Streptococcus pneumoniae Bakteria Streptococcus pneumoniae jest Gram (+) dwoinką i należy do najgroźniejszych bateryjnych patogenów człowieka. Odpowiedzialna jest za szereg chorób inwazyjnych o wysokiej śmiertelności oraz wielu trwałych powikłaniach. Do najważniejszych należą posocznica, zapalnie opon mózgowo rdzeniowych i zapalenie płuc. Stanowi najczęstszą etiologię ostrego zapalenia ucha środkowego i zatok. Najbardziej podatnymi grupami na zakażenia są dzieci poniżej 2 r. ż i dorośli powyżej 65 r. ż. Różnice antygenowe bakterii są efektem różnego składu chemicznego polisacharydów otoczkowych. Pozwala to na identyfikację 93 serotypów tej bakterii. Za większość przypadków chorób inwazyjnych u dzieci odpowiada zaledwie kilkanaście serotypów otoczkowych pneumokoka. Otoczka wielocukrowa uznawana jest za pierwszy czynnik zjadliwości bakterii. Nie dopuszcza ona przeciwciał oraz białek dopełniacza do błony komórkowej bakterii. Drugim czynnikiem zjadliwości S.pneumoniae jest proteaza IgA. Enzym ten ułatwia kolonizację jamy nosowo-gardłowej. Epidemiologia: Bakteria S. pneumoniae wyposażona w oba czynniki zjadliwości, które pozwalają na wniknięcie do organizmu człowieka oraz oszukanie układu immunologicznego, kolonizuje błony śluzowe, penetruje komórki nabłonka, wywołuje zmiany patologiczne i zakażenia ogólne w postaci posocznicy, a także zakażeń ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Nosicielami bakterii S.pneumoniae są ludzie. Nosicielstwo dotyczy około 5-10% zdrowych dorosłych i ok. 20-60% zdrowych dzieci. Na częstość nosicielstwa ma wpływ wiele czynników takich jak: wiek, pora roku, zakażenia wirusowe dróg oddechowych, pobyty w żłobkach, przedszkolach czy domach dziecka. Uważa się, że stan bezobjawowego nosicielstwa jest wynikiem zachowania równowagi pomiędzy naturalną odpornością organizmu a zjadliwością drobnoustroju. Zaburzenie tej równowagi np. w wyniku infekcji wirusowej może prowadzić do rozwoju zakażenia. Nosicielstwo w jamie nosowogardłowej powoduje rozprzestrzenianie się zakażenia do innych miejsc np. zatok, uszu oraz krwi. Kolonizacja jest wyższa u małych dzieci. Przenoszenie drobnoustroju następuje prawdopodobnie drogą kropelkową. Okres 1
zakażalności jest nieznany i prawdopodobnie trwa on dotąd, dopóki bakteria pozostaje w wydzielinach dróg oddechowych. Sytuacje dodatkowo pogarsza jej globalne rozprzestrzenianie się i nabycie przez pneumokoki oporności na antybiotyki między innymi na penicylinę. Fakt ten wpłynął na zwiększoną umieralność z powodu zakażenia pneumokokowego. W przypadku zastosowania efektywnego leczenia przeciwbakteryjnego drobnoustrój pozostaje w organizmie chorego przez okres 24 godzin. W krajach w których wprowadzono obowiązkowe szczepienia przeciw pneumokokom, znacznie spadła liczba najcięższych postaci choroby pneumokokowej, takich jak posocznica lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zmniejszyła się też zapadalność na zapalenie płuc i ostre zapalenie ucha. 10-letnie obserwacje ujawniły ponadto zjawisko nazywane efektem populacyjnym: jedno zaszczepienie dziecko powoduje ochronę dwóch niezaszczepionych osób (np. rodzeństwa, rodziców czy dziadków) ze względu na ograniczenie nosicielstwa bakterii. Szczepienia: Najskuteczniejszą metodą zapobiegania inwazyjnej chorobie pneumokokowej wśród dzieci jest szczepienie. W Programie Szczepień Ochronnych na rok 2016 obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym obejmuje dzieci z następujących grup ryzyka: a) Dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia: po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowo rdzeniowego, zakażone HIV, po przeszczepie szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego, b) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia chorujące na: przewlekłe choroby serca, schorzenia immunologiczno hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną, asplemię wrodzoną, dysfunkcję śledziony, po splenektomii lub po leczeniu immunosupresyjnym, pierwotne zaburzenia odporności, choroby metaboliczne, w tym cukrzycę przewlekłe choroby płuc, w tym astmę 2
przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy c) dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500g. Niestety - dla pozostałych dzieci są to tak zwane szczepienia zalecane czyli niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia. Rodzice, którzy pragną uchronić swoje dzieci muszą za te szczepienia zapłacić. W obydwu obecnie dostępnych rodzajach szczepionek substancją czynną są oczyszczone wielocukry otoczkowe S. pneumoniae. Pierwsza zawiera wielocukry 23 serotypów (szczepionka 23-walentna, PPV-23) najczęściej wywołujących zakażenia u człowieka, zwłaszcza dróg oddechowych i bakteriemię. Szczepionka ta jest rekomendowana tylko o osób powyżej 2 r.ż i tylko z grup zwiększonego ryzyka. Druga szczepionka zawiera wielocukry 7,10 lub 13 serotypów (PCV-7, PCV-10, PCV-13). Do szczepionek tych należą Prevenar PCV-7 oraz Synflorix PCV-10 (zarejestrowana w marcu 2009 roku), od grudnia 2009 roku zarejestrowana została szczepionka Prevenar13 PCV-13. W przeprowadzonych a latach 2002 2004 badaniach IChP wykazano, że koniugowana 7-walentna szczepionka pokrywa w 73,1 % serotypy izolowanych szczepów wywołujących zakażenia. Wszystkie serotypy szczepów opornych na penicylinę są obecne w tej szczepionce. Ponadto przeprowadzone w Polsce badania na nosicielstwo nosogardłowe pneumokoków wykazało, że aż 84,6 tych szczepów izolowanych od dzieci uczęszczających do żłobka reprezentuje serotypy zawarte w PCV-7. Obecnie na rynku dostępna jest szczepionka Prevenar 13, (13-walenta), która chroni przed inwazyjną chorobą pneumokokową wywoływaną przez 13 możliwych serotypów. 3
Schematy stosowania szczepionek powszechnie stosowanych: Schemat stosowania szczepionki 13-walentnej PCV-13 Wiek w chwili podania Szczepienie pierwotne szczepionki 6 tygodni 6 m.ż 3 dawki w odstępie 1 miesiąca 7-11 m.ż 2 dawki w odstępie 1 miesiąca 12-23 m.ż 2 dawki w odstępie 2 miesięcy 2 5 lat 1 dawka wg. charakterystyki produktu leczniczego Prevenar 13 Szczepienie uzupełniające 1 dawka pomiędzy 11 a 15 m.ż 1 dawka w 2. roku życia (np. 12-15 m.ż Schemat stosowania szczepionki 10-walentnej PCV-10 Wiek w chwili podania Szczepienie pierwotne szczepionki 6 tygodni 6 m.ż 3 dawki w odstępie 1 miesiąca Wcześniaki urodzone po 27-36 tygodnia ciąży 3 dawki (pierwsza w wieku 2 m.ż) kolejne w odstępie co najmniej 1 miesiąca 7 11 m.ż 2 dawki w odstępnie co najmniej 1 miesiąca 12 23 m.ż 2 dawki w odstępnie co najmniej 2 miesięcy 2 5 lat 2 dawki w odstępnie co najmniej 2 miesięcy wg. charakterystyki produktu leczniczego Synflorix Szczepienie uzupełniające 1 dawka co najmniej 6 miesięcy po ostatniej (trzeciej) dawce szczepienia podstawowego 1 dawka co najmniej 6 miesięcy po ostatniej dawce szczepienia podstawowego. Podanie 3 dawki w 2. roku życia, po upływie co najmniej 2 miesięcy po ostatniej dawce 4
Podsumowanie: Szczepienie uczy układ odpornościowy dziecka walki z zagrożeniem bez konieczności przechodzenia niebezpiecznej choroby. Pneumokoki to powszechnie występujące bakterie, łatwo się przenoszą np. poprzez kichnięcie czy kaszel. Ok 20 60 % zdrowych dzieci to nosiciele pneumokoków. Zakażenie pneumokokiem rozpoczyna się najczęściej od zapalenia ucha środkowego lub innej, pozornie niegroźnej infekcji. Choroba może nagle przerodzić się w postać inwazyjną, taką jak posocznica lub zapalenie opon mózgowych. Od tego momentu rozwija się bardzo szybko i może doprowadzić do śmierci w ciągu nawet kilku godzin. U dzieci, które uda się wyleczyć, mogą wystąpić trwałe następstwa przebytego zakażenia, takie jak: uszkodzenie układu nerwowego, upośledzenie umysłowe, zaburzenia słuchu, napady padaczkowe. Szczepienia to najskuteczniejsza ochrona przeciw pneumokokom, w szczególności dla niemowląt i dzieci poniżej 2 roku życia, których układ odpornościowy nie zdążył się jeszcze w pełni ukształtować. Ponad 90% dzieci zaszczepionych przeciwko pneumokokom wytwarza odporność i tym samym jest chronione przed tymi groźnymi bakteriami. Szerokie stosowanie, często nadużywanie antybiotyków doprowadziło do wytworzenia oporności bakterii na te leki. Serotypy zawarte w szczepionce p/pneumokokom reprezentują większość serotypów inwazyjnych oraz tych opornych na penicylinę. Dzięki szczepieniom możemy uniknąć zakażeń oraz zachorowań na inwazyjną chorobę pnemokokową w wobec braku nowych skutecznych leków aktywnych wobec opornych na antybiotyki bakterii. Szczepienia przeciw pneumokokom sprawdziły się na całym świecie, tam, gdzie one są powszechne i obowiązkowe zapadalność na choroby wywołane przez pneumokoki spadła nawet o 90%. 5
Literatura: 1. H. Czaja, J. Wysocki. Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych. Wydawnictwo HELP-MED. Kraków 2012r. 2. W. Magdzik, D. Naruszewicz-Lesiuk, A. Zieliński. Wakcynologia. ά-medica press. Bielsko-Biała 2007r. 3. Program Szczepień Ochronnych na rok 2012 Opracowały: 1. mgr Daria Kowalska 2. mgr inż. Dorota Barełkowska 6