, były komendant I Brygady, przyjął urząd Naczelnika Państwa i godność Naczelnego wodza. W tym samym czasie we Francji stanowisko Wodza armii Polskiej zajmował były komendant II Brygady Józef Haller.
9 lutego 1918r. Austro-Węgry i Niemcy podpisały układ z Ukraińską Republiką Ludową przekazując jej terytoria oderwane od okupowanego przez nich Królestwa Polskiego, a mianowicie Chełmszczyznę i część Podlasia. To spowodowało powszechne oburzenie wśród Polaków. Protestując przeciwko oddaniu Chełmszczyzny Ukrainie, II Brygada przemianowana wówczas na Korpus Posiłkowy przygotowała w tajemnicy plan zerwania z komendą austriacką i 15 lutego 1918r. pułkownik Józef Haller przebił się z brygadą przez front austriacki i połączył się z II Korpusem Polskim w Rosji i awansował na generała. 11 maja 1918r. stoczył on walkę z Niemcami pod Kaniowem.
W odrodzonej Polsce legioniści II Brygady z dumą podkreślali, że jako jedyni z oddziałów Legionów Polskich walczyli ze wszystkimi trzema zaborcami.
Po bitwie pod Kaniowem generał Józef Haller dotarł do Wasylkowa, gdzie powierzono mu dowództwo nad wszystkimi oddziałami polskimi, pozostającymi poza okupacją państw centralnych. Następnie Haller przedarł się do Francji, gdzie zorganizował armię polską, tzw. błękitną armię, która wróciła do Polski 20.04.1919r. w pełni uzbrojona, doskonale wyszkolona i natychmiast wzięła udział w wojnie polsko-rosyjskiej. Haller przejmuje dowództwo nad Błękitną Armią.
Wybuch I wojny światowej stworzył okazję do umiędzynarodowienia sprawy niepodległości Polski. Począwszy od 1914 r. państwa Trójporozumienia brały pod uwagę możliwość utworzenia polskich oddziałów zbrojnych u boku wojsk walczących z Niemcami i Austro-Węgrami. Również państwa centralne w czasie Wielkiej wojny wysuwały postulat powołania do życia zalążków polskiej armii.
Legioniści odgrywali kluczową rolę nie tylko w początkach odradzania się państwa polskiego, ale także decydowali o jego kształcie i kierunkach działania w czasie pokoju. Odgrywali także decydujące role podczas II wojny światowej.
Odznaki Legionowe Odznaka Legionowa Związek Legionistów Polskich (ZLP) powstał 30.05.1918r. Jako organizacja kombatancka złożona z dawnych żołnierzy legionów polskich Józefa Piłsudskiego. Z czasem zaczęły wstępować do niej także rodziny podwładnych Marszałka i inne osoby związane z ideą czynu niepodległościowego. Pierwszym komendantem związku był Edward Rydz Śmigły. Członkowie ZLP nosili umundurowanie nawiązujące do legionów i odznakę Krzyż Legionowy ustanowiony na II Zjeździe ZLP w 1922r. W Krakowie, nadawany wszystkim żołnierzom Legionów.
Odznaka I Brygady Legionów Polskich Za Wierną Służbę przez wielu jest określana jako pierwsze odznaczenie niepodległej Polski. Wprowadzona przez Józefa Piłsudskiego rozkazem z 6.08.1916r. Odznaka II Brygady Legionów została wprowadzona przez brygadiera Józefa Hallera i zatwierdzona 30.11.1916r. przez Centralne Biuro Wydawnictw Naczelnego Komitetu Narodowego.
Tragiczną pamiątką walk stoczonych w latach 1914-1918 są cmentarze wojenne. Cechą charakterystyczną cmentarzy wojennych jest fakt, iż spoczęli tam żołnierze obu walczących stron. Dużą ich część stanowili Polacy wcieleni siłą do zwaśnionych armii.
Cmentarz Legionistów Polskich w Łowczówku Cmentarz legionowy położony na wzgórzu Kopaniny, przy drodze lokalnej biegnącej z Łowczowa do Rychwałdu. Największy cmentarz Legionów Polskich
Największa bitwa Legionów Polskich Kostiuchnówka wczoraj i dziś
Pomnik legionistów z I wojny światowej na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. Na pomniku widoczny napis : "Dla Ciebie Polsko i dla Twojej chwały 1914 /1918".
Pomnik na mogile legionistów poległych w bitwie pod Krzywopłotami
Austriacki pociąg pancerny. Maniewicze, Wołyń. 14.11.1915 r.
Afisz reklamujący plebiscyt ze zbiórką pieniędzy na wyzwolenie Ojczyzny