Pod lupą fiskusa kontrole podatkowe i skarbowe praktyczny przewodnik dla przedsiębiorców

www.pwc.com Pod lupą fiskusa kontrole podatkowe i skarbowe praktyczny przewodnik dla przedsiębiorców

Spis treści Podstawowe zagadnienia 5 Kontrola podatkowa a postępowanie kontrolne 5 Podstawy prawne 7 Zasady prowadzenia kontroli 8 Kontrola podatkowa 9 Właściwe organy 10 Cel i zakres kontroli 11 Zawiadomienie o wszczęciu kontroli 12 Wszczęcie kontroli 15 Czas trwania kontroli 20 Miejsce przeprowadzania czynności 21 Uciążliwość kontroli i możliwość złożenia sprzeciwu 22 Zakończenie kontroli podatkowej 25 Decyzja określająca zaległość podatkową 27 Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) 28 Właściwe organy 29 Cel i zakres kontroli 31 Wszczęcie postepowania kontrolnego (kontroli skarbowej) 32 Termin zakończenia i miejsce przeprowadzania czynności 33 Zakończenie postepowania kontrolnego (kontroli skarbowej) 34 Prawa i obowiązki stron 36 Uprawnienia kontrolującego 36 Obowiązki kontrolującego 37 Uprawnienia kontrolowanego 37 Obowiązki kontrolowanego 38 Pełnomocnik/reprezentant kontrolowanego 39 Rodzaje czynności kontrolnych 41 Badanie dokumentów 42 Kontrola krzyżowa 43 Informacje z instytucji finansowych 44 3

Wstęp Szanowni Państwo, Przedstawiamy Państwu broszurę Pod lupą fiskusa kontrole podatkowe i skarbowe praktyczny przewodnik dla przedsiębiorców, przygotowaną przez zespół do spraw postępowań spornych i doradztwa regulacyjnego PwC. Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie Państwu problematyki związanej z kontrolą podatkową prowadzoną przez urzędy skarbowe i postępowaniem kontrolnym prowadzonym przez urzędy kontroli skarbowej, z uwzględnieniem zmian prawnych, jakie miały miejsce w ostatnim czasie. Mamy nadzieję, że nasza broszura okaże się Państwu przydatna. W razie jakichkolwiek pytań lub problemów związanych z kontrolą podatkową lub skarbową prosimy o kontakt. Jan Tokarski tel.: +48 502 184 651 jan.tokarski@pl.pwc.com Andrzej Zubik tel.: +48 502 184 689 andrzej.zubik@pl.pwc.com Mariusz Marecki tel.: +48 519 504 787 mariusz.marecki@pl.pwc.com Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 4

Podstawowe zagadnienia Kontrola podatkowa a postępowanie kontrolne Podstawowe podobieństwa W przypadku obu rodzajów postępowania zasadniczym celem jest sprawdzenie, czy podatnicy wywiązują się z nałożonych na nich przepisami prawa obowiązków względem Skarbu Państwa. Uprawnienia kontrolowanych i kontrolujących; Obowiązki kontrolowanych i kontrolujących; Wykonywanie czynności z zakresu postępowania dowodowego; Sposób dokonywania ustaleń merytorycznych przez organy kontroli. Podstawowe różnice Kontrola podatkowa Sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Naczelnicy urzędów skarbowych Naczelnicy urzędów celnych Burmistrz/Starosta/Marszałek Województwa Postępowanie kontrolne (tzw. kontrola skarbowa) Ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej W ramach postępowania kontrolnego może być prowadzona kontrola podatkowa. Wszczęcie z chwilą doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Zakończenie w formie protokołu kontroli. Wszczęcie w formie postanowienia. Zakończenie w formie decyzji lub wyniku kontroli. Kontrola podatkowa w ramach postępowania kontrolnego zakończenie w formie protokołu kontroli. 5

Podstawowe zagadnienia Kontrola podatkowa Naczelnika US i dalsze postępowanie Odwołanie do Dyrektora IS Kontrola podatkowa Zazwyczaj 1 6 miesięcy Decyzja Postępowanie podatkowe Naczelnika I instancji US Postępowanie kontrolne Dyrektora UKS (tzw. kontrola skarbowa) i dalsze postępowanie Postępowanie kontrolne Odwołanie do Dyrektora IS Kontrola podatkowa Decyzja Dyrektora UKS Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 6

Podstawowe zagadnienia Podstawy prawne Kontrola podatkowa Dział VI OP, czyli Kontrola podatkowa (artykuły 281 292 OP). W sprawach nieuregulowanych w art. 281 291 OP stosuje się odpowiednio inne przepisy tej ustawy (art. 292 OP). Rozdział 5 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (art. 77-84d) określa ogólne reguły prowadzenia kontroli przedsiębiorców. Przepisy te mają zastosowanie również do organów podatkowych dokonujących kontroli podatkowej. Kontroli podatkowej dotyczą też w sposób bezpośredni przepisy innych aktów prawnych, które są podstawą prawną organizacji i funkcjonowania organów kontroli podatkowej. Postępowanie kontrolne (tzw. kontrola skarbowa) Ustawa o KS, a w szczególności Rozdział 3 Postępowanie kontrolne (artykuły 12 35 ustawy o KS). Ogólne odesłanie do przepisów dotyczących postępowania, zawartych w OP, w przypadku nieuregulowania danych kwestii w ustawie o KS (art. 31 ustawy o KS) a w przypadku prowadzenia w ramach postepowania kontrolnego kontroli podatkowej odpowiednio stosuje się przepisy z działu VI OP Kontrola podatkowa (zob. schemat na str. 6). Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 stycznia 2011 roku w sprawie siedzib i organizacji urzędów kontroli skarbowej. 7

Podstawowe zagadnienia Zasady prowadzenia kontroli Obydwa rodzaje kontroli, tj. zarówno kontrola podatkowa, jak i kontrola skarbowa, prowadzone są zgodnie z podstawowymi zasadami, które rządzą postępowaniem w sprawach podatkowych. Najważniejsze z nich to: Zasada praworządności Zasada zaufania Zasada informowania Zasada prawdy materialnej (obiektywnej) Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu Organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa, a więc czynności podejmowane przez organ kontroli muszą mieścić się w granicach prawa (reguła ta wynika z art. 120 OP) Postępowanie musi być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych (art. 121 1 OP) Na organie podatkowym ciąży obowiązek udzielania informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem danego postępowania (art. 121 2 OP) Działania organów podejmowane są w celu prawidłowego i pełnego ustalenia stanu faktycznego, zgodnego z rzeczywistością (art. 122 OP) Art. 123 OP Zasada przekonywania stron Organy podatkowe muszą wyjaśniać zasadność przesłanek, którymi kierują się przy rozstrzyganiu danej sprawy (art. 124 OP) Zasada szybkości postępowania Zasada pisemności postępowania Zasada dwuinstancyjności postępowania Zasada trwałości Zasada ograniczonej jawności Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, a prostsze sprawy winny załatwiać niezwłocznie (art. 125 OP) Sprawy załatwia się w formie pisemnej (art. 126 OP) Art. 127 OP Decyzje, od których nie służy już odwołanie, są ostateczne (art. 128 OP) Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron (art. 129 OP) Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 8

Kontrola podatkowa w toku całego postępowania w danej sprawie Etap przedkontrolny Kontrola podatkowa Protokół kontroli Postępowanie podatkowe Postępowanie przez WSA Postępowanie przed IS Postępowanie przed US Postępowanie przez NSA TK/ETS 9

Kontrola podatkowa Właściwe organy Kontrole podatkowe przeprowadzają organy podatkowe pierwszej instancji, którymi co do zasady są: Naczelnik Urzędu Skarbowego Naczelnik Urzędu Celnego Wójt, burmistrz Prezydent miasta Starosta albo marszałek województwa Kontrola podatkowa jest prowadzona, co do zasady, przez organy kontroli podatkowej. Jednak w ramach prowadzonego, postępowania kontrolnego kontrolę podatkową mogą również przeprowadzić organy kontroli skarbowej. Na mocy przepisu art. 281 1 i 3 OP, organem kontroli podatkowej może być także Minister Finansów. Przedmiotem kontroli MF jest sprawdzenie stosowania uznanej przez ten organ metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi. Właściwość miejscową organów kontroli podatkowej ustala się według miejsca zamieszkania lub adresu siedziby kontrolowanego. Organ kontroli skarbowej może w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego przeprowadzić kontrolę podatkową. Kontrola podatkowa jest prowadzona na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez organ kontroli skarbowej. Urząd skarbowy Miejsce zamieszkania albo adres siedziby kontrolowanego Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 10

Kontrola podatkowa Cel i zakres kontroli Sprawdzenie, czy kontrolowany podmiot wywiązuje się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Zakres kontroli skarbowej jest szerszy niż kontroli podatkowej. Organ kontroli skarbowej kontroluje zobowiązania wynikające z prawa podatkowego, a obok nich może badać inne należności budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych. Zakaz równoczesnego podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli Artykuł 82 ustawy o swobodzie gospodarczej zakazuje równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Jeżeli działalność danego przedsiębiorcy jest już objęta kontrolą innego organu, to podmiot kontrolujący nie podejmuje kolejnej kontroli, lecz ma obowiązek odstąpić od podjęcia czynności kontrolnych oraz ustalić z przedsiębiorcą termin ich przeprowadzenia. Chodzi tutaj przede wszystkim o decyzje organu drugiej instancji, bądź też decyzje organu pierwszej instancji, w których upłynął już termin do wniesienia odwołania, a kontrolowany z takiego uprawnienia nie skorzystał. Zgodnie z art. 282a 2 OP można jednak prowadzić kontrolę, nawet w przypadku zakończenia danej sprawy wydaniem ostatecznej decyzji, jeżeli kontrola jest niezbędna dla przeprowadzenia postępowania w: Sprawie stwierdzenia nieważności, stwierdzenia wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną, Związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny, Sprawie stwierdzenia nadpłaty. Kontrola w sprawie zakończonej decyzją Istnieją ograniczenia możliwości wszczynania kontroli poza pewnymi wyjątkami nie można ponownie wszcząć kontroli w sprawach zakończonych decyzją ostateczną (tzn. taką, od której nie przysługuje odwołanie). 11

Kontrola podatkowa Zawiadomienie o wszczęciu kontroli Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje wymóg zawiadamiania przedsiębiorców o wszczęciu kontroli. Przedsiębiorcy będą zawiadamiani nie tylko o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej (jak to już ma miejsce na podstawie OP), ale też każdej innej kontroli dotyczącej ich działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 282b OP organy podatkowe zawiadamiają kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej na 7 dni przed rozpoczęciem kontroli W razie gdy kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, kolejna kontrola będzie wymagała ponownego zawiadomienia, o czym stanowi art. 282b 2 OP Wszczęcie kontroli przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia będzie wymagało zgody kontrolowanego, zgodnie z art. 282b 3 OP 7 dni 30 dni Data doręczenia Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli Możliwość wszczęcia kontroli Konieczność ponownego zawiadomienia Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 12

Kontrola podatkowa Wzór zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej 13

Kontrola podatkowa Wyjątki Od zasady zawiadamiania o zamiarze wszczęcia kontroli obowiązują wyjątki określone w art. 282c 1 OP, np. kontrole doraźne ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzenia spisu z natury czy zasadność zwrotu podatku. Organ podatkowy nie będzie również musiał informować o zamiarze przeprowadzenia kontroli, jeżeli będzie posiadał informacje, że kontrolowany: Został prawomocnie skazany za popełnienie przestępstwa skarbowego, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości; w przypadku osoby prawnej ten warunek odnosi się do każdego członka zarządu lub osoby zarządzającej; Jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji; Nie ma miejsca zamieszkania lub adresu siedziby albo doręczanie pism na podane adresy okaże się bezskuteczne lub utrudnione. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje przypadki, w których przedsiębiorcy nie zostaną uprzedzeni o kontroli. Będzie to miało miejsce m.in., gdy: Kontrola ma zostać przeprowadzona na podstawie bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej; Przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia; Kontrola jest przeprowadzana na postawie przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw; Kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; Przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego; Przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 14

Kontrola podatkowa Wszczęcie kontroli podatkowej Kontrola podatkowa wszczynana jest z urzędu. Podmioty, w stosunku, do których kontrola może być prowadzona, nie mogą skutecznie żądać przeprowadzenia kontroli. Organ kontroli podatkowej może jednak wszcząć kontrolę podatkową z urzędu na podstawie danych, które uzyskał z zewnątrz. Przykładem tego może być np. polecenie dyrektora izby skarbowej, jak również informacje pochodzące od innych organów, policji, banków czy też prokuratury. Organ kontroli podatkowej może zareagować na doniesienia medialne, a nawet donosy i anonimy sugerujące nieprawidłowości u danego podmiotu. Co do zasady, wszczęcie kontroli podatkowej następuje przez doręczenie kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia oraz okazanie legitymacji służbowej. Naczelnika urzędu skarbowego lub osobę zastępującą naczelnika urzędu skarbowego pracownikom tego urzędu Kontrola podatkowa jest przeprowadzana na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez: Naczelnika urzędu celnego lub osobę zastępującą naczelnika urzędu celnego funkcjonariuszom celnym oraz pracownikom tego urzędu Wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa lub osobę zastępującą wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa albo skarbnika jednostki samorządu terytorialnego pracownikom urzędu gminy (miasta), starostwa lub urzędu marszałkowskiego Ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub osobę zastępującą ministra właściwego do spraw finansów publicznych pracownikom urzędu obsługującego tego ministra 15

Kontrola podatkowa Komu doręcza się upoważnienie? Kontrolowanemu lub pełnomocnikowi kontrolowanego Kontrolowany jest obowiązany wskazać pełnomocnika, który będzie go reprezentował w trakcie kontroli w czasie jego nieobecności (jeżeli nie ma pełnomocnika ogólnego lub szczególnego) Jeżeli kontrolowanym jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, upoważnienie doręcza się oraz okazuje legitymację służbową członkowi zarządu, wspólnikowi, innej osobie upoważnionej do reprezentowania kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw albo osobie wyznaczonej do reprezentowania podmiotu kontrolowanego lub prowadzenia jego spraw W przypadku gdy poprzez nieobecność kontrolowanego, reprezentanta kontrolowanego lub pełnomocnika nie jest możliwe prowadzenie czynności kontrolnych, a w szczególności nie jest zapewniony dostęp do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, kontrolę zawiesza się do czasu umożliwienia przeprowadzenia tych czynności. Okres zawieszenia nie wlicza się do czasu trwania kontroli. Upoważnienie powinno zawierać: Oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia Wskazanie podstawy prawnej Imię i nazwisko kontrolującego (kontrolujących) Numer legitymacji służbowej prowadzących kontrolę Oznaczenie kontrolowanego Określenie zakresu kontroli Datę rozpoczęcia i przewidywany termin zakończenia kontroli Podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji Pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego Upoważnienie, które nie spełnia powyższych wymagań nie stanowi podstawy do przeprowadzenia kontroli zgodnie z art. 283 4 OP. Ponadto, zakres kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu. Kontrola podatkowa może być wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej kontrolowanemu, gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 16

Kontrola podatkowa Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej 17

Kontrola podatkowa Książka kontroli Zgodnie z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorca ma obowiązek prowadzenia i przechowywania w swojej siedzibie książki kontroli oraz upoważnień i protokołów kontroli. Książka kontroli może mieć formę zbioru dokumentów, może być prowadzona także w formie elektronicznej. Przykładowa książka kontroli w formie papierowej Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 18

Kontrola podatkowa Wszczęcie kontroli podatkowej Kontrola jest wszczynana z urzędu przez następując organy: Organ podatkowy I instancji Minister Finansów Kontrola podatkowa nie może być wszczęta w zakresie spraw rozstrzygniętych ostateczną decyzją organu podatkowego Cel kontroli: sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa ZASADA: Doręczenie kontrolowanemu imiennego upoważnienia, wydanego przez organ podatkowy lub określone przez ustawę osoby go zastępujące, do przeprowadzeni a kontroli oraz okazanie legitymacji służbowej. Moment wszczęcia kontroli Wyjątki Cel kontroli: sprawdzenie stosowania uznanej metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi Okazanie kontrolowanemu legitymacji służbowej Czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Wyjątki: Kontrola jest niezbędna dla przeprowadzenia postępowania: 1. W związku z uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności decyzji przez sąd administracyjny, 2. W sprawie stwierdzenia nieważności, stwierdzenia, wygaśnięcia, uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznej lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną, 3. W sprawie stwierdzenia nadpłaty. Upływ 7 dni od doręczenia wezwania do stawienia się kontrolowanego w miejscu prowadzenia czynności kontrolnych Należy w ciągu 3 dni roboczych doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. W przypadku braku doręczenia upoważnienia dokumenty z czynności kontrolnych nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym. W przypadku nieobecności kontrolowanego w miejscu prowadzenia czynności kontrolnych upoważnienie doręcza się kontrolowanemu, gdy stawi się w miejscu kontroli. 19

Kontrola podatkowa Czas trwania kontroli Termin zakończenia kontroli Bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie zawartym w upoważnieniu do jej przeprowadzenia. Dokumentacja czynności kontrolnych zgromadzona po upływie tego terminu nie stanowi dowodu w postępowaniu podatkowym (art. 284b OP). W przypadku niezakończenia kontroli w terminie, kontrolujący powinien zawiadomić o tym kontrolowanego na piśmie, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin. Jednocześnie, ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wprowadziła ogólne ograniczenie czasu trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy. Zgodnie z artykułem 83 tej ustawy, poza wskazanymi w ustawie wyjątkami, w jednym roku kalendarzowym łączny czas trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy nie może przekraczać: 12 dni roboczych 18 dni roboczych 24 dni robocze 48 dni roboczych w odniesieniu do małych przedsiębiorców w odniesieniu do średnich przedsiębiorców w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 20

Kontrola podatkowa Miejsce przeprowadzania czynności Kontrola podatkowa i skarbowa są przeprowadzone w: Siedzibie kontrolowanego czyli w lokalu, w którym mieści się główny ośrodek działalności kontrolowanego Miejscu przechowywania przez kontrolowanego dokumentacji (jeśli jest inne niż siedziba) Miejscach związanych z prowadzoną przez kontrolowanego działalnością Kontrola w siedzibie podmiotu kontrolowanego prowadzona jest w godzinach pracy tego podmiotu, natomiast w przypadku skrócenia w toku kontroli czasu prowadzenia działalności czynności kontrolne mogą być prowadzone przez 8 godzin dziennie. Niektóre czynności kontrolne (przykładowo przesłuchanie świadka lub biegłego) mogą być dokonywane w siedzibie organu kontroli. 21

Kontrola podatkowa Uciążliwość kontroli i możliwość złożenia sprzeciwu Zgodnie z art. 80b czynności kontrolne powinny być przeprowadzane sprawnie i w sposób możliwie niezakłócający funkcjonowania kontrolowanego przedsiębiorcy. Dotkliwą sankcją za naruszenie przepisów prawa przez organ kontroli w trakcie kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy jest pozbawienie mocy dowodów przeprowadzonych w toku wadliwej kontroli, jeśli miały one istotny wpływ na wyniki kontroli. Takie dowody nie mogą stanowić dowodu w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym lub karnym skarbowym dotyczącym kontrolowanego przedsiębiorcy, o czym stanowi art. 77 ust. 6 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zgłoszenie na piśmie zarzutu uciążliwego prowadzenia kontroli Obowiązek uzasadnienia w protokole kontroli konieczność podjęcia czynności zakłócających w istotny sposób działalność Sankcja pozbawienie mocy dowodów przeprowa-dzonych w toku wadliwej kontroli, jeśli miały one istotny wpływ na wyniki kontroli Sprzeciw uprawnienie po stronie kontrolowanego Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje również instytucję sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania kontroli przez wszelkie organy kontrolne, której stosowanie opisano w artykule 84c ustawy o swobodzie gospodarczej. Istotą tego przepisu jest to, że jeżeli organ kontroli lub jego pracownicy naruszą zasady wszczynania i prowadzenia kontroli określone w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, to przedsiębiorca objęty taką kontrolą będzie mógł wnieść, co do niej sprzeciw. Sprzeciw skutkować będzie na początku przerwaniem czynności kontrolnych do czasu rozpatrzenia sprzeciwu (art. 84c ust. 5 ustawy), a ostatecznie w przypadku jego zasadności może doprowadzić do odstąpienia od tej kontroli (art. 84c ust. 9 ustawy). Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 22

Kontrola podatkowa Wymogi formalne złożenia sprzeciwu 1 Sprzeciw może być złożony w ciągu pierwszych 3 dni roboczych trwania danej kontroli. Sprzeciw złożony po tym terminie jest bezskuteczny.! Wyjątek Sprzeciw składany w związku z przekroczeniem rocznego limitu trwania wszystkich kontroli u danego przedsiębiorcy, który to limit upływa podczas trwania kontroli. W tym przypadku trzydniowy termin do złożenia sprzeciwu liczony jest od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie limitu czasu trwania kontroli. 2 Złożenie sprzeciwu musi odbyć się w formie pisemnej. 3 Uzasadniony sprzeciw należy skierować do organu kontrolnego, odpowiedzialnego za kontrolę tj. do Naczelnika US albo Dyrektora UKS. 4 Dodatkowo o złożeniu takiego sprzeciwu należy powiadomić osoby, które fizycznie dokonują kontroli takiego powiadomienia również należy dokonać na piśmie. 5 Sprzeciw można składać wyłącznie w przypadkach, gdy w związku z rozpoczęciem i trwaniem kontroli naruszone zostały przepisy dotyczące: Uprzedniego zawiadomienia przedsiębiorcy o planowanej kontroli; Doręczania upoważnienia do wszczęcia kontroli; Pouczania kontrolowanego o jego prawach i obowiązkach przed wszczęciem kontroli; Przeprowadzania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego; Zakazu jednoczesnego prowadzenia kilku kontroli u jednego przedsiębiorcy; Łącznego czasu trwania wszelkich kontroli u jednego przedsiębiorcy w ciągu jednego roku. 23

Kontrola podatkowa Niedopuszczalność składania sprzeciwu Nie jest dopuszczalne składanie sprzeciwu, gdy organy kontrolne będą powoływać się na to, że ich zdaniem przeprowadzenie danej kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Organ podatkowy ma 3 dni robocze od dnia otrzymania sprzeciwu na rozpatrzenie sprzeciwu oraz wydanie postanowienia o odstąpieniu od czynności kontrolnych albo o ich kontynuowaniu. Jeżeli minie termin na rozpatrzenie sprzeciwu, z przepisów wynika domniemanie, że rozstrzygnięcie jest dla przedsiębiorcy korzystne. Oznacza to obowiązek wstrzymania czynności kontrolnych zgodnie z art. 84c ust. 12 ustawy. 3 dni robocze 3 dni robocze Upływ terminu na rozpatrzenie od daty wszczęcia kontroli na złożenie sprzeciwu od otrzymania sprzeciwu na rozpatrzenie oraz wydanie postanowienia o odstąpieniu od czynności kontrolnych albo o ich kontynuowaniu domniemanie, że rozstrzygnięcie jest dla przedsiębiorcy korzystne Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 24

Kontrola podatkowa Zakończenie kontroli podatkowej Zgodnie z brzmieniem art. 291 OP kontrola zostaje zakończona w dniu doręczenia protokołu kontroli, który dokumentuje przebieg postępowania kontrolnego. Zakończenie kontroli podatkowej Kontrola zakończona w terminie Kontrola niezakończona w terminie Protokół kontroli podatkowej Doręczenie protokołu kontrolowanemu kontrolowany ma 14 dni na przedstawienie zastrzeżeń lub wyjaśnień wraz ze wskazaniem stosownych wniosków dowodowych Kontrolujący obowiązany jest: 1. Zawiadomić kontrolowanego podając przyczyny przedłużenia terminu kontroli 2. Wyznaczyć nowy termin zakończenia kontroli Dokumenty dotyczące czynności kontrolnych dokonywanych po upływie terminu nie stanowią dowodu w postepowaniu podatkowym Nie wniesiono zastrzeżeń do protokołu Zakończenie kontroli: upływ 14 dni od doręczenia protokołu Wniesiono zastrzeżenia lub wyjaśnienia do protokołu Kontrolujący zobowiązany jest je rozpatrzyć w terminie 14 dni od ich otrzymania, zawiadamia kontrolowanego o sposobie ich załatwienia Kontrolujący wskazuje w szczególności, które zastrzeżenia nie zostały uwzględnione, wraz z uzasadnieniem faktycznym i prawnym Wyjątek: Mogą stanowić, jeżeli wyznaczono nowy termin zakończenia kontroli podatkowej Zakończenie kontroli: dzień doręczenia kontrolowanemu zawiadomienia o sposobie załatwienia wyjaśnień i zastrzeżeń 25

Kontrola podatkowa Protokół kontroli podatkowej Protokół sporządza się dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden otrzymuje kontrolowany. Niezbędne elementy protokołu to: Wskazanie kontrolowanego; Wskazanie osób kontrolujących; Określenie przedmiotu i zakresu kontroli; Określenie miejsca i czasu przeprowadzenia kontroli; Opis dokonanych ustaleń faktycznych; Dokumentacja dotycząca przeprowadzonych dowodów; Pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń lub wyjaśnień oraz prawie złożenia korekty deklaracji; Ocena prawna sprawy będącej przedmiotem kontroli; Pouczenie o obowiązku zawiadomienia organu podatkowego przez kontrolowanego o każdej zmianie swojego adresu dokonanej w ciągu 6 miesięcy od dnia zakończenia kontroli podatkowej, jeżeli w toku kontroli podatkowej ujawniono nieprawidłowości, oraz skutkach niedopełnienia tego obowiązku. W protokole mogą być także zawarte ustalenia dotyczące badania ksiąg, jeżeli ich niewadliwość i rzetelność jest kwestionowana przez kontrolującego. W takim przypadku nie sporządza się odrębnego protokołu w zakresie badania ksiąg. Kontrolowany ma prawo wnieść zastrzeżenia i wyjaśnienia do treści protokołu w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Jeżeli ich nie złoży oznacza to, że nie kwestionuje ustaleń kontroli. Organ kontroli zobowiązany jest do rozpatrzenia zastrzeżeń i wyjaśnień kontrolowanego. W ciągu 14 dni od ich otrzymania ma obowiązek zawiadomienia kontrolowanego o sposobie ich załatwienia. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 26

Kontrola podatkowa Decyzja określająca zaległość podatkową Decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego (i zaległości podatkowej) może zostać wydana aż do momentu przedawnienia się tego zobowiązania, czyli z reguły w ciągu 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Po zakończeniu kontroli podatkowej, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w kontrolowanym zakresie, naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego formalnie wszczyna postępowanie podatkowe. Zgodnie z art. 165b 1 Ordynacji podatkowej, organ wszczyna w takim przypadku postępowanie podatkowe nie później niż w terminie 6 miesięcy od zakończenia kontroli. Kontrola podatkowa Protokół kontroli Postępowanie podatkowe Decyzja Postępowanie przez Naczelnikiem US lub UC Wszczęcie postępowania następuje poprzez doręczenie podatnikowi postanowienia o wszczęciu takiego postępowania. W takim przypadku, decyzja określająca wysokość zaległości podatkowej powinna być wydana w ciągu miesiąca od dnia wszczęcia postępowania (art. 139 1 OP). W sprawie szczególnie skomplikowanej termin ten jest dłuższy i wynosi 2 miesiące. Termin ten jest terminem instrukcyjnym dla naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, jednak w przypadku, gdy decyzja nie zostanie wydana w ciągu miesiąca podatnik ma prawo do złożenia do organu wyższej instancji (izby skarbowej lub izby celnej) ponaglenia na niezałatwienie sprawy w terminie (art. 141 1 OP). 27

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Postępowanie kontrolne (oraz ewentualna kontrola podatkowa) Protokół kontroli podatkowej w ramach postępowania kontrolnego Decyzja bądź wynik Etap przedkontrolny Postępowanie kontrolne UKS Postępowanie przed IS Kontrola podatkowa TK/ETS Postępowanie przez NSA Postępowanie przed WSA Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 28

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Właściwe organy Organami kontroli skarbowej są: Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej, który działa poprzez inspektorów kontroli skarbowej oraz pracowników UKS Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej ( GIKS ) Minister, właściwy do spraw finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej Postępowanie kontrolne może być prowadzone wyłącznie przez organy kontroli skarbowej, wszystkie czynności dokonywane przez inne podmioty nie są kontrolą skarbową. Właściwość miejscową dyrektorów UKS określa się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby kontrolowanego, niezależnie od tego, czy przepisy poszczególnych ustaw podatkowych przewidują inne kryteria wyznaczania właściwości miejscowej. Właściwość GIKS obejmuje całe terytorium Polski, przy czym GIKS może również upoważnić do prowadzenia postępowania kontrolnego inspektora kontroli skarbowej poza zwykłą właściwością. Urząd Kontroli Skarbowej Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej Miejsce zamieszkania albo adres siedziby kontrolowanego Całe terytorium Polski 29

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Pozostałe reguły ustalania właściwości miejscowej organów kontroli skarbowej GIKS posiada uprawnienia do wyznaczenia dyrektora urzędu kontroli skarbowej, jako właściwego do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania, kontroli podatkowej lub określonej czynności z zakresu kontroli skarbowej. Organ kontroli skarbowej właściwy miejscowo w dniu wszczęcia postępowania kontrolnego pozostaje właściwy aż do dnia jego zakończenia, chociażby w toku postępowania zmieniły się podstawy właściwości. Jeżeli kontrola dotyczy okresu, w którym właściwym miejscowo był inny organ kontroli skarbowej niż w dniu wszczęcia postępowania kontrolnego, właściwym do prowadzenia postępowania za cały okres objęty kontrolą jest dyrektor urzędu kontroli skarbowej właściwy miejscowo w dniu wszczęcia tego postępowania. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 30

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Cel i zakres kontroli Ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności Badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych Zapobieganie i ujawnianie przestępstw określonych w art. 228-231 Kodeksu karnego popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych Zakres kontroli skarbowej jest szerszy niż kontroli podatkowej. Organ kontroli skarbowej kontroluje zobowiązania wynikające z prawa podatkowego, a obok nich może badać inne należności budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych. Dlatego zakres kontroli skarbowej może przede wszystkim obejmować należności związane z: Podatkami; Cłem; Funduszem Ubezpieczeń Społecznych; Funduszem Pracy; Funduszem Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych; Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Organ kontroli skarbowej może w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego przeprowadzić kontrolę podatkową. Kontrola podatkowa jest prowadzona na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez organ kontroli skarbowej. 31

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Wszczęcie postępowania kontrolnego (kontroli skarbowej) Doręczenie kontrolowanemu postanowienia o wszczęciu kontroli oraz ewentualnego upoważnienia Do prowadzenia czynności kontrolnych wymagane jest: Okazanie przez kontrolujących legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych Upoważnienie, wydane przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej lub generalnego inspektora kontroli skarbowej Postępowanie kontrolne wszczynane jest z urzędu. Wszczęcie kontroli następuje poprzez doręczenie kontrolowanemu postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Kontrola rozpoczyna się w dniu doręczenia tego postanowienia. Na postanowienie o wszczęciu postępowania nie przysługuje zażalenie. Postanowienie o wszczęciu kontroli Bez tego postanowienia nie mogą być prowadzone czynności kontrolne, a zebrane dokumenty nie mogą być dowodami w postępowaniu, nawet jeśli doręczenie postanowienia nastąpi później. Zgodnie z art. 13 ust. 1a w związku z ust. 5 ustawy o KS organ kontroli skarbowej powinien zawiadomić kontrolowanego o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego, stosując odpowiednio art. 282b i art. 282c OP. Wyjątki od obowiązku zawiadomienia zob. str. 14. Jeżeli w ramach postępowania kontrolnego wszczynana jest kontrola podatkowa, to nie ma dodatkowego zawiadomienia. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 32

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Termin zakończenia i miejsce przeprowadzania czynności Termin zakończenia kontroli Bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania jest to jednak termin jedynie instrukcyjny. W przypadku niezakończenia postępowania w terminie, UKS powinien zawiadomić o tym kontrolowanego na piśmie, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin. Postępowanie kontrolne jest przeprowadzone w: Siedzibie czyli w lokalu, w którym mieści się główny ośrodek działalności kontrolowanego Miejscu przechowywania dokumentacji (jeśli jest inne niż siedziba) Miejscach związanych z prowadzoną przez kontrolowanego działalnością Postępowanie w siedzibie podmiotu kontrolowanego prowadzone jest w godzinach pracy tego podmiotu, natomiast w przypadku skrócenia w toku postępowania czasu prowadzenia działalności czynności kontrolne mogą być prowadzone przez 8 godzin dziennie. Niektóre czynności kontrolne (przykładowo przesłuchanie świadka lub biegłego) mogą być dokonywane w siedzibie organu. 33

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Zakończenie postępowania kontrolnego (kontroli skarbowej) Organ kontroli skarbowej, w zależności od ustaleń kontroli, kończy postępowanie kontrolne: Decyzją; Wynikiem kontroli. Przed wydaniem decyzji lub wyniku kontroli organ kontroli skarbowej zobowiązany jest do wyznaczenia kontrolowanemu podmiotowi 7-dniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Podatnik ma wtedy także możliwość złożenia korygującej deklaracji obejmującej w całości stwierdzone nieprawidłowości. Na możliwość skorygowania deklaracji organ kontroli skarbowej wskazuje, wyznaczając stronie termin w ramach terminu do wypowiedzenia się w sprawie materiału dowodowego. Decyzja Wydawana jest w przypadkach, gdy ustalenia kontroli dotyczą podatków, opłat i niepodatkowych należności budżetu państwa, których określanie lub ustalanie należy do właściwości naczelników urzędów skarbowych (m. in. VAT oraz podatki dochodowe) oraz podatku akcyzowego. Wynik kontroli Wydawany jest w przypadkach: Gdy nieprawidłowości nie stwierdzono; Ustalenia nieprawidłowości w zakresie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania zobowiązań podatkowych; Ustalenia nieprawidłowości w zakresie korzystania ze środków publicznych lub oświadczeń o stanie majątkowym. Postępowanie kontrolne kończy się wynikiem kontroli, również gdy kontrolowany złożył zgodnie z art. 14c ust. 2 ustawy o KS korygującą deklarację obejmującą w całości stwierdzone nieprawidłowości. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 34

Postępowanie kontrolne (kontrola skarbowa) Zakończenie postępowania kontrolnego Wyznaczenie kontrolowanemu podmiotowi 7 dniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego Decyzja Wynik kontroli 1. Gdy ustalenia kontroli dotyczą podatków, opłat i niepodatkowych należności budżetu państwa, których określanie lub ustalanie należy do właściwości naczelników urzędów skarbowych (m. in. VAT oraz podatki dochodowe) oraz podatku akcyzowego; 2. Gdy w trakcie toczącego się postępowania kontrolnego zobowiązanie podatkowe uległo przedawnieniu. 1. Gdy nieprawidłowości nie stwierdzono; 2. Nieprawidłowości w zakresie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania zobowiązań podatkowych; 3. Nieprawidłowości w zakresie korzystania ze środków publicznych lub oświadczeń o stanie majątkowym. Kontrolowany może złożyć zgodnie z art. 14c ust. 2 ustawy o KS korygującą deklarację obejmującą w całości stwierdzone nieprawidłowości. 35

Prawa i obowiązki stron Uprawnienia kontrolującego W zakresie wynikającym z upoważnienia kontrolujący upoważniony jest w szczególności do: Wszczęcia z urzędu ustawowo nazwanej kontroli podatkowej, co do zasady przez doręczenie kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia oraz okazanie legitymacji służbowej Wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego Wstępu do lokali mieszkalnych, w przypadku gdy jest tam powadzona działalność gospodarcza Żądania okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin Żądania udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej Zbierania innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą Zabezpieczania zebranych dowodów Legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli Żądania przeprowadzenia spisu z natury Przesłuchiwania świadków, kontrolowanego oraz osób upoważnionych do jego reprezentowania czy prowadzenia jego spraw, a także pracowników i współdziałających z kontrolowanym Zasięgania opinii biegłych Zażądania wydania na czas trwania kontroli innych przedmiotów i dokumentów niezbędnych dla kontroli; dotyczy to zwłaszcza próbek towarów oraz akt, ksiąg i dokumentów, związanych z przedmiotem kontroli Przeglądania akt postępowania przygotowawczego i sądowego, akt spraw sądowych, a także dokumentów zawierających tajemnicę państwową, służbową lub zawodową; może również sporządzać z nich odpisy i notatki, z zachowaniem odpowiednich przepisów dotyczących tajemnicy państwowej oraz urzędowania sądów Wezwania w razie uzasadnionej potrzeby, na pomoc organu policji, straży granicznej lub straży miejskiej (gminnej), jeżeli trafi na opór uniemożliwiający lub utrudniający przeprowadzenie czynności kontrolnych, albo zwrócenia się o ich asystę, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że na taki opór natrafi. 282 i 284 OP 286 1 pkt 1 OP 286 1 pkt 2 OP 286 1 pkt 3 OP 286 1 pkt 4 OP 286 1 pkt 5 OP 286 1 pkt 6 OP 286 1 pkt 7 OP 286 1 pkt 8 OP 286 1 pkt 9 OP 286 1 pkt 10 OP 286 2 OP 286 3 OP 286a 1 OP Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 36

Prawa i obowiązki stron Obowiązki kontrolującego Do podstawowych obowiązków kontrolującego, którym odpowiadają stosowne uprawnienia kontrolowanego należą w szczególności Okazanie kontrolowanemu upoważnienia do kontroli oraz legitymacji służbowej (tylko wyjątkowo kontrola może być wszczęta bez upoważnienia) Dokonywanie czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego, reprezentanta kontrolowanego lub pełnomocnika Sporządzenie odpowiedniego protokołu kontroli Doręczenie protokołu kontrolowanemu Informowanie kontrolowanego o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin Rozpatrzenie wyjaśnień i zastrzeżeń kontrolowanego w terminie 14 dni od dnia ich doręczenia Pouczenie kontrolowanego o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach 284 1 OP 285 1 OP 290 OP 290 6 OP 289 1 OP 291 OP 283 2 OP Dokonywanie odpowiednich wpisów w książce kontroli, prowadzonej przez przedsiębiorcę (art. 81 ust. 2 oraz art. 83 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) w przypadku kontroli podatkowej. Uprawnienia kontrolowanego Najważniejszym uprawnieniem kontrolowanego jest jego prawo do czynnego udziału w przeprowadzanej kontroli. Ma on w szczególności Prawo żądania od kontrolującego okazania upoważnienia do przeprowadzenia kontroli i legitymacji służbowej Prawo udziału w czynności przesłuchania świadka, dokonywania oględzin i dowodu z biegłego Prawo do składania wyjaśnień z własnej inicjatywy i wnoszenia dowodów Prawo do przeglądania akt, sporządzania ich odpisów, kopii i notatek Prawo do żądania wyłączenia pracownika organu kontroli z postępowania kontrolnego (warunki określa art. 130 OP) Prawo do złożenia wyjaśnień i zastrzeżeń do protokołu kontroli 284 1 OP 289 1 OP 188 OP 178 OP 130 OP 291 OP 37

Prawa i obowiązki stron Obowiązki kontrolowanego Kontrolowany (lub odpowiednia osoba upoważniona) obowiązany jest umożliwić dokonanie czynności kontrolnych. Przede wszystkim obowiązany jest do: Udzielania wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli Dostarczania żądanych dokumentów Zawiadomienia o każdej zmianie adresu, w tym adresu elektronicznego Umożliwienia (nieodpłatnie) utrwalania informacji (czyli filmowania, fotografowania oraz utrwalania na innych nośnikach), jeżeli takie utrwalenie może stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu Przedstawienia (nieodpłatnie i na żądanie kontrolującego) tłumaczenia na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji dotyczącej spraw będących przedmiotem kontroli Przekazania, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych wyciągu z ksiąg podatkowych oraz dowodów księgowych, jeżeli kontrolowany prowadzi księgi podatkowe przy użyciu programów komputerowych Zapewnienia kontrolującemu warunków do pracy, w tym w miarę możliwości samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów Wydania (na żądanie kontrolującego) akt, ksiąg i dokumentów na czas trwania kontroli, w przypadku gdy kontrolowany nie może wywiązać się z obowiązku, o którym mowa w punkcie powyżej Złożenia oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień (art. 285a, jeżeli kontrolowany jest osobą fizyczną) Wskazania pełnomocnika na wypadek jego nieobecności w trakcie kontroli Prowadzenia i przechowywania w swojej siedzibie książki kontroli (art. 81 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) w przypadku kontroli podatkowej Dokonywania wpisów do książki kontroli informujących o wykonaniu (bądź uchyleniu) zaleceń pokontrolnych (art. 81 ust. 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) w przypadku kontroli podatkowej 287 3 OP 287 3 OP 146 OP 287 1 OP 287 1 OP 287 1 OP 287 3 OP 286 2 pkt 2 OP 285a OP 284 1 OP 81 usdg 81 ust. 3 usdg Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 38

Prawa i obowiązki stron Pełnomocnik/ reprezentant kontrolowanego Zasadą jest wykonywanie czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego, reprezentanta kontrolowanego lub jego pełnomocnika. Osoba fizyczna Zgodnie z art. 284 1 OP kontrolowany obowiązany jest ustanowić pełnomocnika na wypadek swojej nieobecności w czasie kontroli, jeżeli nie ustanowił pełnomocnika ogólnego lub szczególnego. Osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca os. pr. W trakcie kontroli reprezentować go mogą członkowi zarządu, wspólnicy albo inne osoby upoważnione do reprezentowania lub prowadzenia jego spraw (reprezentant kontrolowanego). Spółka może wyznaczyć także pełnomocnika ogólnego lub szczególnego. W razie nieobecności kontrolowanego, reprezentanta kontrolowanego lub pełnomocnika, kontrolujący wzywa do stawienia się w siedzibie organu podatkowego następnego dnia po upływie 7 dni od dnia doręczenia wezwania. W przypadku niestawienia się w terminie, kontrolę uznaje się za wszczętą w dniu upływu tego terminu a upoważnienie doręcza się niezwłocznie, gdy ta osoba stawi się w miejscu prowadzenia kontroli. Podmiot kontrolowany może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jego osobistego działania. Pełnomocnictwa muszą być składane na formularzach określonych w Rozporządzeniu MF z 28.12.2015 w sprawie wzorów pełnomocnictwa szczególnego i pełnomocnictwa do doręczeń oraz wzorów zawiadomienia o zmianie, odwołaniu lub wypowiedzeniu tych pełnomocnictw. Pełnomocnictwo może być ogólne, szczególne albo do doręczeń. Pełnomocnikiem może być (zgodnie z art. 138b OP) osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Natomiast do zawodowego wykonywania czynności przed organami uprawnieni są doradcy podatkowi, radcowie prawni, adwokaci oraz biegli rewidenci. 39

Prawa i obowiązki stron Wzór pełnomocnictwa szczególnego Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 40

Prawa i obowiązki stron Rodzaje czynności kontrolnych Zeznania świadków Opinie biegłych Oględziny Kontrolujący mają prawo do przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych oraz oględzin. Mogą więc przesłuchiwać, np. pracowników kontrolowanego podmiotu. Organy kontroli muszą jednak poinformować kontrolowanego (lub osobę go reprezentującą) o miejscu i terminie przeprowadzenia tych czynności z odpowiednim wyprzedzeniem (art. 289 OP) W przypadku dowodu z zeznań świadków i biegłych kontrolowany musi być zawiadomiony przynajmniej na 3 dni przed terminem przeprowadzenia tych czynności W razie dowodu z oględzin nie później niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności W przypadku jednak, gdy nieobecny jest kontrolowany lub osoba go reprezentująca, a okoliczności faktyczne uzasadniają natychmiastowe przeprowadzenie dowodu przez kontrolującego czynności takie mogą być podjęte od razu, pod nieobecność kontrolowanego (lub osoby go reprezentującej), bez obowiązku powiadamiania o tym fakcie. 41

Prawa i obowiązki stron Badanie dokumentów Zgodnie z artykułem 286 1 pkt 4 OP, kontrolujący mogą żądać udostępnienia akt, ksiąg i innej dokumentacji tylko odnośnie dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Kontrolujący mogą żądać dokumentacji spoza zakresu kontroli tylko wtedy, jeśli wskażą związek żądanej dokumentacji z przedmiotem kontroli. W konsekwencji, kontrolujący nie mogą przeglądać wszystkich dokumentów kontrolowanego. Kontrolujący (zgodnie z art. 189 OP) mogą wyznaczyć kontrolowanemu termin do dostarczenia dowodu, który jest w jego posiadaniu. Termin taki powinien być ustalony przy uwzględnieniu charakteru dowodu i stanu postępowania. Nie powinien być jednak krótszy niż 3 dni. Gdy termin ten zostanie niedotrzymany, kontrolowany powinien od razu zawiadomić o tym pisemnie organ kontrolujący, podając przyczyny i wskazując nowy termin. Takie zachowanie zmniejsza ryzyko zarzucenia kontrolowanemu utrudniania kontroli. Kontrolujący może zażądać wydania dokumentacji kontrolowanego, w celu zbadania jej poza siedzibą kontrolowanego podmiotu. Może to nastąpić: W razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, iż księgi kontrolowanego są nierzetelne; Gdy kontrolowany nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych (np. nie udostępnia im samodzielnego pomieszczenia lub miejsca do przechowywania dokumentów). Wydawanie ksiąg i innych dokumentów prowadzącym kontrolę wymaga pokwitowania ich odbioru. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 42

Prawa i obowiązki stron Kontrola krzyżowa Kontrola krzyżowa polega na badaniu dokumentów kontrahentów kontrolowanego organom kontroli w określonych przypadkach przysługuje prawo zażądania przedstawienia niektórych dokumentów przez kontrahentów kontrolowanego. Obecnie przepisy dotyczące kontroli usunięto z działu OP Kontrola podatkowa i umieszczano je w dziale Czynności sprawdzające. Ponadto, regulacje dotyczące kontroli krzyżowej zawarto także w ustawie o KS. Polega to na wezwaniu podatnika (kontrahenta kontrolowanego) do przedstawienia dokumentów lub złożenia wyjaśnień, a więc czynności, w toku których uprawnienia organu w stosunku do kontrahenta są mniejsze niż w przypadku kontroli. W myśl regulującego tę kwestię art. 274c OP, sprawdzenie dokumentów u kontrahenta podatnika może być dokonane jedynie odnośnie dokumentów w zakresie objętym kontrolą u podatnika, a z czynności tych sporządza się protokół. Na podstawie art. 13b ustawy o KS inspektor w związku z prowadzoną u kontrolowanego kontrola może zażądać od jego kontrahentów przedstawienia odpowiednich dokumentów, w celu sprawdzenia ich prawdziwości i rzetelności. Dodatkowo, jeżeli miejsce zamieszkania, siedziba lub miejsce wykonywania działalności kontrahenta kontrolowanego znajdują się poza obszarem działania organu kontroli skarbowej, czynności na zlecenie tego organu może przeprowadzić także inspektor lub pracownik upoważniony przez organ kontroli skarbowej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania, siedzibę lub miejsce wykonywania działalności kontrahenta. Uwalnia to UKS od konieczności wszczynania odrębnych postępowań kontrolnych z uwagi na wykonywanie poszczególnych czynności przez różne urzędy na terenie całej Polski. Sprawdzane u kontrahentów dokumenty muszą się mieścić w zakresie objętym postępowaniem kontrolnym lub kontrolą podatkową, a celem działań kontrolerów ma być sprawdzenie ich prawidłowości i rzetelności. 43

Prawa i obowiązki stron Informacje z instytucji finansowych Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej oraz Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej Odnośnie posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, a także nabytych akcji i obligacji Skarbu Państwa możliwość wystąpienia z żądaniem sporządzenia i przekazania informacji do innych niż banki podmiotów prowadzących biura maklerskie. Naczelnik Urzędu Skarbowego oraz Naczelnik Urzędu Celnego Możliwość wystąpienia do towarzystwa funduszy powierniczych z żądaniem sporządzenia informacji o umorzonych jednostkach uczestnictwa. Ze wszystkimi wskazanymi powyżej żądaniami możliwość wystąpienia również w związku z toczącym się postępowaniem kontrolnym i po uprzednim wezwaniu podatnika do udzielenia informacji w tym zakresie lub do upoważnienia instytucji finansowych do udzielenia informacji, w sytuacji, gdy: Podatnik nie udzielił zgody na udzielenie tych informacji, Nie upoważnił inspektora do wystąpienia o ich uzyskanie albo W terminie wyznaczonym przez inspektora tych informacji nie udzielił lub też nie udzielił upoważnienia do ich przekazania. Możliwość wystąpienia powyższymi żądaniami wyłącznie w związku z toczącym się postępowaniem podatkowym, jeżeli ze zgromadzonych dowodów wynika, iż zachodzi potrzeba ich uzupełnienia lub porównania z informacjami pochodzącymi z banku. Możliwość wystąpienia powyższymi żądaniami do banku po uprzednim wezwaniu podatnika do udzielenia informacji w tym zakresie lub do upoważnienia naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia o przekazanie informacji, w sytuacji, gdy: Podatnik nie udzielił informacji lub Nie upoważnił naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia o ich uzyskanie. Postępowania sporne i doradztwo regulacyjne PricewaterhouseCoopers Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 14, 00-638 Warszawa, Polska T: +48 (22) 746 4000, F: 48 22 742 4040, www.pwc.com/pl PwC 44

Kontakt Litigation Regulatory Jan Tokarski tel.: +48 502 184 651 jan.tokarski@pl.pwc.com Mariusz Marecki tel.: +48 519 504 787 mariusz.marecki @pl.pwc.com Bartosz Kwiatkowski tel.: +48 519 506 507 bartosz.kwiatkowski @pl.pwc.com Andrzej Zubik tel.: +48 502 184 689 andrzej.zubik@pl.pwc.com Tomasz Misiak tel.: +48 502 184 858 tomasz.misiak@pl.pwc.com Mateusz Walewski tel.: +48 519 506 956 mateusz.walewski @pl.pwc.com Marcin Ginel tel.: +48 519 504 483 marcin.ginel@pl.pwc.com Radosław Pawlak tel.: +48 519 507 178 radoslaw.pawlak @pl.pwc.com Katarzyna Urbańska tel.: +48 519 507 169 katarzyna.urbanska @pl.pwc.com Radosław Baraniewicz tel.: +48 519 507 020 radoslaw.baraniewicz @pl.pwc.com Anna Chimerek tel.: +48 519 506 960 anna.chimerek@pl.pwc.com Marek Lussa tel.: +48 519 506 576 marek.lussa@pl.pwc.com Sławomir Pilarczyk tel.: +48 519 506 615 slawomir.pilarczyk @pl.pwc.com Paulina Wojszko tel.: +48 519 504 729 paulina.wojszko @pl.pwc.com Ada Marciniak tel.: +48 519 506 775 ada.marciniak@pl.pwc.com Barbara Filemonowicz tel.: +48 519 507 927 barbara.filemonowicz @pl.pwc.com Mikołaj Paja tel.: +48 519 506 462 mikolaj.paja@pl.pwc.com Jacek Drzazga tel.: +48 519 507 395 jacek.drzazga@pl.pwc.com 2016 PwC Polska Sp. z o.o.