RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 31 maja 2011 r. (07.06) (OR. en) Międzyinstytucjonalny numer referencyjny: 2008/0193 (COD) 10541/11 SOC 423 SAN 107 CODEC 875 NOTA Od: Prezydencja Do: Komitet Stałych Przedstawicieli (część I) / Rada EPSCO Nr poprz. dok.: 9616/11 SOC 375 SAN 82 CODEC 726 Nr wniosku Kom.: 13983/08 SOC 575 SAN 217 CODEC 1285 - COM(2008) 637 wersja ostateczna + COR 1 Dotyczy: Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią Sprawozdanie z postępu prac WPROWADZENIE W dniu 3 października 2008 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę Rady 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią. Grupa Robocza do Spraw Społecznych przeanalizowała ten wniosek na siedmiu posiedzeniach, które odbyły się pod koniec 2008 roku i na początku 2009 roku. Po przyjęciu przez Parlament Europejski opinii w pierwszym czytaniu w październiku 2010 roku przedmiotowy wniosek był przedmiotem dalszych dyskusji. 10541/11 kt/krk/tb 1
Rada otrzymała trzy wcześniejsze sprawozdania z postępu prac, które przygotowały kolejno prezydencja francuska, czeska i belgijska 1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjął opinię w sprawie wniosku w dniu 13 maja 2009 r. Po przyjęciu przez Parlament Europejski stanowiska w pierwszym czytaniu w dniu 20 października 2010 r. Rada przeprowadziła debatę orientacyjną w dniu 6 grudnia 2010 r. Wszystkie delegacje podtrzymały ogólne zastrzeżenia weryfikacji do wniosku. Delegacje DK, FR, MT i UK zgłosiły zastrzeżenia parlamentarne. Kilka delegacji przypomniało ponadto, że ich uwagi należy interpretować zgodnie z oświadczeniem ośmiu delegacji, które zostało włączone do protokołu posiedzenia Rady z dnia 6 grudnia 2010 r. 2 WNIOSEK KOMISJI Celem wniosku jest poprawa ochrony przysługującej pracownicom w ciąży, pracownicom, które niedawno rodziły, i pracownicom karmiącym piersią. W szczególności przedłuża on minimalny okres urlopu macierzyńskiego z 14 do 18 tygodni; pozostałe najważniejsze zmiany są następujące: - podwójna podstawa prawna; podstawa prawna dyrektywy 92/85/EWG (art. 137 TWE, obecny art. 153 TFUE) dotyczyła jedynie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, natomiast obecny wniosek opiera się dodatkowo na art. 141 TWE (obecny art. 157 TFUE) poświęconym równemu traktowaniu kobiet i mężczyzn; 1 2 Dokumenty: 16599/08, 10064/09 i 16509/10. Dokument 17716/10; oświadczenie do włączenia do protokołu złożone przez delegacje CZ, DK, DE, EE, NL, SK, SE i UK. 10541/11 kt/krk/tb 2
- obowiązek wykorzystania sześciu tygodni przedmiotowego urlopu po porodzie pozostałe tygodnie można wykorzystać przed porodem lub po nim; - prawo do powrotu na to samo lub równorzędne stanowisko; - zasada, zgodnie z którą zasiłek macierzyński powinien gwarantować dochód równy ostatniemu miesięcznemu wynagrodzeniu lub średniemu miesięcznemu wynagrodzeniu, lub co najmniej nie był niższy niż zasiłek chorobowy; - fakt, że nawet podczas urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zwrócić się do pracodawcy o wprowadzenie zmian w jej sposobie organizacji pracy i w jej godzinach pracy; pracodawca jest zobowiązany rozpatrzyć taki wniosek, może go jednak odrzucić; - dodanie przepisów dotyczących ciężaru dowodu (w odniesieniu do art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 97/80/WE dotyczącej ciężaru dowodu w przypadkach dyskryminacji ze względu na płeć). Należy również zauważyć, że wniosek Komisji stanowi część pakietu aktów prawnych, który ma ułatwić godzenie życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego. W tym kontekście Parlament Europejski i Rada przyjęły w dniu 7 lipca 2010 r. dyrektywę 2010/41/UE w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn prowadzących działalność na własny rachunek 3, europejscy partnerzy społeczni zawarli porozumienie w sprawie zmiany dyrektywy 96/34/WE dotyczącej urlopu rodzicielskiego, a w marcu 2010 roku Rada przyjęła dyrektywę 2010/18/UE 4. 3 4 Dz.U. L 180 z 15.7.2010, s. 1. Dz.U. L 68 z 18.3.2010, s. 13. 10541/11 kt/krk/tb 3
III. STANOWISKO PRZYJĘTE PRZEZ PARLAMENT EUROPEJSKI W PIERWSZYM CZYTANIU Po przeprowadzeniu w lecie 2010 roku dodatkowej analizy skutków regulacji, poświęconej w szczególności skutkom finansowym proponowanych przez siebie poprawek, Parlament Europejski przyjął stanowisko w pierwszym czytaniu w dniu 20 października 2010 r. Podkreślając potrzebę zmiany dyrektywy, której przepisy zostały przyjęte 18 lat temu i są jego zdaniem nieaktualne, Parlament uważa, że urlop macierzyński powinien trwać 20 tygodni i być pełnopłatny. Parlament argumentuje, że 20-tygodniowy okres jest zalecany przez WHO i że taka jego długość daje matkom możliwość odzyskania pełni sił po porodzie i zbudowania głębokiej więzi z nowonarodzonym dzieckiem. Parlament utrzymuje, że urlop macierzyński nie miałby sensu, jeśli nie towarzyszyłyby mu wszelkie prawa związane z umową o pracę, w tym zachowanie pełnego wynagrodzenia. Parlament uważa jednak, że w niektórych sytuacjach można by uznać, że państwa członkowskie, które wprowadziły urlop macierzyński w wymiarze niższym niż wymiar przewidziany w zmienionej w przyszłości dyrektywie, stosują się do jej przepisów, o ile urlop rodzinny inny niż urlop macierzyński spełnia kryteria ustanowione w tej dyrektywie (tzw. klauzula pomostowa). Parlament jest zdania, że dyrektywa, oprócz urlopu macierzyńskiego, powinna zawierać przepis uprawniający osobę, której małżonka lub partnerka życiowa niedawno urodziła dziecko, do co najmniej 2-tygodniowego pełnopłatnego urlopu ojcowskiego. Szereg poprawek odnosi się do ochrony pracownic w ciąży i pracownic, które niedawno urodziły dziecko lub pracownic karmiących piersią; są wśród nich poprawki dotyczące warunków pracy, pracy w godzinach nocnych, wynagrodzenia, możliwości szkolenia i ogólnie rozwoju kariery. Podsumowując, stanowisko Parlamentu Europejskiego w pierwszym czytaniu przewiduje ponad 70 poprawek do wniosku Komisji, w tym wprowadzenie zmian do wielu artykułów dyrektywy 92/85/EWG, które nie zostały zmienione w samym wniosku. 10541/11 kt/krk/tb 4
IV. PRACE RADY NAD WNIOSKIEM W OKRESIE POPRZEDZAJĄCYM PREZYDENCJĘ WĘGIERSKĄ W pierwszych miesiącach 2009 roku prace Rady koncentrowały się na wyjaśnieniu, jakie stanowiska reprezentują delegacje w odniesieniu do wniosku Komisji. W marcu 2009 roku Rada przeprowadziła debatę orientacyjną, koncentrując się na potrzebie zmiany obowiązującej dyrektywy, a w szczególności na przedłużeniu prawa do urlopu macierzyńskiego z 14 do 18 tygodni oraz na możliwości ograniczania lub ustalania w ustawodawstwie krajowym warunków dotyczących długości i terminu rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego. Rada omówiła skutki, jakie proponowane zmiany mogą mieć dla sytuacji kobiet na rynku pracy i dla wzajemnej zależności między dwoma celami wniosku (zdrowia i bezpieczeństwa oraz łatwiejszego godzenia życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego). Rada potwierdziła swoje poparcie dla celów wniosku, tj. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracownic oraz równego traktowania mężczyzn i kobiet. Zdecydowana większość delegacji podkreśliła jednak, że przepisy wspólnotowe zawierają jedynie minimalne normy i że państwa członkowskie powinny mieć możność podjęcia decyzji o wprowadzeniu do ustawodawstwa krajowego dodatkowych uregulowań w zakresie urlopu macierzyńskiego, dotyczących na przykład długości i terminu rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego oraz jego obowiązkowego charakteru. Delegacje przyznały, że uwzględnione we wniosku kwestie równego traktowania są ważne, kilka z nich podkreśliło jednak, że wniosek dotyczy zasadniczo dyrektywy w sprawie zdrowia i bezpieczeństwa. W czerwcu 2009 roku Rada została poinformowana o postępach w dyskusjach prowadzonych na forum grupy roboczej. W sprawozdaniu prezydencji czeskiej przedstawiono stan prowadzonych prac i opisano najważniejsze nierozstrzygnięte kwestie (sposoby poprawy przy uwzględnieniu znacznych różnic między systemami urlopu macierzyńskiego w poszczególnych państwach członkowskich ochrony ciężarnych pracownic i pracownic, które niedawno urodziły dziecko, a także sposoby powiązania systemów urlopu macierzyńskiego z systemami dotyczącymi innych urlopów rodzinnych). 10541/11 kt/krk/tb 5
W październiku 2010 roku, po przyjęciu przez Parlament Europejski opinii w pierwszym czytaniu, Rada prowadziła dalsze prace nad wnioskiem. Podczas debaty orientacyjnej przeprowadzonej podczas posiedzenia Rady EPSCO w dniu 6 grudnia 2010 r. 5 okazało się, że zdecydowana większość delegacji nie jest w stanie zaakceptować zaproponowanej przez PE poprawki, która zakłada wydłużenie do 20 tygodni minimalnego pełnopłatnego urlopu macierzyńskiego. Większość delegacji wyraziła obawy dotyczące skutków finansowych takiego uregulowania. Wiele delegacji podkreśliło również konieczność przestrzegania zasady pomocniczości i uwzględniania różnorodnych uwarunkowań w poszczególnych państwach członkowskich. Jednakże kilka delegacji stwierdziło, że są otwarte na dyskusje nad niektórymi poprawkami PE, zwłaszcza tymi, które odnoszą się do sposobów poprawy ochrony pracownic objętych przedmiotową dyrektywą, do oceny zagrożeń dla zdrowia i dla zdrowia reprodukcyjnego, do kwestii powrotu na to samo stanowisko po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i do uprawnień emerytalnych. Osiem delegacji złożyło oświadczenie do włączenia do protokołu posiedzenia Rady z dnia 6 grudnia 2010 r. 6 ; podkreśliło w nim między innymi, jak ważne jest przestrzeganie zasad pomocniczości i proporcjonalności, stwierdzając równocześnie, że ich zdaniem trudno przewidzieć, w jaki sposób można będzie wypracować takie kompromisowe rozwiązanie w sprawie tego wniosku, które byłoby możliwe do zaakceptowania zarówno dla Parlamentu Europejskiego, jak i dla Rady. Zważywszy na rozdźwięk między stanowiskiem Parlamentu Europejskiego i poglądami państw członkowskich, wiele delegacji zwróciło uwagę na konieczność przeprowadzenia pogłębionej analizy przedmiotowego wniosku na forum Rady. Kilka delegacji opowiedziało się za tym, by Rada przeprowadziła kolejną ocenę skutków regulacji, co pomogłoby zrozumieć, jakie mogą być skutki proponowanych przepisów w państwach członkowskich. W dniu 28 grudnia 2010 r. prezydencja belgijska zwróciła się do europejskich partnerów społecznych z prośbą, by przedstawili oni wspólne stanowisko i wspólną analizę w odniesienie przede wszystkim do kwestii długości urlopu macierzyńskiego, wysokości zasiłku i tzw. klauzuli pomostowej i tym samym wnieśli wkład w dyskusje i prace prowadzone na forum Rady. 5 6 Dok. 5004/10. Dok. 17716/10. 10541/11 kt/krk/tb 6
V. PRACE RADY PROWADZONE PODCZAS PREZYDENCJI WĘGIERSKIEJ Prezydencja węgierska stwierdziła, że delegacje potrzebują więcej czasu, aby zastanowić się nad skutkami poprawek zaproponowanych przez PE; w związku z tym w prowadzonych pracach skupiła się na tych obszarach, w odniesieniu do których państwa członkowskie przynajmniej częściowo już wyraziły gotowość prowadzenia dalszej analizy. W niektórych przypadkach zagadnienia powielają się, jednak prezydencji udało się wyodrębnić następujące główne grupy tematyczne poprawek: - przepisy dotyczący powrotu do pracy, - zdrowie i bezpieczeństwo oraz warunki pracy pracownic w ciąży, - godzenie życia zawodowego i rodzinnego, - równe traktowanie i ogólne kwestie związane z niedyskryminacją, oraz - poprawki dotyczące urlopu okolicznościowego ( urlopu specjalnego ) i różnych innych form urlopu. W sumie grupa robocza dokładnie przeanalizowała 28 poprawek PE dotyczących tytułu projektu dyrektywy i artykułów (to ponad połowa poprawek do artykułów projektu dyrektywy 7 ). Zważywszy że z oczywistych względów długość urlopu macierzyńskiego i wynagrodzenie za urlop macierzyński były najbardziej drażliwymi kwestiami i że do osiągnięcia porozumienia w ich sprawie potrzeba czasu i dalszej analizy, prezydencja wyłączyła na razie te kwestie z dyskusji grupy roboczej, tym samym dając delegacjom więcej czasu do ich przeanalizowania. Poprawki do motywów nie były jeszcze przedmiotem dyskusji. Kilka delegacji stwierdziło, że ich opinie na temat poprawek należy interpretować w świetle oświadczenia do protokołu posiedzenia z dnia 6 grudnia 2010 r. Podczas dyskusji na forum grupy roboczej niektóre delegacje przypomniały, że są gotowe zgodzić się na określone poprawki PE i że w niektórych przypadkach są w stanie zgodzić się z duchem tych poprawek. 7 Zob. dokumenty 8121/11 i 9616/11. 10541/11 kt/krk/tb 7
Znaczna część omawianych poprawek PE nie uzyskała jednak poparcia ze strony większości delegacji. W przypadku kilku poprawek stwierdzono, że są one zbyt szczegółowe, aby można było je włączyć do projektu dyrektywy chodzi tu zwłaszcza o poprawki dotyczące powrotu do pracy. Kilka delegacji uznało wagę prezentowanych zagadnień i podstawowych zasad, zauważając nawet, że w ich ustawodawstwie krajowym istnieją przepisy regulujące niektóre kwestie podniesione przez Parlament (takie jak przerwa na karmienie piersią, szczególne warunki pracy dla rodziców dzieci niepełnosprawnych, dodatkowy urlop macierzyński w niektórych przypadkach itp.), jednak równocześnie stwierdziło, że uregulowania szczegółowe powinny należeć do kompetencji państw członkowskich. Jeśli chodzi o poprawki dotyczące różnych rodzajów urlopu, zdecydowana większość delegacji stwierdziła, że to państwa członkowskie powinny decydować o możliwości wprowadzeniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego przyznawanego w szczególnych okolicznościach. Niektóre delegacje przyznały jednak, że warto by było dokładniej przeanalizować możliwość włączenia do dyrektywy zasady dotyczącej takiego dłuższego lub dodatkowego urlopu. Jedna delegacja wyraźnie poparła propozycję Komisji dotyczącą szczególnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego przyznawanego w określonych okolicznościach, zastrzegając jednak, szczegółowe uregulowanie tej kwestii powinno leżeć w gestii państw członkowskich. Niektóre delegacje poparły pomysł, by w dyrektywie zamieścić przykładowy wykaz sytuacji uzasadniających przyznanie urlopu dodatkowego. Niektóre delegacje ponownie podkreśliły, że celem dyrektywy ma być określenie norm minimalnych. Niektóre delegacje przypomniały ponadto, że celem niedawno zmienionej dyrektywy 2010/18/WE dotyczącej urlopu rodzicielskiego jest zwiększenie równouprawnienia płci przy opiece nad dzieckiem. Ogólnie rzecz biorąc, delegacje stwierdziły, że dyrektywa powinna regulować tylko kwestię urlopu macierzyńskiego. W szczególności wiele delegacji podkreśliło, że wniosek powinien co do zasady pozostać w formie dyrektywy regulującej kwestię zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy. Tylko kilka delegacji gotowych było rozważyć możliwość uwzględnienia w dyrektywie urlopu ojcowskiego i urlopu adopcyjnego. 10541/11 kt/krk/tb 8
W związku z powyższym stwierdzono, że nie ma potrzeby zmieniania tytułu dyrektywy. Niektóre delegacje zauważyły jednak, że ostateczną decyzję w sprawie tytułu należy podjąć na późniejszym etapie prac. Wiele delegacji odrzuciło te poprawki, które ich zdaniem dotyczą kwestii już uregulowanych przepisami unijnymi (chodzi tu przede wszystkim o poprawki dotyczące zapobiegania dyskryminacji, ciężaru dowodu, ochrony świadków). W odniesieniu do takich przypadków niektóre delegacje poparły tekst zaproponowany podczas prezydencji czeskiej, tj. wprowadzenie odniesienia do dyrektywy 2006/54/WE (wersja przekształcona). Mając na uwadze pomysły przedstawione po raz pierwszy w oświadczeniu do protokołu posiedzenia Rady z dnia 6 grudnia 2010 r., grupa robocza rozważyła również propozycję przygotowania przez Radę dodatkowej oceny skutków regulacji. Przygotowanie takiej dodatkowej oceny zaproponowano po to, by wypełnić luki w już sporządzonych ocenach skutków, a zwłaszcza, by rozszerzyć analizę na wszystkie 27 państw członkowskich, by dokładniej ocenić skutki dla przedsiębiorstw, lepiej oszacować korzyści płynące z nowych przepisów oraz by przeanalizować inne ważne zagadnienia, takie jak emerytury, płatny urlop okolicznościowy, prawo powrotu do pracy w niepełnym wymiarze godzin i prawo do przerwy na karmienie piersią. Kilka delegacji poparło pomysł przeprowadzenia przez Radę takiej oceny skutków regulacji. Co do zasady delegacje te stwierdziły, że dobrym rozwiązaniem byłoby przygotowanie oceny skutków obejmującej również (niektóre) poprawki, których Rada nie jest skłonna zaakceptować. Inne delegacje uznały natomiast, że na obecnym etapie dyskusji przygotowanie przez Radę oceny skutków byłoby nieuzasadnione, zważywszy w szczególności, że Rada powinna najpierw zakończyć analizę poprawek PE, określić własne stanowisko w sprawie wniosku Komisji i stwierdzić, jakie poprawki chce zgłosić do tego wniosku. VI. PODSUMOWANIE Prezydencja węgierska poczyniła postępy w analizowaniu poszczególnych poprawek PE, ale konieczne jest prowadzenie dalszych dyskusji. W świetle dyskusji na forum Rady należy na późniejszym etapie prac dokładniej przeanalizować konieczność opracowania dodatkowej oceny skutków regulacji. W roku 2011 prowadzone będą dalsze prace nad przedmiotowym wnioskiem; swoje stanowisko powinni wkrótce przedstawić partnerzy społeczni. 10541/11 kt/krk/tb 9