Zasady jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni Cyberprzestrzeń? "Cyberprzestrzeń. Mimowolna halucynacja doświadczana każdego dnia [...] Graficzny obraz danych, wyabstrahowanych z banków każdego komputera ludzkiej domeny. Niewyobrażalna złożoność. Linie światła sięgającego nie-przestrzeni umysłu, roje i konstelacje danych. Jak światła miasta, milknące w oddali... Neuromancer, W. Gibson, 1984 obecnie: platforma wymiany treści obszar interakcji użytkowników Internetu Internet - próby definicji definicja prawna? BRAK ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U.2002.144.1204) Art. 1. 3) system teleinformatyczny - zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania ( ) Prawo telekomunikacyjne (Dz.U.2001.852.73) Art. 1. 35) sieć telekomunikacyjna - systemy transmisyjne oraz urządzenia komutacyjne lub przekierowujące ( ) definicja prawnicza? Internet, an international network of interconnected computers that enables millions of people to communicate with one another in "cyberspace. Reno v. American Civil Liberties Union (U.S. Supreme Court, 96-511, 1997) The Internet is a global electronic network, consisting of smaller, interconnected networks, which allows millions of computers to exchange information over telephone wires, dedicated data cables, and wireless links. U.S. vs. Microsoft (D. C. Columbia, 1998) Definicje językowe Publicly accessible computer network connecting many smaller networks from around the world. Britannica Concise Encyclopedia INTERNET [ang. International net] - globalna sieć komputerowa oparta na tzw. protokole komunikacyjnym TCP/IP; największa sieć komputerowa na świecie, składa się z wielu tysięcy mniejszych sieci; powszechnie wykorzystywana przez użytkowników komputerów, zwłaszcza: dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 1
do wyszukiwania i pozyskiwania informacji i programów z zasobów dostępnych w sieci ( ) do przesyłania poczty elektronicznej ( ) do przesyłania przedstawionych w postaci cyfrowej obrazów, sekwencji filmowych i zapisów dźwięku Nowa Encyklopedia Powszechna PWN Czy w cyberprzestrzeni obowiązują terytorialne prawa? TAK, chociaż przedstawiane bywały zdania odmienne: Technooptymizm John Perry Barlow; Deklaracja Niepodległości Cyberprzestrzeni (1996) Rządy Świata Przemysłu: O, wy zmęczone giganty z ciała i stali. Przybywam z Cyberprzestrzeni, nowej ojczyzny Umysłu. W imieniu przyszłości żądam, byście - jako związani z przeszłością - zostawili nas w spokoju. Nie jesteście wśród nas mile widzianymi gośćmi. Nie posiadacie żadnej władzy tu, gdzie się gromadzimy. ( ) Cyberprzestrzeń nie leży w zasięgu waszych granic. Cyberprzestrzeń jest aktem natury, która wzrasta poprzez nasze zbiorowe działania. ( )Wasze prawne pojęcia własności, wolności słowa, tożsamości, ruchu i kontekstu nie mają zastosowania do naszej sytuacji. Wszystkie oparte są na zjawiskach świata materialnego. Tymczasem tu nie istnieje materia. ( )W Chinach, Niemczech, Francji, Rosji, Singapurze, Włoszech i w Stanach Zjednoczonych próbujecie pokonać wirusa wolności, wznosząc strażnice na granicach Cyberprzestrzeni. Mogą one zatrzymać zarazę na jakiś czas, ale nie znajdą zastosowania w świecie, który zostanie niebawem zwyciężony przez niosące bity media. ( )Zbudujemy cywilizację Umysłu w Cyberprzestrzeni. Oby był on bardziej ludzki od świata, który stworzyły wasze rządy. Tłum.: J. Staniszewski. Jak wyznaczane są tradycyjne granice władzy państw? Poprzez sprawowanie ich kompetencji takich jak wyłączność władztwa wobec własnego terytorium i obywateli, zupełność władztwa, tj. np.: wykonywanie polityki zagranicznej, decydowanie o wojnie i pokoju, swobodne uznawanie państw i rządów, decyzje dotyczące nawiązywania stosunków dyplomatycznych, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych Dwa aspekty władzy państwowej: dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 2
w wymiarze materialnym organizowanie życia społecznego tj. władztwo państwa w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. w wymiarze formalnym - stanowienie norm prawa, koniecznych dla organizowania danej dziedziny społecznej i zabezpieczenia ich wykonywania (egzekucji norm). ten aspekt działalności państwowej opisywany jest terminem wykonywania jurysdykcji. Wykonywanie jurysdykcji co do zasady na własnym terytorium poza własnym terytorium - w przestrzeniach politycznie zorganizowanych tj. na terytoriach innych państw na obszarach wspólnych; tzw. przestrzeniach międzynarodowych (morze pełne, Antarktyka, przestrzeń kosmiczna) ALE tytuł do wykonywania kompetencji w tych przestrzeniach w każdym przypadku wynikać musi z prawa międzynarodowego Wykonywanie kompetencji państwowych poza własnym terytorium rodzi konflikt kompetencji - potrzebne są zasady go eliminujące. podstawowy zbiór zasad wykonywania jurysdykcji: zasada terytorialności (zasada jurysdykcji terytorialnej) zasada skutku zasada personalna zasada ochronna (zasada jurysdykcji skutkowej) (zasada jurysdykcji personalnej) (zasada jurysdykcji ochronnej) zasada uniwersalizmu (zasada jurysdykcji powszechnej) zasada terytorialności (zasada jurysdykcji terytorialnej) zasada terytorialności (zasada jurysdykcji terytorialnej) Jeśli osoba, rzecz lub zdarzenie znajduje się lub ma miejsce w granicach państwa, to państwo to ma uprawnienie do uregulowania prawem statusu tych osób i rzeczy oraz biegu takich zdarzeń. zasada pierwotna, podstawowa podstawa wszelkiej aktywności normodawczej w przestrzeni terytorium państwowego wszelkie ograniczenia tej aktywności muszą być przewidziane prawem międzynarodowym dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 3
art. 6 2 KK: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany art. 5 KK: Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. zasada skutku (zasada jurysdykcji skutkowej) pozostająca w związku z zasadą terytorialności (zwana także zasadą terytorialności obiektywnej) dotyczy zdarzeń zachodzących poza terytorium państwa, jeśli wywołują one lub mają na celu wywołać na jego terytorium poważne następstwa poddanie pewnych zdarzeń zewnętrznych ustawodawstwu państwa np. wykonywanie jurysdykcji karnej wobec sprawców transgranicznych przestępstw, a więc czynów popełnionych poza państwowym terytorium, lecz wywołującym w jego przestrzeni poważne następstwa (akademicki przykład zabójstwa przez granicę państwową) art. 6 2 KK: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, ( ) gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. zasada personalna (zasada jurysdykcji personalnej) Wykonywanie jurysdykcji wobec własnych obywateli, przebywających za granicą, dotyczy zarówno osób tam zamieszkujących, jak i czasowo przebywających tzw. jurysdykcja personalna czynna tu: akty opieki dyplomatycznej, stosowanie ustaw karnych wobec osób naruszających je, a uchodzących z kraju przed wymiarem sprawiedliwości skuteczność wykonywania tej jurysdykcji warunkują w zasadniczym stopniu umowy ekstradycyjne Art. 109. KK Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą. Art. 111. 1. KK Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia. tzw. wymóg podwójnej karalności zasada personalna (zasada jurysdykcji personalnej) Przyjętym wariantem jest objęcie prawem krajowym (zwł. prawem karnym) zdarzeń poza granicami kraju, wywołanych przez podmiot zagraniczny, skutkujących szkodą obywatela państwa forum; tzw. jurysdykcja personalna bierna jej stosowanie w przeszłości było rzadkie (przyczyny dyplomatyczne i moralne) dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 4
przekonanie o racjonalności jej stosowania narasta (polityka antyterrorystyczna) art. 110 1 KK: Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom ( ), obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej ( ). zasada ochronna (zasada jurysdykcji ochronnej) Zasada jurysdykcji ochronnej wyraża potrzebę karania przez państwo czynów popełnionych poza jego terytorium dlatego, że czuje się ono nimi zagrożone. Dotyczy pewnych zachowań osób, nie będących obywatelami państwa, podejmowanych poza jego terytorium, jeśli są skierowane przeciwko bezpieczeństwu tego państwa lub przeciwko określonej kategorii innych jego interesów. wąska grupa przestępstw: przeciwko bezpieczeństwu państwa stanowiących zagrożenie dla wykonywania funkcji rządzenia Art. 110. 1. KK Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej ( ). zasada uniwersalizmu (zasada jurysdykcji powszechnej) państwo ma tytuł do przyjmowania ustaw przewidujących penalizację pewnych kategorii czynów uznanych w obrębie społeczności międzynarodowej za ścigane w jej interesie ścigany jest każdy sprawca takich naruszeń, niezależnie od miejsca popełnienia czynu, np.: akty piractwa, handlu niewolnikami, ataki na statki powietrzne i akty ich uprowadzania, akty ludobójstwa i zbrodnie wojenne, pewne akty terrorystyczne Art. 113. KK Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych. dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 5
wykonywanie jurysdykcji na obszarach wolnych (wspólnych) podstawą wykonywania jurysdykcji jest szeroko rozumiana narodowość na Antarktyce - kryterium stanowi przynależność bazy na morzu otwartym - przynależność do państwa bandery ( prawo flagi ) w przestrzeni kosmicznej - państwo rejestracji (bandery) statku kosmicznego Wykonywanie jurysdykcji w Internecie o zasada jurysdykcji terytorialnej? NIE Przypomnijmy: państwo jest uprawnione do działania w swoich granicach terytorialnych brak fizycznych granic działania wywołują skutki lub dzieją się, w więcej niż jednym miejscu jednocześnie (w zakresie wielu jurysdykcji krajowych) niecelowa jest próba dopasowania zachowań wszystkich użytkowników Internetu do jednego systemu prawnego zastosowanie tej zasady wymagałoby jej znacznej modyfikacji: szczegółowego nazwania podmiotów, do których miałaby zastosowanie warunków jej zastosowania o zasada jurysdykcji skutkowej? NIE Przypomnijmy: państwo jest uprawnione do wykonywania jurysdykcji wobec działań skutkujących na jego terytorium jej aplikowanie niesie ze sobą wiele niebezpieczeństw następstwa zachowań w cyberprzestrzeni są bezpośrednio odczuwalne na terytorium każdego z państw sam fakt udostępnienia danych treści na terytorium państwa nie może rodzić tak daleko idących uprawnień państwa, jak narzucanie ich twórcom własnych regulacji prawnych następstwem takiej praktyki byłaby całkowita niepewność prawna 1999 Anty-cybersquatting consumer protection act Kontrowersyjne decyzje, kształtujące sytuacje podmiotów zagranicznych, zapadały jak dotąd przede wszystkim w sprawach dotyczących rejestracji domen internetowych w oparciu o amerykańską ustawę o ochronie konsumentów przed bezprawnym wykorzystaniem nazw domenowych (Anticybersquatting Consumer Protection Act; ACPA) z 1999 r. W myśl jej przepisów właściciel znaku dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 6
towarowego może wystąpić z powództwem rzeczowym przeciwko rzekomemu naruszycielowi praw do znaku w miejscu, gdzie znajduje się rejestr domenowy, w którym zarejestrowano domenę, stanowiącą naruszenie jego praw (Sekcja 3002 pkt. (a) podpunkt (d)2 ACPA). Jako że trzy najpopularniejsze domeny najwyższego stopnia TLD (.com,.net i.org), są rejestrowane w stanie Wirginia, każdy użytkownik nazwy domenowej najwyższego stopnia o tym rozszerzeniu może zostać wezwany przed ów sąd. W myśl przepisów ACPA dopuszczalne jest powództwo rzeczowe w sprawie samej nazwy domenowej, czego konsekwencją jest traktowanie właścicieli tych domen jako nieobecnych właścicieli rzeczy ruchomej znajdującej się na terytorium stanu Wirginia. Pierwsza amerykańska decyzja sądu apelacyjnego oparta o ów zapis dotyczyła powództwa brytyjskiej firmy Harrods w sprawie sześćdziesięciu nazw domenowych, zawierających słowo Harrods (Harrods Ltd. v. Sixty Internet Domain Names: harrodsargentina.com et al. (2002), 302, F.3d 214, (4th Cir. 2002)). Sąd Apelacyjny Czwartego Okręgu utrzymał w mocy decyzję sądu I instancji, nakazującą przekazanie 54 nazw domenowych podmiotowi brytyjskiemu. 2010 sprawa botnet u Waledac (Microsoft Corporation v. John Does 1 27, 1_10CV156 (LMBIJFA) Firma Microsoft 22 lutego 2010 r. odniosła bezprecedensowe zwycięstwo w walce ze spamem, uzyskując nakaz sądowy zablokowania 273 witryn ze złośliwym oprogramowaniem, tworzącym sieć botnet Waledac. Powództwo przeciwko anonimowym pozwanym obejmowało roszczenie usunięcia z rejestru nazw domenowych, prowadzonego przez amerykańską firmę VeriSign z siedzibą w stanie Wirginia, adresów 273 przedmiotowych witryn. Sąd Apelacyjny stanu Wirginia przychylił się do stanowiska powoda i nakazał VeriSign usunięcie nazw z prowadzonego rejestru. To precedensowe orzeczenie tworzy nową rzeczywistość prawną. Oto operatorzy rejestrów rodzajowych nazw domenowych najwyższego stopnia (generic Top Level Domains, gtlds) w większości amerykańskie podmioty prawa prywatnego, zarządzające sposobem wykorzystania rozszerzeń domenowych.com,.org czy.net wykonując decyzje sądów Stanów Zjednoczonych, jednostronnie kształtują sytuację podmiotów zagranicznych. Rejestrujący witryny np. w domenie.com, fizycznie rezydujący czy prowadzący swoją działalność w dowolnym miejscu na świecie, poddani są decyzjom sądów stanu Wirginia, bez gwarancji udziału w postępowaniu sądowym, decydującym o ich elektronicznej egzystencji. 1997 jurysdykcja skutkowa w USA oświadczenie Prokuratora Generalnego Stanu Minnesota: Ostrzeżenie wszystkich użytkowników Internetu i dostawców usług internetowych zastosowanie jurysdykcji stanowej wobec każdego, kto przekazuje informacje przez Internet wiedząc, że informacje te będą dostępne w Minnesocie 1997 Minnesota v. Granite Gates Resorts; 568 N.W.2d 715 (Minn. Ct. App. 1997) zasady prawa stanu Minnesota znajdują zastosowanie również dla czynności podejmowanych przy użyciu Internetu. Osoby fizyczne i prawne poza stanem, które rozpowszechniają informacje w Minnesocie za pośrednictwem Internetu i powodują powstanie skutku przestępnego w Minnesocie podlegają stanowym ustawom karnym i cywilnym. dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 7
zamiar oskarżonych, aby skryć się za Internetem i twierdzić, że nie wysłali żadnej poczty elektronicznej do ani z Minnesoty i nigdy nie reklamowali się w Minnesocie nie jest wystarczającym argumentem w dobie cyberprzestrzeni 1996 Stany Zjednoczone v. Thomas; 74 F.3d 701 (6th Cir. 1996) skutki działania przestępnego oskarżonych dotarły do zachodniego okręgu Tennessee i to ten okręg upoważniony był do odpowiedniej oceny zaistniałych zdarzeń. o zasada jurysdykcji personalnej czynnej? TAK Przypomnijmy: państwo jest uprawnione do wykonywania jurysdykcji wobec wszystkich swoich obywateli pozwala na względnie pewne określenie praw i obowiązków każdego z uczestników elektronicznego obrotu, jednocześnie poddając go reżimowi mu znanemu i bliskiemu, kulturowo i geograficznie ułatwia też oszacowanie ryzyka związanego z obecnością w cyberprzestrzeni niezbędne uzupełnienie jej o dodatkowe ustalenia dotyczące rozwiązywania kolizji norm i systemów o zasada jurysdykcji personalnej biernej? NIE Przypomnijmy: oparcie wykonywania jurysdykcji o narodowość ofiary zasada chętnie powoływana w sprawach dotyczących Internetu ALE rodzi niepewność prawa zgoda na jej stosowanie rodzi daleko idące i nieprzewidywalne konsekwencje poddaje użytkowników pod osąd niezliczonej ilości i kategorii regulacji Przykłady stosowania: LICRA przeciwko Yahoo! Inc., 2000 o ile prawdą jest, że strona internetowa "Yahoo! Auctions" skierowana jest głównie do odwiedzających znajdujących się w Stanach Zjednoczonych ( ) nie można tego samego powiedzieć o aukcji obiektów będących symbolami ideologii nazistowskiej, które mogą być przedmiotem zainteresowania każdego; Jak i prawdą jest, że zwykłe pokazanie takowych obiektów na terenie Francji stanowi naruszenie Artykułu R645-1 Kodeksu Karnego i jako takie stanowi zagrożenie dla wewnętrznego porządku publicznego; Oraz, dodatkowo, pokazanie owo wyraźnie powoduje powstanie szkody u skarżących organizacji, które mają podstawy aby domagać się ich wynagrodzenia i naprawienia; dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 8
Podczas gdy Yahoo! pozostaje świadome faktu skierowania swoich działań do podmiotów francuskich, ponieważ dokonując połączenia ze stronami aukcji z terminali znajdujących się we Francji przekazuje ono ogłoszenia reklamowe w języku francuskim; ( ) niniejszym ustanowione zostało wystarczające połączenie dla uznania istnienia związku z Francją, które pozwala naszym sądom uznać się za całkowicie kompetentne do rozstrzygania w powierzonej im kwestii. 1997 Zippo Manufacturing Co. v. Zippo Dot Co. Inc.; 952 F.Supp. 1119 (E. D. Penn., 1997) w wyniku analizy dostępnych spraw i materiałów sąd uznał że prawdopodobieństwo, iż jurysdykcja personalna może być wykonywana w zgodzie z obowiązującym prawem jest wprost proporcjonalne do natury i jakości działalności gospodarczej, jaką podmiot prowadzi za pośrednictwem Internetu. W jednym krańcu spektrum znajduje się sytuacja, w której pozwany ewidentnie prowadzi interesy na forum wykorzystując w tym celu Internet. Jeżeli pozwany zawiera umowę z podmiotem podlegającym obcej jurysdykcji, która to umowa obejmuje obowiązek ciągłego przekazywania danych elektronicznych przez Internet, wykonywanie jurysdykcji personalnej jest jak najbardziej uzasadnione (U.S. v. Thomas). Po drugiej stronie spektrum znajduje się sytuacja, w której pozwany jedynie umieścił na swojej stronie internetowej informacje, które za jej pośrednictwem dostępne są użytkownikom Internetu na całym świecie. Strona pasywna, która nie służy niczemu więcej jak udostępnianiu informacji tym, którzy są nimi zainteresowani, nie stanowi podstawy dla wykonywania jurysdykcji personalnej nad jej właścicielem (Minnesota v. Granite Gate Resorts). Obszar pomiędzy tymi skrajnymi sytuacjami obejmuje strony interaktywne, gdzie użytkownik może wymieniać informacje z komputerem na którym znajduje się strona. W tych sytuacjach wykonywanie jurysdykcji personalnej uwarunkowane jest wynikami analizy poziomu interaktywności i natury komercyjnej wymiany informacji dokonywanej za pośrednictwem strony. o zasada jurysdykcji ochronnej? TAK Przypomnijmy: uprawnione do wykonywania jurysdykcji będą te państwa, dla których działania prowadzone w cyberprzestrzeni stanowią bezpośrednie zagrożenie, czy w które bezpośrednio wymierzone są treści stron internetowych. jedynie skuteczna wobec nowych możliwości działania naruszycieli (hacking, podsłuch internetowy, cracking, sabotaż komputerowy) wymaga współpracy policyjnej i ekstradycyjnej potrzeba zdefiniowania cyberprzestępstw i cyberterroryzmu o zasada jurysdykcji powszechnej? raczej TAK nie wymaga dalszych uzgodnień pomiędzy państwami w sieci jest wiele desygnatów przestępstw jej podległych dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 9
wobec tych przejawów zasadne będzie jej stosowanie zastosowanie praktyczne: por. np.: www.redwatch.info/sites/redwatch.htm Cyberprzestrzeń czwartą przestrzenią międzynarodową? podstawą wykonywania jurysdykcji jest szeroko rozumiana narodowość na Antarktyce - kryterium stanowi przynależność bazy na morzu otwartym - przynależność do państwa bandery ( prawo flagi ) w przestrzeni kosmicznej - państwo rejestracji (bandery) statku kosmicznego nośnik narodowości w cyberprzestrzeni? Problem własności elementów sieci światowej większość infrastruktury Internetu jest własnością operatorów telekomunikacyjnych analogia do transportu drogą morską czy można żądać od prywatnych firm wykorzystywania ich prywatnej własności w interesie publicznym i czy Internet lub jego części mogłyby zostać uznane za res communis omnium obecny stan rzeczy to obraz zastany, wynikowy, nie wynik świadomych decyzji społeczności międzynarodowej jego jedyną przyczyną jest geneza rozwoju i sukcesu Internetu to co stanowiło własność rządu USA, stało się podstawą dla rozwoju sieci globalnej, międzynarodowej Jurysdykcja w sieci podsumowanie Istniejący zbiór zasad okazuje się niewystarczający. Jak poznać granice kompetencji państw w cyberprzestrzeni? Interpretacja istniejących zasad? (monizm) Określenie nowych, odrębnych ram współpracy, specyficznych dla cyberprzestrzeni? (dualizm) prawo Internetu sensu stricto prawna regulacja infrastruktury Internetu prawo Internetu sensu largo regulacje obejmujące nie tylko infrastrukturę, ale także zagadnienia dotyczące aspektów prawnych, ekonomicznych, rozwojowych i socjokulturalnych związanych z wykorzystaniem sieci globalnej. dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 10
Międzynarodowe prawo Internetu zakres i perspektywy międzynarodowe prawo Internetu - obszar łączący krajowe i ponadnarodowe wysiłki ze zbiegu wszystkich gałęzi prawa, związany ściśle z zagadnieniami technicznej struktury sieci globalnej. Prawne podstawy zarządzania Internetem. dr Joanna Kulesza, Międzynarodowe prawo Internetu, www.wpia.uni.lodz.pl/mpi Strona 11