Leszek Kieniewicz 3. INSTYTUCJE WSPÓLNOT EUROPEJSKICH RADA jest głównym organem decyzyjnym i prawodawczym Wspólnot. Reprezentuje interesy państw członkowskich. Powstała w 1957 jako Rada EWG, w 1967r. przekształciła się w Radę Wspólnot Europejskich, od 1992 funkcjonuje jako Rada UE. W jej skład wchodzą przedstawiciele rządów państw członkowskich na szczeblu ministerialnym. Zmiana składu Rady dokonuje się w zależności od przedmiotu obrad. Posiedzenie ministrów spraw zagranicznych nazywane jest Radą ds. Ogólnych. Organ ten - oprócz podejmowania działań z zakresu polityki zagranicznej kieruje pracami innych rad ministerialnych, zajmuje się sprawami szczególnie skomplikowanymi lub pilnymi oraz przygotowuje spotkania szefów państw i rządów (Rady Europejskiej), odbywające się dwa razy w roku. Na czele Rady stoi przewodniczący. Funkcję tę pełnią przez 6 miesięcy kolejno, wg porządku alfabetycznego oryginalnych nazw państw, ministrowie spraw zagranicznych krajów członkowskich. Na zewnątrz Rada reprezentowana jest przez tzw. Trójkę (Sekretarz Generalny Rady ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz aktualny i przyszły przewodniczący). Siedzibą organu jest Bruksela. Do zadań Rady należy podejmowanie uchwał o różnym charakterze prawnym, koordynowanie polityki gospodarczej Wspólnot, decydowanie o sposobie sprawowania przez Komisję jej uprawnień wykonawczych i zawieranie umów międzynarodowych. Rada ma rozstrzygający głos w sprawie tzw. wydatków obligatoryjnych (na rolnictwo i politykę regionalną oraz spójności społeczno-gospodarczej). Jako organ Unii pełni także określone zadania w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Ponadto Rada mianuje członków licznych organów i instytucji Wspólnot, np. Komitetu Ekonomiczno Społecznego, Komitetu Regionów, Trybunału Obrachunkowego. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego nastąpi zmiana systemu ważenia głosów w Radzie, częściowo wyrównująca dysproporcje, które dawniej faworyzowały kraje mniejsze kosztem dużych. System ten jednak ułatwi tworzenie mniejszości blokujących decyzje. Zmianie ulegną proporcje liczby głosów, którymi dysponują poszczególne państwa członkowskie podejmując decyzje w dziedzinach, w których decyzje mogą być podejmowane większością kwalifikowaną. Największą liczbą głosów dysponować będą Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania (po 29) i Hiszpania (27). Aby decyzja podejmowana na wniosek Komisji została przyjęta, musi uzyskać co najmniej 169 głosów,,za oddanych jednocześnie przez większość członków Rady. W innych przypadkach przyjęcie decyzji wymaga 169 głosów,,za, oddanych przez co najmniej 2/3 członków Rady. Gdy decyzja ma zostać podjęta większością kwalifikowaną, każdy członek Rady może zażądać sprawdzenia, czy państwa członkowskie, których głosy składają się na daną większość reprezentują co najmniej 62% ogółu ludności UE. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, decyzja nie zostanie podjęta. Ponadto w,,deklaracji ws. poszerzenia UE określone zostało wspólne stanowisko państw członkowskich odnośnie ważenia głosów w Radzie po podpisaniu traktatów akcesyjnych przez 12 państw kandydujących. Suma głosów będzie wynosiła wówczas 354. Najwięcej głosów otrzymają Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy (po 29) oraz Hiszpania i Polska (po 27). Aby decyzja podejmowana na wniosek Komisji została przyjęta, będzie musiała uzyskać minimum 258 głosów,,za, oddanych przez większość członków. W innych przypadkach uchwały są podjęte, gdy zostanie zebranych min. 258 głosów,,za, oddanych przez min. 2/3 członków. Gdy decyzja ma zostać przyjęta przez Radę kwalifikowaną większością głosów, członek Rady może zażądać sprawdzenia, czy kraje
2 Seminarium dla nowo wybranych posłów na Sejm IV kadencji członkowskie stanowiące tę większość reprezentują min. 62% ogółu ludności UE. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, decyzja nie zostanie przyjęta. KOMISJA EUROPEJSKA jest głównym organem wykonawczym UE. W odróżnieniu od Rady reprezentuje interesy Wspólnoty Europejskiej jako całości, a jej członkowie mają status funkcjonariuszy międzynarodowych. Powstała w 1957r. jako Komisja EWG, w 1967 została przekształcona w Komisję Wspólnot Europejskich, od 1992 funkcjonuje jako Komisja Unii Europejskiej. W jej skład wchodzi obecnie 20 komisarzy (po 2 z Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch; po jednym z pozostałych krajów członkowskich). Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego w skład Komisji wejdzie po jednym przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego, zaś po akcesji 27-go państwa do UE liczba członków Komisji będzie mniejsza od liczby państw członkowskich; będą oni odtąd wybierani wg opartego o zasadę równości systemu rotacji. Członkowie Komisji mianowani są na 5-letnią kadencję na mocy porozumienia państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego. Na czele organu stoi przewodniczący, nominowany przez rządy państw członkowskich w porozumieniu z Parlamentem Europejskim. Parlament zatwierdza również skład Komisji w całości. Komisja ponosi odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem Europejskim. Siedziba Komisji znajduje się w Brukseli. Kompetencje Komisji obejmują kontrolę przestrzegania prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie, instytucje Wspólnoty oraz przedsiębiorstwa, nadzorowanie realizacji i wykonywanie postanowień Traktatów założycielskich oraz uchwał Rady. Komisja posiada monopol inicjatywy ustawodawczej, prawo do podejmowania, po konsultacji z odpowiednim organem (np. Parlamentem Europejskim, Komitetem Ekonomiczno- Społecznym), samodzielnych uchwał pozbawionych mocy wiążącej (tzn. zaleceń i opinii ), przygotowuje projekt budżetu, administruje funduszami Wspólnot, nadzoruje wysokość długu publicznego w państwach członkowskich. Komisja posiada szczególnie szeroki zakres uprawnień decyzyjnych w dziedzinie przemysłu węglowego i stali. Ponadto koordynuje i zapewnia spójność polityk wspólnotowych oraz negocjuje w imieniu Wspólnot umowy międzynarodowe. PARLAMENT EUROPEJSKI został utworzony w 1957r., obecną nazwę nosi od 1962r. W skład organu wchodzi obecnie 626 posłów, z których każdy dysponuje 1 głosem. Pułap liczby członków Parlamentu Europejskiego, który określono w Traktacie Amsterdamskim na 700, na mocy Traktatu Nicejskiego został podniesiony do 732. Początkowo parlamentarzyści wybierani byli przez parlamenty państw członkowskich, według procedury ustalonej przez każde państwo indywidualnie. W 1979r. po raz pierwszy odbyły się wybory powszechne i bezpośrednie, aczkolwiek według odrębnych krajowych ordynacji wyborczych. Kadencja Parlamentu wynosi 5 lat. Na czele stoi przewodniczący i 14 wiceprzewodniczących wybierani są na połowę kadencji. Posłowie nie zasiadają w grupach narodowych, lecz zgodnie z przynależnością do frakcji politycznych. Sesje plenarne Parlamentu Europejskiego odbywają się w Strasburgu lub w Brukseli; komisje (obecnie 18 stałych) i grupy polityczne - w Brukseli. Parlament posiada szerokie kompetencje dotyczące sfery budżetowej, w tym prawo odrzucenia i poprawiania projektu budżetu. Przewodniczący Parlamentu zatwierdza każdorazowo budżet Wspólnot. Parlament sprawuje kontrolę nad wykonaniem budżetu oraz decyduje o wydatkach nieobligatoryjnych, dotyczących m.in. polityki regionalnej, socjalnej, energetycznej, ochrony środowiska. W sferze legislacyjnej Parlament ma prawo wydawania zaleceń, opiniowania części decyzji Rady i prawo inicjatywy ustawodawczej w stosunku do Komisji (wnioskując o przedłożenie określonych propozycji uchwał). Ponadto uprawnienia Parlamentu w sferze legislacyjnej zostały rozszerzone na mocy Traktatu z Maastricht poprzez wprowadzenie tzw. procedury kodecyzji (współdecydowania), która jest stosowana przy podejmowaniu uchwał m.in. w zakresie swobodnego przepływu pracowników i wolności świadczenia pracy, swobody podejmowania
Seminarium dla nowo wybranych posłów na Sejm IV kadencji 3 działalności gospodarczej, rozwoju europejskiego wymiaru oświaty, kultury europejskiej i zachowania wspólnego dziedzictwa kulturowego, rozwoju sieci transeuropejskich oraz ochrony środowiska. Procedura rozpoczyna się w Komisji, która przedkłada Parlamentowi i Radzie propozycję uchwały. Rada, po zapoznaniu się z opinią Parlamentu, zajmuje, kwalifikowaną większością głosów, wspólne stanowisko i przekazuje je Parlamentowi wraz z uzasadnieniem. Podobnie postępuje Komisja. W ciągu 3 miesięcy Parlament może zgodzić się ze stanowiskiem Rady i Komisji lub nie podjąć żadnej decyzji. W obu tych przypadkach Rada ostatecznie uchwala dany akt. Parlament może jednak wyrazić też zamiar odrzucenia stanowiska Komisji i Rady. Wówczas informuje o tym Radę, która może zwołać posiedzenie Komitetu Pojednawczego w celu wyjaśnienia wspólnego stanowiska. Parlament może wówczas potwierdzić odrzucenie propozycji bezwzględną większością głosów i wówczas akt uważa się za nieprzyjęty albo zgłosić bezwzględną większością głosów poprawki, które Rada może zatwierdzić lub odrzucić w ciągu 3 miesięcy kwalifikowaną większością głosów. Do przyjęcia poprawek, co do których Komisja wydała opinię negatywną, konieczna jest w Radzie jednomyślność. Jeżeli Rada nie zatwierdzi danego aktu, przewodniczący Rady, w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu, zwołuje posiedzenie Komitetu Pojednawczego. Parlament kontroluje działalność Komisji, przeprowadzając coroczną debatę nad jej sprawozdaniami o funkcjonowaniu UE, ma prawo postawienia Komisji votum nieufności oraz prawo kierowania do niej interpelacji i zapytań ustnych. Parlament przyjmuje petycje od obywateli UE w sprawach ich dotyczących a wchodzących w zakres działalności Wspólnot Europejskich. W kompetencjach Parlamentu leży także mianowanie Rzecznika Praw Obywatelskich (europejskiego ombudsmana). Istnieje obowiązek uzyskania zgody Parlamentu przed przyjęciem nowych członków i zawarciem układów stowarzyszeniowych. W protokole ws. rozszerzenia Unii Europejskiej (załącznik do Traktatu Nicejskiego) określa się nowy podział mandatów w Parlamencie Europejskim oraz sposób ich kalkulacji w perspektywie rozszerzenia UE. Przy założeniu, że do końca 2003 r. zostaną podpisane traktaty akcesyjne z 12 państwami kandydującymi, liczba mandatów dla obecnych państw członkowskich wyniesie 535, zaś dla państw kandydujących 197, w tym 50 dla Polski (tyle samo, ile dla Hiszpanii). Protokół przewiduje, że nowy podział mandatów nastąpi z dniem 1.01.2004, jeżeli do tego dnia zostanie podpisany chociaż jeden nowy traktat akcesyjny. TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI został utworzony w 1951r. jako organ EWWiS, od 1957r funkcjonuje jako organ Wspólnot Europejskich. W skład Trybunału wchodzi 15 sędziów i 9 rzeczników generalnych. Sędziowie mianowani są przez Radę Unii na podstawie nominacji państw członkowskich. Kadencja trwa 6 lat, ale skład organu odnawiany jest co 3 lata (8 i 7 sędziów wymienia się na przemian). Na czele stoi przewodniczący, wybierany przez sędziów na 3 lata. Trybunał ma swoją siedzibę w Luksemburgu. Zadaniem organu jest interpretacja prawa Wspólnot, kształtowanie zasad prawnych w drodze orzecznictwa, kontrola legalności aktów prawnie wiążących przyjętych przez Parlament Europejski, Radę, Komisję i Europejski Bank Centralny. Trybunał może anulować akty, które uzna za nielegalne. W zakresie jego funkcji leży także rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi, między państwami członkowskimi a Wspólnotą, między organami Wspólnoty oraz między Wspólnotą a przedsiębiorcami i osobami fizycznymi w zakresie działalności związanej z funkcjonowaniem Wspólnot Europejskich. Trybunał wydaje opinie dotyczące porozumień międzynarodowych oraz rozpatruje apelacje od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji i decyzji Komisji dotyczących sankcji finansowych. Wyroki Trybunału mają charakter ostateczny i nie ma od nich odwołania. Jego obrady są tajne. W Traktacie Nicejskim zawarto postanowienie, na mocy którego po ratyfikacji Traktatu uchwały Trybunału będą ważne jedynie wtedy, gdy podejmie je nieparzysta liczba członków (min.11 sędziów). Sąd Pierwszej Instancji jest właściwy dla sporów pracowników Wspólnot z jej organami, Komisji z przedsiębiorstwami i organizacjami w związku z uchwałami Komisji przewidującymi ograniczenia ilościowe produkcji węgla lub stali i kontroli cen, osób fizycznych i prawnych z organami Wspólnot na tle prawa konkurencji i antydumpingu, sporów dotyczących odszkodowania na rzecz osób fizycznych i prawnych z tytułu szkód powstałych wskutek działalności instytucji lub funkcjonariuszy Wspólnot. EUROPEJSKI BANK CENTRALNY, łącznie z narodowymi bankami centralnymi tworzy Europejski System Banków Centralnych. Banki narodowe jako integralna
4 Seminarium dla nowo wybranych posłów na Sejm IV kadencji część ESBC powinny działać zgodnie z wytycznymi EBC. Podstawa funkcjonowania ESBC to niezależność od innych podmiotów politycznych i gospodarczych Istotne znaczenie ma także zasada subsydiarności, ograniczająca kompetencje szczebla wspólnotowego w stosunku do kompetencji szczebla narodowego. Główne zadania ESBC to kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej UE, utrzymywanie rezerw dewizowych krajów członkowskich i zarządzanie nimi, czuwanie nad sprawnym funkcjonowaniem systemu płatniczego UE oraz nadzorowanie instytucji kredytowych i finansowych (z wyjątkiem ubezpieczeniowych). Na czele stoi Prezes (mianowany przez Radę Europejską na wniosek Rady Unii, po konsultacji z Parlamentem), Rada Zarządzająca (Zarząd + gubernatorzy narodowych banków centralnych) oraz Zarząd. Zadaniem Rady Zarządzającej jest określanie polityki pieniężnej UE i ustalanie wysokości podstawowych stóp procentowych. Zarząd realizuje politykę określoną przez Radę. Członkowie Zarządu są nieodwołalni (z wyjątkiem sytuacji takich jak naruszenie prawa, utrata kompetencji etc; wówczas odwołać ich może tylko Trybunał Sprawiedliwości.). TRYBUNAŁ REWIDENTÓW KSIĘGOWYCH (Trybunał Obrachunkowy, Trybunał Audytorów) powstał w 1975r.. W jego skład wchodzi 15 rewidentów księgowych mianowanych przez Radę po konsultacji z Parlamentem Europejskim, po jednym z każdego państwa członkowskiego. Kadencja wynosi 6 lat. Wyjątek stanowią 4 członkowie Trybunału wyłonieni na zasadzie losowej, którzy otrzymują przy pierwszej nominacji mandat członka jedynie na okres 4 lat. Na czele organu stoi przewodniczący wybierany przez członków Trybunału. Do zadań Trybunału Obrachunkowego należy kontrola rachunków dotyczących dochodów i wydatków Wspólnot Europejskich, badanie legalności źródeł dochodów i prawidłowości zarządzania środkami finansowymi oraz przedstawienie rocznego sprawozdania każdorazowo po zamknięciu roku budżetowego. KOMITET EKONOMICZNO SPOŁECZNY jest organem doradczym głównych instytucji Wspólnot Europejskich. W jego skład wchodzi 222 przedstawicieli różnych środowisk społecznych i gospodarczych wybieranych przez Radę Unii na podstawie nominacji rządów państw członkowskich. Zadaniem ECOSOC-u jest udzielanie konsultacji Komisji Europejskiej i Radzie Unii. KOMITET REGIONÓW został utworzony na mocy Traktatu z Maastricht. W jego skład wchodzi 222 reprezentantów władz lokalnych i regionalnych z krajów członkowskich UE. Długość kadencji wynosi 4 lata. Zadaniem Komitetu jest opiniowanie projektowanych aktów prawnych Wspólnot Europejskich, które potencjalnie będą miały wpływ na regiony państw członkowskich. RADA EUROPEJSKA podstawę do wykształcenia się tej instytucji stanowiły tzw. konferencje na szczycie, czyli Konferencje Szefów Państw i Rządów Państw Członkowskich, zwoływane sporadycznie od 1961r. Od roku 1969 odbywały się już corocznie, a podczas spotkania w Paryżu (9-10.12.1974) postanowiono, że odbywać się będą 3 razy w roku. W ten sposób wykształcił się nowy organ przedstawicielski, działający od 1975r. pod nazwą Rady Europejskiej. Podstawy prawne do funkcjonowania tego organu stworzył Jednolity Akt Europejski określił on skład Rady i częstotliwość jej spotkań. W Radzie zasiadają szefowie państw i rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji, wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych oraz 1 członka Komisji. Spotkania Rady Europejskiej odbywają się min. 2 razy w roku, a funkcję przewodniczącego pełni szef państwa lub rządu tego państwa członkowskiego, które przewodniczy Radzie Unii. Miejscem spotkań są stolice państw sprawujących w danym okresie przewodnictwo we Wspólnotach. Traktat z Maastricht określa zadania Rady Europejskiej jako,,nadawanie Unii impulsu niezbędnego do jej rozwoju i określanie ogólnych kierunków jej polityki. Rada jest zwoływana dla przedyskutowania i wypracowania stanowiska wobec ważkich przedsięwzięć zarówno w ramach UE, jak i w odniesieniu do czołowych zagadnień politycznych i gospodarczych na świecie. Na forum Rady zapadają uchwały dotyczące stowarzyszenia
Seminarium dla nowo wybranych posłów na Sejm IV kadencji 5 krajów z UE lub przyjęcia nowych członków. Rada podejmuje swoje uchwały (tzw. oświadczenia końcowe) na zasadzie konsensusu. Z prawnego punktu widzenia są one pozbawione mocy wiążącej.