LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny

2 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny (umowa nr WKP_1/1.4.5/2/2006/7/10/588) Projekt okładki: Monika Piasecka Skład i łamanie tekstu: Jadwiga Poczyczyńska Redakcja językowa: Oksana Hałatyn-Burda Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: 978-83-60230-56-5 Druk i oprawa: Drukarnia GREEN, Plac Komuny Paryskiej 4, 90-007 Łódź, tel. 42 632 27 13, fax. 42 632 27 13, 0 604 507 082, e-mail:wydawnictwo@post.pl

Pozycjonowanie technologii 3 Spis treści Wstęp... 5 1 Metodologia. 9 2 Wyniki pozycjonowania w poszczególnych obszarach technologicznych... 15 2.1 Technologia ochrony środowiska. 15 2.1.1 Skład panelu ekspertów. 15 2.1.2 Pozycjonowanie hipotez.. 16 2.1.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Technologie ochrony środowiska 19 2.2 Usługi dla ochrony zdrowia, przemysł farmaceutyczny, biotechnologia 22 2.2.1 Skład panelu ekspertów. 22 2.2.2 Pozycjonowanie hipotez.. 23 2.2.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Usługi dla ochrony zdrowia, przemysł farmaceutyczny, biotechnologia.. 27 2.3 Technologie informacyjne i komunikacyjne 29 2.3.1 Skład panelu ekspertów. 29 2.3.2 Pozycjonowanie hipotez. 29 2.3.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Technologie informacyjne i komunikacyjne... 33 2.4 Mechatronika 39 2.4.1 Skład panelu ekspertów 39 2.4.2 Pozycjonowanie hipotez 39 2.4.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Mechatronika.. 43 2.5 Przemysł rolno-spożywczy... 45 2.5.1 Skład panelu ekspertów. 45 2.5.2 Pozycjonowanie hipotez.. 45 2.5.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Przemysł rolno-spożywczy. 49 2.6 Włókiennictwo i przemysł tekstylny 52 2.6.1 Skład panelu ekspertów. 52 2.6.2 Pozycjonowanie hipotez.. 52 2.6.3 Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Włókiennictwo i przemysł tekstylny.. 55

4 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka

Pozycjonowanie technologii 5 Wstęp W programach technologicznego foresightu istotne znaczenie dla oceny szans konkurencyjnych danej technologii ma wyznaczenie jej pozycji (tzw. pozycjonowanie lub priorytetyzacja) w stosunku do technologii konkurencyjnych/alternatywnych oraz jej potencjalnej pozycji na rynku, co umożliwia długoterminowe planowanie rozwoju. Może to być dokonywane w różnej skali, począwszy od przedsiębiorstwa, poprzez region i kraj, aż do programów ponadnarodowych. Ocena pozycji konkurencyjnej danej technologii daje trojakiego rodzaju korzyści. Po pierwsze, pomaga przedsiębiorstwom w opanowaniu nowych lub spokrewnionych obszarów technologicznych. Po drugie, pozwala na wybór optymalnej metody pozyskiwania nowych technologii (badania własne, współfinansowanie badań w wyspecjalizowanych jednostkach B+R lub zakup licencji). Po trzecie, pozwala na ustalenie krótko- i długoterminowych inwestycji niezbędnych do wdrożenia nowych technologii. Według Ramanathana 1, przydatność technologii nie jest wyłącznie jej wewnętrznym, nieodłącznym atrybutem, lecz zależy także od środowiska, w którym będzie ona wdrażana/stosowana. Określił on trzy szeroko sformułowane kryteria, które powinny być wzięte pod uwagę przy pozycjonowaniu/priorytetyzacji technologii: przystosowanie do warunków techniczno-ekonomicznych przedsiębiorstwa/ przedsiębiorstw, przystosowanie do ich struktury organizacyjnej oraz do otoczenia biznesowego. Proces podejmowania decyzji strategicznych dotyczących inwestycji w rozwój i/lub adaptację nowych technologii składa się z kilku etapów. Są one uwarunkowane potrzebami technologicznymi firmy czy regionu, obecnym poziomem ich rozwoju warunkującym możliwość absorpcji nowych technologii oraz istniejącym zapleczem B+R 2. Decyzja o inwestycji w nowe technologie na poziomie przedsiębiorstwa musi uwzględniać także stopień ich zaawansowania/innowacyjności oraz obecną i przewidywaną chłonność rynku na produkty z ich pomocą wytwarzane. Według Hampsona and Tatum 3, przy określaniu po- 1 Ramanathan K. 1994, Technology choice: an integrated approach for the choice of appropriate technology, Science and Public Policy, 21: 221 232. 2 Sharif N. 1994, Integrating business and technology strategies in developing countries, Technological Forecasting and Social Change 45: 151 167. 3 Hampson K., Tatum C. B. 1997, Technology strategy and competitive performance in bridge construction, Journal of Construction Engineering and Management, 123:153 161.

6 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka zycji konkurencyjnej danej technologii należy uwzględnić ponadto następujące czynniki: rolę technologii w strategii biznesowej; stopień opanowania kluczowych i unikalnych technologii w przemyśle regionu; zdolność do pełnienia roli lidera technologicznego; rozeznanie w technologiach konkurencyjnych/alternatywnych. Zarówno inwestycja w B+R, jak i transfer/nabycie technologii mogą być rozważane jako inwestycje krótko- i długoterminowe. Działalność B+R jest związana z dłuższymi projektami, które mają na celu strategiczne rozwiązania lub z krótszymi projektami nastawionymi na szybki zwrot nakładów. Transfer technologii w długoterminowym sensie zachodzi poprzez strategiczne powiązania z innymi przedsiębiorstwami, podczas gdy w krótkim terminie oznacza to zakup technologii 4. Podjęcie decyzji o rozwoju/adaptacji nowej technologii wymaga analizy zarówno uwarunkowań wewnętrznych jak i zewnętrznych. Według Riecka 5, w pierwszym rzędzie należy dokonać inwentaryzacji istniejących/rozwijanych technologii i określić, w jakim są one stosunku do zaawansowania technologicznego regionu/przedsiębiorstwa. Wymaga to przeprowadzenia audytu technologicznego, który składa się z pięciu etapów: identyfikacja właściwych technologii, określenie przewagi konkurencyjnej wybranych technologii, określenie pozycji technologicznej przedsiębiorstwa, wybór właściwej strategii i uzgodnienie celów technologicznych z celami biznesowymi 6. Zgodnie z UNIDO Technology Foresight Manual 7, pozycjonowanie/ priorytetyzacja technologii wykonywane jest poprzez panele ekspertów składające się z naukowców oraz przedstawicieli przedsiębiorców i władz państwowych/samorządowych. Sposób pracy takiego panelu zależy od przyjętej metodologii. Np. w metodzie kluczowych technologii, stosowanej m.in. w foresightach technologicznych przeprowadzonych w Czechach, Francji czy Holandii, eksperci dokonali priorytetyzacji w oparciu o następujące kryteria oceny: jakie są mocne strony zaplecza badawczo-rozwojowego kraju/regionu; jakie kryteria należy zastosować przy wyborze kluczowych technologii; jakie są technologie kluczowe, które przede wszystkim powinny być rozwijane w oparciu o fundusze przedsiębiorstw lub publiczne; 4 Roussel P., Saad K., Erickson T. 1991, Third generation R&D. Cambridge, MA, Harvard Business School. 5 Rieck R. M., Dickson K. E. 1993, Practitioners forum: a model of technology strategy, Technology Analysis & Strategic Management 5: 397 412. 6 Ford D. 1988, Develop your technology strategy, Long Range Planning 21: 85 95. 7 Anonymous 2005. UNIDO Technology Foresight Manual. Vol. 1. Organization and Methods. Unites Nations Industrial Development Organization. Vienna 2005. http://www.unido.org/doc/45321.

Pozycjonowanie technologii 7 jakie działania powinny być podjęte na poziomie politycznym, aby zapewnić warunki dla wdrożenia wyników 8. Według Klusacka 9, przy pozycjonowaniu/priorytetyzacji technologii należy wziąć pod uwagę dwa podstawowe kryteria: po pierwsze, znaczenie danej technologii dla rozwoju regionu/przedsiębiorstwa (importance), na które składają się korzyści ekonomiczne, społeczne czy środowiskowe oraz postęp naukowy i technologiczny wynikający z jej wdrożenia i po drugie, wykonalność/możliwość jej wdrożenia (feasibility) uwarunkowaną zaawansowaniem technologicznym przedsiębiorstw regionu, istniejącym zapleczem B+R, dostępnością wykwalifikowanej siły roboczej i zasobów naturalnych, infrastrukturą techniczną i biznesową etc. 8 Ibid. 9 Klusacek K. 2007, Organizing technology foresight, www.loriswizja.pl.

8 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka

Pozycjonowanie technologii 9 1. Metodologia Przedmiotem analizy były hipotezy technologiczne przygotowane przez zespoły ekspertów w ramach rund delfickich projektu LORIS Wizja. Dla obszaru technologie ochrony środowiska zespół pod kierunkiem prof. Macieja Zalewskiego przygotował 29 różnorodnych hipotez ujętych w pięć grup tematycznych: technologie przyjazne środowisku, zaplecze naukowo-badawcze, zarządzanie środowiskiem, kapitał ludzki i kształcenie, nowe obszary działalności gospodarczej. Dla obszaru usługi dla ochrony zdrowia, przemysł farmaceutyczny, biotechnologia zespół pod kierunkiem prof. Konrada Rydzyńskiego przygotował 38 różnorodnych hipotez podzielonych na następujące grupy tematyczne: prewencja, diagnostyka, leczenie,rehabilitacja, nanotechnologie, zaplecze naukowo-badawcze i kadrowe, zmiany systemowe, biotechnologie, zaplecze naukowo-badawcze i kadrowe, zmiany.

10 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka Dla obszaru technologie informacyjno-komunikacyjne zespół pod kierunkiem dr. Stanisława Starzaka przygotował 20 hipotez podzielonych na następujące grupy tematyczne: systemy produkcji, logistyka, nowy model biznesu, usługi oparte na wiedzy, edukacja i szkolnictwo wyższe. Dla obszaru mechatronika zespół pod kierunkiem prof. Bogdana Kruszyńskiego przygotował 33 hipotezy, podzielone na następujące grupy tematyczne: potencjał intelektualny w zakresie projektowania, wytwarzania oraz eksploatacji inteligentnych urządzeń i podzespołów mechatronicznych, potencjał wytwórczy w zakresie projektowania, wytwarzania i eksploatacji inteligentnych urządzeń i podzespołów mechatronicznych; źródła przewag konkurencyjnych w mechatronice; automatyzacja i robotyzacja; kooperacja, sieci współpracy; zmiany w zarządzaniu i organizacji pracy; nowe możliwości biznesowe; nowe obszary zastosowań dla mechatroniki. Dla obszaru przemysł rolno-spożywczy 26 jednorodnych hipotez przygotował zespół pod kierunkiem prof. Lecha Michalczuka. Dla obszaru włókiennictwo i przemysł tekstylny listę 26 hipotez przygotował zespół pod kierunkiem prof. Izabeli Krucińskiej. Priorytetyzacja technologii była przedmiotem prac paneli eksperckich. Rekrutacja ekspertów zaproszonych do pracy w ramach każdego z paneli uwzględniała kryterium fachowości i równowagi reprezentacji sfer: nauki, gospodarki i administracji. Zadaniem każdego z paneli było przygotowanie propozycji kryteriów szczegółowych i kryteriów indywidualnych, w ramach każdego obszaru technologicznego. Zgodnie z Przewodnikiem Metodologicznym 10, wstępnie zaproponowano dwie grupy kryteriów, na które składa się szereg kryteriów szczegółowych: 1. Znaczenie technologii dla regionu (Z): a) wiedzochłonność, b) konkurencyjność, c) innowacyjność. 10 Rogut A., Piasecki B. 2007, LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny. Przewodnik metodologiczny, www.loriswizja.pl.

Pozycjonowanie technologii 11 2. Wykonalność/możliwość jej wdrożenia (W): a) kompetencje regionalnej sfery B+R, b) potencjał absorpcyjny regionalnych firm, c) profil regionalnej siły roboczej. Uwzględniając specyfikę każdego obszaru technologicznego, eksperci mogli rozszerzyć listę kryteriów szczegółowych. I tak, do grupy kryteriów znaczenie dla regionu eksperci zakresu technologii ochrony środowiska dodali dwa kryteria szczegółowe: wpływ na środowisko i wpływ na sferę socjalną ; eksperci z zakresu włókiennictwa i przemysłu tekstylnego oraz usług dla ochrony zdrowia, przemysłu farmaceutycznego i biotechnologii dodali jedno kryterium szczegółowe: przewidywany popyt, a eksperci z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych dodali dwa kryteria szczegółowe: korzyści społeczne wpływ na rynek pracy i rozwój cywilizacyjny oraz wpływ na środowisko naturalne. Do grupy kryteriów wykonalność eksperci z zakresu mechatroniki dodali trzy kryteria szczegółowe: potencjał wytwórczy, sytuacja ekonomiczna i stan legislacyjny ; eksperci z zakresu technologii informacyjnokomunikacyjnych dodali jedno kryterium szczegółowe istniejące zasoby naturalne, infrastruktura techniczna i biznesowa oraz eksperci z zakresu technologii ochrony środowiska dodali jedno kryterium szczegółowe: infrastruktura techniczna. W ramach przyjętych kryteriów szczegółowych przy ocenie szans konkurencyjnych danej technologii eksperci stosowali szereg kryteriów indywidualnych. Należały do nich m.in.: 1. W ramach kryterium podstawowego znaczenie dla regionu : potrzeby technologiczne regionu; stopień innowacyjności hipotez technologicznych; rozeznanie w technologiach konkurencyjnych/alternatywnych; obecną i przyszłą rolę technologii w strategii biznesowej; poziom wiedzochłonności technologii; wspomaganie opartego na wiedzy rozwoju gospodarki regionu; obecną i przewidywaną chłonność rynku na produkty wytwarzane za pomocą danej technologii; wpływ na sytuację socjalną regionu; sprzyjanie osiągnięciu zrównoważonego rozwoju regionu; zapewnienie efektywności gospodarowania zasobami naturalnymi i ludzkimi; przyczynienie się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego.

12 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka 2. W ramach kryterium podstawowego wykonalność : obowiązujące i przewidywane regulacje prawne; stopień opanowania kluczowych i unikalnych technologii w przemyśle regionu; zdolność regionu do pełnienia roli lidera technologicznego; techniczna i ekonomiczna możliwość absorpcji nowych technologii; potencjał istniejącego zaplecza B+R oraz perspektywy jego rozwoju; przystosowanie technologii do warunków techniczno-ekonomicznych przedsiębiorstw; przystosowanie technologii do struktury organizacyjnej oraz otoczenia biznesowego przedsiębiorstw regionu; warunki techniczno-ekonomiczne przedsiębiorstw regionu i ich zdolność do długo- i krótkoterminowych inwestycji w B+R; istniejąca i planowana infrastruktura techniczna. Proces priorytetyzacji przedstawiony jest schematycznie na rysunku 1.1. Rysunek 1.1. Schemat procesu priorytetyzacji technologii Kryteria indywidualne Wiedzochłonność Kryteria indywidualne Konkurencyjność Znaczenie dla regionu Kryteria indywidualne Innowacyjność Priorytetyzacja Kryteria indywidualne Kompetencje regionalnej sfery B+R Kryteria indywidualne Potencjał absorpcyjny regionalnych firm Wykonalność Kryteria indywidualne Profil regionalnej siły roboczej

Pozycjonowanie technologii 13 Do ilościowej wyceny każdego z kryteriów eksperci stosowali skale i wagi ustalane indywidualnie dla każdego panelu. W celu dokonania priorytetyzacji, uśrednione oceny ekspertów naniesiono na wykres współrzędnych prostokątnych, gdzie położenie każdego punktu oznaczającego hipotezę jest określone dwoma parametrami: znaczenie dla regionu i wykonalność (rys. 1.2). Rysunek 1.2. Graficzne ustalanie pozycji technologii przykład Na podstawie przeprowadzonej analizy eksperci podzielili technologie na trzy grupy: technologie priorytetowe, które warunkują postęp technologiczny i mają decydujący wpływ na konkurencyjność regionu, technologie ważne dla regionu, których wdrożenie stworzy możliwość długookresowego i wielotorowego rozwoju oraz znaki zapytania, czyli technologie o mniejszym znaczeniu dla regionu i/lub niższych możliwościach wdrożenia.

14 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka

Pozycjonowanie technologii 15 2. Wyniki pozycjonowania w poszczególnych obszarach technologicznych 2.1. Technologia ochrony środowiska 2.1.1. Skład panelu ekspertów Pozycjonowanie technologii środowiskowych zostało dokonane przez zespół w składzie: 1. Dr inż. Andrzej Marcinkowski koordynator prac panelu i autor raportu, Politechnika Łódzka, Wydział Organizacji i Zarządzania, Katedra Podstaw Techniki i Ekologii Przemysłowej, Zakład Ekologii Przemysłowej, Ośrodek Zapobiegania Zanieczyszczeniu Środowiska przy Politechnice Łódzkiej. 2. Prof. dr hab. Czesław Cierniewski Centrum Biologii Medycznej PAN, Zakład Biofizyki Molekularnej i Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. 3. Dr inż. Ewa Liwarska-Bizukojć Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Katedra Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka. 4. Mgr inż. Maciej Owczarek Metalurgia S.A. w Radomsku, doktorant na Wydziale Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej. 5. Dr hab. inż. Marek Zawilski, profesor PŁ Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Katedra Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka.

16 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka 2.1.2. Pozycjonowanie hipotez 10 Wykonalność (OW) 9 8 7 6 27 18 17 23 11 21 16 19 28 29 26 14 24 15 5 9 22 4 13 1 7 25 12 10 8 3 20 2 6 5 4 4 5 6 7 8 9 10 Znaczenie dla regionu (OZ) Do technologii priorytetowych zakwalifikowano: 1. Zagospodarowanie odpadów. Powszechną praktyką regionalnych firm stanie się wdrażanie nowych technologii umożliwiających wykorzystanie odpadów komunalnych i przemysłowych (optymalizacji procesów rekultywacji środowiska). 2. Biomateriały. W województwie rozwinie się biotechnologia przemysłowa, która dostarczy nowych biomateriałów, w tym nowych biopolimerów i bioplastyków do celów strukturalnych i konstrukcyjnych. 3. Bioprocesy. Biotechnologia oparta na inżynierii genetycznej stanie się ważnym składnikiem regionalnego przemysłu żywnościowego, farmaceutycznego, hodowlanego i medycznego. 4. Biotechnologie w produkcji paliw. Biotechnologia odegra rosnącą rolę w produkcji paliw, ochronie naturalnego środowiska i życia człowieka oraz stworzy nowe obszary rozwoju dla biznesu.

Pozycjonowanie technologii 17 5. Bioenergia i biopaliwa. Konieczność zwiększenia udziału energii odnawialnej spowoduje zwiększenie w województwie łódzkim liczby przedsiębiorstw zajmujących się produkcją bioenergii i biopaliw. 6. Zagospodarowanie surowców wtórnych. Zapotrzebowanie społeczne na nowe, przyjazne środowisku technologie w recyklingu, spowoduje stworzenie i rozwój przemysłu wykorzystania surowców wtórnych; 7. High-tech w produkcji żywności. W województwie łódzkim na szeroką skalę rozwiną się przedsiębiorstwa high-tech specjalizujące się w wytwarzaniu żywności o wysokiej jakości ekologicznej. 8. Fitotechnologie dla rekultywacji gleb. Ze względu na znaczny stopień zanieczyszczenia gleb terenów poprzemysłowych i dolin rzecznych w województwie łódzkim nastąpi rozwój fitotechnologii dla rekultywacji gleb. 9. Biotechnologie w rolnictwie. Bazą dla biogospodarki w województwie łódzkim będzie połączenie uprawy roślin przemysłowych z biotechnologią przemysłową. 10. Biorafinerie. W województwie łódzkim nastąpi intensywny rozwój biorafinerii, gdzie z surowca roślinnego będą ekstrahowane wysokiej jakości chemikalia, a pozostała biomasa będzie zamieniana na bioenergię i inne półprodukty dla przemysłu chemicznego. Pozostałości w tych procesach będą wykorzystywane w produkcji nawozów. 11. Bioremediacja. Bioremediacja pozwoli na doprowadzenie środowiska województwa łódzkiego do bardziej przyjaznego mieszkańcom. Do technologii ważnych zakwalifikowano: 1. Nowy model kształcenia. Kształcenie interdyscyplinarne i transdyscyplinarne będzie czynnikiem kluczowym dla poprawy jakości zasobów ludzkich w regionie. 2. High-tech w produkcji rolnej. W związku ze wzrostem zamożności społeczeństwa i wzrastającym zagrożeniem chorobami nowotworowymi wzrośnie zapotrzebowanie na zdrową żywność i bioaktywne suplementy diety. W województwie łódzkim rozwinie się uprawa roślin zwiększająca biologiczną aktywność mikroelementów i innych suplementów diety (biotransformacja, bio-enforcement ). 3. Ekologiczne usługi wiedzochłonne. Konieczność wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektyw związanych z poprawą stanu środowiska stworzy warunki dla dynamicznego rozwoju firm projektujących i wdrażających nowoczesne, specjalistyczne i systemowe rozwiązania w ochronie środowiska. 4. Systemy informatyczne. Nastąpi rozwój systemów informatycznych optymalizujących użytkowanie i ochronę zasobów środowiska (project management). Zaawansowana transdyscyplinarna wiedza będzie transformowana

18 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka przez modele matematyczne w celu wybrania optymalnego scenariusza dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. 5. Edukacja transdyscyplinarna. W województwie łódzkim nastąpi rozwój transdyscyplinarnego kształcenia kadr dla ochrony środowiska w ramach międzynarodowych konsorcjów (UE, ONZ). 6. Biosensory i systemy bioindykacyjne. W województwie łódzkim rozwiną się technologie biosensorów dla oceny oddziaływań środowiska na zdrowie człowieka i systemów bioindykacyjnych dla stałej oceny i regulacji stanu środowiska. 7. Zielona architektura. Nastąpi dynamiczny rozwój firm zajmujących się kształtowaniem krajobrazu obszarów rezydencjonalnych i rekreacyjnych, co spowoduje poprawę krajobrazu miasta. 8. Żywność ekologiczna. W województwie łódzkim zostaną stworzone strefy zdrowia promujące warunki ekologiczne o wysokim standardzie, zdrową żywność, czystą i zdrową wodę, możliwości rekreacyjne. 9. Produkcja pasz. W województwie łódzkim rozwinie się nowy przemysł produkcji pasz dla zakładów produkcji mięsa i akwakultury, nastawiony na dostarczanie żywności wysokiej jakości. 10. Monitoring funkcjonowania ekosystemów. Zastosowanie biotechnologii w ochronie środowiska spowoduje konieczność rozwoju w województwie łódzkim badań nowych technologii dla kontroli wpływu wprowadzanych do środowiska organizmów na różnorodność biologiczną i funkcjonowanie ekosystemów. 11. Biotechnologie ekosystemowe. Badania nad podnoszeniem odporności biocenoz na zanieczyszczenia oraz zmiany klimatu spowodują rozwój biotechnologii ekosystemowych. 12. Monitoring mikrozanieczyszczeń i bioakumulacji. W związku ze wzrastającym zagrożeniem chorobami nowotworowymi w województwie łódzkim rozwiną się instytucje zajmujące się monitoringiem i badaniami nad przestrzennym rozmieszczeniem mikrozanieczyszczeń oraz procesami bioakumulacji w żywności i środowisku. 13. Turystyka i rekreacja. Poprawa jakości wody retencjonowanej w zbiornikach zaporowych i podniesienie poziomu dobrobytu wpłyną na rozwój działalności turystyczno-rekreacyjnej w województwie łódzkim.

Pozycjonowanie technologii 19 Do grupy znaków zapytania weszły: 1. Ekologia obszarów zurbanizowanych. Dla poprawy jakości życia i zdrowia w miastach rozwijać się będą technologie kształtowania ekologicznych procesów obszarów zurbanizowanych na podstawie zdjęć satelitarnych i remote sensing on-line. 2. Inżynieria genetyczna dla zachowania różnorodności biologicznej. Konieczność tworzenia zabezpieczeń przed degradacją różnorodności biologicznej (np. w postaci banków genów) spowoduje rozwój w województwie łódzkim nowych badań nad zastosowaniem inżynierii genetycznej. 3. Przemysł drzewny. Wzrost cen nośników energii i zmniejszenia zużycia stali i cementu spowoduje wzrost zapotrzebowania na drewno jako materiał budowlany. W efekcie w województwie łódzkim rozwiną się nowe firmy zajmujące się produkcją i przetwarzaniem drewna. 4. Filmy dla ekologii. Targi, festiwale oraz tradycje filmowe, w połączeniu z potencjałem uczelni i PAN umożliwi rozwój nowego działu produkcji audiovideo o tematyce ochrony środowiska. 5. Zbiorniki zaporowe. W obliczu narastających zmian klimatycznych w województwie łódzkim zostaną zbudowane zbiorniki zaporowe dla podniesienia opłacalności produkcji żywności. 2.1.3. Podsumowanie priorytetyzacji technologii w obszarze Technologie ochrony środowiska Podsumowując, można powiedzieć, że technologie zaliczone do priorytetowych związane są generalnie z dwoma obszarami ekobiznesu: gospodarką odpadami, w tym remediacją terenów skażonych oraz produkcją dóbr z wykorzystaniem biotechnologii. Pierwszy z tych obszarów jest reprezentowany przez zagospodarowanie surowców wtórnych. Wykorzystywanie materiałów odpadowych jako surowców wtórnych jest nieuniknioną perspektywą spowodowaną wyczerpywaniem się zasobów naturalnych. Ponadto działania takie przyczynią się do ograniczenia skażenia środowiska i redukcji kosztów utylizacji odpadów. Poważnym atutem regionu jest doświadczenie zdobyte podczas eksploatacji działającej od 2005 r. w Łodzi największej i najnowocześniejszej w Polsce sortowni odpadów komunalnych. Eksperci zwrócili jednak uwagę, że wiele w tym zakresie zależy od regulacji prawnych, które obecnie bardzo utrudniają swobodną wymianę odpadów między przedsiębiorstwami. Drugi z obszarów priorytetowych jest związany z wykorzystaniem biotechnologii w różnego typu działalności produkcyjnej (biomateriałach, bioprocesach, biotechnologiach w produkcji paliw, bioenergii i biorefinerii). Jednakże coraz bardziej uwidaczniający się negatywny wpływ produkcji biopaliw na gospodarkę, np. na niepożądany wzrost cen artykułów spożywczych, spowodował

20 Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. L. Michalczuka ostatnio zmianę stanowiska Komisji Europejskiej w sprawie osiągnięcia przez państwa członkowskie do 2020 roku 10% udziału paliw uzyskiwanych ze źródeł odnawialnych w rynku paliw płynnych. Jest to sygnał do szczegółowego przeanalizowania planów w tym zakresie. Z drugiej strony eksperci zauważyli, że paliwa mogą być produkowane także z biomasy odpadowej. Rozwój biotechnologii służących wykorzystaniu organicznych materiałów odpadowych jest bardzo pożądany i nie wywiera opisanego powyżej ujemnego wpływu na gospodarkę. Należy podkreślić, że region łódzki ma w omawianym obszarze doświadczone zaplecze badawcze. Wykorzystanie biomasy w energetyce przemysłowej, mimo problemów organizacyjno-technicznych, wciąż można traktować jako jeden z najlepszych sposobów na spełnienie wspólnotowych norm związanych z zapewnieniem wymaganej ilości energii ze źródeł odnawialnych. Potencjał województwa łódzkiego w tym zakresie nie wyróżnia się jednak na tle innych regionów. W grupie technologii priorytetowych znalazły się ponadto dwa obszary dotyczące produkcji żywności oraz usuwania zanieczyszczeń ze środowiska przy pomocy żywych organizmów. Obszar pierwszy jest reprezentowany przez hightech w produkcji żywności i biotechnologie w rolnictwie. Obie technologie uzyskały niemalże identyczne oceny średnie, jednak przy dużej rozbieżności ocen poszczególnych ekspertów. Może być to spowodowane wątpliwościami wyrażonymi w komentarzach ekspertów. Jedna z nich dotyczy negatywnego nastawienia społeczeństwa do żywności genetycznie modyfikowanej, co może ograniczyć możliwości zastosowania inżynierii genetycznej w produkcji żywności. Z tego względu eksperci uważają, że bardziej prawdopodobne jest wykorzystanie biotechnologii przemysłowej do produkcji nowych leków i biomateriałów czy biodegradacji odpadów niż do wytwarzania i uprawy modyfikowanych genetycznie roślin uprawnych. Drugi obszar dotyczy usuwania zanieczyszczeń ze środowiska za pomocą żywych organizmów i jest reprezentowany przez dwie technologie: fitotechnologie dla rekultywacji gleb i bioremediację. Eksperci często wskazywali na odpowiedni potencjał sfery badawczo-rozwojowej regionu w tej dziedzinie, który przyczynia się do wysokiej oceny wykonalności. Komentarze ekspertów były również zgodne co do tego, że użycie takich technologii byłoby korzystne dla poprawy stanu środowiska naszego regionu. W grupie technologii ważnych na drugiej pozycji znalazły się high-tech w produkcji rolnej. Eksperci zaproponowali, aby tę technologię rozpatrywać łącznie z high-tech w produkcji żywności lub je połączyć. W przypadku nowego modelu kształcenia i edukacji transdyscyplinarnej eksperci byli zgodni co do tego, że rozwój transdyscyplinarnego modelu kształcenia ma bardzo duże znaczenie. Część ekspertów podkreśla również odpowiednie przygotowanie i potencjał łódzkich uczelni do wprowadzania tego typu edukacji do programów dydaktycznych. Pojawiły się jednak wątpliwości, co do otwarto-

Pozycjonowanie technologii 21 ści uczelni na tego typu wyzwania i znajomości języków obcych przez kadrę profesorską, co może mieć istotne znaczenie dla powodzenia prób rozwoju transdyscyplinarnego modelu kształcenia. Wspólną dziedziną technologii związanych z ekologicznymi usługami wiedzochłonnymi i systemami informatycznymi jest rozwój systemowych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska. Eksperci zwrócili uwagę na coraz silniejsze zapotrzebowanie rynku na wiedzochłonne usługi ekologiczne. Zauważono także duży potencjał regionu do rozwoju odpowiednich technologii. Eksperci nie mieli wątpliwości co do wysokiej wiedzochłonności i innowacyjności cechujących te hipotezy, natomiast mieli obawy co możliwości ich wdrożenia związane m.in. z niskim poziomem świadomości środowiskowej społeczeństwa regionu. Eksperci wysoko ocenili ważność dla regionu kolejnych czterech powiązanych z sobą technologii: biosensorów i systemów bioindykacyjnych, monitoringu funkcjonowania ekosystemów, biotechnologii ekosystemowych i monitoringu mikrozanieczyszczeń i bioakumulacji, jednakże mieli wątpliwości co do ich wykonalności, głównie z uwagi na niski potencjał absorpcyjny regionalnych firm, profil siły roboczej oraz infrastrukturę techniczną. Obawy ekspertów dotyczyły także źródeł finansowania kapitałochłonnych badań. Cztery kolejne technologie: zielona architektura, żywność ekologiczna, produkcja pasz i turystyka i rekreacja zostały ocenione jako mniej atrakcyjne. W komentarzach wskazywano, że ze względu na warunki naturalne województwo łódzkie nie ma szans na konkurowanie z regionami położonymi w południowej czy północno-wschodniej Polsce w zakresie turystyki czy produkcji żywności ekologicznej. Trochę wyższe oceny uzyskała zielona architektura, której rozwój może być wymuszony przez społeczeństwo i samorządy. Wskazano na wyjątkowy potencjał aglomeracji łódzkiej, która może się poszczycić wykonywanymi projektami służącymi poprawie krajobrazu miasta (w szczególności obiektów na terenach poprzemysłowych) oraz organizowaniem szeregu konferencji związanych z rewitalizacją. Wyrażono jednak wątpliwości związane z brakiem systemowych działań oraz ich ograniczonym zasięgiem. W grupie znaków zapytania najniższe wartości wskaźników priorytetyzacji uzyskały: przemysł drzewny, filmy dla ekologii i zbiorniki zaporowe, jednak w każdym przypadku obserwowano znaczną rozbieżność ocen. W przypadku ekologii obszarów zurbanizowanych i inżynierii genetycznej dla zachowania różnorodności biologicznej eksperci podkreślili ważność podejmowania odpowiednich działań, lecz wyrazili obawy związane z brakiem zainteresowania ze strony decydentów odpowiadających za sprawy środowiska oraz z ograniczonym znaczeniem gospodarczym takich działań. W podsumowaniu można stwierdzić, że w obszarze technologii ochrony środowiska region łódzki ma duży potencjał rozwojowy. Należy dołożyć wszelkich starań, aby potencjał ten nie został zmarnowany. Pozycjonowanie analizowa-