Warszawa, 04 maja 2009 r. SPRAWOZDANIE z podróŝy słuŝbowej poza granicami A. Część ogólna 1. Skład delegacji Mariusz Busiło Departament Zarządzania Zasobami Częstotliwości 2. Cel podróŝy Udział w warsztacie dotyczącym dywidendy cyfrowej (Digital Divident: Market Challanges and Public Interests Goals) i prezentacja stanowiska Polski w tym zakresie. 3. Czas trwania i miejsce delegacji 16.04.2009, Lizbona, Portugalia 4. Informacja o zawarciu w sprawozdaniu informacji poufnych uniemoŝliwiających podanie sprawozdania do publicznej wiadomości Sprawozdanie nie zawiera informacji poufnych B. Część szczegółowa Uczestników warsztatu przywitał p. José Ferrari Careto, pracownik ANACOM (Board of Directors). Poinformował, Ŝe celem zorganizowania warsztatu było wywołanie dyskusji wszystkich zainteresowanych uruchomieniem 30 marca br. przez ANACOM konsultacji publicznych związanych z dokumentem ws. dywidendy cyfrowej. B.1. Wystąpienia CEPT i przedstawicieli rządów 1. Wizja CEPT ws. dywidendy cyfrowej: podejście pan europejskie i rynkowe - prezentacja przewodniczącego Komitetu Łączności Elektronicznej ECC CEPT, p. Thomasa Ewersa P. Ewers przedstawił podejście ECC do problemu dywidendy cyfrowej. W swojej prezentacji przedstawił m. in. następujące informacje: ogólne informacje o CEPT (48 administracji europejskich, strukturę, zadania, w szczególności ECC), ECC realizuje mandaty KE, równieŝ w zakresie dywidendy cyfrowej, do tej pory KE zleciła ECC 2 mandaty: pierwszy dotyczący technicznej moŝliwości harmonizacji podzakresów łączności stałej i ruchomej oraz drugi dotyczący przeprowadzenia analiz w zakresie określenia warunków technicznych dla zakresu 790-862 MHz w celu jego optymalizacji m.in. dla łączności ruchomej i stałej, 1
rolę Komitetu Widma Radiowego (RSC) oraz Grupy ds. Polityki Widma Radiowego (RSPG) w procesie określenia dywidendy cyfrowej, definicję dywidendy cyfrowej rozumianej jako widmo dostępne ponad to, które jest wymagane dla uwzględnienia istniejących usług telewizji analogowej w formie cyfrowej, wyniki WRC-07 odnośnie do przeznaczenia zakresu 790-862 MHz, ogólną sytuację w 48 państwach członkowskich CEPT, powody, dla których istotne jest ustanowienie warunków regulacyjnych (standaryzacja ze względu na dostępność sprzętu w określonym czasie, uniknięcie fragmentacji widma przez państwa, które rozpoczęły proces cyfryzacji wcześniej, zapewnienie dostępu szerokopasmowego zwłaszcza na obszarach słabo zaludnionych), działania, jakie CEPT podjęła w 2009 r., głównie decyzja ws. aranŝacji kanałów i BEM oraz raporty wynikające z mandatów RSC, projekt decyzji oraz raporty będą przyjęte do konsultacji publicznych na spotkaniu ECC w czerwcu 2009, a zatwierdzone przez ECC w październiku 2009. 2. Doświadczenia Wielkiej Brytanii - prezentacja przedstawiciela OFCOM, p. Matthew Conway P. Conway przedstawił doświadczenia Wielkiej Brytani we wdraŝaniu telewizji cyfrowej. W swojej prezentacji przedstawił m. in. następujące informacje: obecnie wykorzystywane przez telewizję analogową 368 MHz pasma moŝna zmieścić po cyfryzacji w 40 MHz, w 2003 r. rząd brytyjski zdecydował o zarezerwowaniu 256 MHz dla 6 multipleksów, podstawowa dywidenda cyfrowa dla nowych usług wynosi więc 112 MHz, a wliczając 16 MHz wykorzystywane obecnie przez radary i radioastronomię 128 MHz, przejście na nadawanie analogowe rozpoczęło się w 2008 r., a zakończy się w 2012 r. (w 2010 r. Szkocja i zachodnia część Anglii), niektóre usługi w pewnych obszarach z określonymi ograniczeniami mogą być uruchamiane równolegle, nie czekając na wyłączenie nadawania analogowego, podstawowe korzyści płynące z cyfryzacji (więcej dostępu szerokopasmowego, więcej telewizji cyfrowej (jakości SDi HD), telewizja ruchoma, korzyść ekonomiczna przejścia jest trudna do oszacowania, ale kształtuje się na poziomie 6-11 mld euro, przeznaczenie w Europie pasma 800 MHz (kanały 61-69) oraz propozycja UK dot. kanałów 30-69. 3. Doświadczenia Francji - prezentacja przedstawiciela ANFR, p. Jean-Louis Rouvier P. Rouvier przedstawił doświadczenia Francji we wdraŝaniu telewizji cyfrowej. W swojej prezentacji przedstawił m. in. następujące informacje. Zgodnie z ustawą z 5.03.2007 r.: wyłączenie nadawania analogowego ma się odbyć 30.11.2011, 2
ostateczny plan ma być zatwierdzony przez Premiera, a szczegółowy plan stopniowego (obszar po obszarze) wyłączenia nadawania analogowego powinien być opublikowany przez władzę w zakresie radiodyfuzji 9 miesięcy przed realizacją, przewiduje się 95% pokrycie ludnościowe oraz dodatkowy multipleks ponad 5 przeznaczonych dla telewizji cyfrowej, narodowy plan zmiany zagospodarowania częstotliwości zwolnionych po wyłączeniu nadawania analogowego będzie zatwierdzony przez Premiera po konsultacjach z powołaną ad-hoc komisją parlamentarną, większość częstotliwości będzie jednak przeznaczona dla radiodyfuzji. Plan France Numerique 2012 został opublikowany przez rząd w październiku 2008 r., a decyzja Premiera opublikowana 23 grudnia 2008 r. Telewizja cyfrowa będzie włączana obszarami równolegle od wschodu i zachodu. Zakres częstotliwości 790-862 MHz będzie przeznaczony dla usług ruchomych od 30.11.2011 (zakres 830-862 MHz wykorzystywany uprzednio przez wojsko). Celem jest 11 multipleksów dla cyfrowej telewizji naziemnej oraz 2 multipleksy dla telewizji ruchomej, w zakresie 470-790 MHz. Trwają jeszcze negocjacje z krajami sąsiednimi. 4. Doświadczenia Hiszpanii - prezentacja przedstawiciela ministerstwa, p. Antonio Fernandez-Paniagua Diaz-Flores P. Diaz-Flores przedstawił doświadczenia Hiszpanii we wdraŝaniu telewizji cyfrowej. W swojej prezentacji przedstawił m. in. następujące informacje. 30 grudnia 2004 r. rząd hiszpański ogłosił plan promowania naziemnej telewizji cyfrowej, który zakładał: modyfikację planu technicznego ws. DTT, która nastąpiła 30.07.2005; został on przyjęty przez Radę Ministrów 7.09.2007 r., przydzielenie więcej widma dla istniejących operatorów i wprowadzenie nowego operatora DTT (uzgodnienie Rady Ministrów z 25.11.2005), zmiany w planie technicznym daty wyłączenia nadawania analogowego z 2012 r. na 3 kwietnia 2010 r., ustanowiono Komisję ds. monitorowania procesu przejścia na nadawanie cyfrowe. Nowy plan techniczny ws. DTT: przyjęty w lipcu 2005 r., przesuwa datę wyłączenia nadawania analogowego z 2012 r. na 2010 r., ustanawia dwa scenariusze: podczas okresu przejściowego i po wyłączeniu nadawania analogowego, wprowadza nowe usługi TV oraz przewiduje rozwój jakości HD, nakłada na nadawców obowiązek pokrycia: 98% dla narodowych i regionalnych nadawców publicznych, 96% dla narodowych nadawców komercyjnych, po wyłączeniu nadawania analogowego wprowadza: 1 multipleks dla telewizji ruchomej, 6 multipleksów dla narodowych prywatnych nadawców, 2 multipleksy dla narodowego nadawcę publicznego, 2 multipleksy dla regionalnych nadawców 3
(publicznego i komercyjnych) dla kaŝdego okręgu autonomicznego, 1 multipleks dla lokalnych telewizji (291 lokalnych obszarów), dzieli Hiszpanię na 90 obszarów zwanych Transition Projects, przewiduje 3 fazy przejścia: przed 30.06.2009: wyłączenie w 32 Transition Projects (0,5 mln mieszkańców), przed 31.12.2009: wyłączenie w 25 Transition Projects (0,5-0,7 mln mieszkańców), przed 3.04.2010: wyłączenie w 33 Transitional Projects (pow. 0,7 mln mieszkańców). Aktualnie w Hiszpanii: pokrycie ludnościowe DTT wynosi 93,52% (najwyŝsze w UE), sprzedano ponad 18 mln dekoderów, efektywne podłączenie do DTT ma więcej niŝ 67% gospodarstw domowych, zostało zaadaptowane 65,6% budynków, które wymagały modyfikacji instalacji antenowych, co oznacza, Ŝe ponad 92% budynków moŝe odbierać DTT, podłączenia do innych platform (kablowej, satelitarnej, IPTV) wynosi ponad 76,6%, bezpośredni udział DTT wynosi 26,2 %, udział telewizji analogowej wynosi 52,5 %. Cały zakres 790-862 MHz został przeznaczony dla telewizji cyfrowej. Prezentacje powyŝszych wystąpień dołączone są do sprawozdania. B.2. Wizje przemysłu 5. DigitalEurope DigitalEurope jest stowarzyszeniem europejskim reprezentującym dostawców technologii ICT i elektroniki uŝytkowej. Członkiem stowarzyszenia jest 61 głównych przedsiębiorstw międzynarodowych i 39 narodowych związków z 28 krajów europejskich. Przedstawiając kwestie związane z rozwojem telewizji cyfrowej w Europie (głównie we Francji) oraz ze sprzętem do odbioru telewizji cyfrowej, p. Jean-Pierre Lacotte reprezentant DigitalEurope, wykazał, Ŝe istnieje duŝe zainteresowanie telewizją wysokiej rozdzielczości HD. Problemem jest tzw. HD content gap czyli róŝnica pomiędzy ilością odbiorników HD a oferowaną treścią jakości HD docierają do gospodarstw domowych. 6. Alcatel 4
Przedstawiciel Alcatela, dr Cengiz Evci, w swojej prezentacji odniósł się głównie do organizacji zakresu częstotliwości 790-862 MHz, wyników WRC-07 oraz prac CEPT i Komisji Europejskiej. W konkluzji jego wystąpienia moŝna znaleźć następujące postulaty: zakres ten powinien być udostępniony dla operatorów ruchomych w celu świadczenia usług, w tym szerokopasmowych, głównie na terenach słabo zaludnionych, ale równieŝ w celu poprawy pokrycia na terenach zurbanizowanych, konieczna jest harmonizacja tego zakresu dla świadczenia usług szerokopasmowych w Europie, preferowane jest wykorzystanie FDD, który jest bardziej kompatybilny z sąsiadującymi kanałami radiodyfuzyjnymi, kluczowymi problemami są tzw. safe guard 0-2 MHz pomiędzy nadawcami a operatorami komórkowymi oraz wybór maski BEM, zakres ten po 2012 r. będzie wykorzystywany przez technologie UMTS/HSPA lub LTE, niezbędna jest szybka decyzja dot. zakresu 790-862 MHz. 7. Ericsson Głównym motywem wystąpienia przedstawiciela Ericssona, p. Hansa Hoglunda, był dostęp szerokopasmowy. Jest on w wielu krajach priorytetem rządowym (przykłady Australii, Wielkiej Brytanii, USA). Obecny stan dostępu szerokopasmowego: średnia prędkość 2-3 Mbps, ruchomy (pociągi, autobusy, samochody) i stacjonarny, pokrycie praktycznie wszędzie, największa penetracja w Portugalii. W 2014 r. przewiduje się 2,8 mld uŝytkowników wykorzystujących róŝne technologie. Szybkość wzrośnie (późniejsze LTE) do 1Gbps, z obecnych 21/28/42 Mbps w technologii HSPA Evolution. Zwrócił ponadto uwagę na potrzebę harmonizacji widma, nie tylko pasma 800 MHz, które jest bardzo istotne ze wzglęądu na właściwości propagacyjne, ale równieŝ 1800 MHz oraz 2,6 GHz. 8. Motorola Przedstawiciel Motorola p. Jeppe Jensen skupił się na kwestii zagwarantowania widma częstotliwości dla łączności bezpieczeństwa publicznego. Sektor bezpieczeństwa publicznego wykorzystuje obecnie 0,9% widma i widzi potrzebę dedykowania widma dla bezpieczeństwa publicznego, aby zapewnić powodzenie operacji. Sektor bezpieczeństwa publicznego widzi równieŝ potrzebę wykorzystania narzędzi o duŝej przepływności w celu poprawienia moŝliwości systemów. Aktualnie dostępność widma dla sektora bezpieczeństwa publicznego jest analizowana i z tego powodu nie jest jasna. Sektor zwraca się więc do administracji rządowych, aby podjęły konieczne kroki w celu osiągnięcia sytuacji, w której usługi szerokopasmowe dla sektora bezpieczeństwa publicznego będą zaplanowane zgodnie z jego potrzebami. Wymagania te dotyczą zakresu 380-430 MHz oraz w przyszłości poniŝej 1 GHz. 9. Nokia 5
Przedstawiciel Nokii, p. Michael Krumpe, był kolejnym rzecznikiem korzyści płynących z wykorzystania pasma 800 MHz dla usług świadczonych w łączności ruchomej. Stwierdził, Ŝe jest ono bardzo cenne z uwagi na właściwości propagacyjne, a przez to doskonałe do pokrycia terenów słabo zurbanizowanych i zapewnienia łączności wewnątrz budynków. Przez to stanowiłoby istotny czynnik w likwidacji wykluczenia cyfrowego. Wskazał na kraje, które juŝ podjęły decyzję co do przeznaczenia pasma 800 MHz dla łączności ruchomej (Finlandia, Francja, Szwecja, Szwajcaria, Niemcy, Słowenia, Wielka Brytania). Stwierdził, Ŝe z korzyścią byłoby, gdyby kraje europejskie podeszły do kwestii przeznaczenia pasma 800 MHz w sposób zharmonizowany, w celu zapewnienia maksymalnej efektywności jego wykorzystania. 10. Cisco Przedstawiciel Cisco, p. Luis Martins, przedstawił potencjalne moŝliwości techniczne rozwoju usług szerokopasmowych. Dokonał równieŝ porównania ilości dywidendy cyfrowej w róŝnych krajach europejskich 72 MHz we Francji, 100 MHz w Szwajcarii, 128 MHz w Wielkiej Brytanii, 149 MHz w Szwecji, 189 MHz w Finlandii oraz 458 MHz (?!) w Norwegii. Przedstawił podobnie jak przedmówcy korzyści wynikające z zastosowania pasma 800 MHz dla łączności ruchomej, w szczególności dla usług szerokopasmowych. Prezentacje powyŝszych wystąpień dołączone są do sprawozdania. B.3. Wystąpienia portugalskich operatorów i nadawców 11. Operatorzy mobilni Swoje prezentacje (w j. portugalskim) przedstawiły firmy Sonaecom, TMN oraz Vodafone. Ogólny przekaz tych prezentacji sprowadzał się do: poinformowania o dobrej sytuacji w Portugalii w zakresie łączności ruchomej (Sonaecom odnotował 64% wzrost uŝytkowników od roku 2007 do chwili obecnej), potrzebę większej ilości widma dla broadbandu, konieczność stosowania nowych i lepszych technologii (wzrasta efektywność wykorzystania widma), potrzebę harmonizacji zakresu 790-862 MHz. 12. Operator platformy TDT Przedstawiciel TDT podsumował sytuację związaną z cyfryzacją telewizji w Europie oraz informację o przebiegu procesu cyfryzacji w Portugalii (prezentacja w j. portugalskim). Portugalia zamierza wyłączyć nadawanie analogowe 26.04.2012 r. w trzech etapach począwszy, od 1 kwietnia 2009 r. Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe Polska wraz Irlandią przedstawiane są jako jedyne kraje w Europie, które zamierzają wyłączyć, wg oficjalnych informacji, nadawanie analogowe w 2015 r. 6
13. Nadawcy telewizyjni Prezentacje portugalskich nadawców telewizyjnych (RTP, SIC, TVI) dotyczyły m.in.: przedstawienia sytuacji częstotliwościowej zgodnie z ustaleniami WRC-07, konieczności nadawania w jakości HD, korzyści z telewizji ruchomej, przykładów jak niektóre kraje podchodzą do dywidendy cyfrowej. Wszystkie prezentacje dostępne są na stronie internetowej http://www.anacom.pt/render.jsp?contentid=924579 Wnioski Z przedstawionej dyskusji wyłania się najwaŝniejszy wniosek dotyczący europejskiej harmonizacji zakresu 790-862 MHz i ogólnoeuropejskiego jednolitego przeznaczenia tego zakresu dla słuŝby ruchomej w systemach komórkowych 4 generacji (LTE Evolution). Polska powinna podtrzymywać swoje, prezentowane konsekwentnie począwszy od Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej WRC-07 stanowisko wspierające w tym zakresie oraz aktualnie istotnie włączyć się w prace nad opracowaniem warunków badania kompatybilności między słuŝbą ruchomą, która będzie uruchomiona w tym zakresie, a urządzeniami działającymi w innych słuŝbach, w nienaleŝących do Unii Europejskiej krajach sąsiadujących z Polską. 7