dr Jerzy Jacyszyn (Uniwersytet Wrocławski) Sprzedaż upadłego przedsiębiorstwa Upadłość każdego przedsiębiorstwa 1 jest zabiegiem bolesnym, trudnym, a nawet skomplikowanym. Nic zatem dziwnego, że przed upadłością przedsiębiorstwo broni się jak tylko może i potrafi najlepiej. Unika, jak ognia, nie tylko swoich wierzycieli, lecz także z obawą śledzi pojawiające się ogłoszenia sądowe o upadłościach. A że jest to proces nieuchronny, przy obecnie prowadzonej polityce gospodarczej, wiele firm państwowych i prywatnych, przekonało się już na własnej skórze. Cóż to jednak znaczy, wobec coraz wyraźniej pojawiających się sygnałów, że liczba przedsiębiorstw, wobec których istnieją już pełne podstawy do ogłoszenia upadłości, nadal się powiększa. 2 Przypomnijmy jednak, co decyduje o tym, że przedsiębiorstwo może znaleźć się w sytuacji upadłego. Otóż, w myśl art. 1 1 prawa upadłościowego, 3 podmiot gospodarczy, który zaprzestał płacenia długów, będzie uznany za upadłego. Ta dość lakoniczna ustawowa definicja mówi o przesłankach podmiotowo-przedmiotowych, określających kto i kiedy może upaść; zawiera w swej treści, duży ładunek informacji, wiedzy i interpretacji, pozwalający odpowiedzieć na pytanie, w jakiej sytuacji można i należy wiedzieć podmioty gospodarcze, 4 które posiadają tzw. zdolność upadłościową, 5 a także, co oznacza - stan zaprzestania płacenia długów". 6 Przypomnienie tych reguł ma na celu zbliżenie się do tematu zasadniczego, a mianowicie do wskazania zasad i procedury, w której upadłe przedsiębiorstw będzie stanowiło przedmiot sprzedaży rynkowej. Ten bowiem wariant likwidacji majątku przedsiębiorstw należy uznać za najbardziej typowy i pożądany w dzisiejszych realiach gospodarczych. Świadczą o tym rozliczne 58
Sprzedaż upadłego przedsiębiorstwa przykłady spotykane w praktyce, wyrażające się poszukiwaniami takich nabywców, którzy mogliby zapłacić za przedsiębiorstwa odpowiednio wysokie ceny aby dzięki niej spłacić nie tylko istniejące zadłużenie, ale i zatrzymać rosnące koszty utrzymania przedsiębiorstwa. Dobrze jest, o ile jeszcze kwota uzyskana ze sprzedaży przedsiębiorstwa pokryje te długi, dużo gorzej gdy rozmiar ich przekracza stan zadłużenia. 7 Jakie zatem obowiązują zasady, przy sprzedaży przedsiębiorstw, określone przepisami prawa upadłościowego. Po pierwsze, w myśl art. 113 1 zd. 1, przedsiębiorstwo upadłe winno być, jeżeli to będzie możliwe, sprzedane jako całość. Może to jednak okazać się niemożliwe do przeprowadzenia, gdy wartość przedsiębiorstwa, czy też jego rozległość organizacyjno-majątkowa, odstraszy potencjalnych klientów. W takiej sytuacji, syndyk masy upadłości 8 może zadecydować, iż korzystniejsze będzie sprzedanie poszczególnych składników przedsiębiorstwa. Jeżeli jednak przedsiębiorstwo ma być sprzedane w całości, to wtedy należy uznać, iż wraz z nim sprzedane będą także prawa i wierzytelności związane nierozerwalnie z tą firmą. 9 Po drugie, przedsiębiorstwo może być zbyte w omawianym trybie, gdy ustanie działalność przedsiębiorstwa. Cóż to oznacza. Wydaje się, że chodzi tu o sytuację, w której przedsiębiorstwo zatrzyma swoją produkcję, zamknie zakład, unieruchomi maszyny, wyśle na bezpłatne urlopy swoich pracowników, zawiesi działalność organizacji związkowych i samorządowych. A zatem, przejdzie ze stanu aktywności produkcyjnej w bezruch technologiczny, w stan uśpienia, czy też swoistego ubezwłasnowolnienia. Jest to kolejna faza upadłości, która nie oznacza jednak zwolnienia od odpowiedzialności odpowiednich służb przed zabezpieczeniem mienia i jego ochroną. Wprost przeciwnie, czujność tych służb winna być wzmocniona, bowiem stan ten nie trwa wiecznie, lecz czeka na odpowiedni moment szybkiego startu, wiążącego się z decyzjami nowego właściciela. Po trzecie, istotną sprawą jest to kto jest zbywcą przedsiębiorstwa, a kto może być jego nabywcą. Otóż sprzedającym nie jest już samo przedsiębiorstwo, jako osoba prawna, wyposażona w 59
REJENT Nr 2/10 - luty 1992 r. podmiotowość do działania, lecz jest to inna osoba. Z reguły będzie to organ założycielski, jako właściwy podmiot do podejmowania decyzji o sprzedaży przedsiębiorstwa. Ma to miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwo postawione jest w stan likwidacji. 10 Natomiast syndyk masy upadłości decyduje wówczas, gdy odbywać się będzie sprzedaż przedsiębiorstwa w oparciu o przepisy prawa o upadłości. Na tejże podstawie (art. 113 3) syndyk wysłucha przed sprzedażą przedsiębiorstwa lub jego zakładu, wniosków rady pracowniczej, organu założycielskiego i organu uprawnionego do reprezentowania Skarbu Państwa o ile uzna to za potrzebne (art. 18 2). Warto dodać, że sposób wysłuchania ujęty jest w treści art. 73 prawa upadłościowego a następuje to - stosownie do okoliczności - bądź przez spisanie protokołu w obecności lub nieobecności innych osób zainteresowanych, bądź przez oświadczenie na piśmie. Któż może być nabywcą przedsiębiorstwa? Okazuje się, że każda osoba fizyczna czy prawna, o ile spełnia wymogi stawiane tym podmiotom przez przepisy prawa cywilnego. Wyjątkiem są tu jedynie ograniczenia związane z nabywcami całych banków, natomiast już ich części, może nabyć każdy. Ta reguła jest szczególnie godna zapamiętania czytelników! Po czwarte, kwestia odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa upadłego. W myśl art. 113 2 nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za długi upadłego przy czym muszą być one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa i zaciągnięte przez upadłego, a zatem obowiązuje tu inna reguła niż wynikająca z art. 526 Kc. 11 Natomiast nabywcę całego banku lub jego części obowiązują szczególne zasady odpowiedzialności, ukształtowane na podstawie art. 113 ust. 4 i art. 114 ust. 3 prawa bankowego. 12 Po piąte, sprawa wyceny majątkowej upadłego przedsiębiorstwa. Stosuje się tu metody ujęte w rozporządzeniu Ministra Przekształceń Własnościowych z dnia 20 listopada 1990 r. 13 Nie dotyczy to jednak wartości bilansowej majątku - jako składnika metod wyceny przedsiębiorstwa spółki. Liczy się tu tzw. wartość zbywcza", czyli taka, jaka może być ustalona w oparciu o art. 270 i 451 Kh. 60
Sprzedaż upadłego przedsiębiorstwa Po szóste, forma sprzedaży przedsiębiorstwa, gdzie obowiązują wymogi określone w treści art. 75 1 Kc, które mówią, że czynność ta - czyli sprzedaż przedsiębiorstwa - winna być dokonywana w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie. A w razie, gdy dotyczy to nieruchomości przedsiębiorstwa, to obowiązują tu wymogi art. 75 1 4 Kc, w związku z art. 158 Kc. Po siódme, tryb przeprowadzenia całej transakcji (dotyczy to całości jak i części przedsiębiorstwa) - to tzw. sprzedaż z wolnej ręki, którą przeprowadza syndyk, a wobec części przedsiębiorstwa, odbywa się to w drodze licytacji publicznej, czyli wg reguły, kto da więcej. Po ósme, zbycie przedsiębiorstwa pociąga za sobą określone skutki prawne, a jednym z nich jest fakt odnotowywania w rejestrze przedsiębiorstw zmian podmiotowych. Mówi o tym art. 75 1 2 Kc. Reasumując, te osiem złotych" reguł, jakie należy stosować wobec upadłych przedsiębiorstw, wyraźnie określają twarde kryteria i zasady merytoryczno-formalne, które pojawiają się niemalże automatycznie, gdy zachodzi konieczność sprzedaży przeds ięb iorst wa. Aby je jednak stosować, trzeba je najpierw poznać, by zrozumieć jak bezkompromisowe było i jest przedwojenne prawo upadłościowe, stosowane w imię ochrony interesu wierzyciela. Ono bowiem, od czasów prawa rzymskiego, 14 jest najważniejsze w razie niewypłacalności dłużnika, a przepisy prawa upadłościowego stanowiąjedynie skuteczny instrument do ich wyegzekwowania. 61
REJENT Nr 2/10 - luty 1992 r. Przypisy 1. W rozumieniu art. 55 1 Kc.: Przedsiębiorstwo, jako zespół składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności: 1. firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo, 2. księgi handlowe, 3. nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały, 4. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze, 5. zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, 6. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo. 2. Chodzi tu o grupę liczącą już od 400-500 przedsiębiorstw państwowych, nikt bowiem nie liczy firm prywatnych zagrożonych upadłością. 3. Zob. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r, - prawo upadłościowe (Dz. U. z dnia 27 października 1934 r. nr 93, poz. 834 zm.: Dz. U. z 1935 r. nr 22, poz. 129, zm. Dz. U. z 1946 r. nr 31, poz. 197, zm. Dz. U. nr 60, poz. 329, zm. Dz. U. z 1949 r. nr 32, poz. 240, zm. Dz. U. z 1950 r. nr 38, poz. 349, zm. Dz. U. z 1990 r. nr 14, poz. 87). 4. Prawo upadłościowe posługuje się pojęciem podmiot gospodarczy" jako określeniem dość elastycznym i wygodnym dla objęcia różnych kategorii osób fizycznych, prawnych i jednostek nie mających osobowości prawnej, utworzonych zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zob. bliżej, Gurgul S., Hnat E., Karabasz S., Prawo upadłościowe, Komentarz, Koszalin 1991, s. 15 i nast. 5. Zob. szerzej Harla A.G., Zdolność upadłościowa w świetle noweli z dnia 24 lutego 1990 r. Palestra 1991, nr 8-9. 6. Zob. Gurgul S., op. cit. s. 20. 7. Pisze o tym m.in. Gadomski W., Kuracja odchudzająca, Gazeta Bankowa z 1991 r. nr 51, s. 29. 8. O pozycji syndyka masy upadłości, jego kwalifikacjach i powinnościach prawnych zob. Jacyszyn J., Syndyk potrzebny od zaraz, Rzeczpospolita z 1991 r. nr 157. 9. Wymaga to jednak zgody rady wierzycieli w myśl art. 131 1 pkt 5 prawa upadłościowego. 10. W oparciu o znowelizowane przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. nr 18, poz. 80). 11. W myśl którego, nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie za zbywcę za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział 62
Sprzedaż upadłego przedsiębiorstwa o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzycieli wyłączyć ani ograniczyć. 12. Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. - prawo bankowe (Dz. U. nr 4,poz. 21 z późn. zm.). 13. Jest to rozporządzenie w sprawie sposobu przeprowadzania analiz prawnych i ekonomiczno-finansowych przedsiębiorstwa spółki, ich finansowania oraz kwalifikacji wymaganych od ooób dokonujących analiz. (Dz. U. nr 2, poz. 10). 14. Zakwestionowanie czynności prawnych zdziałanych na szkodę wierzycieli znane było w postaci skargi pauliańskiej, a w nowożytnych czasach znajduje się m. im. w Kc. w tytule X. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika" (art. 527-534). 63