Samorząd kobiet 2 3 września 2010r.
Samorząd lokalny w Polsce i wybory samorządowe
Podział administracyjny Polski Podział terytorialny Polski zmieniał się wielokrotnie, od II Wojny Światowej reformy miały miejsce w latach: 1946, 1950, 1957, 1975 oraz obecny trójstopniowy podział administracyjny obowiązujący od 1 stycznia 1999r. I stopnia 16 województw. II stopnia 379 powiatów. 65 grodzkich (miasto na prawach powiatu) gmina o statucie miasta, wykonująca zadania powiatu. 314 ziemskich skupiające od kilku do kilkunastu sąsiadujących ze sobą gmin.
III stopnia 2479 gmin 306 miejskich gmina, która zawiera się w administracyjnych granicach miasta. 597 miejsko-wiejskich gmina, w skład której wchodzi miasto oraz kilka wsi. 1576 wiejskich gmina, która na swoim terytorium nie zawiera miasta.
Akty prawne Ustawa z dn. 08.03.1990r. o samorządzie terytorialnym (gminnym) (tekst jednolity Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1591) Ustawa z dnia 05.06.1998r. o samorządzie województwa (tekst jednolity Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1590) Ustawa z dnia 05.06.1998r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz.U. 2001, Nr 142, poz. 1592) Ustawa z dnia 16.07.1998r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województwa (tekst jednolity Dz.U. 2003, Nr 159, poz. 1547) Ustawa z dnia 20.06.2002r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. 2002, Nr 113, poz. 984)
Gmina organy i kompetencje Gmina - wg ustawy należy przez nią rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Od 1990r. w Polsce gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Posiada osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej. O ustroju gminy stanowi jej statut (w gminie powyżej 300 tys. mieszkańców wymaga uzgodnień z premierem). Może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską. Może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne.
Organy gminy rada gminy władza uchwałodawcza i kontrolna wójt, burmistrz, prezydent miasta władza wykonawcza
Rada gminy (rada miasta) organ stanowiący i kontrolny gminy. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Na czele rady stoi przewodniczący i wiceprzewodniczący w liczbie od 1 do 3.
W skład rady wchodzą radni w liczbie: 15 w gminach do 20.000 mieszkańców, 21 w gminach do 50.000 mieszkańców, 23 w gminach do 100.000 mieszkańców, 25 w gminach do 200.000 mieszkańców, oraz po 3 na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 45 radnych. W Warszawie radnych jest 60. W gminach liczących do 20.000 mieszkańców rada gminy jest wybierana w systemie większościowym, w gminach większych stosuje się ordynację proporcjonalną.
Wójt, burmistrz, prezydent miasta Wójt organ wykonawczy w gminie wiejskiej, Burmistrz - w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy Prezydent miasta - w miastach powyżej 100 000 mieszkańców oraz w tych miastach, które liczą poniżej 100 000 mieszkańców, ale w których przed 27 maja 1990 r. prezydent był organem wykonawczo-zarządzającym. W miastach na prawach powiatu pełni ponadto funkcję starosty. Wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Wybory przeprowadza się łącznie z wyborami do rad gmin.
Kompetencje wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa, a w szczególności: przygotowuje projekty uchwał rady gminy, określa sposoby wykonywania uchwał, gospodaruje mieniem komunalnym, wykonuje budżet, zatrudnia i zwalnia kierowników gminnych jednostek organizacyjnych; kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz; jest kierownikiem urzędu oraz zwierzchnikiem służbowym w stosunku do pracowników urzędu gminy oraz kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, wnioskuje o powołanie skarbnika oraz sekretarza; wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.
Zadania gminy Wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów (jednostek samorządu terytorialnego) - domniemanie kompetencji. Zadania dzielą się na: własne nadane ustawowo zlecone przydzielane przez władze państwowe.
Zadania własne Zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą być: a) obowiązkowe gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym; b) fakultatywne gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewnej, cmentarzy gminnych, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, wspierana i upowszechnianie idei samorządowej, promocji gminy, współpracy z organizacjami pozarządowymi, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Zadania zlecone Inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. a) przekazywane na mocy regulacji ustawowej; b) przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.
Miasto na prawach powiatu (powiat grodzki) Gmina o statusie miasta, wykonująca zadania powiatu. We wszystkich miastach na prawach powiatu władzę wykonawczą sprawuje prezydent miasta.
Powiat organy i kompetencje Powiat jednostka samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, obejmująca część obszaru województwa. Wg ustawy jest lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium. wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność ma osobowość prawną samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej o ustroju powiatu stanowi jego statut.
Wyróżnia się dwa rodzaje powiatów: powiaty ziemskie skupiają od kilku do kilkunastu sąsiadujących ze sobą gmin, powiaty grodzkie miasta na prawach powiatu (gmina o statusie miasta, wykonująca zadania powiatu) Organy powiatu rada powiatu - władza uchwałodawcza i kontrolna zarząd powiatu (na jego czele stoi starosta) władza wykonawcza. W mieście na prawach powiatu funkcje te sprawują odpowiednio: rada miasta i prezydent miasta.
Rada powiatu - organ stanowiący i kontrolny samorządu powiatowego. Jego członkowie (radni) wybierani są w wyborach bezpośrednich w systemie wyborów proporcjonalnych. Kadencja trwa 4 lata licząc od dnia wyborów. W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie: 15 w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż 29 radnych
Najważniejsze zadania rady powiatu: stanowienie prawa miejscowego wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego powołanie i odwołanie na wniosek starosty sekretarza powiatu i skarbnika powiatu uchwalenie budżetu stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym działalności finansowej rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały o udzielaniu bądź nieudzielaniu absolutorium dla zarządu z tego tytułu
Zarząd powiatu - organ wykonawczy powiatu. W jego skład wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd wybierany jest przez radę powiatu. Liczy od 3 do 5 osób. Najważniejsze zadania zarządu powiatu: wykonywanie budżetu powiatu, przygotowywanie projektów uchwał rady powiatu, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie uchwał rady powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.
Zadania powiatu w zakresie: edukacji publicznej promocji i ochrony zdrowia pomocy społecznej polityki prorodzinnej wspierania osób niepełnosprawnych, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, administracji architektoniczno-budowlanej, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody,
rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Do zadań publicznych powiatu należy również: zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. ustawy mogą określać inne zadania powiatu. ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat. powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu. zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów
Samorząd województwa organy i kompetencje Samorząd województwa - wyodrębniony i zasiedlający określone terytorium w strukturze państwa związek społeczności regionalnej funkcjonujący w randze województwa. Wg ustawy regionalna wspólnota samorządowa oraz określone terytorium. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym. Województwo ma osobowość prawną, a jego ustrój określa statut uchwalony po uzgodnieniu z prezesem rady ministrów.
Zadania samorządu wojewódzkiego w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, promocji i ochrony zdrowia, kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, modernizacji terenów wiejskich, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych, transportu zbiorowego i dróg publicznych,
kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
Organy samorządu województwa sejmik województwa organ stanowiący zarząd województwa organ wykonawczy
Sejmik województwa - organ stanowiący i kontrolny samorządu województwa. Jest odpowiedzialny przede wszystkim za rozwój cywilizacyjny w skali regionu, czyli za politykę regionalną. Sejmik wybiera ze swojego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy nie mogą wchodzić w skład zarządu województwa, a więc w skład organu wykonawczego. Przewodniczący sejmiku nie ma uprawnień do reprezentowania województwa na zewnątrz. Pełniona przez niego oraz przez wiceprzewodniczących funkcja ma charakter społeczny. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie: trzydziestu w województwach liczących do 2 000 000 mieszkańców, oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców. Kadencja trwa 4 lata licząc od dnia wyborów.
Kompetencje sejmiku Stanowi akty prawa miejscowego, w tym statut województwa (jest on uchwalany po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów), zasady gospodarowania mieniem wojewódzkim, a także zasady i tryb korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Uchwala strategię rozwoju województwa oraz wieloletnie programy wojewódzkie. Do wyłącznej właściwości sejmiku należy również uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego. Uchwala także programy wojewódzkie służące realizacji ponadlokalnych i regionalnych celów publicznych. Do wyłącznej właściwości sejmiku należy podejmowanie uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej, podejmowanie uchwały w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa.
Uchwala również budżet województwa i określa zasady udzielania dotacji z budżetu województwa. Rozpatruje sprawozdania z wykonania budżetu, sprawozdania finansowe województwa oraz sprawozdania z wykonania wieloletnich programów województw. Podejmuje uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu. Wybiera i odwołuje zarząd województwa, rozpatruje sprawozdania z jego działalności oraz powołuje i odwołuje, na wniosek marszałka województwa, skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa.
Zarząd województwa - organ wykonawczy samorządu województwa. W jego skład, liczący 5 osób, wchodzi marszałek województwa (jako przewodniczący), wiceprzewodniczący i członkowie. W pracach zarządu uczestniczy także, z głosem doradczym, skarbnik województwa. Członkostwa w zarządzie województwa nie można łączyć z członkostwem w organach gminy i powiatu, a także z zatrudnieniem w administracji rządowej oraz mandatem posła lub senatora. Marszałek województwa jest wybierany przez sejmik, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.
Kompetencje zarządu województwa Zarząd województwa jest uprawniony do wykonywania tych zadań samorządu województwa, które nie zostały zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do jego kompetencji należą: wykonywanie uchwał sejmiku województwa, gospodarowanie mieniem województwa, w tym wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo, przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa, przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie,
organizowanie współpracy ze strukturami samorządów regionalnych, także w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników, uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego (organu pomocniczego marszałka województwa), odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie budżetu.
Samorządowa ordynacja wyborcza Bierne prawo wyborcze (prawo do kandydowania) ma każdy obywatel polski korzystający z pełni praw publicznych i obywatelskich, który nie był karany za przestępstwo popełnione z winy umyślnej i najpóźniej w dniu wyborów ukończył: do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw 18 lat do Sejmu 21 lat do Parlamentu Europejskiego 21 lat na urząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta 25 lat do Senatu 30 lat na urząd prezydenta Rzeczypospolitej 35 lat W przypadku kandydata na radnego obowiązuje ponadto wymóg stałego zamieszkiwania na obszarze działania danej rady.
Czynne prawo wyborcze (prawo do wybierania) prawo przysługujące obywatelom, którzy ukończyli 18 lat (najpóźniej w dniu głosowania), a którym prawo to nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych), nie zostali pozbawieni praw wyborczych i nie są ubezwłasnowolnieni. Prawo to przysługuje także pełnoletnim obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej w wyborach do Parlamentu Europejskiego (pod warunkiem stałego zamieszkiwania w Polsce) oraz w wyborach do rad gmin (pod warunkiem stałego zamieszkiwania na obszarze gminy) o ile nie zostali pozbawieni praw wyborczych w kraju pochodzenia.
Wybory pięcioprzymiotnikowe zasada powszechności zasada równości zasada tajności zasada bezpośredniości zasada proporcjonalności
Zmiany w samorządowej ordynacji wyborczej Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta Ustawą z dnia 19 lutego 2010 r. o zmianie ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województw. 1. Głosowanie przez pełnomocnika 2. Czynne prawo wyborcze dla obywateli UE niebedących obywatelami polskimi
Głosowanie przez pełnomocnika Z przywileju tego skorzystać może osoba, która: 1. posiada orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie organu rentowego, jak również osoba, która najpóźniej w dniu wyborów kończy 75 lat. 2. Najpóźniej w 10 - tym dniu przed dniem wyborów złożyła do wójta gminy, burmistrza lub prezydenta miasta wniosek zawierający: nazwisko i imię (imiona); imię ojca; datę urodzenia; numer ewidencyjny PESEL; adres zamieszkania wyborcy (mocodawcy); adres zamieszkania osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo; wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania
Do wniosku należy dołączyć: 1) kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności osoby udzielającej pełnomocnictwa, jeśli nie ukończyła ona 75 lat, 2) pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem, zawierającą jej: nazwisko i imię (lub imiona), adres zamieszkania, nazwisko i imię (lub imiona) osoby udzielającej pełnomocnictwa;
Pełnomocnikiem może być wyłącznie osoba: wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie co udzielający pełnomocnictwa lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania. Pełnomocnikiem nie może być: członek obwodowej komisji wyborczej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa, mąż zaufania, kandydaci.
Czynne prawo wyborcze dla obywateli Unii Europejskiej niebedących obywatelami polskimi Skutek Wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 2006r. który orzekł o niekonstytucyjności przepisów Ordynacji wyborczej ograniczających czynne i bierne prawa wyborcze obywateli polskich w wyborach do organów gminy tylko do tych osób, które były wpisane do stałego rejestru wyborców prowadzonego w gminie, najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów uznał również za sprzeczny z Konstytucją przepis, ograniczający czynne prawo wyborcze do rady gminy obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi tylko do osób, które również były wpisane do stałego rejestru wyborców prowadzonego w gminie najpóźniej na 12 miesięcy przed dniem wyborów.
Obecnie: czynne prawo wyborcze do danej rady przysługuje każdemu obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady prawo wybierania do rady gminy przysługuje obywatelowi Unii Europejskiej niebędącemu obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady