STARZEJĄCA SIĘ EUROPA Technologie wspomagające a perspektywy kształcenia ustawicznego personelu świadczącego usługi opiekuńcze
1
STARZEJĄCA SIĘ EUROPA: Technologie wspomagające a perspektywy kształcenia ustawicznego personelu świadczącego usługi opiekuńcze Leonardo da Vinci project no. 134320-LLP-2007-DK-LMP Raport dla projektu 4-listna koniczyna Anne-Mette Hjalager Advance/1 Incuba Science Park Aabogade 15 8000 Aarhus C hjalager@advance1.dk Październik 2009r. PARTNERZY PROJEKTU AMU Nordjylland, International Department, Denmark www.amunordjylland.dk LEG Arbeitsmarkt- und Strukturentwicklung GmbH, Germany www.leg-as.de Cooperativa Sociale COOSS MARCHE ONLUS, Italy www.cooss.marche.it Urząd Marszałkowski Woj. Dolnośląskiego, Wydział Zdrowia, Poland www.umwd.dolnyslask.pl Sociedade Promotora de Formacao, Lda, SOPROFOR, Portugal www.soprofor.pt University of Strathclyde, Senior Studies Institute, Scotland www.strath.ac.uk/cll/seniorstudiesinstitute Wyłączenie odpowiedzialności Projekt jest współfinansowany przez Komisję Europejską. Niniejsza publikacja przedstawia jedynie poglądy autora, w związku z czym Komicja nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie informacji w niej zawartych. 2
SPIS TREŚCI 1. Wstęp I cel... 4 2. Kształcenie ustawiczne jako zjawisko transgresywne...... 8 3. Administrative technologies... 11 4 Self-diagnoses and health monitoring systems...... 16 5. Robotics in assistive tools........ 22 6. Supervision.......... 27 7. Communication and social relations.......... 30 8. Intelligent homes.......... 33 9. Eleven dilemmas for the LLL.......... 35 10. References.......... 39 3
Wstęp i cel Projekt 4-listna koniczyna (ang. 4-leaf clover) jest wspierany w ramach programu Unii Europejskiej Leonardo da Vinci, stanowiącego część programu Uczenie się przez całe życie (ang. Lifelong Learning Programme). Projekt skupia się na problematyce kompetencji personelu świadczącego usługi dla seniorów. Przyjmuje się, że wsparcie dla kształcenia ustawicznego ma zasadnicze znaczenie i istnieje wiele możliwości realizacji tego celu w tym sektorze. Projekt czterolistnej koniczyny obejmuje następujące składniki: nakreślenie przyszłości sektora usług dla seniorów w perspektywie 15-20 lat zalecenia dla zmian schematów i rozwiązań szkoleniowych stosowanych w kształceniu ustawicznym i doskonaleniu zawodowym, z uwzględnieniem zasad kształcenia ustawicznego modele dla dostawców usług związanych z kształceniem ustawicznym i doskonaleniem zawodowym Projekt jest rozpatrywany w szerokiej perspektywie. Obejmuje on kwestie dotyczące struktur instytucjonalnych oraz zajmuje się technologiami wspomagającymi, zasobami ludzkimi i koncepcjami usług. Partnerzy projektu 4-listna koniczyna pochodzą z Danii, Portugalii, Polski, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii. Projekt zajmuje się wieloma zagadnieniami istotnymi dla przyszłości usług dla seniorów w Europie. Jedną z podstawowych kwestii jest użycie technologii wspomagających, które mogą przynieść korzyści osobom w starszym wieku poprzez zwiększenie ich mobilności, usprawnienie zmysłów i praktyczną pomoc. Teleinformatyka oraz urządzenia mechaniczne i elektroniczne przyczyniają się do szybkiej modernizacji usług dla seniorów i są chętnie adoptowane przez wielu seniorów. Niemniej jednak, technologie 4
wspomagające mogą również zmienić sposób pracy personelu świadczącego usługi opiekuńcze, który czekają nowe wyzwania, jak również nowe możliwości. Organizacje świadczące usługi dla osób w starszym wieku są obecnie na etapie wyboru i wdrażania technologii, które muszą uwzględniać jednocześnie potrzeby personelu i osób starszych. Omawiany projekt opracowuje narzędzia kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego, które będą stosowane w szkoleniu personelu i studentów w sektorze usług dla seniorów. Ten raport jest jednym z narzędzi kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego. Raport omawia w zarysie ważne kategorie technologiczne w usługach dla seniorów. Z raportu należy korzystać łącznie z materiałami instruktarzowymi dostępnymi na płytach DVD i w Internecie. Ogólnie rzecz biorąc, raport organizuje kategorie technologiczne i stanowi wprowadzenie do tematu dla personelu i studentów, natomiast inne narzędzia kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego objaśniają bardziej szczegółowo użycie, wpływ i perspektywy związane z wybranymi technologiami. Technologie wspomagające to produkty, urządzenia lub sprzęt stosowany w utrzymaniu, zwiększaniu lub usprawnianiu funkcjonalności osób niepełnosprawnych. Technologię można nabywać komercyjnie, podobnie jak standardowe towary, lub dostarczać w zmodyfikowanych lub indywidualnie dostosowanych wersjach. Technologia może umożliwić niepełnosprawnym realizację codziennych zadań życiowych, wspierać ich w komunikacji, edukacji, pracy lub rekreacji - krótko mówiąc, może dać im większą niezależność i podnieść ich jakość życia (ww.rehabtool.com). W tym ogólnym obszarze zastosowań, technologie wspomagające mogą być nabywane i obsługiwane przez samych niepełnosprawnych lub przez osoby wspomagające, zarówno personel jak i krewnych. Technologie wspomagające nie zostały oficjalnie sklasyfikowane. Niektóre kategorie są zgodne z diagnozami lekarskimi. Co więcej, rozróżnienie docelowych grup często ulega zatarciu, ponieważ te same urządzenia mogą być stosowane przez osoby starsze słabego zdrowia i osoby o dużym stopniu niepełnosprawności, z różnych wskazań medycznych, zarówno w środowisku domowym, jak i w instytucjach. W tym obszarze kluczowym wyzwaniem dla decydentów jest dopilnowanie, by potrzeby niepełnosprawnych zostały potraktowane priorytetowo w generalnym wzornictwie produktów, tak by np. komputery, 5
budynki i miejsca wypoczynku mogły być wykorzystywane przez niepełnosprawnych bez jakiejkolwiek zmiany, lub tylko po ich niewielkiej adaptacji. Niniejszy raport skupia się na najnowszych, przełomowych technologiach. Nie omawia się tutaj szczegółowo popularnych technologii wspomagających, takich jak standardowe wózki inwalidzkie i aparaty słuchowe. Kluczową kwestią odnośnie zaawansowanych technologii jest fakt, iż z jednej strony stanowią one wyzwanie, a z drugiej stwarzają nowe możliwości w kształceniu ustawicznym personelu świadczącego usługi opiekuńcze. Po wprowadzeniu do kształcenia ustawicznego, raport omówi pokrótce technologie w następujących kategoriach: technologie administracyjne systemy autodiagnozujące i monitorujące zdrowie robotyka w narzędziach wspomagających nadzór komunikacja i relacje społeczne domy inteligentne Technologie informacyjno komunikacyjne stają się wszechobecne, i coraz bardziej elastyczne i interaktywne. Jest to zasadnicze wyzwanie, w związku z czym personel sektora usług dla seniorów musi podnosić swe kompetencje, by optymalnie wykorzystać dostępne technologie. W związku z ciągłą zmianą i rozwojem technologii, istnieje konieczność nadania wyższego priorytetu możliwościom kształcenia ustawicznego. Niektóre z możliwości uczenia są również nierozerwalnie związane z technologią. Niniejszy raport omawia szczegółowo takie perspektywy. Niniejszy raport nie ma na celu jakiejkolwiek oceny rozwoju technologicznego, natomiast przedstawia w zarysie istniejące możliwości, jako punkt odniesienia dla dyskusji i wdrożeń w miejscu pracy i instytucjach edukacyjnych. Niniejszy raport jest przede wszystkim produktem analizy dostępnych publikacji z wykorzystaniem źródeł akademickich i Internetu. Ważnym dostawcą informacji była 6
konferencja AAATE z sierpnia 2009r. dotycząca technologii wspomagających, gdzie zaprezentowano przełomowe koncepcje i technologie. Raport zawiera wykaz publikacji i serwisów internetowych zawierających dodatkowe informacje dla czytelników, które można wykorzystać w środowiskach kształcenia ustawicznego. 7
Kształcenie ustawiczne jako zjawisko transgresywne Przez wiele lat formalne szkolenie zawodowe dorosłych stanowiło kwintesencję kształcenia dla ludzi, którzy ukończyli szkoły i są czynni zawodowo, dlatego też instytucje szkolenia zawodowego pełniły główną rolę w promocji kształcenia ustawicznego. Jednakże kształcenie ustawiczne to nie tylko formalne kursy i podnoszenie kwalifikacji. Model kształcenia ustawicznego pomógł przenieść uwagę z tradycyjnych metod nauczania w kierunku pełniejszej koncepcji zdobywania umiejętności i wiedzy przez jednostki, społeczności i zakłady pracy za pomocą wszechstronniejszych procesów nauczania. Kształcenie ustawiczne jest ze swej natury transgresywne w tym sensie, że oznacza serię działań, które przekraczają konwencjonalne obszary szkoleniowe i granice organizacyjne. Dyscypliny, które były uprzednio dobrze zdefiniowane, są przekształcane w nowe formaty i połączenia w miarę ich wdrażania do praktyki zawodowej. Pojawia się również intrygujące pojęcie o rozszerzonym zakresie znaczeniowym: uczenie się w całokształcie sytuacji życiowych (ang. lifewide learning). W koncepcji tej bierze się pod uwagę naukę na wszystkich etapach życia i we wszelkich sytuacjach życiowych, w tym w relacjach społecznych wraz z czasem wolnym, a nie tylko podczas relacji mających miejsce w dorosłym życiu zawodowym. Kształcenie ustawiczne ma miejsce w wyniku determinacji jednostki. Zaangażowani pracownicy widzą potrzebę nauczania, by realizować swoje zadania, podnosić swą wydajność oraz, w szerszej perspektywie, utrzymać miejsce pracy i podnieść swą atrakcyjność na rynku pracy. Duża część kształcenia ustawicznego wynika z motywacji wewnętrznej, która ma decydujące znaczenie w generalnej koncepcji kształcenia ustawicznego, podanej przez OECD (1996r.): 8
Pomimo uniwersalnego charakteru, nowa koncepcja kształcenia ustawicznego posiada kilka cech, które nadają jej odmienne znaczenie operacyjne w polityce edukacyjnej i szkoleniowej, aniżeli w innych strategiach: w centrum uwagi znajduje się uczeń i jego potrzeby: jest to orientacja na stronę popytu edukacji i szkolenia, zamiast prostej podaży miejsc; nacisk na samokształcenie i powiązany wymóg zdolności uczenia się (ang. learning to learn) jako zasadniczy fundament kształcenia kontynuowanego całe życie; uznanie faktu, że nauczanie ma miejsce w wielu kontekstach, zarówno formalnych, jak i nieformalnych; długofalowe podejście, które bierze pod uwagę cały przebieg życia danej osoby. Trzecim elementem w koncepcji transgresji jest pośrednictwo z wykorzystaniem technologii. E-kształcenie (e-learning) jest oczywiście znanym zjawiskiem, gdzie można uczyć się w miejscach i w czasie odpowiadającym danemu uczniowi, oraz gdzie kształcenie może się odbywać z przerwami. Longworth (2003) zauważa, że media (elektroniczne) są tak wpływowe, iż ich miejsce w całościowo rozumianym kształceniu jest, niezależnie od ich wad i zalet, niepodważalne. Niemniej kształcenie ustawiczne jest również zagadnieniem zależnym od decyzji politycznych i poparcia. Jest to coś więcej, niż zwykłe odświeżenie standardowych celów i zabiegów politycznych. W ostatniej dekadzie zwolennicy kształcenia ustawicznego podkreślali konieczność rozszerzenia jego zasięgu poza uprzywilejowaną mniejszość z solidnym wykształceniem pomaturalnym i tradycyjną silną motywacją do zdobywania wiedzy na osoby z ograniczonymi kwalifikacjami zawodowymi lub nieposiadające takich kwalifikacji (Field, 2000). Należy wręcz stwierdzić, że kształcenie ustawiczne może być niestety jednym z wielu mechanizmów wykluczenia i kontroli. Nauczanie ustawiczne wiąże się z wewnętrzną determinację i odpowiedzialnością przed samym sobą za realizację celów edukacyjnych, wliczając w to aspekty finansowe, ponieważ uczący się musi współfinansować własne kształcenie (Komisja Unii Europejskiej, 2000, str.15) Jeśli chodzi o mniej uprzywilejowany grupy, które ilościowo stanowią największe segmenty 9
rynku pracy, wymagane są nowe porozumienia i inicjatywy celem ograniczenia barier dla wydajnego i skutecznego kształcenia nieformalnego. OCED i UE, organizacje o dużym wpływie na kształcenie ustawiczne, wyraźnie rozpoznają podziały społeczne w zakresie wykorzystywania możliwości kształcenia. OECD (2007) w skrócie przedstawiła sposoby, w jakie systemy kwalifikacji mogą wspomóc kształcenie ustawiczne poprzez budowę lepszych mostów. Organizacja zaleca dołożenie starań, by zwiększyć zaufanie do inwestowania czasu i środków w stosunku do uczącego się, oraz rekomenduje należyte uznanie nowych umiejętności. Zwraca się również uwagę na podstawowe znaczenie podjęcia się dofinansowania zadań przez podmioty publiczne. Wiele podmiotów słabo zaznajomionych ze środowiskami kształcenia będzie musiało dokładnie zrozumieć cel kształcenia ustawicznego i będzie oczekiwać należytego uznania w określonych przedziałach czasu. Zasadniczo OECD przypomina władzom i instytucjom szkoleniowym, że wciąż odgrywają rolę w zapewnianiu wszechstronnych, wspierających środowisk i możliwości kształcenia. Po 2000 roku i Traktacie Lizbońskim Unia Europejska uczyniła kształcenie ustawiczne bardziej centralnym składnikiem swej ogólnej strategii. Budowanie infrastruktur wiedzy, wspieranie innowacji i reformy ekonomicznej, oraz modernizacja systemu opieki społecznej i systemu edukacyjnego wymaga skoncentrowania się na edukację, a koncepcja kształcenia ustawicznego okazała się odpowiednia dla większości krajów członkowskich. Dalsze działania i wsparcie formalnych instytucji edukacyjnych i zasobów odbywa się poprzez podprogramy, do których zalicza się Leonardo da Vinci. Na przestrzeni lat przeprowadzono wiele badań nad wewnętrzną istotą i procesami kształcenia w miejscu pracy. Jak było do przewidzenia, badania wykazały dużą wagę relacji społecznych. Kształcenie jest wspomagane przez innych ludzi (współpracowników, kierowników i klientów) w najwyższym stopniu w empatycznym środowisku. Dla odmiany, generalnie mniej akcentuje się znaczenie maszyn i technologii dla środowiska kształcenia. W obszernym badaniu dotyczącym świata informatycznego i jego wpływu na samokształcenie, Candy (2004) wymienia sześć podstawowych, wzajemnie powiązanych warunków wstępnych: 10
Łączność, zakładająca obecność infrastruktury telekomunikacyjnej i przystępnych opłat, dostęp do sprzętu, oprogramowania i wsparcia technicznego Kompetencje z akcentem na wystarczający alfabetyzm informacyjnokomunikacyjny, odpowiedni alfabetyzm informacyjny i mieszaną koncepcję alfabetyzmu cyfrowego Zawartość, gdzie Candy wymienia zasoby cyfrowe o odpowiedniej jakości w obszarze zainteresowań osoby uczącej się, przystępny cenowo dostęp do odnośnych źródeł cyfrowych, zachowanie i ciągłość dokumentacji i zasobów cyfrowych Wiarygodność i poufność, gdzie wymienia się: zaufanie do spójności technologicznej, zaufanie do wiarygodności informacji i zaufanie do poufności serwisów i transakcji Zapisywanie informacji, które obejmuje uzgodnione protokoły przechowywania, znacznikowania i wyszukiwania informacji oraz wyszukiwarki i inne mechanizmy wynajdowania zasobów Współpraca, gdzie uwzględnia się: istniejące lub powstające, połączone sieciowo społeczności i wspólne tworzenie wiedzy. Powyższe sześć warunków jest niezbędnych, ale w obecnej sytuacji rzadko wszystkie na raz są spełnione. Odnośnie technologii i kształcenia ustawicznego w sektorze opieki nad osobami starszymi, obecne środowisko ma charakter wysoce eksperymentalny. W kształceniu ustawicznym technologie są czynnikami transgresywnymi, ale w dalszym ciągu musimy sprawdzić, jak to się odbywa w praktyce. Dlatego też niniejszy raport traktuje o kształceniu ustawicznym w wysoce konceptualny sposób. W przyszłości należy przeprowadzić bardziej empiryczne badania możliwości i barier w kształceniu. 11
Technologie administracyjne Informatyka i komputery szybko opanowują sektor opieki na starszymi osobami, głównie w obszarach administracyjnych. Głównym celem jest podniesienie wydajności usług świadczonych w opiece domowej i domach opieki. Zarówno planowanie prac, jak i rejestrowanie działań i nakładu czasu stało się bardziej rygorystyczne. Te elektroniczne systemy zostały poddane ostrej krytyce, szczególnie ze strony personelu świadczącego usługi opiekuńcze, ale również osób starszych i ich krewnych, którzy zarzucali systemom zbyt małą elastyczność. Personel świadczący usługi opiekuńcze uważa, że nie może, stosownie do potrzeb, świadczyć dodatkowych usług ani zastępować niektórych usług innymi, w związku z czym został zignorowany aspekt ludzki. Z drugiej strony, zarówno rządom, jak i krewnym zależy na systematycznym zapewnieniu jakości i dokumentacji w sektorze opieki na 12
osobami starszymi. Zastosowanie systemów informatycznych jest nieuniknione ze względu na ich potencjalne możliwości podnoszenia rentowności działań związanych z opieką nad osobami starszymi. Wdrożenia technologii administracyjnych w sektorze opieki nad osobami starszymi wydaje się postępować zgodnie z tymi samymi fazami, jakie obserwuje się w innych sektorach: wpierw ma miejsce faza racjonalizacji, następnie faza uelastyczniania, a na końcu faza ulepszania usług. Te fazy zostaną szczegółowo omówione poniżej. Racjonalizacja informatyka w planowaniu i administracji W tej fazie, istniejące procesy robocze są informatyzowane, np. księgowość, planowanie i dokumentacja. Informacje dotyczące zagadnień medycznych można zinformatyzować dla uzyskania lepszego oglądu i podniesienia bezpieczeństwa zabiegów medycznych. Jednym z wielu udanych rozwiązań racjonalizatorskich jest długopis Mobipen. Urządzenie potrafi rejestrować wizyty personelu świadczącego usługi opiekuńcze w domach osób starszych. Długopis jest urządzeń elektronicznym, rejestrującym czas wizyty, a personel świadczący usługi opiekuńcze może również odnotować wykonane czynności dla informacji osób starszych, ich krewnych i innego personelu zatrudnionego przy opiece nad ludźmi starszymi. Informacje są automatycznie przechowywane w długopisie i przenoszone z powrotem do systemu informatycznego za pomocą telefonu komórkowego lub prostej stacji dokującej w biurze. Urządzenie przyczynia się również do poprawności informacji o klientach, na przykład dotyczących zdrowia, danych osobistych lub danych krewnych i zapewnia optymalizację zasobów. Na początku każdego dnia roboczego personel świadczący usługi opiekuńcze może uzyskać na wyświetlaczu informacje o poprzednich zdarzeniach mających związek z klientami. Długopis przypomina w wielu aspektach normalnych długopis, dlatego według producenta przeszkolenie personelu jest bardzo proste. http://www.youtube.com/watch?v=tou6tadxts8 13
Dzięki zastosowaniu systemów administracyjnych, pojedyncza osoba świadcząca usługi opiekuńcze może mieć wrażenie, że praca została podzielona i skrojona na miarę. W fazie racjonalizacji, kierownicy są głównymi osobami, które przetwarzają informacje, w związku z czym pojawiają się krytyczne głosy dotyczące ryzyka monopolizacji informacji, która może być (niewłaściwie) wykorzystana dla celów kierowniczych bez konsultowania personelu opieki. Uelastycznienie i ulepszenie pracy Omawianą technologię wykorzystuje się do gromadzenie różnorodnych informacji. W fazie uelastycznienia, systemy zostaną otwarte dla szerszej komunikacji pomiędzy kierownictwem opieki nad osobami starszymi a personelem świadczącym usługi opiekuńcze. W rezultacie, harmonogramy prac mogą ulec zmianie. Personel świadczący usługi opiekuńcze może otrzymać narzędzia do samodzielnego, szczegółowego zaplanowania prac. Może również używać systemu do zbierania informacji wymaganych w określonych sytuacjach, np. informacji o podawanych lekach i badaniach kontrolnych po leczeniu szpitalnym. Taki personel może również dostawać informacje istotne dla innych osób świadczących usługi opiekuńcze. Na tym samym etapie, wpływ może obejmować podniesienie zarówno wydajności, jak i jakości. Jednocześnie jednak wzrosną wymogi dotyczące kwalifikacji personelu świadczącego usługi opiekuńcze, który też będzie musiał być bardziej elastyczny w obliczu zachodzących zmian. Typowym projektem drugiej fazy jest duński Caremobil, rozpoczęty w 2003r. i obecnie realizowany. Personel świadczący usługi opiekuńcze może go wykorzystywać dla rejestracji czasu i zamawiania leków w aptece. Jest to również instrument stosowany w wizytacji nowych bądź zmienionych usług. Urządzenie potrafi przesyłać wiadomości tekstowe do głównego biura. Oceny projektu pilotażowego wskazują na zaoszczędzenie godzin pracy, a personel świadczący usługi opiekuńcze wyraża zadowolenie z systemu. W stosunku do 2 fazy, podział pracy pomiędzy wykwalifikowane pielęgniarki a personel świadczący usługi opiekuńcze może ulec stopniowej zmianie. Dostęp do informacji i 14
zaleceń może prowadzić do wzrostu umiejętności wśród osób z niższymi kwalifikacjami i wyższego poziomu bezpieczeństwa w działaniach, ponieważ informacje są skodyfikowane i dostępne na kilka nowych sposobów. Przykładowo, dobrze funkcjonujący system może sprawić, że personel świadczący usługi opiekuńcze będzie otrzymywać bardziej złożone zadania (para)medyczne. Nowe usługi zaangażowanie użytkowników W trzeciej fazie, technologia ulega dalszemu rozwojowi, dzięki któremu użytkownicy mogą również doświadczyć lepszej jakości usług. W trzeciej fazie, zastosowana technologia obejmuje platformę dla interakcji z użytkownikiem. Osoby starsze i ich krewni będą mogli na bieżąco czytać dokumentację i komunikować się z systemami opieki oraz personelem świadczącym usługi opiekuńcze. W rezultacie, charakter usługi ulegnie całkowitej zmianie, a użytkownicy będą lepiej poinformowani i bardziej niezależni. Przykładowo, korzystając z systemu, starszy wiekiem klient będzie wiedział, kiedy jego opiekun ma przyjść, i może odpowiednio zaplanować swój dzień. Za pomocą systemu użytkownik może również sprawdzić informacje o przyjmowaniu leków i dokumentację medyczną. Istnieje możliwość połączenia pomiędzy personelem świadczącym usługi opiekuńcze a systemem ochrony zdrowia. Pojawiające się elektroniczne rejestry medyczne odgrywają ważną rolę w planowaniu i wdrażaniu dalszego leczenia w domu pacjenta lub w domu opieki. Szpitale przesyłają wymogi dotyczące rehabilitacji, jednak w dalszym ciągu muszą być one wdrażane przez personel świadczący usługi opiekuńcze itd. Wdrażany jest tzw. system wszechobecnej opieki zdrowotnej, jednak proces ten zachodzi powoli. Niektóre z szerszych perspektyw omówiono w zarysie pod adresem http://www.pervasivehealth.org/cfd.shtml i http://www.pervasivehealthcare.dk/ Prawdopodobne jest, że role pracowników służby zdrowia i opieki ulegną całkowitej zmianie po ostatecznym wdrożeniu fazy 3. Nowe relacje będą wymagać dużego zaangażowania, również ze względu na lepiej poinformowanych krewnych, którzy mogą zdalnie śledzić rozwój wydarzeń z odległej lokalizacji. Faza 3 zakłada przejrzystość i demonopolizację informacji, co ma kluczowe znaczenie dla wypracowania i komunikowania wysokiej jakości i standardów jakościowych. Nie ulega wątpliwości, że 15
niektóre osoby świadczący usługi opiekuńcze i ich kierownicy będą nastawieni sceptycznie, a zmiany w tym kierunku będą wymagać znaczącego przystosowania i przekwalifikowania personelu świadczącego usługi opiekuńcze. Implikacje dla kształcenia ustawicznego Informatyka ma duży potencjał, jeśli chodzi o elastyczne metody integracji możliwości kształcenia w bliskim związku z sytuacjami zawodowymi. Przykładowo, funkcje pomocy mogą otwierać możliwości zdobycia informacji o nowych funkcjach i możliwościach technicznych. Niemniej jednak, wiele osób woli zdobywać nowe umiejętności nie za pomocą urządzeń elektronicznych, ale poprzez obserwację kolegów obsługujących systemy. Możliwości kształcenia zintegrowane z informatyką będą składnikami bardziej rozbudowanej oferty edukacyjnej. Konieczny jest nadzór kierowniczy dla poradzenia sobie ze zróżnicowaniem stylów nauczania. Jak to opisano w fazie 2 i 3, systemy administracyjne mogą nawet zawierać informacje, które dadzą personelowi świadczącemu usługi opiekuńcze możliwość rozszerzenia posiadanej wiedzy, np. w obszarach medycznych. Wątpliwe jest jednak, że personel świadczący usługi opiekuńcze zaakceptuje takie możliwości kształcenia bez znaczącego wprowadzenia do formalnego wykształcenia, oraz bez przystępnych interfejsów użytkownika w systemach technicznych. Należy ustalić generalne podejście do kształcenia i zmienić jego perspektywę tak, by uwzględnić szereg różnych trybów kształcenia. W fazie 3, personel świadczący usługi opiekuńcze być może będzie musiał instruować klientów i ich krewnych, jak najlepiej wykorzystać dostarczone informacje. Powszechnie wiadomo, że nauczanie innych jest świetną okazją, by samemu uczyć się i poznawać różne zagadnienia. 16
Systemy autodiagnostyki I monitorowania zdrowia Autodiagnozy Każdy, przy pomocy swych zmysłów, może zaobserwować objawy zdrowotne, ale większość ludzi wymaga pomocy lekarzy dla weryfikacji problemów zdrowotnych lub monitorowania czynników ryzyka. Niemniej jednak, w błyskawicznym tempie zaczynają się pojawiać systemy autodiagnostyczne i samomonitorujące. Mogą one pomagać pacjentom w przygotowaniu do konsultacji z lekarzami lub stanowić podstawę dla dodatkowej opinii. System ciągłego lub częstego monitoringu zdrowia może skrócić czas pomiędzy podejrzeniem choroby a rozpoczęciem leczenia, przyczyniając się do ratowania życia i oszczędności kosztów. Autodiagnostyka i monitorowanie zdrowia mogą również funkcjonować, jako środek zaradczy. Testy do samodzielnego wykonania są znane od dziesięcioleci, np. testy ciążowe lub testy alergiczne. Są one ogólnodostępne w sprzedaży, a po przeprowadzeniu testu dostępna jest pełna, lub niemal pełna diagnoza. Jednak wciąż pojawiają się nowe testy, również dla chorób, które występują szczególnie często wśród osób starszych. Przykładowe testy: paski do oznaczania poziomu cukrzycy test alergiczny wskaźnik raka jelita grubego zestaw przesiewowy dla raka prostaty wskaźnik cholesterolu test rozpoznający typ grypy testy na uzależnienie od alkoholów i nikotyny 17
test oznaczający grupę krwi test infekcji pęcherza testy zaburzeń czynności jelit test choroby nerek test na zapalenie pęcherza moczowego www.craigmedical.com www.valuemed.co.uk Niektóre z testów są całkowicie autonomiczne i dają natychmiastowe wyniki. Inne testy wiążą się z pobraniem próbki, która zostanie przeanalizowana w laboratorium. Wszystkie testy mają być w założeniu proste do przeprowadzenia i zinterpretowania. Od niedawna można też kupować testy genetyczne, które określają podatność na różne choroby, takie jak choroba Parkinsona, rak piersi i prostaty, ataki serca itd. Testy te nie są bynajmniej rozstrzygające, jednak mogą pomóc osobom z określoną podatnością dokonać niezbędnych zmian w stylu życia. Organizacja 23andMe oferuje testy i liczne usługi dodatkowe oraz promuje badania w kategoriach chorób atakujących wiele osób. (www.23andme.com) Urządzenia mechaniczne i elektroniczne do monitorowania stanu zdrowia Niektóre z urządzeń służą monitorowaniu chorób, które zostały już zdiagnozowane u pacjenta i są leczone. Celem urządzenia osobistego w domu lub na ciele jest umożliwienie pacjentowi samodzielnego dostosowania leczenia lub poszukania pomocy lekarskiej w przypadku, gdy monitoring wysyła sygnały alarmowe. Od wielu lat dostępnych jest na rynku szereg urządzeń, a wciąż pojawiają się nowe lub udoskonalone narzędzia. Osoby mające problemy z wysokim ciśnieniem lub ich krewni bądź personel świadczący usługi opiekuńcze mogą łatwo zapewnić ciągły monitoring w warunkach znacznie bliższych optymalnym, aniżeli podczas wizyty lekarskiej lub w szpitalu. Postęp w dziedzinie sprzętu sprawił, że pacjenci mogą nosić na sobie urządzenia nawet przez cały 18
czas. Monitoring może mieć kluczowe znaczenie w leczeniu farmakologicznym i wczesnym wykrywaniu zagrożeń śmiertelnego zachorowania. Niektórzy producenci oferują wielofunkcyjne aparaty diagnostyczne do noszenia na nadgarstku (ang. wrist clinic), które dają możliwość wykonywania wielu różnych pomiarów o większym lub mniejszym znaczeniu. Niektóre z urządzeń pomiarowych są połączone elektronicznie z komputerem, gdzie dane są gromadzone dla celów późniejszych obliczeń i badań lekarskich. Generowane pliki mogą być dostępne dla pacjentów, lekarzy, personel świadczący usługi opiekuńcze i/lub krewnych. Wielofunkcyjne aparaty nadgarstkowe mierzą m.in.: tętno EKG ciśnienie krwi regularność pracy serca częstość oddychania nasycenie tlenem (SpO2) temperaturę ciała liczbę kroków www.youtube.com/watch?v=e594hdrk9tq www.telcomed.ie/index.html Glukometry Od kilku lat diabetycy mają możliwość regulowania własnej cukrzycy poprzez regularne pomiary glukozy. Stosowane urządzenia są proste w obsłudze. Kolejne produkty, które wkrótce zostaną wprowadzone na rynek, obejmują pomiar ciągły i przystosowany system pompy insulinowej. http://public.medapps.net/pages/healthpalglucosedemo.aspx Monitorowanie astmy. Dostępne są systemy, w których użytkownicy i lekarze mogą współpracować ze sobą przy monitorowaniu objawów astmatycznych dla zapewniania poprawnego leczenia farmakologicznego. Niektóre systemy wykorzystują telefon komórkowy do wysyłania SMS-ów w stanie zagrożenia pacjenta. Na platformie telefonu iphone dostępne są programy rejestrujące i analizujące dla astmatyków. 19
Zaburzenia snu są często spotykane u osób starszych i z demencją, co może prowadzić do spadku jakości życia. Dlatego też ważną rolę odgrywa pomiar snu i zarządzenie snem, w czym mają pomóc różne, obecnie opracowywane przyrządy. Pomiar kondycji fizycznej. Na przestrzeni lat większość ośrodków sportoworekreacyjnych wprowadziło szereg przyrządów do pomiaru kondycji fizycznej. Niektóre z tych przyrządów biorą pod uwagę np. płeć i wiek. Zastosowanie pomiarów może być elementem ciągłego monitorowania problemów zdrowotnych. Wiele z przyrządów przeznaczonych dla siłowni trafia w rzeczywistości do prywatnych domów i instytucji opieki nad osobami starszymi. Niektóre z maszyn w ośrodkach sportowo-rekreacyjnych ma charakter proaktywny, to znaczy mogą proponować elementy programu treningowego z uwzględnieniem poprzednich, zarejestrowanych wyników danej osoby, jej wieku i stanu zdrowia. Trwają intensywne prace nad miniaturyzacją przyrządów pomiarowych i innych. Zbyt duże urządzenia są niewygodne w noszeniu, w związku z czym ludzie z demencją mają tendencję do ich zdejmowania. Preferuje się zegarki na rękę lub obrączki. Niektóre przyrządy można umieszczać bezpośrednio pod skórą wykonując prosty zabieg chirurgiczny. Przewidujemy, że w przyszłości urządzenia kontrolujące stan zdrowia i leczenia będą połączone sieciowo z osobistą słuchawką za pomocą technologii Bluetooth lub innych technologii krótkiego zasięgu. Pojawi się multum aplikacji na smartfony, które będą potrafiły otrzymywać i analizować dane z urządzeń medycznych. http://mobihealthnews.com/ Telemedycyna Urządzenia do przeprowadzania testów i pomiarów są coraz częściej przyłączane do sieci komunikacyjnej. Telemedycyna jest omawiana i praktykowana od lat, ale nowe przyrządy zwiększają dramatycznie jej możliwości. Korzyści dla opieki społecznej wynikają stąd, że osoby 20