Vademecum BHP. Ochrona ppoż. w praktyce

Vademecum BHP Ochrona ppoż. w praktyce

Praktyczny informator Ochrona ppoż. w praktyce

Kierownik Grupy Wydawniczej: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Redaktor: Agnieszka Świeboda Menedżer produktu: Rafał Kępka Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski Skład i łamanie: Katarzyna H. Kopeć Drukarnia: Miller ISBN: 978-83-269-3309-7 Informacje i zamówienia: e-mail: cok@wip.pl infolinia: 22 518 27 27 faks: 22 518 27 50 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9A, 03-918 Warszawa NIP: 526-19-92-256 Numer KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł tel.: 22 518 29 29, faks: 22 617 60 10 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2014 r.

Spis treści Rozdział I. Pracownicy do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników... 7 1. Wyznaczenie pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników... 7 2. Konsekwencje niewyznaczenia pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników kary ze strony Państwowej Inspekcji Pracy... 9 Rozdział II. Obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż.... 10 1. Zapewnienie właściwej ochrony ppoż. w firmie, czyli szczegółowe obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż.... 10 2. Zaznajamianie pracowników z przepisami w zakresie ochrony ppoż. problemy praktyczne... 11 Rozdział III. Obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż.... 13 1. Obowiązek zapoznania się z przepisami w zakresie ochrony ppoż.... 13 2. Obowiązek zapoznania się z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego... 13 3. Szczegółowe obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż.... 13 Rozdział IV. Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego... 15 1. Tematyka instrukcji bezpieczeństwa pożarowego... 15 2. Aktualizacja instrukcji bezpieczeństwa pożarowego... 18 Rozdział V. Zasady postępowania w sytuacjach zagrożenia pożarem... 19 1. Zawiadomienie w przypadku pożaru... 19 2. Czas na ewakuację... 20 Rozdział VI. Ewakuacja... 21 1. Odpowiedzialność za ewakuację w firmie... 21 2. Zapewnienie możliwości ewakuacji... 21 3. Zapewnienie odpowiednich warunków ewakuacji... 23 4. Praktyczne sprawdzenie organizacji i warunków ewakuacji... 23 5. Akcja ewakuacyjna... 24 6. Czynności po zakończeniu ewakuacji... 25 3

4 Ochrona ppoż. w praktyce Rozdział VII. Wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie... 26 1. Podstawowe wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie... 26 2. Procedury eliminacji zagrożeń pożarowych w firmie czynności zabronione w zakresie ochrony ppoż.... 27 Rozdział VIII. Bezpieczeństwo pożarowe w ramach szkolenia bhp... 30 1. Podstawa prawna... 30 2. Formy przekazywania wiedzy... 30 A. Instruktaż ogólny bhp... 31 B. Instruktaż stanowiskowy bhp... 31 3. Organizacja... 32 A. Główne treści... 33 B. Szczegółowy plan zajęć... 34 C. Ćwiczenia praktyczne... 34 Ćwiczenia praktyczne w zakresie organizacji ewakuacji... 34 Ćwiczenia praktyczne użycia podręcznego sprzętu gaśniczego... 35 4. Charakterystyka zagrożeń pożarowego i wybuchem... 35 A. Zagrożenie pożarowe pojęcie... 35 B. Zagrożenie wybuchem pojęcie... 35 C. Trójkąt ognia pożaru... 35 Materiał palny ciecze palne... 36 Materiał palny pyły... 36 Materiał palny gazy palne... 37 Źródło zapłonu... 37 D. Proces samozapalenia... 38 Rozdział IX. Techniczne środki zabezpieczenia ppoż.... 40 1. Podział technicznych środków zabezpieczenia ppoż.... 40 2. Urządzenia ppoż.... 40 3. Podręczny sprzęt gaśniczy... 41 4. Instalacje ppoż.... 41 5. Rozwiązania budowlane... 41 Rozdział X. Podręczny sprzęt gaśniczy i jego uzupełnienie przede wszystkim instalacja wodociągowa przeciwpożarowa, czyli hydranty wewnętrzne oraz zawory hydrantowe... 43 1. Rola podręcznego sprzętu gaśniczego... 43 2. Skład podręcznego sprzętu gaśniczego... 43 3. Uzupełnienie podręcznego sprzętu gaśniczego przede wszystkim instalacja wodociągowa przeciwpożarowa, czyli hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe... 44 Instalacja wodociągowa przeciwpożarowa, czyli hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe... 44

Spis treści 4. Obowiązkowy podręczny sprzęt gaśniczy... 51 5. Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego... 52 A. Podręczny sprzęt gaśniczy a środki gaśnicze... 52 B. Zakres stosowania środków gaśniczych... 52 C. Uniwersalne środki gaśnicze... 53 6. Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze... 54 A. Gaśnice i agregaty proszkowe... 54 Gaśnice pod stałym ciśnieniem... 54 Gaśnice z nabojem wewnątrz... 54 Zastosowanie gaśnic proszkowych... 55 Agregaty proszkowe... 55 Działanie proszku... 56 Zastosowanie agregatów proszkowych... 56 B. Gaśnice i agregaty śniegowe... 56 Gaśnice śniegowe... 56 Gaśnice GS 5 X budowa... 57 Agregaty śniegowe... 57 C. Gaśnice i agregaty pianowe... 58 Typy gaśnic pianowych... 58 Agregaty pianowe... 58 Zastosowanie piany gaśniczej... 58 D. Hydronetki wodne... 58 Budowa hydronetek wodnych... 59 Działanie hydronetek wodnych... 59 E. Koce gaśnicze... 59 7. Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego... 59 A. Podstawa prawna rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego... 59 B. Ilość środka gaśniczego i rodzaj gaśnic zasady... 59 Obciążenie ogniowe... 60 Wyjątki... 60 C. Usytuowanie podręcznego sprzętu gaśniczego zasady... 61 8. Konserwacja podręcznego sprzętu gaśniczego... 61 A. Częstotliwość... 61 B. Autoryzacja serwisów... 62 9. Bezpieczne użycie gaśnic zasady... 62 A. Ocena sytuacji w razie pożaru... 63 B. Dopasowanie gaśnicy do pożaru... 63 C. Gaszenie pożarów grupy F... 64 D. Pożar cieczy palnej... 64 E. Pożar gazu palnego... 65 F. Zapewnienie drogi odwrotu... 65 5

Ochrona ppoż. w praktyce Rozdział XI. System ochrony ppoż. w firmie, czyli ocena stanu ochrony ppoż.... 66 1. Organizacja ochrony ppoż.... 66 2. Warunki ewakuacji... 66 3. Wyposażenie w podręczny sprzęt gaśniczy... 67 4. Stan techniczny instalacji elektrycznej, odgromowej i gazowej... 67 A. Instalacja elektryczna... 68 Sprawdzenie okresowe... 68 Częstotliwość badań eksploatacyjnych... 68 Zakres badań eksploatacyjnych... 68 Protokół okresowych sprawdzeń i badań eksploatacyjnych... 69 B. Instalacja odgromowa... 69 Badanie instalacji odgromowej... 70 C. Instalacja gazowa... 71 Czujniki z sygnalizacją dźwiękową... 71 Rury i szafki instalacji gazowej... 71 5. Magazynowanie i składowanie materiałów, w tym niebezpiecznych pożarowo... 72 6. Drogi pożarowe i dojazdy do budynków... 76 7. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym... 77 Rozdział XII. Wewnętrzna ocena warunków ochrony ppoż. system wewnętrznego audytu warunków ochrony ppoż.... 79 1. Ocena warunków ochrony ppoż.... 79 2. Audyt warunków ochrony ppoż.... 79 Rozdział XIII. Przygotowanie do kontroli Państwowej Straży Pożarnej... 81 1. Podstawa prawna kontroli PSP... 81 2. Kontrola PSP... 81 A. Podstawa przeprowadzanej kontroli PSP... 81 B. Zakres kontroli PSP... 82 3. Kontrola PSP aspekty praktyczne... 83 A. Upoważnienie do przeprowadzania kontroli PSP... 83 B. Obowiązki kontrolowanego przez PSP... 84 C. Protokół kontroli PSP... 85 D. Uruchomienie firmy rola kontroli PSP... 86 Cel kontroli PSP w nowo wybudowanym obiekcie firmy... 86 Co kontrola w nowo wybudowanym obiekcie firmy... 86 E. Operacyjne zabezpieczenia obiektu lub terenu firmy... 87 4. Kary za naruszanie przepisów w zakresie ochrony ppoż.... 87 6

Rozdział I Pracownicy do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników 1. Wyznaczenie pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników Pracodawca ma obowiązek wyznaczyć pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników (art. 209 1 1 pkt 2 lit. b ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.) dalej: kp.). Powinno to być dostosowane do rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz innych osób przebywających na terenie zakładu pracy, a także rodzaju i poziomu występujących zagrożeń (art. 209 1 2 kp). UWAGA Pracodawca musi konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami czynności dotyczące wyznaczania pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników (art. 237 11a 1 pkt 3 kp). Liczba pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, ich szkolenie oraz wyposażenie powinny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń (art. 209 1 3 kp). UWAGA Jeżeli pracodawca zatrudnia wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych, działania w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników może wykonywać samodzielnie. Musi jednak przy tym uwzględnić wymagania dotyczące liczby, szkolenia oraz wyposażania pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników (art. 209 1 4 kp). 7

Ochrona ppoż. w praktyce Ponadto pracodawca ma obowiązek przekazywać pracownikom informacje o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników (art. 207 1 1 pkt 3 lit. b kp). Informacja ta musi zawierać: imię i nazwisko, miejsce wykonywania pracy, numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej (art. 207 1 2 pkt 1 3 kp). Tabela 1. Przykład informacji o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników Informacja o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników Lp. Imię Nazwisko 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Miejsce wykonywania pracy (nazwa wydziału lub komórki organizacyjnej zakładu pracy) Numer stacjonarnego telefonu służbowego Numer komórkowego telefonu służbowego Adres służbowego e-maila... (podpis pracodawcy lub osoby upoważnionej do składania oświadczeń w jego imieniu) UWAGA Pracownicy do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów oraz ewakuacji pracowników muszą mieć ukończone szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w którego ramowym programie zostały uwzględnione m.in. zagadnienia dotyczące ochrony przeciwpożarowej. W praktyce dotyczy to wszystkich pracowników firmy. 8

Pracownicy do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów 2. Konsekwencje niewyznaczenia pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników kary ze strony Państwowej Inspekcji Pracy Niewyznaczenie pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników jest naruszeniem przepisów bhp. Pracodawca może zostać za nie ukarany przez inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy grzywną w postaci mandatu karnego w wysokości do 2.000 zł, a w przypadku recydywy do 5.000 zł. Inspektor pracy zamiast wystawiania mandatu karnego może także skierować do sądu rejonowego wniosek o ukaranie pracodawcy grzywną od 1.000 do 30.000 zł. Ponadto pracodawca niewykonujący nakazu inspektora pracy na drodze postępowania egzekucyjnego w administracji może zapłacić grzywnę (w celu przymuszenia) do 10.000 zł, a jeżeli jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej do 50.000 zł. W przypadku wielokrotnego nakładania grzywny jej łączna kwota nie może przekroczyć odpowiednio 50.000 i 200.000 zł. 9

Rozdział II Obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż. 1. Zapewnienie właściwej ochrony ppoż. w firmie, czyli szczegółowe obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż. Zapewnienie właściwej ochrony przeciwpożarowej zakładu pracy należy do obowiązków jego właściciela, zarządcy lub użytkownika (ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.). Pracodawca zapewni ją w swojej firmie przez: przestrzeganie wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych podczas projektowania, wykonawstwa i eksploatacji obiektów, wyposażenie obiektów w sprzęt i urządzenia przeciwpożarowe, zapewnienie ich właściwego stanu technicznego oraz właściwego do nich dostępu (szczególnie do podręcznego sprzętu gaśniczego i hydrantów), przygotowanie obiektu do prowadzenia akcji ratowniczej, w tym zapewnienie sprawnych technicznie i dostępnych (szczególnie w porze zimowej) źródeł i miejsc poboru wody do celów gaśniczych, przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa pożarowego, związanych z prowadzeniem procesów technologicznych, mogących powodować zagrożenie pożarem lub wybuchem (należy tu szczególnie zadbać o sprawność urządzeń zabezpieczających, a każde awarie usuwać przed ponownym uruchomieniem linii technologicznej lub procesu technologicznego w firmie), przestrzeganie zasad eksploatacji instalacji technicznych (elektrycznej, piorunochronnej, gazowej) oraz kominowej (dzielącej się na dymową spalinową, wentylacyjną) maszyn i urządzeń poprzez zapewnienie ich okresowych przeglądów i konserwacji, zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi i porządkowymi (z uwzględnieniem obsługi sprzętu przeciwpożarowego i prowadzenia ewakuacji) oraz ustalenie zasad postępowania w sytuacjach zagrożenia pożarem lub innego zagrożenia (np. wybuchem), powierzanie czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje, 10

Obowiązki pracodawców w zakresie ochrony ppoż. opracowanie dla obiektów użyteczności publicznej i zbiorowego zamieszkania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego oraz umieszczenie wymagań przeciwpożarowych, dotyczących procesów technologicznych, w instrukcji technologicznoruchowej (w zakładach przemysłowych), stosowanie do ochrony przeciwpożarowej sprzętu, urządzeń, elementów, środków i instalacji mających odpowiednie aprobaty oraz certyfikaty, zapewnienie osobom przebywającym w obiekcie bezpieczeństwa i odpowiednich warunków ewakuacji przez właściwe zabezpieczenie klatek schodowych (ich wydzielenie i zapewnienie oddymiania) oraz przestrzeganie wymagań przepisów w zakresie stopnia palności elementów stosowanych na drogach komunikacji ogólnej, służących do ewakuacji, lub w pomieszczeniach, w których może przebywać jednocześnie ponad 50 osób. UWAGA Pracodawca ma obowiązek zapewnić: środki niezbędne do zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, łączność, w szczególności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w ochronie ppoż. (art. 209 1 1 pkt 1 i 3 Kodeksu pracy). 2. Zaznajamianie pracowników z przepisami w zakresie ochrony ppoż. problemy praktyczne Pracownik przyjmowany do pracy potwierdza własnoręcznym podpisem w pisemnym oświadczeniu przyjęcie do wiadomości i zobowiązanie do przestrzegania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego w firmie. Oświadczenie to włącza się następnie do akt osobowych danego pracownika. Obowiązek zapoznania się z instrukcją bezpieczeństwa pożarowego i jej przestrzegania mają wszyscy pracownicy, bez względu na zajmowane stanowisko służbowe i rodzaj wykonywanej pracy. Postanowienia instrukcji są obowiązkowe także dla innych firm (osób prawnych i fizycznych) prowadzących działalność w danym obiekcie oraz osób czasowo w nim przebywających. Obowiązek zapoznania pracowników z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, a przede wszystkim z jej najważniejszymi postanowieniami, mają osoby kierujące firmami i instytucjami. 11

Ochrona ppoż. w praktyce UWAGA Warunek zapoznania się z instrukcją bezpieczeństwa pożarowego i jej przestrzegania powinien być zawarty w umowie najmu lub innej umowie, na podstawie której zewnętrzna firma prowadzi działalność na terenie danego obiektu. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej nakłada na właścicieli, zarządców lub użytkowników budynków, obiektów bądź terenów obowiązek zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi, jednak nie określa pojęcia takiego zaznajamiania. Nie zawiera ona również pojęć szkolenie przeciwpożarowe czy też szkolenie w dziedzinie ochrony przeciwpożarowej. Jedyną w aktualnym stanie prawnym możliwość uregulowania tego problemu stwarza instrukcja bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów, potraktowana jako akt kierownictwa wewnętrznego w zakładzie pracy, w części dotyczącej sposobu zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. Nie ma bowiem uprawnienia lub upoważnienia dla odpowiedniego organu administracji państwowej do określenia szczegółowych zasad i sposobu zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. Dlatego, zatwierdzając instrukcję bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów, pracodawca określa jednocześnie sposób zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. W części instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, dotyczącej zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi, warto odpowiednio uwzględnić rozwiązania przyjęte w dziedzinie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (w ochronie przeciwpożarowej nie ma niestety ogólnopaństwowych rozwiązań, takich jak na przykład ramowe programy szkolenia bhp). Ponadto Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej opracowała ramowe wytyczne w sprawie zasad tworzenia instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Według nich w takich instrukcjach powinny być m.in. określone organizacja i zasady zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest dokumentem, w którym pracodawcy muszą ustalać sposób zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. Mogą to robić na przykład przez ustalenie programu, zakresu i częstotliwości takiego zaznajamiania (odpowiednie do grupy pracowników) lub sporządzenie wyciągu zawierającego zestaw norm określających postępowanie w zakresie zapobiegania powstawaniu pożarów i innych miejscowych zagrożeń oraz zasad przyjętych do powszechnego stosowania, a wynikających z praktyki ochrony przeciwpożarowej (np. zasad postępowania w sytuacjach zagrożenia pożarem). 12

Rozdział III Obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż. 1. Obowiązek zapoznania się z przepisami w zakresie ochrony ppoż. Wszyscy pracownicy, bez względu na zajmowane stanowiska i pełnione funkcje, mają obowiązek zapoznania się z przepisami w zakresie ochrony przeciwpożarowej (art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej tekst. jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.). 2. Obowiązek zapoznania się z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego Ponadto użytkownicy obiektu budowlanego muszą zapoznać się z treścią instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, jeżeli istnieje obowiązek opracowania takiej instrukcji dla danego obiektu (rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów Dz.U. nr 109, poz. 719). 3. Szczegółowe obowiązki pracowników w zakresie ochrony ppoż. Natomiast do szczegółowych obowiązków wszystkich pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej należą: przestrzeganie przepisów ppoż., uczestniczenie w szkoleniu w dziedzinie bhp, dotyczącym zagadnień w zakresie ochrony ppoż., i poddawanie się odpowiednim sprawdzianom wiedzy, realizacja poleceń przełożonych, mających na celu poprawę stanu bezpieczeństwa pożarowego w budynku, utrzymywanie należytego porządku na swoim stanowisku pracy i w jego otoczeniu, 13

Ochrona ppoż. w praktyce prawidłowe użytkowanie instalacji i urządzeń elektroenergetycznych, w szczególności przestrzeganie zakazów samodzielnego naprawiania bezpieczników, zakaz użytkowania urządzeń grzejnych niemających związku z wykonywaną pracą i umieszczania na punktach świetlnych osłon i dekoracji z materiałów palnych, natychmiastowe działanie mające na celu usunięcie przyczyn mogących spowodować pożar lub inne zagrożenie, przestrzeganie, aby inne osoby przebywające w budynku stosowały się do obowiązujących przepisów ppoż., znajomość numeru telefonu alarmowego do Państwowej Straży Pożarnej, posiadanie umiejętności posłużenia się podręcznym sprzętem gaśniczym, przestrzeganie warunków bezpieczeństwa, podanych w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, nietarasowanie dróg ewakuacyjnych i dostępu do wszelkich urządzeń związanych z bezpieczeństwem pożarowym w budynku, znajomość zasad postępowania na wypadek pożaru, zgłaszanie przełożonym lub upoważnionemu pracownikowi prowadzącemu sprawy ppoż. zauważonych zagrożeń i nieprawidłowości w zabezpieczeniu ppoż., uczestniczenie w akcjach gaśniczych i ratowniczych w przypadku pożaru lub innego miejscowego zagrożenia oraz wykonywanie wszystkich poleceń kierującego akcją. 14

Rozdział IV Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego zapewniają i wdrażają właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich. 1. Tematyka instrukcji bezpieczeństwa pożarowego Prawidłowo sporządzona instrukcja bezpieczeństwa pożarowego musi zawierać następujące zasady: warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem; określenie wyposażenia w wymagane: urządzenia przeciwpożarowe, gaśnice i metody poddawania ich przeglądom technicznym oraz czynnościom konserwacyjnym: sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia; metody zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane; warunki i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania; sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z: przepisami przeciwpożarowymi, własną treścią; zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla osób będących ich stałymi użytkownikami; plany obiektów, obejmujące także ich usytuowanie, i terenu przyległego, z uwzględnieniem graficznych danych dotyczących przede wszystkim: powierzchni budynku, wysokości budynku, liczby kondygnacji budynku, odległości od obiektów sąsiadujących, 15

16 Ochrona ppoż. w praktyce parametrów pożarowych występujących substancji palnych, występującej gęstości obciążenia ogniowego w strefie pożarowej (strefach pożarowych), kategorii zagrożenia ludzi, przewidywanej liczby osób na każdej kondygnacji i w poszczególnych pomieszczeniach, lokalizacji pomieszczeń i przestrzeni zewnętrznych, zaklasyfikowanych jako strefy zagrożenia wybuchem, podziału obiektu na strefy pożarowe, warunków ewakuacji, ze wskazaniem kierunków i wyjść ewakuacyjnych, miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych, gaśnic, kurków głównych instalacji gazowej, materiałów niebezpiecznych pożarowo i elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi, wskazania dojść do dźwigów dla ekip ratowniczych, hydrantów zewnętrznych i innych źródeł wody do celów przeciwpożarowych, dróg pożarowych i innych dróg dojazdowych, z zaznaczeniem wjazdów na teren ogrodzony; wskazanie osób lub podmiotów ją opracowujących. Warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem, oraz plany, obejmujące także ich usytuowanie, i terenu przyległego, z uwzględnieniem odpowiednich graficznych danych, w stosunku do obiektów, a także terenów, którymi są: budynki handlowe lub wystawowe (jednokondygnacyjne o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5000 m 2, wielokondygnacyjne o powierzchni strefy pożarowej powyżej 2500 m 2 ), teatry o liczbie miejsc powyżej 300, kina o liczbie miejsc powyżej 600, budynki o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 300, sale widowiskowe i sportowe o liczbie miejsc powyżej 1500, szpitale, z wyjątkiem psychiatrycznych, i sanatoria o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku, szpitale psychiatryczne o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku, domy pomocy społecznej i ośrodki rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku, zakłady pracy zatrudniające powyżej 100 osób niepełnosprawnych w budynku, budynki użyteczności publicznej wysokie i wysokościowe, budynki zamieszkania zbiorowego, w których przewidywany okres pobytu tych samych osób przekracza 3 doby, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200, i inne budynki zamieszkania zbiorowego o liczbie miejsc noclegowych powyżej 50, archiwa wyznaczone przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, muzea i zabytki budowlane, wyznaczone przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej,

Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego ośrodki elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym, wojewódzkim i w urzędach obsługujących organy administracji rządowej, centrale telefoniczne o pojemności powyżej 10 000 numerów i centrale telefoniczne tranzytowe o pojemności 5000 10 000 numerów, o znaczeniu miejscowym lub regionalnym, garaże podziemne, w których strefa pożarowa przekracza 1500 m 2, lub obejmujące więcej niż 1 kondygnację podziemną, stacje metra i kolei podziemnych, dworce i porty, przeznaczone do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób, banki, w których strefa pożarowa, zawierająca salę operacyjną, ma powierzchnię przekraczającą 500 m 2, biblioteki, których zbiory w całości lub części tworzą narodowy zasób biblioteczny, przekazywane są (jest to także możliwe w formie elektronicznej) do właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) PSP w celu ich wykorzystania na potrzeby działań ratowniczych w zakresie ich planowania, organizacji oraz prowadzenia. Sposób przechowywania wspomnianych dokumentów powinien zapewnić możliwość ich natychmiastowego wykorzystania na potrzeby prowadzenia działań ratowniczych. Ponadto właściwy komendant powiatowy (miejski) PSP może zwolnić właściciela, zarządcę lub użytkownika obiektu z przekazania wspomnianych dokumentów, jeżeli nie spowoduje to niespełnienia określonych powyżej wymagań, i żądać ich uzupełnienia w uzasadnionych przypadkach. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego może stanowić w obiektach: produkcyjnych, magazynowych i inwentarskich część instrukcji technologiczno-ruchowej, znajdujących się na terenach zamkniętych, służących obronności państwa, a także zlokalizowanych na terenach zakładów karnych i aresztów śledczych część planu ochrony lub działań ratowniczych. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego nie jest wymagana dla obiektów lub ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych i inwentarskich, jeżeli nie występuje w nich strefa zagrożenia wybuchem, a ponadto: kubatura brutto budynku lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową nie przekracza 1000 m 3, kubatura brutto budynku inwentarskiego nie przekracza 1500 m 3, powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek nie przekracza 1000 m 2. 17

Ochrona ppoż. w praktyce UWAGA Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna znajdować się w miejscach dostępnych dla ekip ratowniczych. 2. Aktualizacja instrukcji bezpieczeństwa pożarowego Istnieje obowiązek poddawania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego okresowej aktualizacji: co najmniej raz na 2 lata, po takich zmianach sposobu użytkowania obiektu lub procesu technologicznego, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej. 18

Rozdział V Zasady postępowania w sytuacjach zagrożenia pożarem Czy zagrożenie pożarem uda się szybko opanować, czy też pożar przyjmie rozmiary katastrofy, zależy przede wszystkim od właściwej postawy pracowników. Należy uświadomić pracownikom, że sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia określone są w instrukcjach bezpieczeństwa pożarowego, uwzględniających także obowiązujące w danym zakładzie pracy procedury bezpieczeństwa pożarowego. 1. Zawiadomienie w przypadku pożaru Jednym z ważniejszych zagadnień w zakresie ochrony ppoż. są sposoby zawiadamiania o pożarze. Należy poinformować pracowników, że kto zauważy pożar, ma obowiązek wszelkimi dostępnymi środkami niezwłocznie zawiadomić: współpracowników i inne osoby znajdujące się w strefie zagrożenia, zakładową straż pożarną lub Państwową Straż Pożarną, kierownictwo firmy. PRZYKŁAD Pracownik jako pierwszy zauważył pożar. Może zawiadomić współpracowników na kilka sposobów, przykładowo: donośnym głosem, przez wewnętrzny radiowęzeł, przez dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO), syreną akustyczną instalacji sygnalizacyjno-alarmowej, przez wewnętrzną sieć telefoniczną. 19

Ochrona ppoż. w praktyce Artykuł 9 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.) szczegółowo określa, że kto zauważy pożar, zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić: osoby znajdujące się w strefie zagrożenia, centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej bądź Policję albo wójta lub sołtysa. Należy uczulić pracowników na fakt, że osoba, która zauważy symptomy pożaru, powinna przystąpić także do jego likwidacji w zarodku (głównie przez użycie podręcznego sprzętu gaśniczego). Jeżeli natomiast do działań ratowniczych włączyło się kilka osób, może ona wtedy podjąć próbę usunięcia z bezpośredniej strefy zagrożenia materiałów palnych i mienia (np. sprzętu informatycznego, nośników informacji z bazami danych). 2. Czas na ewakuację Jeżeli w trakcie pożaru rozprzestrzeniający się ogień i intensywny dym zaczną stanowić groźbę dla życia pracowników, powinni zacząć się ewakuować. Nie jest to jednak regułą. Mogą zdarzyć się sytuacje, w których ewakuację należy rozpocząć wcześniej, gdyż nigdy nie sposób dokładnie przewidzieć dalszego rozwoju wypadków w przypadku pożaru. UWAGA Zasady ewakuacji, jej drogi i kierunki oraz sposoby alarmowania, a także miejsce zbiórki ewakuowanych muszą być wcześniej określone, przećwiczone i znane wszystkim pracownikom firmy. Najprostszym sposobem sprawdzenia w praktyce funkcjonowania systemu bezpieczeństwa pożarowego jest organizowanie ćwiczeń ewakuacyjnych, które zawsze są doskonałą okazją do zweryfikowania przyjętych założeń organizacyjnych. 20

Rozdział VI Ewakuacja 1. Odpowiedzialność za ewakuację w firmie Przepisy dotyczące ochrony ppoż. jednoznacznie nie określają, kto jest odpowiedzialny za ewakuację w firmie. Jednak odpowiedzialność za realizację obowiązków w zakresie ochrony ppoż., w tym zapewnienie możliwości ewakuacji, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje w całości bądź części ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej, ustanawiającej zarząd albo użytkowanie (art. 4 ust. 1a ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.). W przypadku gdy taka umowa nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków w zakresie ochrony ppoż. spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem (np. pracodawcy). Często właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu poza posiadaniem tytułu własności nie ma żadnego codziennego kontaktu z nieruchomościami. W rzeczywistości pozostają one pod faktycznym władaniem zarządcy lub użytkownika, którzy je eksploatują. Wynika z tego, że odpowiedzialnym za ewakuację może być zarządca obiektu czy budynku (w niektórych dużych obiektach handlowych, budynkach biurowych na wynajem itp.), jak również ich użytkownik w osobie dyrektora, kierownika zakładu pracy, prezesa firmy itp. 2. Zapewnienie możliwości ewakuacji Jednym z obowiązków właściciela budynku, obiektu budowlanego lub terenu jest zapewnienie osobom tam przebywającym bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji. 21

Ochrona ppoż. w praktyce UWAGA Zapewnienie możliwości ewakuacji jest przygotowaniem organizacyjnym i technicznym na wypadek wystąpienia pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. W takiej sytuacji należy mieć na uwadze liczbę osób przebywających w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie i ich przygotowanie do akcji ewakuacyjnej. Istniejący użytkowany budynek zostaje uznany za zagrażający życiu, jeżeli występujące w nim warunki techniczne nie zapewniają możliwości ewakuacji. Podstawą do takiego uznania mogą być: szerokość przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego bądź biegu albo spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejsza o ponad 1/3 od określonej w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 ze zm.), dalej: rswtb; długość przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większa o ponad 100% od określonej w rswtb; występowanie w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V bądź na drodze ewakuacyjnej: okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego bądź kapiącego pod wpływem ognia albo wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego, okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, w przypadku gdy nie zostały zapewnione 2 kierunki ewakuacji; niewydzielenie ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w rswtb; niezabezpieczenie przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w rswtb, w sposób tam określony; brak wymaganego oświetlenia awaryjnego w stosunku do strefy pożarowej, zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V bądź na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku. Powyższe nie dotyczy jednak budynków wzniesionych zgodnie z ustawą z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 1409 ze zm.) i aktami wykonawczymi wydanymi na jej podstawie. 22

Ewakuacja UWAGA Właściciel lub zarządca budynku zagrażającego życiu musi zastosować rozwiązania zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa pożarowego w sposób określony w rswtb. 3. Zapewnienie odpowiednich warunków ewakuacji Z każdego miejsca w budynku, innym obiekcie budowlanym lub na terenie, przeznaczonego do przebywania ludzi, muszą być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej bądź objętej pożarem oraz dostosowane do liczby i stanu sprawności osób tam przebywających, a także jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, jak również umożliwiające zastosowanie technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegających na: zapewnieniu dostatecznej liczby, wysokości i szerokości wyjść ewakuacyjnych, zachowaniu dopuszczalnej długości, wysokości i szerokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych, zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń, zabezpieczeniu przed zadymieniem wymienionych w rswtb dróg ewakuacyjnych, w tym stosowaniu urządzeń zapobiegających zadymieniu lub urządzeń oraz innych rozwiązań techniczno-budowlanych zapewniających usuwanie dymu, zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (ewakuacyjnego i zapasowego) w pomieszczeniach oraz na drogach ewakuacyjnych wymienionych w rswtb, zapewnieniu możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych przez dźwiękowy system ostrzegawczy w budynkach, dla których jest on wymagany. 4. Praktyczne sprawdzenie organizacji i warunków ewakuacji Właściciel lub zarządca obiektu (rozumianego jako budynek, inny obiekt budowlany bądź teren) przeznaczonego dla ponad 50 osób będących jego stałymi użytkownikami, niezakwalifikowanego do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV, powinien co najmniej raz na 2 lata przeprowadzać praktyczne sprawdzenie organizacji i warunków ewakuacji z całego obiektu. Natomiast odnośnie do obiektów, w których cyklicznie zmienia się jednocześnie grupa powyżej 50 użytkowników, przede wszystkim: szkół, przedszkoli, 23

Ochrona ppoż. w praktyce internatów, akademików, praktycznego sprawdzenia organizacji i warunków ewakuacji dokonuje się co najmniej raz na rok, jednak w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia rozpoczęcia korzystania z danego obiektu przez nowych użytkowników. Ponadto w przypadku obiektu zawierającego strefę pożarową, zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL II, i w budynkach zakwaterowania osadzonych, zlokalizowanych na terenach zakładów karnych oraz aresztów śledczych, zakres i obszar budynku, objęty praktycznym sprawdzeniem organizacji oraz warunków ewakuacji, muszą być uzgodnione z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Właściciel lub zarządca obiektu musi powiadomić właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) PSP o terminie przeprowadzenia wspomnianych działań, nie później niż na tydzień przed ich przeprowadzeniem. 5. Akcja ewakuacyjna Podejmujący decyzję o ewakuacji powinien powiadomić we wszelki dostępny sposób osoby będące w strefie zagrożenia o ewakuacji i określić jej kolejność oraz sposób. 24 UWAGA 1. Ewakuację osób należy w pierwszej kolejności przeprowadzać ze strefy bezpośredniego zagrożenia, a następnie z obszarów, na które ogień i (lub) dym może się rozprzestrzenić, odcinając możliwość ewakuacji. 2. W pierwszej kolejności należy ewakuować osoby o ograniczonej zdolności poruszania się (starsze, niepełnosprawne, dzieci). Ewakuowane osoby należy kierować na drogi ewakuacyjne prowadzące do bezpiecznych stref lub bezpośrednio na zewnątrz. 3. Osoby niemające możliwości bezpiecznej ewakuacji (odcięte od bezpiecznych stref) należy zebrać w pomieszczeniu najbardziej oddalonym od źródła pożaru i oczekiwać na ewakuację przy pomocy sił i środków jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Należy pamiętać przede wszystkim o wykorzystaniu, o ile jest to możliwe, sprzętu ratowniczego będącego na wyposażeniu obiektu, takiego jak: rękawy ratownicze, maski ucieczkowe, drabiny pożarnicze.

Ewakuacja 6. Czynności po zakończeniu ewakuacji Po zakończeniu ewakuacji trzeba sprawdzić, czy wszyscy opuścili strefę, która podlegała ewakuacji. W przypadku jakichkolwiek podejrzeń, że jakieś osoby mogły pozostać w strefie zagrożenia, i braku możliwości dostania się do nich, powiadomić o tym przybyłe na miejsce akcji jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP i zarazem przekazać im krótką informację o przeprowadzonych działaniach do chwili ich przybycia, a także mogących wystąpić innych zagrożeniach. 25

Rozdział VII Wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie Bardzo ważnym zagadnieniem w zakresie ochrony ppoż. są wymogi bezpieczeństwa pożarowego, jakie panują w firmie. Są to warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć istniejące zagrożenia pożarowe. 1. Podstawowe wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie Podstawowe wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie to najczęściej: wydzielenie w firmie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, stosowanie instalacji alarmowych i gaśniczych oraz klap dymowych i przeciwpożarowych w systemach wentylacyjnych, wentylowanie instalacji i pomieszczeń zagrożonych wybuchem dla utrzymania stężeń palnych par oraz gazów poniżej ich dolnej granicy wybuchowości (DGW), stosowanie detektorów gazu, sygnalizujących stan alarmu lub zagrożenia, a także połączenie tego systemu ze sterowaniem wentylacją lub zaworami odcinającymi dopływ gazu, odpylanie pomieszczeń lub urządzeń zagrożonych wybuchem pyłów, czyszczenie z resztek substancji palnych oraz wentylowanie urządzeń i instalacji, przy których planowane jest prowadzenie prac spawalniczych, właściwy dobór instalacji elektrycznej oraz osprzętu elektrycznego, w tym oświetleniowego, badanie stanu oporności izolacji instalacji elektrycznej, kontrola drożności oraz ciągu przewodów spalinowych, dymowych i wentylacyjnych, badanie szczelności instalacji gazowych, przechowywanie materiałów pożarowo niebezpiecznych w odpowiednich warunkach (w szczelnych, odpornych na uszkodzenia mechaniczne oraz odprowadzających ładunki elektryczności statycznej opakowaniach), kontrolowanie parametrów procesów technologicznych (np. ich temperatury i ciśnienia), 26

Wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie zabezpieczenie odgromowe obiektów (przez zainstalowanie piorunochronów), sukcesywne usuwanie odpadków mających zdolność do samozapalania się (np. częściowo zaoliwionych, zużytych szmat), usuwanie suchej trawy, liści i śmieci z najbliższego otoczenia zbiorników z gazami oraz cieczami palnymi, a także składowisk materiałów palnych. 2. Procedury eliminacji zagrożeń pożarowych w firmie czynności zabronione w zakresie ochrony ppoż. Jak wynika z praktyki wielu zakładów pracy, eliminacją zagrożeń pożarowych jest przede wszystkim przestrzeganie określonych procedur, w szczególności polegających na zakazach. W budynkach, innych obiektach budowlanych i na terenach, generalnie rozumianych jako obiekty, a także na terenach do nich przyległych nie wolno wykonywać czynności, które mogą spowodować: pożar, rozprzestrzenianie się pożaru, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego, utrudnienie prowadzenia ewakuacji, a którymi to czynnościami są: używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon materiałów występujących w: strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem urządzeń przeznaczonych do tego celu, spełniających wymagania określone w rozporządzeniu ministra gospodarki z 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych, przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz.U. nr 263, poz. 2203), miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo; użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź warunkami określonymi przez producenta albo niepoddawanych okresowym kontrolom, o zakresie oraz częstotliwości wynikających z ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.), jeżeli może się to przyczynić do: powstania pożaru, powstania wybuchu, rozprzestrzenienia ognia; garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nieprzeznaczonych do tego celu, jeżeli: nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu, nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu; rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległo- 27

28 Ochrona ppoż. w praktyce ści mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi (dopuszcza się wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji oraz pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze); rozpalanie ognia, wysypywanie gorącego popiołu i żużlu lub wypalanie wierzchniej warstwy gleby oraz traw, w miejscu umożliwiającym zapalenie się: materiałów palnych, sąsiednich obiektów; składowanie poza budynkami w odległości mniejszej niż 4 m od granicy działki sąsiedniej materiałów palnych, w tym także pozostałości roślinnych, gałęzi i chrustu; użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych, ustawionych bezpośrednio na palnym podłożu, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta; przechowywanie materiałów palnych oraz stosowanie elementów wystroju i wyposażenia wnętrz z materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100 C, linii kablowych o napięciu powyżej 1 kv, przewodów uziemiających i odprowadzających instalacji piorunochronnej oraz czynnych rozdzielnic prądu elektrycznego, a także siłowych przewodów elektrycznych oraz siłowych gniazd wtykowych o napięciu powyżej 400 V; stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki; instalowanie opraw oświetleniowych i osprzętu instalacji elektrycznych, takich jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na palnym podłożu, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza go przed zapaleniem; składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji lub umieszczanie przedmiotów na tych drogach w sposób zmniejszający ich szerokość bądź wysokość poniżej wymaganych wartości określonych w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 ze zm.), dalej: rswtb; składowanie materiałów palnych: w pomieszczeniach technicznych, na nieużytkowych poddaszach i strychach, na drogach komunikacji ogólnej, w piwnicach;

Wymogi bezpieczeństwa pożarowego w firmie przechowywanie pełnych, niepełnych i opróżnionych butli przeznaczonych do gazów palnych: na nieużytkowych poddaszach i strychach, w piwnicach; zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie w przypadku: pożaru, innego zagrożenia powodującego konieczność ewakuacji; blokowanie drzwi i bram przeciwpożarowych w sposób uniemożliwiający ich samoczynne zamknięcie w przypadku powstania pożaru; lokalizowanie elementów: wystroju wnętrz, instalacji, urządzeń w sposób zmniejszający wymiary drogi ewakuacyjnej poniżej wartości wymaganych w rswtb; wykorzystywanie drogi ewakuacyjnej z sali widowiskowej lub innej o podobnym przeznaczeniu, w której następuje jednoczesna wymiana publiczności bądź użytkowników, jako miejsca oczekiwania na wejście do tej sali; uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do: gaśnic i urządzeń przeciwpożarowych, przeciwwybuchowych urządzeń odciążających, źródeł wody do celów przeciwpożarowych, urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu, wyjść ewakuacyjnych lub okien dla ekip ratowniczych, wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz kurków głównych instalacji gazowej, krat zewnętrznych i okiennic, które, zgodnie z rswtb, powinny otwierać się od wewnątrz mieszkania lub pomieszczenia; napełnianie gazem płynnym butli: na stacjach paliw, na stacjach gazu płynnego, w innych obiektach nieprzeznaczonych do tego celu; dystrybucja i przeładunek ropy naftowej oraz produktów naftowych w obiektach i na terenach nieprzeznaczonych do tego celu. 29

Rozdział VIII Bezpieczeństwo pożarowe w ramach szkolenia bhp 1. Podstawa prawna Pracodawca ma obowiązek zapoznać pracowników z przepisami w zakresie ochrony przeciwpożarowej, a także ze sposobami postępowania na wypadek pożaru (art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej Dz.U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm. oraz 6 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów Dz.U. nr 109, poz. 719). Szczegółowe sposoby zaznajamiania pracowników firmy z przepisami przeciwpożarowymi powinny być określone w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego danego obiektu. Co do zasady, problematyka bezpieczeństwa pożarowego omawiana jest w ramach szkolenia w dziedzinie bhp, którego szczegółowe zasady określa rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.). Ramowe programy szkolenia bhp wszystkich kategorii pracowników zawierają zagadnienia w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Stosownie do występujących zagrożeń na danych stanowiskach pracy należy zaplanować wykład odpowiadający swoją objętością i zawartością randze oraz skali występujących zagrożeń pożarowych. Wskazane jest, aby wykład taki prowadził specjalista ochrony ppoż. znający specyfikę i profil działalności firmy. 2. Formy przekazywania wiedzy Zagadnienia w zakresie ochrony ppoż. w ramach szkolenia bhp można realizować w formie: 30

Bezpieczeństwo pożarowe w ramach szkolenia bhp instruktażu bhp (ogólnego i stanowiskowego), seminarium, kursu. A. Instruktaż ogólny bhp Instruktażowi ogólnemu bhp poddawani są przed dopuszczeniem do wykonywania pracy wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający praktyki studenckie i uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy, a także bezrobotni odbywający w firmach staże oraz przygotowania zawodowe. Ramowy program instruktażu ogólnego bhp obejmuje temat Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru, na który razem z tematem Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy należy poświęcić minimum godzinę lekcyjną (trwającą 45 minut) szkolenia. Podczas instruktażu ogólnego bhp pracownik powinien poznać: potencjalne źródła zagrożeń pożarowych, instrukcję postępowania na wypadek pożaru, zasady ewakuacji, zasady użycia podręcznego sprzętu gaśniczego, ze szczególnym uwzględnieniem warunków panujących w firmie, w której pracuje. B. Instruktaż stanowiskowy bhp Instruktaż stanowiskowy bhp przeprowadzany jest przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku pracy w odniesieniu do: 1) pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych bądź niebezpiecznych, 2) pracowników przenoszonych na stanowiska określone w pkt 1, 3) studentów odbywających praktyki studenckie i uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu, 4) bezrobotnych odbywających w firmach staże oraz przygotowania zawodowe. Pracownik zatrudniony na kilku stanowiskach pracy musi przejść instruktaż stanowiskowy bhp obowiązujący na każdym z tych stanowisk. Jeżeli na stanowisku pracy, na którym występują czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne, dokonuje się zmian: procesów technologicznych, organizacji stanowisk pracy, organizacji pracy 31

Ochrona ppoż. w praktyce lub wprowadza się: do stosowania substancje o działaniu szkodliwym dla zdrowia bądź niebezpiecznym, nowe lub zmienione narzędzia, maszyny i urządzenia, pracownik zatrudniony na tym stanowisku pracy przechodzi instruktaż stanowiskowy bhp przygotowujący do pracy o tematyce bhp i w czasie odpowiednim do zakresu zmian. Szczegółowy program instruktażu stanowiskowego bhp powinien uwzględniać problematykę ochrony przeciwpożarowej, ale tylko pod warunkiem że w procesach produkcyjnych w firmie stosowane są materiały niebezpieczne pożarowo. PRZYKŁAD W zakładzie pracy produkcji automatyki cieplnej pracownicy laboratorium wyrobów gotowych będą przechodzić instruktaż stanowiskowy bhp w zakresie ochrony ppoż. Ponieważ w firmie stosowane są materiały niebezpieczne pożarowo, pracodawca sam opracował szczegółowy program tego instruktażu, który przedstawia się następująco: scharakteryzowanie przebiegu procesu testu temperaturowego badania termostatów, zagrożenie pożarowe, jakie stwarza używany podczas badań alkohol etylowy, wymagania dla mechanicznej wentylacji miejscowej, procedury postępowania podczas napełniania wanien alkoholem, rola i zadania detektorów gazu w przeciwpożarowym zabezpieczeniu laboratorium, lokalizacja podręcznego sprzętu gaśniczego, telefonu, głównego wyłącznika prądu całego budynku zakładu lub jego wydzielonej strefy (np. piętra, kondygnacji). 3. Organizacja Nie istnieje jeden wzorzec czy schemat przedstawiania zagadnień w zakresie ochrony przeciwpożarowej w ramach szkolenia bhp. Jest tak, ponieważ zbyt zróżnicowane bywają przyczyny zagrożenia pożarowego, które są przede wszystkim uzależnione od profilu działalności danego zakładu pracy i przeznaczenia obiektu przez niego zajmowanego. Po prostu różne są warunki i wymagania budowlane, różne procesy technologiczne, surowce oraz materiały, a więc różny jest także stan bezpieczeństwa pożarowego. 32