Spis treści O wolną Polskę... 7 1. Jeszcze nie umarła...... 8 21. Solidarność... 145 22. III Rzeczpospolita... 152 2. Pod berłem cara... 15 3. Powstanie listopadowe... 22 4. W kraju i na emigracji... 29 5. Powstanie styczniowe, rusyfikacja igermanizacja... 35 6. Dla pokrzepienia serc... 42 Stulecie wielkich przemian... 49 7. Wynalazki XIX wieku... 50 8. W przemysłowym mieście... 57 9. Żyć w XIX wieku... 63 Dwie wojny światowe... 70 10. Niepodległe państwo... 71 11. Walka o granice... 78 12. Polska między wojnami... 85 13. W II Rzeczypospolitej... 91 Polska dziś... 159 23. Rzeczpospolita Polska... 160 24. Kto rządzi Polską?... 164 25. To, co nas łączy... 168 26. Nie tylko Polacy... 174 27. Polacy na świecie... 178 Ja, ty, my czyli społeczeństwo.. 183 28. Nikt nie jest samotną wyspą... 184 29. Każdy człowiek ma prawo... 190 30. Żyć w rodzinie... 194 31. Moja szkoła... 199 32. Co wiem o mojej małej ojczyźnie?... 203 33. Bez pracy nie ma kołaczy... 209 34. Relacje między ludźmi... 213 14. Wybuch II wojny światowej... 98 15. Dwie okupacje... 105 16. Powstanie warszawskie... 111 Dzisiejszy świat... 217 35. Zjednoczona Europa... 218 36. Konflikty zbrojne... 223 Polska Rzeczpospolita Ludowa... 118 17. Komuniści u władzy... 119 37. Świat stał się mniejszy... 228 38. Wirtualny świat... 232 18. Czasy stalinowskie... 126 19. Jak zbudować socjalizm?... 132 20. Dzieciństwo w PRL... 139 Prawda i fikcja w opowiadaniach... 236 Dwa słowa na zakończenie... 239
3 Powstanie listopadowe Jest takie zdanie dramatopisarza Stanisława Wyspiańskiego: Listopad, dla Polaków niebezpieczna pora. Dziś dowiemy się, dlaczego. Bo można się pośliznąć na mokrrrych liściach? Do broni! Był wieczór 29 listopada 1830 roku. W sali na pierwszym piętrze Szkoły Podchorążych* w Warszawie odbywał się wykład. Naraz drzwi otwarły się z łomotem. Stanął w nich podporucznik Piotr Wysocki. Czy skończyłeś już? spytał wykładowcę. Nie. Zostaw resztę na potem! krzyknął Wysocki. Czas zemścić się na wrogach naszych. Idźcie na dół, zabierzcie broń! Podchorążowie zerwali się z miejsc. Zaczęło się powstanie listopadowe. W tym samym czasie dwunastoletni Paweł błąkał się po ciemnych ulicach Warszawy. arsenał budynek obronny, w którym przechowywano broń szkoła podchorążych szkoła wojskowa, po ukończeniu której studenci zostają oficerami Szukał ukochanego psa. Bielik! Bielik! wołał, lecz bez skutku. Wypytywał nielicznych przechodniów, czy widzieli białego pudla. Nazywa się Bielik, tak samo jak pudel króla Zygmunta Starego wyjaśniał chłopiec z dumą. Nie, niestety, nikt nie widział żadnego pudla. Stu sześćdziesięciu kilku podchorążych ruszyło w stronę Arsenału*, by zdobyć broń i amunicję. Weszli w Nowy Świat, elegancką ulicę Warszawy. Do broni! wołali. Wojskowy bęben dudnił głucho. Przerażeni warszawiacy zatrzaskiwali drzwi i okiennice. Powstańcy byli sami. Od strony Nowego Światu Paweł usłyszał warkot bębna oraz krzyki. Bez wahania tam popędził. 22
Środkiem ulicy maszerowała kolumna polskich żołnierzy. Walili kolbami karabinów w drzwi i zamknięte okiennice, wzywali rodaków do broni... Nikt się nawet nie wychylił, by zobaczyć, co się dzieje. Panie podchorąży Paweł pociągnął jednego z żołnierzy za rękaw nie widział pan mojego psa? Biały pudel, wabi się... Zmiataj stąd, smarku! huknął groźnie żołnierz. Powstanie przeciw Moskalom się zaczęło, a ty mi o psie bajdurzysz! Powstanie? zdumiał się chłopiec. Przecież widziałem generałów, jak wchodzili do teatru i do kawiarni... Ale żołnierz zniknął w ciemnościach. Gdy podchorążowie szli pod Arsenał, inne oddziały walczyły już z Rosjanami. Raz po raz rozlegały się odgłosy wystrzałów. Na ulice wyległy tłumy uboższych mieszkańców miasta. Idźcie pod Arsenał! wołali powstańcy. A tam, na placu, stało kilkuset polskich żołnierzy i cywilów i wciąż przybywali nowi. Ktoś wyrąbał w bramie otwór, przez który śmiałkowie wdarli się do środka Arsenału. Paweł pognał w tamtą stronę. Po co ja tam, głupi, biegnę myślał przecież Bielik boi się huku. Nawet jeśli tam trafił, to już dawno uciekł. Na placu było jasno jak w dzień, gdyż płonął dom podpalony przez powstańców. Mieszkańcy miasta rozdzielali właśnie broń zdobytą w Arsenale. Powietrzem wstrząsały huki wystrzałów. Paweł dostrzegł drżący ze strachu biały kłębek, skulony przy ścianie domu. Bielik! porwał psa na ręce. Gdzieś ty się zabłąkał? Powstanie nie jest dla takich jak ty. Chodź do domu... Zdobycie broni wyrównało szanse. Rankiem po nocy listopadowej Warszawa znalazła się w rękach powstańców. Co się stało w Warszawie wieczorem 29 listopada 1830 roku? 23
Dlaczego wybuchło powstanie? Jak pamiętacie, w 1815 roku car Aleksander I nadał mieszkańcom Królestwa Polskiego wiele swobód po czym zaczął je stopniowo odbierać. Mało tego. Z początku dawał do zrozumienia, że wkrótce przyłączy do Królestwa tzw. ziemie zabrane wschodnie obszary dawnej Rzeczypospolitej, wcielone do Rosji. Jednak lata mijały, a car ani myślał powiększyć swe polskie państwo. Nie zrobił też tego jego brat i następca, Mikołaj I, który panował od 1825 roku. Takim postępowaniem obaj carowie wzbudzili niezadowolenie Polaków. Sytuację pogarszał ich brat, a zarazem dowódca armii polskiej, wielki książę Konstanty. Był to człowiek niezrównoważony, który za byle drobiazg publicznie bił oficerów po twarzy i rwał im guziki z mundurów. Kilkudziesięciu oficerów popełniło samobójstwo, gdyż nie potrafili znieść takiej hańby. Wielki książę Konstanty (na koniu z lewej) wysyła gońców z rozkazami. Obraz z XIX wieku. Niezadowoleni, przede wszystkim młodzi ludzie, zakładali tajne związki. Miały one przygotować kraj do walki o niepodległość. Było ich jednak niewiele, a ich członkowie nie bardzo wiedzieli, kiedy i jak taką walkę zacząć. Do tajnych związków należało sprzysiężenie podchorążych. Powstało w Szkole Podchorążych w Warszawie i liczyło około dwustu młodych żołnierzy i cywilów. Jesienią 1830 roku podchorążowie dowiedzieli się, że car zamierza wysłać polską armię do tłumienia powstania Belgów, którzy walczyli o niepodległość swego kraju. Spiskowcy* nie mieli zamiaru wypełnić rozkazu. Obawiali się też aresztowań, gdyż ich sprzysiężenie zostało wykryte przez policję. Uznali, że trzeba natychmiast zacząć powstanie przeciwko Rosji. Wierzyli, że gdy dadzą sygnał, cały naród stanie do walki, a pokierują nią doświadczeni generałowie i politycy. Wielki książę Konstanty ożenił się z Polką i bronił Polaków przed carem. Widać walczyło w nim dobrrro ze złem i rrraz jedno przeważało, a rrraz drrrugie. spiskowiec uczestnik spisku, tj. tajnego, często nielegalnego porozumienia grupy osób, która chce osiągnąć jakiś cel 1. Z jakich powodów narastało niezadowolenie w Królestwie Polskim? 2. Czym było sprzysiężenie podchorążych? 3. Dlaczego podchorążowie postanowili rozpocząć powstanie jesienią 1830 roku? 24
Noc listopadowa Wieczór 29 listopada 1830 roku był początkiem dramatycznych wydarzeń nazwanych nocą listopadową. Wybuchło wtedy powstanie listopadowe. Po zapadnięciu zmroku stu sześćdziesięciu kilku powstańców ruszyło przez Śródmieście do Arsenału po broń. Chcieli uzbroić lud Warszawy i razem z nim zaatakować oddziały rosyjskie. Szli Nowym Światem jedną z głównych ulic stolicy. Ilustracja z 1829 roku ukazuje wnętrze warszawskiego Arsenału. W chwili wybuchu powstania listopadowego znajdowało się tam 36 tysięcy karabinów. Weszliśmy jakby w pustkę, jakby w atmosferę grobu. Żadnego ruchu, żadnego życia; domy pozamykane, okna podobnież. Na próżno wołamy do broni, bijemy w drzwi i okiennice kolbami karabinów. Żaden głos, żaden ruch życia nie odpowiada. Smutek, oburzenie, w końcu pewna wściekłość opanowuje nasz oddział. Seweryn Goszczyński, Noc belwederska, XIX wiek Jakie uczucia opanowały powstańców? Dlaczego? Ofiarą tej wściekłości padło kolejno pięciu polskich generałów i jeden pułkownik. Zostali zastrzeleni, gdyż wzywali powstańców do powrotu do koszar. A wzywali dlatego, że walkę z potężną Rosją uważali za szaleństwo. Spiskowców uratował lud Warszawy. Kilka tysięcy mężczyzn i kobiet zdobyło Arsenał, uzbroiło się w karabiny i zaatakowało Rosjan. W ciągu nocy coraz więcej polskich żołnierzy przyłączało się do powstańców. Rankiem wielki książę Konstanty wycofał z miasta oddziały rosyjskie i wierne sobie jednostki polskie. Warszawa była wolna. 4. Co nazywamy nocą listopadową? Noc listopadowa: powstańcy walczą z jazdą rosyjską na moście w Łazienkach. Obraz Wojciecha Kossaka (koniec XIX wieku). 25
Powstańcze walki W 1830 roku Rosja liczyła ponad 50 milionów mieszkańców i miała 400- -tysięczną armię. W Królestwie Polskim mieszkało 4,3 miliona ludzi, a w armii służyło 27 tysięcy żołnierzy. Byli to jednak żołnierze znakomicie wyszkoleni i uzbrojeni (istniały nawet oddziały rakietowe). Największą słabością powstania okazał się brak jedności wśród Polaków. Lud oraz żołnierze pragnęli walki na śmierć i życie. Chcieli niepodległości i odzyskania ziem zabranych. Powrót oddziałów polskich do Warszawy 3 grudnia 1830 roku. Byli to żołnierze, którzy w noc listopadową stanęli po stronie wielkiego księcia Konstantego, ale szybko przyłączyli się do powstania. Obraz z XIX wieku. Ludzie zamożni i wyżsi oficerowie uważali taką walkę za szaleństwo. Myśleli tak: trzeba zmusić cara do ustępstw. Na pewno będzie wolał dać nam więcej swobód, niż toczyć krwawą i kosztowną wojnę. Dlatego kolejni przywódcy powstania najpierw wstrzymywali rozbudowę armii, a potem unikali bitew. Tymczasem car Mikołaj I ani myślał o ustępstwach. Zażądał od powstańców kapitulacji i rzucił przeciwko nim ponad 120 tysięcy żołnierzy. Wówczas Polacy powiększyli armię do 57 tysięcy ludzi. Pod naciskiem demonstracji ulicznych sejm Królestwa złożył z tronu Mikołaja I (styczeń 1831). Powstanie listopadowe. walny tu: decydujący W lutym 1831 roku Rosjanie podeszli pod Warszawę. Polacy powstrzymali ich w krwawej, nierozstrzygniętej bitwie pod Grochowem. Rosjanie odstąpili nieco na południe. Wiosną armia polska odniosła kilka świetnych zwycięstw. Mimo to wódz naczelny obawiał się walnej* bitwy. Stoczył ją wreszcie pod Ostrołęką (maj 1831). Dowodził tak fatalnie, że Polacy przegrali i musieli się cofnąć pod Warszawę. 26
Latem wojska rosyjskie przekroczyły Wisłę przy granicy z Prusami (które dostarczyły Rosjanom sprzętu i żywności). W początkach września podeszły pod Warszawę od zachodu. Po dwóch dniach walk stolica skapitulowała. Choć armia polska liczyła jeszcze kilkadziesiąt tysięcy ludzi, nikt już nie wierzył w sens dalszej walki. Znaczna część wojsk przekroczyła granicę z Austrią lub Prusami. Po niespełna roku powstanie listopadowe zakończyło się klęską. Olszynka Grochowska Wojciecha Kossaka przedstawia fragment bitwy pod Grochowem. Olszynka to lasek olchowy, o który Polacy zaciekle walczyli z Rosjanami. 5. Porównaj Królestwo Polskie z Rosją pod względem liczby ludności i siły armii. 6. Kto opowiadał się za walką, a kto przeciwko niej? Dlaczego? 7. Opisz przebieg powstania listopadowego w 1831 roku. Po powstaniu Mikołaj I nie lubił Polaków. Po upadku powstania listopadowego nałożył na nich surowe kary, by już nigdy nie zapragnęli niepodległości. Ten obraz Wojciecha Kossaka ukazuje ostatnie chwile generała Józefa Sowińskiego. Generał był inwalidą (miał drewnianą nogę). Zginął, broniąc Warszawy w 1831 roku. Przywódców powstania skazano na śmierć lub zesłanie* na Syberię* (w większości uniknęli tego losu, gdyż uciekli za granicę). Mikołaj I zlikwidował sejm i armię Królestwa, a polskich żołnierzy wcielił na 15 lat do rosyjskiego wojska. Carskim namiestnikiem został Rosjanin. Królestwo Polskie, choć zachowało swą nazwę, stało się częścią Rosji. Syberia mroźna, rzadko zaludniona północna część Azji, należąca do Rosji zesłanie zsyłka; kara polegająca na przesiedleniu kogoś na inny obszar, zwykle daleko od domu 27
Zapytacie: czy coś pozostało? Tak. Język polski w szkołach i urzędach, polscy urzędnicy oraz osobny budżet. Jednak część pieniędzy z podatków Królestwo przekazywało odtąd Rosji. Musiało jej też zapłacić ogromne odszkodowanie wojenne i utrzymywać rosyjską armię nad Wisłą. O skutkach niewierności miała przypominać warszawiakom Cytadela więzienie, które car kazał im wybudować (i zapłacić za budowę). Żołnierze powstania listopadowego przekraczają granicę z Prusami, by nie trafić do rosyjskiej niewoli. Niemiecki obraz z XIX wieku. Skutki powstania listopadowego były więc opłakane. Do dziś trwają wśród historyków spory, czy miało ono szanse powodzenia. Niektórzy twierdzą, że tak tyle że zostały zmarnowane przez przywódców, którzy nie wierzyli w zwycięstwo. Większość podkreśla jednak, że takich szans nie było. Polacy mogli wygrywać pojedyncze bitwy, ale nie byli w stanie pokonać największej potęgi wojskowej ówczesnej Europy. burda awantura, bijatyka 8. Przedstaw kary, które spotkały uczestników powstania listopadowego. 9. Co się zmieniło w sytuacji Królestwa Polskiego po klęsce powstania? Ćwiczenie. Po nocy listopadowej jeden z polskich generałów oświadczył podobno: Półgłówki zrobili burdę*, którą wszyscy ciężko przypłacić mogą. Czy zgodzisz się z jego opinią? Przedstaw swoje zdanie i uzasadnij je.? A. Podaj przyczyny powstania listopadowego. B. Opisz wydarzenia nocy listopadowej. Czym się ona zakończyła? C. Wyjaśnij, dlaczego powstanie listopadowe poniosło klęskę. Zapamiętaj! Przed 1830 rokiem w Królestwie Polskim narastało niezadowolenie z powodu odbierania swobód przez cara, nieprzyłączenia do Królestwa ziem zabranych, a także postępowania wielkiego księcia Konstantego. 29 listopada 1830 roku grupa spiskowców ze sprzysiężenia podchorążych rozpoczęła w Warszawie powstanie listopadowe. Rankiem po nocy listopadowej wojska rosyjskie wycofały się z Warszawy. Wśród Polaków nie było jedności: lud i żołnierze chcieli walczyć, a przywódcy powstania oraz ludzie zamożni uzyskać od cara ustępstwa. Powstanie listopadowe trwało niespełna rok i zakończyło się klęską (1831). Po upadku powstania Królestwo Polskie stało się częścią Rosji. Car zlikwidował sejm i polską armię. 28
27 Polacy na świecie Wiesz, że w Brazylii żyje około miliona Polaków? Phi, też mi coś. Sprrróbuj policzyć brrrazylijskie papugi, to będzie liczba! Historia polskiej emigracji Jak pamiętacie, słowo emigracja ma dwa znaczenia: 1) wyjazd z ojczyzny na dłużej albo na stałe, 2) ludzie, którzy wyjechali z ojczyzny na dłużej albo na stałe. Niektórzy Polacy już w średniowieczu wyjeżdżali z kraju, jednak większe grupy naszych rodaków zaczęły uciekać za granicę w drugiej połowie XVIII wieku. Byli to ludzie, którzy walczyli z Rosją o niepodległość Rzeczypospolitej; przegrali tę walkę i bali się represji. Po klęsce powstania kościuszkowskiego (1794) wyjechało z kraju około 4 tysięcy osób. To właśnie oni utworzyli LegionyPolskieweWłoszech,aemigrant Józef Wybicki napisał dla nich Mazurka Dąbrowskiego. Centralna Kolej Transandyjska w Peru. Jej projektowaniem i budową kierował XIX-wieczny polski emigrant, inżynier Ernest Malinowski. Znacznie więcej Polaków opuściło kraj po upadku powstania listopadowego (1830 1831). Około 11 tysięcy naszych przodków osiedliło się głównie we Francji, a także w Anglii i Belgii. Ludzi tych nazwano Wielką Emigracją. Należeli do niej m.in. Adam Mickiewicz i Fryderyk Chopin. Około 8 tysięcy Polaków uciekło na Zachód po upadku powstania styczniowego (1863 1864). Uniknęli w ten sposób kary śmierci lub zesłania na Syberię. Emigrację z obawy przed represjami nazywamy polityczną. Istnieje również emigracja za chlebem, tzn. zarobkowa. Nasiliła się ona w drugiej połowie XIX stulecia. 178
Historycy oceniają, że do 1914 roku wyemigrowało za chlebem około 3,6 miliona Polaków. Robotnicy wyjeżdżali głównie do Niemiec, Francji i Belgii, chłopi do USA, Brazylii i Kanady. Niektórzy z nich wracali do kraju, jednak większość została za granicą na stałe. Podczas obu wojen światowych miliony naszych rodaków opuściły ojczyznę lub zostały z niej wywiezione (osoby deportowane* nie były oczywiście emigrantami). Natomiast w okresie międzywojennym aż milion obywateli II Rzeczypospolitej postanowiło szukać lepszego losu za granicą. Z PRL wyjechały na Zachód ponad 2 miliony Polaków, którzy pragnęli wolności i lepszego życia. Była to więc emigracja polityczna i zarobkowa jednocześnie. Kolejka po bilety na statek do USA. Warszawa, około 1920 roku. Powstanie Rzeczypospolitej Polskiej (1989) zakończyło emigrację polityczną lecz zarobkowa trwa nadal. Szacuje się, że od tego czasu wyjechały za granicę ponad 2 miliony Polaków. Ilu z nich wróci? Tego nie wie nikt. 1. Co to jest emigracja? 2. Czym się różni emigracja polityczna od zarobkowej? A ja mam brrrazylijskie pochodzenie. Czy należę do Brrrazylonii? Polonia Polonią nazywamy zwykle Polaków mieszkających poza granicami kraju. Czasami określa się tak jedynie osoby polskiego pochodzenia, a nie Polaków za granicą. Spytacie: jaka jest różnica między jednymi a drugimi? Taka: pan Józef to Polak, który w wieku 35 lat wyjechał z Podhala do Ameryki. Jest zatem Polakiem za granicą. Natomiast Dan urodził się w Nowym Jorku i słabo mówi po polsku, ale czuje się Polakiem, bo miał polskich dziadków. Powiemy więc o nim, że ma polskie pochodzenie. Eee, hm, jak już, to do małej Brazylii. deportowany przymusowo wywieziony 179
Liczbę osób polskiego pochodzenia i Polaków za granicą ocenia się na 21 milionów. Jeśli dodamy do nich ponad 38 milionów z Polski, będziemy mieli prawie 60 milionów Polaków. Tyle nas jest. Pamiętajcie jednak, że są to liczby przybliżone. Nie ma sposobu, by dokładnie policzyć nasz naród. Nasi rodacy są rozsiani po całym świecie. Najliczniejsza jest Polonia amerykańska: w Stanach Zjednoczonych mieszka ponad 10 milionów osób, które przyznają się do polskości. Ulica w dzielnicy Greenpoint (czytaj: grinpojnt) w Nowym Jorku. Greenpoint to drugie co do wielkości skupisko Polaków w USA; największe jest w Chicago. Inne wielkie skupiska Polonii w obu Amerykach żyją w Brazylii (około miliona), Kanadzie (900 tysięcy) oraz Argentynie (450 tysięcy). W Europie dokładne liczby są trudne do ustalenia. Dlaczego? Ponieważ tysiące Polaków wyjeżdżają na Zachód w poszukiwaniu pracy. Nikt nie potrafi policzyć, ilu nas jest np. w Anglii. Dane zmieniają się z miesiąca na miesiąc. Państwa Europy Zachodniej, w których od lat mieszka najwięcej Polaków, to Niemcy (około 2 milionów), Francja (ponad milion) i Anglia. Do tej listy można dopisać Irlandię, Szwecję, Włochy, Belgię... A w Europie Wschodniej? Nasi rodacy żyją na Ukrainie (900 tysięcy), Białorusi (900 tysięcy) i Litwie (300 tysięcy). Każą się nazywać Polakami, a nie Polonią. Twierdzą bowiem, że nigdy nie wyjechali z ojczyzny. To państwo zmieniło granice ich dziadkowie i rodzice mieszkali przecież w II Rzeczypospolitej. 180 Polski zespół taneczny z Litwy podczas występu w Wilnie. 3. Wyjaśnij znaczenie słowa: Polonia. 4. Wskaż różnicę między Polakami za granicą a osobami polskiego pochodzenia. 5. Wymień państwa (poza Polską), w których mieszka najwięcej Polaków i osób polskiego pochodzenia.
Życie na emigracji Czy znacie kogoś, kto wyjechał na stałe za granicę? Jeśli tak, to waszym zdaniem jest mu tam lepiej czy gorzej niż w Polsce? Porównajcie internetowe wypowiedzi dwóch polskich emigrantek z Anglii. Żal był wielki, myślałam, że z czasem chociaż troszkę zmaleje, a jednak nie. Mimo że jest tutaj prawie cała moja rodzina, tęsknię, i to bardzo. Za znajomymi, za mamą, za starą pracą... Radzę sobie telefonem, internetem, mama przylatuje raz na kilka miesięcy, no i coraz więcej jest nas tutaj. Ale nadal tęsknię, właściwie codziennie. Ja tylko czasem tęsknię, i to chyba bardziej za takimi rzeczami jak bieszczadzkie widoki czy śnieg w Święta... Z przyjaciółmi mam świetny kontakt, mimo że wyjechałam półtora roku temu. Jest przecież internet, są telefony. Wiem, wiem, to nie to samo, ale trzeba sobie w życiu jakoś radzić. Te piękne chwile z Polski i ci ludzie żyją we mnie każdego dnia, ale tutaj... jest mi całkiem dobrze. Internetowe wpisy Polek za granicą, XXI wiek Za czym tęskni autorka pierwszego tekstu, a za czym drugiego? Która autorka, twoim zdaniem, chciałaby wrócić do Polski, a która nie? Dlaczego tak uważasz? Emigranci muszą się szybko przystosować do innej kultury i odmiennych obyczajów. A to nie jest łatwe. Dlaczego? Po pierwsze, trzeba dobrze poznać język nowego kraju. Kto zna go słabo, nie dostanie dobrej pracy. Dzieci emigrantów mają trudności w szkole, przynajmniej z początku. Np. w Anglii omawia się sztuki Williama (czytaj: łyliama) Szekspira, który żył w XVI i XVII wieku. Nawet Anglicy nie zawsze rozumieją jego teksty a co dopiero Polacy. Po drugie, w swoim kraju każdy ma rodzinę, przyjaciół, znajomych. Zawsze jest ktoś, kto pomoże w trudnościach albo z kim można porozmawiać. Natomiast emigranci są zdani tylko na siebie. Muszą sobie dopiero znaleźć przyjaciół. A to nie wszystkim się udaje. Parada Pułaskiego w Nowym Jorku, nazwana tak na cześć Kazimierza Pułaskiego XVIII-wiecznego polskiego emigranta i bohatera wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Co roku w paradzie uczestniczą Polacy i osoby polskiego pochodzenia. 181
Po trzecie, pewne obyczaje cudzoziemców mogą nam się wydawać dziwne. W niektórych krajach nie wolno się kąpać w wannie po dziesiątej wieczorem, bo to przeszkadza sąsiadom zza ściany. W Bułgarii kiwanie głową z góry na dół oznacza nie. Tradycyjnym przysmakiem Szwedów są kiszone śledzie. Ich zapach może zwalić z nóg, dlatego puszkę lepiej otwierać na dworze. Po czwarte wreszcie, emigranci tęsknią za Polską. Za językiem, przyjaciółmi, chlebem, kiełbasą, widokami, święconką w Wielką Sobotę... Jedni wracajądokraju,drudzyuważają,żezagranicą jest im lepiej i zostają tam na zawsze. Polacy mieszkający w Anglii stoją w kolejce do polskiej ambasady w Londynie, by wziąć udział w wyborach do sejmu i senatu (2007). Emigranci zachowują wszystkie prawa zapisane w Konstytucji RP także prawa wyborcze. 6. Opisz trudności, jakie muszą pokonać emigranci w nowym kraju. Ćwiczenie. Popytaj wśród rodziny lub znajomych o losy kogoś, kto wyemigrował z Polski dawno temu albo całkiem niedawno. Przedstaw klasie jego historię: dlaczego wyjechał, gdzie osiadł i co tam robił lub robi, czy wrócił albo chce wrócić czy nie idlaczego. Na podstawie waszych opowieści spiszcie argumenty za emigracją i przeciwko niej. Które waszym zdaniem przeważają?? A. Wyjaśnij, kiedy, dokąd i z jakich powodów emigrowali Polacy w przeszłości. B. Dlaczego Polacy zza wschodniej granicy Polski nie chcą, by nazywano ich Polonią? C. Czy ty chciałabyś lub chciałbyś wyemigrować teraz lub w przyszłości? Dlaczego? Zapamiętaj! Większe grupy Polaków zaczęły emigrować w drugiej połowie XVIII wieku. Skutkiem przegranych powstań była emigracja polityczna. W drugiej połowie XIX stulecia nasiliła się emigracja zarobkowa, która istnieje także dziś. Polonia to Polacy mieszkający poza granicami kraju. Czasami nazywa się tak jedynie osoby polskiego pochodzenia. Liczbę osób polskiego pochodzenia oraz Polakówzagranicąoceniasięna21milionów. Największe skupiska Polonii znajdują się w USA, Niemczech, Francji, Brazylii, Kanadzie, Anglii, Argentynie. Duże grupy Polaków żyją także na terenach dawnej II Rzeczypospolitej: na Ukrainie, Białorusi i Litwie. 182