Contemporary Economics Quarterly of University of Finance and Management in Warsaw Volume Issue 4 November 20 SOCIAL DIAGNOSIS 20 OBJECTIVE AND SUBJECTIVE QUALITY OF LIFE IN POLAND DIAGNOZA SPOŁECZNA 20 WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA POLAKÓW Edited by: Janusz Czapiński Tomasz Panek Raport Diagnoza Społeczna 20 finansowany przez: Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego listopad 20
CONTEMPORARY ECONOMICS ABSTRACTED/INDEXED: ABI/INFORM Complete (ProQuest) ABI/INFORM Global (ProQuest) Academic OneFile (GALE Science in Business & Company Profiles (GALE Science in Business and Economics Theory Collection (GALE Science in Cabell s Directories Central and Eastern European Online Library CEJSH Citefactor Directory of Open Access Journals (DOAJ) Directory of Research Journal Indexing (DRJI) ERIH PLUS EBSCO ECONIS EconLit EconPapers EconStor (EconBiz) GENAMICS JournalSeek General Business File ASAP (GALE Science in Google Scholar GREENR - Gale Resource on the Environment, Energy and Natural Resources (GALE Science in IDEAS IndexCopernicus Infotrac Custom Journals (GALE Science in International Business (GALE Science in JIFACTOR Library of Congress (USA) Ministry of Science and Higher Education list of scored journals (rating score 10 pts) ProQuest Central ProQuest Research Library Research Papers in Economics (RePEc) Scirus SCOPUS Social Science Research Network The British Library The Central European Journal of Social Sciences and Humanities The International Bibliography of the Social Sciences (IBSS)/ProQuest Ulrichsweb WorldCat Zetoc Editor in Chief: Marcin Staniewski Deputy Editor in Chief Tomasz Szopiński Stat Editor Henryk Rosłaniec Language Editor Kurt Spurlock Technical Editors Monika Bandyszewska Karol Kowalczyk Associate Editors Zenon Biniek Wiesław Dębski Witold Jakóbik Witold Małecki Danuta Mliczewska Robert Nowacki Włodzimierz Rembisz Grażyna Rytelewska Maria Sierpińska Piotr Szczepankowski Tadeusz Szumlicz Ryszard Wilczyński EDITORIAL BOARD: Nur Adiana Hiau Abdullah (Malaysia) Ruth V. Aguilera (USA) Icek Ajzen (USA) Hrabrin Bachev (Bulgaria) Richard P. Bagozzi (USA) Richard Blundell (Great Britain) Constantin A. Bob (Romania) Udo Broll (Germany) Willem K. M. Brauers (Belgium) Tanja Broz (Croatia) Jelena Budak (Croatia) Barbara Czarniawska (Sweden) Didar Erdinç (Bulgaria) József Fogarasi (Romania) Nicolai Juul Foss (Denmark) Bruno S. Frey (Switzerland) Masahiko Gemma (Japan) Srećko Goić (Croatia) Kjell Åge Gotvassli (Norway) Adriana Grigorescu (Romania) Oliver D. Hart (USA) Roman Horvath (Czech Republic) Shelby D. Hunt (USA) Zoran Ivanovic (Croatia) Søren Johansen (Denmark) Sten Jönsson (Sweden) Lutz Kilian (USA) Judit Karsai (Hungary) Elko Kleinschmidt (Canada) Monika Kostera (Sweden) Stephen F. LeRoy (USA) Csaba Lentner (Hungary) Lena Malešević Perović (Croatia) Victor Martinez Reyes (USA) Eric Maskin (USA) Igor Matunović (Croatia) Ieva Meidute (Lithuania) Garabed Minassian (Bulgaria) Alexandru Mircea Nedelea (Romania) Anayo Nkamnebe (Nigeria) Harald Oberhofer (Austria) Boris Podobnik (Croatia) Nina Pološki Vokić (Croatia) Rossitsa Rangelova (Bulgaria) Assaf Razin (USA) Sanda Renko (Croatia) Domingo Enrique Ribeiro Soriano (Spain) Richard Roll (USA) Steven Rosefielde (USA) Yochanan Shachmurove (USA) Andrei Shleifer (USA) Eduardo Schwartz (USA) Mirosław Skibniewski (USA) Stanley F. Slater (USA) Lenka Slavíková (Czech Republic) Joel Sobel (USA) Jasminka Sohinger (Croatia) Miemie Struwig (South Africa) Guido Tabellini (Italy) Masahiro Taguchi (Japan) Josip Tica (Croatia) Joachim Wagner (Germany) John Whalley (Canada) Gary Wong (China) Shaker A. Zahra (USA) Edmundas Kazimieras Zavadskas (Lithuania) The original version: on-line journal ADDRESS OF EDITORS: CONTEMPORARY ECONOMICS, University of Finance and Management in Warsaw, 01 00 Warszawa, Pawia Str., room 2, phone: (22) 6 4 e-mail: editorial@ce.vizja.pl www.ce.vizja.pl PUBLISHER: Vizja Press & IT, 01 02 Warszawa, 60 Dzielna Str. phone/fax: (22) 6 4 68 e-mail: vizja@vizja.pl www.vizja.net.pl All articles published in the quarterly are subject to double-blind peer reviews ISSN: 2084-084
Diagnoza Społeczna 20 1 Aby zacytować ten rozdział należy podać źródło: Panek, T., Czapiński, J. (20). Warunki życia gospodarstw domowych. Wyżywienie. Diagnoza Społeczna 20, Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. Contemporary Economics, /4, 1-. DOI:10.0/ce.18-24.180 4.2. Wyżywienie Tomasz Panek, Janusz Czapiński 1 2 1 Instytut Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej; 2 Wydział Psychologii Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie Streszczenie W ostatnich czterech latach nastąpiła poprawa stopnia zaspokojenia potrzeb gospodarstw domowych we wszystkich grupach artykułów żywnościowych z wyjątkiem cukru. 4.2.1. Sytuacja w 20 r. i jej zmiana w ostatnich czterech latach Gospodarstwa domowe oceniały w marcu/czerwcu 20 r., że najczęściej nie było ich stać w ciągu ostatniego roku na zaspokojenie potrzeb żywnościowych ze względów finansowych w zakresie ryb i przetworów rybnych (prawie proc. gospodarstw), a następnie używek wyrobów cukierniczych (po prawie proc. gospodarstw), mięsa i drobiu oraz przetworów mięsnych i drobiowych (po ponad 8 proc. gospodarstw). W ostatnich czterech latach 14 nastąpiła poprawa stopnia zaspokojenia potrzeb gospodarstw domowych we wszystkich grupach artykułów żywnościowych z wyjątkiem cukru (wykres 4.2.1). Szczególnie znacząca poprawa nastąpiła przy tym w latach 20-20. Zdecydowaną poprawę sytuacji w zakresie zaspokojenia potrzeb żywnościowych w latach 20-20 obserwujemy przede wszystkim w przypadku owoców i przetworów owocowych (spadek odsetka gospodarstw domowych niemogących, ze względów finansowych, zaspokoić swoich potrzeb żywnościowych w tym zakresie powyżej punktów procentowych). używki (kawa, herbata, alkohol, papierosy),8,8,6 wyroby cukiernicze (słodycze, czekolada itd.),,8 16,4 cukier przetwory mleczne mleko masło i inne tłuszcze jadalne 2,,4 6, 4, 6,, 2,6 4,4 4,6,, 6,1 20 20 20 ryby i przetwory rybne 16, 20,, przetwory mięsne i drobiowe 8,8,,4 mięso (w tym drób),1,1, owoce i przetwory owocowe, 10,, warzywa i przetwory warzywne 4, 6,,0 0,0,0 10,0,0 20,0 2,0 0,0 Proc. gospodarstw domowych Wykres 4.2.1. Zakres niezaspokojenia potrzeb gospodarstw domowych na artykuły żywnościowe z powodów finansowych w latach 20-20 w próbie panelowej Grupami, w których najczęściej nie było stać gospodarstw na zakup artykułów żywnościowych w marcu/czerwcu 20 r., były gospodarstwa utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (odpowiednio dla kolejnych, wymienionych uprzednio grup artykułów żywnościowych ponad 8 proc., około 2 proc., około 4 proc., ponad 0 proc. i około 2 proc. gospodarstw) oraz gospodarstwa rencistów (odpowiednio ponad proc., około 21 proc., ponad 2 proc., około 20 proc. i ponad 20 proc. gospodarstw). Wśród typów gospodarstw najczęściej wskazywały na brak środków finansowych na zakup wybranych grup artykułów żywnościowych gospodarstwa domowe rodzin niepełnych. Na trudności finansowe dotyczące zakupu artykułów żywnościowych, z których rezygnowano najczęściej, wskazywało w tej grupie odpowiednio ponad 2 proc., prawie proc., prawie 18 proc., prawie 16 proc. i prawie 16 proc. gospodarstw. Kolejnym typem gospodarstw, których najczęściej nie stać było na zakup wskazanych grup artykułów żywnościowych, 14 Zmiany w zakresie zaspokojenia potrzeb żywnościowych gospodarstw domowych w latach 20-20 dotyczą próby panelowej gospodarstw dla tych lat, czyli gospodarstw domowych, które zostały zbadane zarówno w 20 r. jak i w 20 r. i 20 r.
Diagnoza Społeczna 20 2 były gospodarstwa domowe nierodzinne jednoosobowe (odpowiednio ponad 21 proc., prawie proc., 1 proc., ponad proc. i proc. gospodarstw). We wszystkich typów gospodarstw domowych nastąpiła poprawa możliwości finansowych zaspokojenia ich potrzeb w zakresie artykułów żywnościowych w minionych czterech latach. Polepszenie się sytuacji w tym zakresie obserwujemy przy tym we wszystkich wyróżnionych w badaniu grupach artykułów żywnościowych. Procent gospodarstw domowych, których nie było stać ze względów finansowych na zakup artykułów żywnościowych, był dla każdej z analizowanych w badaniu grup artykułów znacząco wyższy w marcu/czerwcu 20 r. w grupie gospodarstw z bezrobotnymi niż w grupie gospodarstw bez bezrobotnych,. Odpowiednio, dla kolejno wymienionych grup artykułów, z których rezygnowano najczęściej, konieczność rezygnacji zgłaszało w poniższych grupach gospodarstw prawie 0 proc. i około proc., prawie 22 proc. i ponad proc., prawie 22 i około proc. gospodarstw, prawie proc. i ponad proc. oraz ponad 1 proc. i ponad proc. gospodarstw. W obu grupach gospodarstw domowych i jednocześnie we wszystkich grupach artykułów żywnościowych sytuacja uległa w ciągu ostatnich 4 lat znaczącej poprawie. Gospodarstwa domowe najczęściej zmuszane do rezygnacji w marcu/czerwcu 20 r., ze względów finansowych, z zakupu wybranych grup artykułów żywnościowych zamieszkiwały przede wszystkim na wsi (sytuacje takie deklarowało, odpowiednio dla kolejnych wymienionych uprzednio grup artykułów żywnościowych, prawie 18 proc., prawie proc., prawie proc., ponad 10 proc. oraz ponad proc. gospodarstw) oraz małe miasta o liczbie 20-100 tys. mieszkańców (odpowiednio ponad 1 proc., ponad proc., ponad 10 proc. prawie 10 proc. i 10 proc. gospodarstw). Najwyższy procent gospodarstw mających kłopoty finansowe z zaspokojeniem potrzeb w zakresie wybranych grup artykułów żywnościowych występował w badanym miesiącu 20 r. w województwach warmińsko-mazurskim (odpowiednio około proc., 16 proc., proc., proc. i proc. gospodarstw) oraz podkarpackim (odpowiednio około proc., proc., proc., 14 proc., i 10 proc. gospodarstw). W okresie marzec 20 marzec/czerwiec 20 nastąpił znaczący spadek odsetka gospodarstw domowych, których nie stać ze względów finansowych na zaspokojenie swoich potrzeb żywnościowych, nastąpił we wszystkich klasach miejscowości zamieszkania i dotyczyło to wszystkich grupach artykułów żywnościowych. W przekroju regionalnym tylko w województwie śląskim i jedynie w zakresie ryb i przetworów rybnych nastąpiło znaczące pogorszenie sytuacji w omawianym zakresie (o prawie 2 punkty procentowe). Około 4 proc. gospodarstw uważało w 20 r., że zaspokojenie ich potrzeb żywnościowych w porównaniu do sytuacji sprzed 2 lat nie zmieniło się, około 1 proc. odczuło pogorszenie, a około proc. poprawę. W stosunku do ocen formułowanych w marcu 20 r. nastąpił znaczący spadek ocen negatywnych (o prawie 14 punktów procentowych) przy jednoczesnym wzroście ocen pozytywnych (o 2 punkty procentowe) tych zmian. Najczęściej zmiany na gorsze deklarowały gospodarstwa domowe utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (ponad proc. gospodarstw) oraz gospodarstwa domowe rencistów (około 2 proc. gospodarstw). Wśród typów gospodarstw pogorszenie się sytuacji w zakresie wyżywienia odczuwały przede wszystkim gospodarstwa rodzin niepełnych (ponad 24 proc. gospodarstw) oraz gospodarstwa nierodzinne wieloosobowe (ponad 20 proc. gospodarstw z tej grupy). Negatywne oceny zmian w zaspokojeniu potrzeb żywnościowych były zdecydowanie częściej formułowane w grupie gospodarstw z bezrobotnymi, niż w grupie gospodarstw domowych bez bezrobotnych (odpowiednio prawie 0 proc. i ponad proc. gospodarstw z tych grup). Zróżnicowanie gospodarstw domowych deklarujących pogorszenie się stopnia zaspokojenia ich potrzeb żywnościowych w przekroju klasy miejscowości zamieszkania było nieznaczne. Najczęściej gospodarstwa te występowały w grupie gospodarstw zamieszkujących małe miasta, o liczbie mieszkańców 20-100 tys. oraz duże miasta o liczbie mieszkańców 200-00 tys. (po prawie proc. gospodarstw z tych miast). Województwami, w których gospodarstwa domowe najczęściej uważały, że poziom zaspokojenia ich potrzeb żywnościowych pogorszył się w porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat były województwa łódzkie, podkarpackie i lubelskie (odpowiednio prawie 22 proc., ponad 21 proc. i prawie 21 proc. gospodarstw). 4.2.2. Zmiana w zaspokojeniu potrzeb żywnościowych w latach 2000-20 W okresie minionych lat spadł odsetek gospodarstw, których nie stać ze względów finansowych na zakup artykułów żywnościowych w zakresie wszystkich grup (wykres 4.2.2). Największy spadek dotyczy używek (- krotny), wyrobów cukierniczych (4-krotny), owoców i przetworów owocowych (4,-krotny), mięsa i drobiu oraz przetworów mięsnych i drobiowych (4-krotny), ryb i przetworów rybnych (2,-krotny) -- a więc tych artykułów, na które w poprzednich latach najczęściej nie było stać gospodarstw domowych.
Diagnoza Społeczna 20 używki wyroby cukiernicze cukier przetwory mleczne mleko masło i inne tłuszcze ryby i przetwory rybne przetwory mięsne i drobiowe mięso i drób owoce i przetwory owocowe warzywa i przetwory warzywne 6 4 4 6 18 16 16 21 8 14 2 8 2 10 20 1 1 0 2 4 46 20 20 20 200 200 2000 0 10 20 0 40 0 60 Proc. gospodarstw domowych Wykres 4.2.2. Procent gospodarstw domowych, których nie stać na zakup wystarczających ilości różnych artykułów żywnościowych w latach 2000-20 r. w całych próbach