Czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym

Transkrypt

1 .Rejent - - rok 7. nr 7-8(75-76) lipiec-sierpień 1997 r. Andrzej Pokora Czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym I. Uwagi wstępne Głównym źródłem uzyskania odpowiednich środków finansowych w celu zaspokojenia wierzycieli upadłego dłużnika jest likwidacja jego majątku. Stanowi ona, bez wątpienia, podstawowy obowiązek syndyka masy upadłości'. Likwidacja tego majątku nie jest jednak celem samym w sobie, lecz stanowi środek prowadzący do osiągnięcia celu postępowania upadłościowego, a więc do równomiernego i jak najbardziej korzystnego zaspokojenia ogółu wierzycieli upadłego z całego jego majątku 2. Coraz częściej osiągnięcie wspomnianego celu możliwe jest dzięki zaangażowaniu w nie podmiotów wspomagających jego przebieg, chociaż nie zainteresowanych jego wynikiem. Do kręgu tych podmiotów 3 z całą pewnością należą notariusze. Celem niniejszego artykułu jest zatem bliższe omówienie tych problemów, które bezpośrednio wiążą się z udziałem notariuszy w postępowaniu upadłościowym. wości" 1964, nr 5, s O. B u b e r, Polskie prawo upadłościowe, Warszawa 1936, s W artykule nie zajmuję się udziałem komorników i maklerów giełdowych w postępowaniu upadłościowym. 183

2 Andrzej Pokora II. Opieczętowanie majątku upadłego Likwidacja majątku masy upadłości może nastąpić dopiero po spisaniu inwentarza i sporządzeniu bilansu. Przed przystąpieniem do tych czynności syndyk z własnej inicjatywy albo na zarządzenie sędziego-komisarza dokonana opieczętowania majątku upadłego (art. 103 pr. upadł.). W odróżnieniu jednak od spisu inwentarza, opieczętowanie majątku nie jest koniecznym następstwem ogłoszenia upadłości, a zależy jedynie od uznania syndyka lub sędziego-komisarza 4. Celem opieczętowania jest zabezpieczenie całości lub części majątku upadłego przed jego bezprawnym rozporządzeniem ewentualnie ukryciem. Jeżeli syndyk masy uzna, że opieczętowanie majątku jest konieczne, wówczas może zażądać jego dokonania przez notariusza. W praktyce opieczętowanie będzie miało miejsce w tych sytuacjach, w których zachodzi prawdopodobieństwo ukrycia majątku lub też gdy syndyk z uwagi na znaczą ilość ruchomości nie może w krótkim czasie przystąpić do ustalenia masy upadłości i jej wartości. Opieczętowaniu podlegają w zasadzie tylko te składniki majątku, które w chwili opieczętowania znajdują się w posiadaniu upadłego oraz wszystkie ruchomości będące we wspólnym władaniu upadłego i jego małżonka (art. 21 pr. upadł). Natomiast rzeczy znajdujące się w wyłącznym władaniu osoby trzeciej mogą być opieczętowane tylko wówczas, gdy osoba ta w sposób wyraźny się na to zgodzi 5. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości stanowi bowiem tytuł egzekucyjny wyłącznie w stosunku do osoby upadłego, nie zaś w stosunku do osób trzecich 6. Z kolei, w sytuacjach gdy ruchomości znajdują się we wspólnym władaniu upadłego i osoby trzeciej, zgoda tej ostatniej nie jest konieczna do przeprowadzenia opieczętowania. Wrocław 1992, s. 358, G. L a u t e r, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, Warszawa 1935, s Istnieje tutaj wyraźna analogia do przepisu zawartego w art. 845 k.p.c. Podobnie bowiem, zajęcie przedmiotów należących do dłużnika nic jest możliwe bez zgody osoby, która ma je w swoim władaniu. 6 W. Gawła s, W. Jonsik, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym z komentarzem, Poznań (bez daty), s

3 Czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym Opieczętowanie może dotyczyć zarówno całości, części, jak również pewnej kategorii przedmiotów wchodzących w skład majątku dłużnika. Należy zaznaczyć, że może ono także dotyczyć ksiąg handlowych, korespondencji i wszelkich innych dokumentów związanych z majątkiem upadłego 7. Znak.ujawniający czynność notariusza jest dokumentem urzędowym i jako taki nie może być przez nikogo usunięty. Osoba, która dopuszcza się samowolnego usuwania umieszczonych na opieczętowanych rzeczach znaków, naraża się na odpowiedzialność kamą 8. Czynności opieczętowania powinny zostać właściwie udokumentowane. W tym celu należy sporządzić odpowiedni protokół, zawierający informacje o tym, jakie ruchomości i w jaki sposób zostały oznaczone 9. III. Spis inwentarza W celu ustalenia majątku masy upadłości oraz jego wartości, zachodzi konieczność sporządzenia spisu inwentarza i dokonania oszacowania poszczególnych przedmiotów wchodzących w jego skład 10. Zgodnie z treścią art. 105 prawa upadłościowego, powyższe czynności syndyk powinien wykonać w jak najkrótszym czasie. O tym, czy syndyk sam przeprowadzi spis inwentarzowy, czy też na jego żądanie przeprowadzi go notariusz, decyduje wyłącznie uznanie syndyka i sędziego-komisarza 11. Bez względu jednak na to, kto dokonana spisu inwentarza, o terminie jego przeprowadzenia należy powiadomić upadłego i członków rady wierzycieli. W sytuacji gdy inwentaryzację majątku przeprowadza notariusz, jest on zobowiązany powiadomić o niej także syndyka Zob. M. A11 e r h a n d, Prawo upadłościowe. Komentarz, Bielsko-Biała 1991, s Z. Świeboda, Komentarz do prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym, Warszawa 1996, s Z. Świeboda, op. cit., s Uzasadnienie projektu prawa upadłościowego w opracowaniu Podkomisji Postępowania Upadłościowego, Warszawa 1935,s M.Allerhand, Prawo upadłościowe..., s. 282; Z. Ś w i e b o d a, op. cit., s. 125; St. G u r - gul, E. Hnat,StKarabasz,Prawo upadłościowe. Komentarz, Koszalin 1991, s St.Gurgul.E. Hnat, St.Karabasz.op. cit., s

4 Andrzej Pokora Inwentaryzacja powinna objąć nie tylko majątek znajdujący się we władaniu upadłego, lecz także należący do niego, a znajdujący się w posiadaniu osób trzecich 13. Dlatego osoba, w której władaniu z jakiegokolwiek tytułu (np. najmu, dzierżawy, użyczenia, zastawu itp.) znajdują się ruchomości upadłego, ma obowiązek zawiadomić o tym syndyka, a także na żądanie notariusza dokonującego spisu, powinna okazać posiadane rzeczy w celu ujęcia ich w spisie. W związku z treścią art. 105 pr. upadł, zarysowały się w literaturze wątpliwości co do tego, czy spisem należy objąć zarówno aktywa, jak i pasywa masy upadłości. Część autorów 14 przyjmuje zgodnie, że inwentarz powinien objąć cały majątek ruchomy i nieruchomy oraz wszelkie należności i zobowiązania upadłego. Inni 15 natomiast są zdania, że obejmuje on wyłącznie aktywa, a nie pasywa upadłego. Drugi z prezentowanych poglądów nie zasługuje jednak na aprobatę. Nie ma bowiem wystarczających powodów uzasadniających zbędność i niecelowość spisywania pasywów masy. Majątek, który zostaje objęty spisem, należy rozumieć szeroko 16. Oznacza to, że zawiera on nie tylko ogół praw podmiotowych (aktywów) o charakterze majątkowym, ale również ogół obowiązków majątkowych (pasywów), ciążących na osobie upadłego 17. Dopiero dokładny i szczegółowy inwentarz z zaznaczeniem stanu czynnego i biernego pozwoli syndykowi rozeznać i ocenić stan masy oraz w sposób rzetelny dokonać weryfikacji bilansu 18. W spisie inwentarza pasywa powinny być wymienione z podaniem kwot wierzytelności uszeregowanych według kryteriów wskazanych w art. 204 pr. upadł., z zaznaczeniem, czy wierzytelności są zabezpieczone, czy wymagalne i kiedy D. A 11 m a n, Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 1936, s J.Korzonek, Prawo upadłościowe..., s ; W. Gawła s, W. Jonsik, Prawo upadłościowe..., s. 119; G. L a u t e r, Prawo upadłościowe..., s. 102; D. A 11 m a n, Prawo upadłościowe i układowe, Bydgoszcz 1995, s M. Allerhand,/Vawou/>a<//<Maowe...,s.28l; St.G urgul.e. Hnat,St. Karabasz, Prawo upadłościowe.., s. 113; J. S u c h e c k i, Wybrane zagadnienia prawa upadłościowego, Przegląd Sądowy" 1994, nr 4, s. 35; Z. Ś w i c b o d a; Komentarz do prawa..., s Zob. J. Korzonek, Prawo upadłościowe..., s Por. Z. Radwański, Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s Por. G. B i c n i e k, Prawo upadłościowe..., s J. K o r z o n e k, Prawo upadłościowe..., s

5 Czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym IV. Publiczna licytacja ruchomości Kolejnym etapem postępowania upadłościowego, następującym po sporządzeniu spisu inwentarza i bilansu, jest likwidacja majątku masy upadłości. Likwidacja ta polega między innymi na sprzedaży ruchomości należących do masy upadłości. Generalnie rzecz biorąc, sprzedaż ruchomości nie mających ceny targowej 20 lub giełdowej 21 powinna być przeprowadzona w ten sposób, co sprzedaż egzekucyjna, a więc w drodze licytacji publicznej 22. Zasadą jest więc sprzedaż ruchomości drogą licytacji publicznej, wyjątkiem - sprzedaż z wolnej ręki 23. Zgodnie z treścią art. 115 pr. upadł., licytacja może zostać przeprowadzona na żądanie syndyka przez notariusza. Tryb licytacji publicznej nie został określony przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego, lecz w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 1935 r., wydanego w porozumieniu z Ministrami Przemysłu i Handlu oraz Skarbu o trybie dokonania licytacji publicznej ruchomości w postępowaniu upadłościowym (Dz.U. Nr 3, poz. 19). Rozporządzenie to zawiera szereg odmienności w zestawieniu z przepisami o licytacji w postępowaniu egzekucyjnym. Sprzedaż ruchomości masy upadłości w drodze licytacji publicznej następuje zatem w dwóch wypadkach. Po pierwsze - gdy chodzi o ruchomości nie mające ceny targowej lub giełdowej, a sędzia-komisarz nie udzielił zezwolenia na ich sprzedaż z wolnej ręki, po drugie zaś - gdy chodzi o ruchomości mające cenę targową lub giełdową których jednak nie można sprzedać z wolnej ręki 24. Jakkolwiek licytację przeprowadza notariusz, w którego okręgu znajduje się rzecz podlegająca sprzedaży, to jednak syndyk ma prawo dokonać sprzedaży przez innego notariusza, jeżeli to może dać wynik korzystniej- 20 J. Korzonek (op. cit., s. 391) podaje, że ceną targową jest cena średnia, jaka wypada z porównania transakcji dokonanych tymi towarami w danym miejscu i czasie. 21 Ceną giełdową, według J. Korzon ka(op. cit., s. 391), jest cena osiągana przy sprzedaży pewnego towaru w transakcjach giełdowych i notowaniach na giełdzie. 22 D. A11 man, Prawo upadłościowe..., s. 210; Uzasadnienie projektu prawa..., s D. Altman.op. ci/.,s J. Korzonek, Prawo upadłościowe..., s

6 Andrzej Pokora szy. Wniosek syndyka o przeprowadzenie licytacji powinien zawierać imię, nazwisko (firmę) i miejsce zamieszkania upadłego, przedmiot i miejsce sprzedaży oraz sumę oszacowania przedmiotu według inwentarza. Termin licytacji należy wyznaczyć tak, aby mogła odbyć się najpóźniej piętnastego dnia od zgłoszenia wniosku o jej przeprowadzenie. Ogłoszenie o licytacji powinno nastąpić przez obwieszczenie, w którym należy wymienić miejsce i czas licytacji, ruchomości przeznaczone do sprzedaży z określeniem ich rodzaju i łącznej sumy oszacowania, miejsce i czas, w którym można oglądać ruchomości. Sam zaś przetarg nie może zostać rozpoczęty później niż dwie godziny po czasie oznaczonym w obwieszczeniu. Notariusz przeprowadzający licytację powinien rozpocząć przetarg od wywołania ceny odpowiadającej połowie sumy oszacowania, podanej według inwentarza. Nie jest dopuszczalna sprzedaż ruchomości poniżej ceny wywołania. Z kolei rzeczy wytworzone z metali szlachetnych (złoto, platyna, srebro) nie mogą być sprzedane za cenę niższą od sumy oszacowania. W przetargu nie mogą uczestniczyć: upadły, prowadzący licytację, jego małżonek i dzieci oraz osoby obecne na licytacji w charakterze urzędowym. Przetarg odbywa się ustnie. Zaoferowana cena przestaje wiązać uczestnika przetargu w momencie, gdy inny uczestnik zaoferował cenę wyższą. Notariusz prowadzący licytację przybije rzecz temu, kto zaoferował cenę najwyższą, jeżeli przy trzykrotnym wezwaniu do jej dalszego podniesienia żaden z uczestników nie zaoferował więcej. Nabywca rzeczy zobowiązany jest uiścić cenę nabycia. W wypadku gdy tego nie uczyni, traci prawa wynikające z przybicia i nie może uczestniczyć nadal w licytacji, a prowadzący ją wznowi niezwłocznie przetarg na tę samą rzecz, rozpoczynając od ceny wywołania. Nabywca, który zapłacił cenę, powinien rzecz odebrać. Z przeprowadzonej licytacji notariusz sporządzi protokół, w którym powinien zawrzeć: - oznaczenie miejsca i czasu licytacji, - imię i nazwisko (firmę) upadłego oraz imiona i nazwiska osób obecnych przy licytacji w charakterze urzędowym, - najwyższą cenę zaoferowaną za sprzedaną rzecz, - imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania nabywcy, - oznaczenie sumy, jaką nabywca uiścił na poczet ceny, - wnioski i oświadczenia obecnych, - wzmiankę o odczytaniu protokołu, 188

7 Czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym - podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisów, - podpis prowadzącego licytację. Jeżeli nabywca nie uiści reszty ceny w terminie do godz. 12 dnia następnego po licytacji, notariusz prowadzący licytację powinien niezwłocznie uczynić o tym wzmiankę na protokole licytacji; w taki sam sposób powinien zaznaczyć fakt wpłaty w przepisanym terminie reszty ceny nabycia. V. Skarga na czynności notariusza Na czynności notariusza podejmowane w toku postępowania upadłościowego i stanowiące jednocześnie elementy składowe do postępowania przysługuje skarga do sędziego-komisarza, który, sprawując ogólne kierownictwo w postępowaniu upadłościowym, jest powołany do rozstrzygania we wszystkich sprawach z wyjątkiem tych, które zostały wyraźnie przekazane do kompetencji sądu 25. Z uwagi na to, że obowiązujące prawo o notariacie (Dz.U. z 1991 r. Nr 22, poz. 91) skargi na czynności notariusza nie przewiduje, należy uznać, że w tym względzie przepis art. 80 pr. upadł, stanowi lex specialis w stosunku do prawa o notariacie 26. Zgodnie z tym, co zostało już do tej pory przedstawione, można wyraźnie powiedzieć, iż czynności notariusza, na które przysługuje skarga, mogą polegać na: opieczętowaniu majątku upadłego (art. 103 pr. upadł.), spisaniu inwentarza majątku masy (art. 105 pr. upadł.), wezwaniu w razie potrzeby osób trzecich, mających we władaniu rzeczy upadłego, do ich okazania w celu oszacowania i wciągnięcia do inwentarza (art. 107 pr. upadł.) oraz przeprowadzeniu licytacji publicznej rzeczy ruchomych, należących do masy upadłości (art. 115 pr. upadł.). Przedmiotem skargi, stanowiącej zresztąjedyny środek do zaskarżenia czynności notariusza w postępowaniu upadłościowym, może być każda czynność pozytywna, jak też każde zaniedbanie w podjęciu niezbędnych czynności Por. J. Korzonek, Prawo upadłościowe..., s. 323; G. L a u t e r, Prawo upadłościowe..., s. 91; W. Ga w 1 as, W. J onsik, Prawo upadłościowe..., s K. Piasecki, Prawo upadłościowe..., s. 91. "Z. Świeboda, Komentarz do prawa..., s

8 Andrzej Pokora Uprawnienie do wniesienia skargi przysługuje upadłemu, jego wierzycielom, syndykowi, osobom uczestniczącym w postępowaniu upadłościowym oraz osobom trzecim, których prawa w związku z wykonywaniem przez notariusza powierzonych mu czynności zostały naruszone 28. Skargę wnosi się bezpośrednio do sędziego-komisarza w terminie siedmiu dni od daty zakończenia czynności. Należy jednak uznać, iż przedmiotową skargę można wnieść również w toku dokonywanych przez notariusza czynności, by w ten sposób zapobiec niewłaściwemu ich wykonaniu 29. Przed rozstrzygnięciem skargi sędzia-komisarz może zarządzić wysłuchanie zainteresowanych podmiotów oraz zażądać wyjaśnień od notariusza. Na skutek wniesienia skargi sędzia-komisarz wydaje postanowienie, na które nie przysługuje zażalenie (art. 88 pr. upadł.). 28 Por. J. Korzonek, Prawo upadłościowe..., s. 325; G. L a u t e r, Prawo upadłościowe.. s. 84; Z. Ś w i e b o d a, Komentarz..., s M.Allerhand, Prawo upadłościowe..., s