Grudzień 2015 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za
Grudzień 2015 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za Departament Systemu Płatniczego Warszawa, 2015 r.
Spis treści Wstęp 2 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze 4 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca 6 3. Wskaźnik ubankowienia 9 4. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców 11 5. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców 14 6. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca 18 7. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca 20 8. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą 23 9. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS 24 10. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych 26 11. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi 28 12. Udział transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonywanych kartami 30 13. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca 32 14. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca 33 15. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych 35 16. Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi 39 17. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 40 Podsumowanie 42 Spis wykresów 46 Spis tabel 48
Wstęp Wstęp Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego przedstawia kolejny cykliczny materiał dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami krajów Unii Europejskiej 1. Głównym celem prezentowanego materiału jest porównanie wybranych parametrów z kilkunastu najważniejszych obszarów systemu płatniczego, w szczególności w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE) za, związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi płatnicze dla ludności, poziomem ubankowienia (mierzonego liczbą rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej (bankomatów, terminali POS). Należy również dodać, że materiał ten nie ma na celu wskazania czy wyjaśnienia przyczyn zróżnicowania wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, lecz przedstawienie bieżącego stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju w stosunku do pozostałych krajów UE. Wyjaśnienia metodologiczne W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o dane za, opublikowane przez Europejski Bank Centralny w październiku 2015 r., znajdujące się w Hurtowni Danych Statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod adresem http://sdw.ecb.europa.eu/ 2. Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o dane zbierane przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można znaleźć na stronach internetowych Narodowego Banku Polskiego pod adresem: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html. Raport bazuje również na następujących opracowaniach: European Retail Payment Board Final Report. Mobile and card-based contactless proximity payments, listopad 2015 r., Demirguc-Kunt, L. Klapper, D. Singer, P. Van Oudheusden, The Global Findex Database 2014, World Bank Group, Policy Research Working Paper 7255, April 2015, Fourth report on card fraud, EBC, lipiec 2015 r. Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania prezentowanych danych przedstawiono je w postaci wykresów obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów systemu płatniczego oraz zauważalnych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do średniej dla krajów ze Strefy Euro i średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. 1 Podobne materiały DSP przygotowywał corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r. Ostatni materiał został przygotowany za 2013 rok: http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/porownanie_ue_2013.pdf 2 Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC. 2
Wstęp Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilku lat. Dla uproszczenia trend w danym zakresie jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polska, średnia dla krajów ze Strefy Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej. Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za 2014 rok odnoszące się do wszystkich krajów Unii Europejskiej, których dane opublikowano (w przypadku niektórych wskaźników nie opublikowano danych dla niektórych krajów UE). Polska została wyróżniona kolorem fioletowym, a kolorem zielonym zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został również przedstawiony średni poziom wskaźników dla krajów członkowskich Unii Europejskiej (kolor niebieski). W odniesieniu do obu wyżej wymienionych typów wykresów, średnia dla krajów Unii Europejskiej, zazwyczaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w przypadku gdy dane dla jednego lub więcej krajów nie zostały opublikowane, jest prezentowana w dwóch wariantach: w pierwszym wariancie, zgodnym z podejściem Europejskiego Banku Centralnego, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla całej populacji UE (nawet jeśli dane dla danego wskaźnika nie zostały opublikowane dla jednego lub kilku krajów; na wykresach oznaczona linią w kolorze niebieskim), natomiast w drugim wariancie, tj. dla wykresów numer 2 oraz 4, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla tych krajów EU, dla których dane zostały opublikowane (na wykresach oznaczona linią w kolorze czarnym). 3
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w podziale na oddziały NBP, oddziały instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa europejskiego) 3, placówki Poczty Polskiej oraz placówki instytucji płatniczych i biur usług płatniczych przedstawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2010-2014 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 Oddziały instytucji kredytowych 16.214 15.920 17.107 16.796 16.297 Placówki Poczty Polskiej 8.365 8.383 8.243 7.675 7.343 Oddziały NBP 16 16 16 16 16 Ogółem oddziały instytucji kredytowych, placówki Poczty Polskiej i Oddziały NBP Placówki podmiotów pośredniczących w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe (instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 24.595 24.319 25.366 24.487 23.656 0 0 8.628 16.018 31.614 Ogółem 24.595 24.319 33.994 40.505 55.270 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce na tle średnich dla krajów Strefy Euro i krajów UE przedstawia wykres nr 1. Znaczący wzrost wskaźnika dla Polski w 2011 r. wynikał ze zmiany stosowanej przez EBC metodologii od 2009 r. w związku z wejściem w życie dyrektywy o usługach płatniczych i uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych w kategorii instytucje oferujące usługi płatnicze. Z danych przedstawionych na wykresie nr 1 wynika, że w Polsce od 2011 r. następuje stały wzrost liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze. Jednak pomimo wzrostu ogólnej liczby placówek, który został spowodowany przyrostem w kategorii instytucji płatniczych, widoczny jest w tabeli nr 1 spadek w liczbie placówek oddziałów instytucji kredytowych od 2013 r. Natomiast systematycznie spada liczba placówek Poczty Polskiej od 2008 r. z wyjątkiem niewielkiego wzrostu w 2011 r. 3 Przez instytucje kredytowe w odniesieniu do Polski, w ECB Statistical Data Warehouse należy rozumieć banki, oddziały instytucji kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i. 4
569 569 543 472 451 405 314 290 283 248 234 211 196 0 0 137 125 756 721 714 692 682 644 642 580 1 062 1 436 1 820 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 1 400 1 436 1 200 1 000 800 600 400 1 052 882 692 663 659 651 644 636 638 641 639 639 631 584 593 630 645 561 553 659 633 591 553 566 628 602 599 558 586 586 606 562 526 510 567 556 513 538 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska Strefa Euro UE UE* UE* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane W krajach Unii Europejskiej obserwuje się systematyczny spadek, przy nieznacznych wahaniach, wskaźnika liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na milion mieszkańców. Podobny trend zauważalny jest w przypadku krajów należących do Strefy Euro. W 2007 r. wskaźnik ten był po raz pierwszy w Polsce wyższy od wskaźnika dla krajów UE. Wśród wszystkich krajów UE Polska z liczbą placówek oferujących usługi płatnicze wynoszącą 55.270 i wskaźnikiem 1.436 na milion mieszkańców (przy średniej w UE na poziomie 538) zajmowała w drugie miejsce, co przedstawiono na wykresie nr 2. Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 Średnia UE*: 645 400 Średnia UE: 538 200 0 b b Brak danych dla Rumunii i Wielkiej Brytanii. 5
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wysoka pozycja Polski pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze wynika z uwzględnienia w statystykach dużej liczby placówek oferujących usługę wpłaty gotówki na rachunek, a więc zarówno Poczty Polskiej, jak i podmiotów przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe, w których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc. Placówki tych ostatnich podmiotów nie umożliwiają realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego też wskaźnik ten ma inny charakter niż pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które dotyczą głównie płatności bezgotówkowych. Jeśli nie zostałaby uwzględniona liczba placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych, wskaźnik ten kształtowałby się na poziomie 615 placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (553) i Polska zajmowałaby 11. miejsce na 26 krajów. Wskaźnik liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia ubankowienia społeczeństwa danego kraju. Mimo stosunkowo dużej liczby placówek oferujących usługi płatnicze w Polsce w porównaniu do średniej UE, liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest w Polsce znacznie niższa niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii (vide pkt 15 Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych ). 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca Liczba rachunków bankowych w Polsce systematycznie rośnie. W, w porównaniu do 2013 r., liczba rachunków bankowych wzrosła o około 1 mln, co oznacza wzrost o 1,6%. Liczbę takich rachunków w latach 2010 2014 przedstawiono w tabeli nr 2. Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2010-2014 (w tys.) Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 Osoby prywatne 44.074 48.686 50.476 52.216 53.091 Rolnicy, przedsiębiorcy indywidualni Przedsiębiorstwa, niemonetarne instytucje finansowe, instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych Instytucje rządowe i samorządowe Razem liczba rachunków bieżących w bankach Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Rozliczeniowe Razem liczba rachunków bieżących 3.785 3.330 3.375 3.457 3.528 1.303 1.346 1.440 1.477 1.554 210 201 49.162 53.362 55.291 57.360 58.375 2.773 2.984 3.192 3.261 3.232 51.935 56.346 58.483 60.621 61.606 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego 6
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Zgodnie z metodologią Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki systemów płatniczych, pojęcie overnight deposits (rachunki bankowe) jest szeroką kategorią, która obejmuje nie tylko rachunki służące do dokonywania rozliczeń i płatności, ale również bezterminowe rachunki oszczędnościowe z możliwością wypłaty środków na żądanie bez utraty odsetek lub poniesienia istotnych kosztów oraz rachunki walutowe. W 2012 r. dane przekazywane przez niektóre kraje, w tym Polskę, dotyczące rachunków za lata 2007 2011, skorygowano w oparciu o aktualną metodologię ECB w tym zakresie. Po wprowadzeniu korekty pozycja Polski uległa znaczącej poprawie, przede wszystkim z uwagi na uwzględnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunków oszczędnościowych, które są dość powszechnie oferowane przez banki w Polsce. Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014 2,00 1,91 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 1,46 1,52 1,39 1,39 1,41 1,49 1,35 1,41 1,35 1,38 1,40 1,42 1,20 1,25 1,20 1,20 1,21 1,21 1,21 1,14 1,30 1,29 1,27 1,27 1,21 1,20 1,21 1,08 1,04 1,04 1,04 1,04 1,05 1,08 1,12 1,08 1,06 1,08 1,06 1,04 1,04 1,04 1,04 1,05 1,04 1,03 0,97 1,00 0,45 0,48 0,52 0,58 0,62 0,67 1,51 1,50 1,52 1,52 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1,62 1,57 1,60 1,57 Polska Strefa Euro UE Strefa Euro* UE* UE*; Strefa Euro* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane Na wykresie nr 3 dostrzegalny jest systematyczny wzrost wskaźnika liczby rachunków na 1 mieszkańca w Polsce. Szczególnie zauważalny, skokowy wzrost tego wskaźnika odnotowano w 2007 r. (z 0,67 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2006 r. do 0,97 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2007 r.), co wynikało głównie ze zmiany metodologii. W 2007 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 69,8% średniej całej Unii Europejskiej. Od 2008 roku można zauważyć nagły spadek średniej wartości wskaźnika dla krajów UE i Strefy Euro. Wynika on głównie z faktu niedostarczania (lub wycofania) danych za ten okres przez kilka krajów członkowskich, co znacząco przyczyniło się do zaniżenia wyników 4. Z tego też względu, skorygowano średnie wyliczone przez EBC o kraje niedostarczające danych (średnie zostały na wykresie zaznaczone przerywaną linią). W roku 2010 r., 2011 r. i 2012 r. danych nie dostarczyło 6 krajów 4 W statystykach EBC, prezentowanych w Blue Book, średnią UE wylicza się jako iloraz liczby wszystkich rachunków bankowych spośród krajów, które udostępniają dane, przez liczbę mieszkańców wszystkich krajów członkowskich UE, tj. zarówno tych udostępniających dane, jak i tych nieczyniących tego. Analogicznie EBC wylicza średnią dla krajów Strefy Euro. Nieudostępnienie danych przez kraje członkowskie przyczynia się zatem do obniżenia wartości licznika, natomiast niezmienna pozostaje wartość mianownika, co z kolei prowadzi do zaniżenia wyników. 7
2,05 1,9 1,84 1,8 1,76 1,69 1,6 1,58 1,57 1,33 1,22 1,19 1,11 1,01 2,59 2,59 2,33 3,13 3,12 2,8 3 9,77 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE (Bułgaria, Dania, Luksemburg, Niemcy i Szwecja, Włochy), w 2013 r. 6 krajów (Bułgaria, Luksemburg, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy), zaś w danych odnośnie liczby rachunków bankowych nie przekazało następujących 6 krajów: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Rumunia, Szwecja i Wielka Brytania. Dopiero tak skorygowane dane mogą być podstawą do pełnej oceny sytuacji w Polsce na tle Unii Europejskiej. Z danych zaprezentowanych na wykresie nr 3 wynika, że poprzez stały przyrost liczby rachunków bankowych ich liczba w Polsce, w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r., po raz pierwszy była wyższa niż średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w UE. W roku 2013 r. wartość tego wskaźnika dla Polski wyniosła 1,57 rachunku bankowego na mieszkańca, podczas gdy średnia (skorygowana) dla krajów UE udostępniających dane była o 0,08 punktu niższa. Natomiast w zdecydowanie wzrosła średnia liczba rachunków bankowych dla krajów UE i wyniosła 1,91, tj. o 0,31 punktu procentowego więcej. Ten wysoki wzrost jest spowodowany przekazaniem po raz pierwszy danych przez Luksemburg, który posiada aż 9,77 rachunków bankowych na mieszkańca, co przyczyniło się do wzrostu wskaźnika za Pozycję Polski na tle innych krajów UE w wg wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca zaprezentowano na wykresie nr 4. Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Średnia dla 22 krajów UE *: 1,9 1 Średnia UE: 1,29 0 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Brak danych dla Bułgarii, Chorwacji, Austrii, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. 8
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Pod względem liczby rachunków bankowych w Polska znalazła się na 15 miejscu wśród 22 krajów Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 1,6 rachunku bankowego na jednego mieszkańca. W porównaniu do 2013 r. Polska spadła o jedno miejsce. W porównaniu do sytuacji z 2013 r. w rankingu krajów UE należy odnotować awans Belgii, która zajęła 8 pozycję, wyprzedzając Polskę. W Belgii w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego nastąpił wzrost liczby rachunków bankowych (odnotowano wzrost wskaźnika z poziomu 1,51 w 2013 r. do poziomu 2,33 w ). Należy dodać, że również Niemcy i Włochy po raz pierwszy udostępniły swoje dane w Według tych danych, w Niemczech średnio na mieszkańca przypada 1,8 rachunku bankowego. Wielkość omawianego wskaźnika uplasowała Niemcy w rankingu krajów UE na 12 pozycji, a Włochy na 22, tj. siedem miejsc poniżej wskaźnika dla Polski. Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano w Luksemburgu (9,77). Tak wysoka liczba rachunków bankowych wynika z faktu, że firma PayPal, która ma siedzibę w Luksemburgu, uzyskała w tym kraju licencję instytucji kredytowej. PayPal prowadzi rachunki, których posiadaczami są obywatele różnych państw UE, a które są raportowane przez Bank Centralny Luksemburga. Kolejne miejsca zajęły Finlandia, Szwecja, Holandia i Dania. Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 4 z wykresem nr 29 (Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca w ), można wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza automatycznie wysokiej aktywności posiadaczy tych rachunków. Przykładem może być Malta, która, posiadając jeden z wyższych wskaźników odnoszących się do liczby rachunków przypadających na 1 mieszkańca (2,59), miała w jednocześnie jeden z najniższych wskaźników odnoszących się do liczby transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi per capita (92). Dla porównania wskaźnik transakcji bezgotówkowych per capita dla Polski wynosił 101 przy wskaźniku 1,6 rachunku bankowego na osobę. 3. Wskaźnik ubankowienia Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca jest istotnym czynnikiem rozwoju obrotu bezgotówkowego, ponieważ posiadanie rachunku bankowego jest podstawą dla korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych, ale, z drugiej strony, nie jest wystarczającym miernikiem poziomu rozwoju obrotu bezgotówkowego. W wielu przypadkach zależy on bowiem od czynników społecznych, kulturowych bądź technologicznych czy operacyjnych. Pomimo sukcesywnego wzrostu statystycznej liczby rachunków niekoniecznie musi on oznaczać taki sam wzrost realnego ubankowienia w Polsce, tj. liczby Polaków posiadających rachunek bankowy, co może wynikać zarówno z uwzględniania w tym mierniku bezterminowych rachunków oszczędnościowych, jak i z posiadania przez niektóre osoby większej liczby rachunków i braku uwzględnienia we wskaźnikach statystycznych nasycenia rachunkami bankowymi w danej populacji. Dlatego bardziej adekwatnymi dla wskazania rzeczywistego ubankowienia w Polsce na tle innych krajów są wyniki badań empirycznych osób posiadających lub nieposiadających rachunku bankowego, przeprowadzonych na reprezentatywnych dla danych krajów grupach ludności. Porównanie tak określonego ubankowienia mierzonego odsetkiem liczby osób posiadających rachunek bankowy (w stosunku do całej populacji w danym wieku) w Polsce na tle innych krajów, wynikające z badania osób powyżej 15 lat za 2014 rok, przeprowadzonego w 2015 r. dla Banku 9
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Światowego zaprezentowano na wykresie nr 5. Oprócz szybkiego przyrostu liczby rachunków w naszym kraju istotna jest również aktywność posiadaczy kont poprzez korzystanie z różnych usług bankowych. Można stwierdzić, że posiadanie dużej liczby rachunków bankowych na mieszkańca nie jest równoznaczne z pełnym ubankowieniem społeczeństwa. W Luksemburgu, który ma najwięcej rachunków bankowych (9,77), 4% społeczeństwa nie posiada żadnego rachunku bankowego. Kolejnymi krajami, które wykazują wysoki wskaźnik liczby rachunków bankowych, są Litwa 3,13, Cypr 3,12 i Grecja - 3, a w których znaczny odsetek społeczeństwa nie posiada rachunku bankowego. Na przestrzeni trzech lat tj., porównując dane za rok 2014 z danymi za 2011 r., można stwierdzić, iż posiadanie rachunku bankowego we wszystkich krajach Unii Europejskiej wrosło średnio o 3 punkty procentowe, tj. z 87% do 90%. Największy wzrost odnotowano w Rumuni i Bułgarii. Z badania wynika, iż w 61% obywateli Rumunii posiadało rachunek bankowy, tj. o 16 punktów procentowych więcej niż w 2011 r., natomiast w Bułgarii o 10 punktów procentowych więcej. W Polsce wartość ta wzrosła z 70 % w 2011 r. do 78% w, a więc o 8 punktów procentowych. Wykres 5. Posiadanie rachunku bankowego wśród osób powyżej 15 lat w poszczególnych krajach UE w (w%) 100 90 80 72 77 78 78 82 86 87 87 88 90 90 90 95 96 96 97 97 97 98 98 98 99 99 99 100 100 100 70 60 61 63 50 40 30 20 10 0 Źródło: A. Demirguc-Kunt, L. Klapper, D. Singer, P. Van Oudheusden, The Global Findex Database 2014, World Bank Group, Policy Research Working Paper 7255, April 2015. 10
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców Według danych NBP, na koniec dostępnych było w Polsce 20.531 bankomatów, podczas gdy na koniec 2013 r. było ich 18.876. Oznacza to wzrost liczby bankomatów o 1.655 sztuk, co stanowi wzrost o 8,8%. Dane dotyczące liczby bankomatów w Polsce w latach 2008 2014 przedstawiono w tabeli nr 3. Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2008-2014 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 Bankomaty 16.413 17.392 18.448 18.876 20.531 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego W Unii Europejskiej na przestrzeni kilku ostatnich lat odnotowywano niewielkie zmiany w wielkości tego wskaźnika, przy czym w roku 2011 oraz 2012 zarówno na terenie UE, jak i krajów Strefy Euro odnotowano niewielkie spadki. Rok 2014 przyniósł widoczny wzrost wskaźnika liczby bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców, co zaprezentowano na wykresie nr 6. Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014 1 200 1 074 1 000 940 966 972 967 966 951 928 800 600 400 200 706 680 169 788 761 738 717 750 709 187 198 211 808 735 230 833 760 261 821 303 850 865 866 871 866 855 484 491 966 454 416 356 960 533 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 W w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadały 533 bankomaty. W odniesieniu do pozostałych krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten pokazuje, że w Polsce jest niemal dwa razy mniej bankomatów niż średnia w krajach UE, pomimo że od 2001 roku liczba bankomatów na milion mieszkańców wzrosła o 364 szt. (wzrost o 215%), a w UE jedynie o 280 szt. (wzrost o 12,3%). 11
333 635 579 570 550 549 535 533 500 495 484 448 438 425 422 405 898 878 821 817 776 1 086 1 074 1 037 1 021 997 1 516 1 736 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 7. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 1800 1600 1400 1200 1000 Średnia UE: 960 800 600 400 200 0 Jak widać na powyższym wykresie, największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w roku 2014 miały Francja (1.736 szt.), Portugalia (1.516 szt.) i Hiszpania (1.137 szt.). Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest to, że w Portugalii i Hiszpanii bankomaty mają zazwyczaj charakter urządzeń wielofunkcyjnych, w których oprócz wypłaty gotówki można dokonywać przelewów, doładowań telefonów, kupna biletów, dokonywania opłat za przejazd płatnymi drogami, etc. We Francji liczba bankomatów wzrosła dwukrotnie w porównaniu do 2013 r., a wzrost ten spowodowany jest zmianą zasad raportowania przez Bank Francji. Do roku 2013 dane były przekazywane przez Group Carte Bancaire, krajowy system kart płatniczych. Od roku 2014 źródłem danych są dostawcy usług płatniczych, którzy oprócz bankomatów przekazali również informacje o urządzeniach bez funkcji wypłaty gotówki, które umożliwiają dokonywanie wpłaty na rachunki bankowe (najczęściej wykorzystywane przez punkty handlowo-usługowe do wpłacania utargu). Zmiana ta spowodowała odwrócenie obserwowanego od 2009 r. trendu spadkowego i wzrost średniej w Strefie Euro z 926 szt. do 1.074 szt. Kraje takie jak: Wielka Brytania, Niemcy, Austria i Chorwacja odnotowały liczbę bankomatów na milion mieszkańców powyżej średniej unijnej wynoszącej 960 szt. Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 533 bankomaty na 1 mln mieszkańców, zajmowała 19. miejsce spośród wszystkich państw UE. Za nami uplasowały się takie kraje jak: Słowacja, Węgry, Malta, Dania, Litwa, Holandia, Czechy, Finlandia i Szwecja. W Polska przesunęła się o jedną pozycję w stosunku do poprzedniego roku, wyprzedzając Maltę, która spadła na 22. miejsce. Należy jednak dodać, iż Finlandia i Szwecja pod względem liczby terminali POS zajmują odpowiednio 4 i 13 miejsce pośród krajów UE (vide wykres 10), a liczba bankomatów w tych krajach systematycznie spada i kraje te znajdują się na dwóch ostatnich miejscach. Sytuacja taka spowodowana jest faktem, iż Szwecja i Finlandia są w czołówce państw, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca i tym samym zmniejsza się zapotrzebowanie na gotówkę (vide wykres 29). Na tle krajów regionu, czyli krajów o podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym, społecznym i geograficznym, Polska 12
2,0 1,7 1,6 0,7 0,7 8,3 7,5 6,6 5,9 5,6 5,3 5,2 5,1 5,1 4,8 4,4 3,7 10,4 10,0 18,9 17,3 17,0 17,0 16,5 23,9 28,3 32,8 66,5 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE wypada w środku stawki. Z jednej strony cztery kraje z regionu (Słowacja, Węgry, Litwa i Czechy) miały niższy wskaźnik niż Polska, z drugiej strony Polskę wyprzedziły takie kraje jak Słowenia (821), Bułgaria (776), Rumunia (579), Estonia (549) oraz Łotwa (535). Pomimo systematycznego wzrostu liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców w Polsce, wskaźnik ten jest nadal stosunkowo niski w porównaniu do średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej (jest on niższy od średniej unijnej o ponad 44,5%), co zaprezentowano na wykresie nr 6. Warto jednak zwrócić uwagę, że dystans Polski do UE zmniejsza się z roku na rok w tym zakresie, gdyż jeszcze w 2007 r. wskaźnik dla Polski był niższy od średniej w UE o 63%. Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem liczby terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 24 miejscu w Europie vide wykres nr 10), pokazuje odstający jeszcze od przeciętnego w UE obraz rozwoju podstawowej infrastruktury potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz dokonywania transakcji bezgotówkowych w Polsce. Nieco lepiej plasuje się pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE, biorąc pod uwagę wskaźnik, jakim jest liczba bankomatów na 100 km 2. Polska zajmuje 14. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Grecja, Cypr, Bułgaria, Rumunia, Irlandia, Łotwa i Estonia, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 8). Wykres 8. Liczba bankomatów na 100 km 2 w poszczególnych krajach UE w 70 60 50 40 30 20 10 0 Źródło: Opracowanie własne 13
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Powyższe oznacza, że, statystycznie rzecz biorąc, pod względem przestrzennego umiejscowienia bankomatów Polska jest w środku rankingu państw Unii Europejskiej i bliżej średniej unijnej niż przy ujęciu per capita. 5. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (vide tabela nr 4) kształtowała się na poziomie 398.175 szt. na koniec, w porównaniu do 326.346 szt. na koniec 2013 r., co stanowiło wzrost o 22%. Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2010-2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Terminale POS 197.557 215.509 246.510 266.429 289.547 326.340 398.172 Imprintery 14.781 15.067 6.142 978 915 6 3 Ogółem 212.338 230.576 252.652 267.407 290.461 326.346 398.175 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, iż wzrosła liczba akceptantów posiadających terminale POS i jednocześnie drastycznie spadła liczba akceptantów posiadających imprintery. Można przyjąć, iż imprintery praktycznie wyszły z użycia i zostały zastąpione przez terminale POS. W Strefie Euro widoczny był stały wzrost urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze do roku 2011, z niewielkim odnotowanym spadkiem w 2010 r. W kolejnych latach, tj. w 2012 r. i 2013 r., miał miejsce spadek liczby terminali POS w porównaniu do 2011 r. odpowiednio o 1,5% i 6,6%. W liczba terminali POS na 1 mln mieszkańców wzrosła o 12,6%, tj. o 2.349 sztuk. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminale POS oraz imprintery) w Polsce zwiększyła się w i osiągnęła poziom 10.347 urządzeń na milion mieszkańców (wzrost o 22,1% w porównaniu do 2013 r. 8.476 urządzeń na 1 mln mieszkańców). Polska zanotowała wzrost średniej liczby urządzeń o 22,1%, podczas gdy w UE i w Strefie Euro zanotowano wzrost odpowiednio o 10,5% i 12,6%. Niemniej jednak dystans między Polską a Unią Europejską zmniejszył się nieznacznie w ostatnim roku. Liczba terminali w Polsce jest wciąż 2-krotnie mniejsza niż średnia w UE czy Strefie Euro (ale 10 lat wcześniej była 3,5-krotnie mniejsza). 14
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014 22 000 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 17 747 16 969 15 630 14 866 17 196 17 355 17 949 18 398 17 827 13 844 16 324 13 472 15 254 15 235 12 707 14 056 14 154 13 315 13 455 12 552 10 347 2 951 2 930 3 474 3 751 4 348 4 628 4 896 19 056 19 587 19 504 19 909 19 602 18 592 5 571 6 044 6 560 6 941 7 742 8 476 20 941 19 694 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska Strefa Euro UE W 2005 r. średnio w UE na 1 mln mieszkańców było o 9,8 tys. więcej takich urządzeń niż w Polsce, natomiast w było ich o ok. 9,3 tys. więcej. Podobnie jest w odniesieniu do średniej Strefy Euro. W 2005 r. było tam o 11,3 tys. więcej urządzeń niż w Polsce, natomiast w było ich o 10,6 tys. więcej. Wskaźnik 10.347 urządzeń na 1 milion mieszkańców dla Polski to jeden z najniższych wskaźników wśród krajów UE w, co przedstawiono na wykresie nr 10. Na podstawie wykresu nr 10 można stwierdzić, że również na tle regionu, w odniesieniu do opisywanego wskaźnika, Polska nie wypada korzystnie. Zajmujemy 24. miejsce w UE, wyprzedzając Czechy, Irlandię, Słowację i Rumunię. Natomiast znacznie więcej takich urządzeń funkcjonowało w takich krajach jak Estonia, Słowenia, Łotwa, Litwa. Na zbliżonym poziomie do Polski prezentuje się liczba urządzeń na Węgrzech i w Bułgarii. W, w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, wyprzedziliśmy takie kraje jak: Czechy i Irlandia. W Czechach nasycenie terminalami POS w jest na podobnym poziomie jak w poprzednim roku. Inaczej przedstawia się sprawa, jeśli chodzi o Irlandię, która w spadła na 26 pozycję z 2, zajmowanej w 2013 r. z liczbą 33.499 szt. terminali na 1 mln mieszkańców. Jeszcze w 2013 r. w Irlandii było 154 tys. terminali (POS + imprintery), w zaraportowano jedynie 40,8 tys. terminali. Ponad połowę mniej terminali w ma również Grecja w porównaniu do zeszłego roku, kiedy zajmowała 7 pozycję z liczbą terminali 25.314 szt. na 1 mln mieszkańców. W czołówce znalazły się takie kraje jak Luksemburg, Malta, Włochy, Finlandia, Cypr, Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia Dania i Francja. Luksemburg w zajmuje pierwsze miejsce z liczbą ponad 200 tys. terminali na 1 mln mieszkańców, natomiast w 2013 r. zajmował 12 pozycję z liczbą 21.287 szt. terminali 15
6 543 11 866 10 699 10 631 10 543 10 347 9 605 8 832 8 425 14 292 14 272 13 372 16 755 16 421 15 948 20 316 21 858 26 861 26 346 26 345 25 948 24 675 24 287 23 510 28 725 30 388 31 868 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE na 1 mln mieszkańców. Tak wysoka liczba terminali POS w Luksemburgu na mieszkańca jest wynikiem zmiany zakresu przekazywanych danych do ECB od Obecnie, oprócz informacji o terminalach POS znajdujących się na terytorium kraju, przekazywane są również informacje o terminalach ulokowanych poza granicami kraju, ale będącymi w posiadaniu podmiotów, których miejscem prowadzonej działalności jest dany kraj. Z danych jednostkowych prezentowanych przez Luksemburg wynika, iż 89% terminali ulokowanych jest poza granicami kraju (113,5 tys. terminali z 127,6 tys. zaraportowanych przez Bank Centralny Luksemburga). Wykres 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 226 000 228 478 221 000 35 000 30 000 25 000 20 000 Średnia UE : 19.694 15 000 10 000 5 000 0 Przeprowadzając porównanie z danymi zaprezentowanymi na wykresie nr 20 (Liczba transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu w ), można zaobserwować, że Malta, Włochy i Cypr mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi przypadającą na jeden terminal. Wytłumaczeniem tej sytuacji może być specyfika tych krajów i nastawienie się na bardzo 16
69 64 60 58 55 46 44 44 176 162 146 128 127 113 99 93 248 247 243 238 290 323 613 600 695 680 4 310 4 933 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania płatności z wykorzystaniem kart płatniczych przez turystów. Widać to najlepiej na przykładzie Malty, gdzie mieszkańcy dokonują niewielu transakcji kartami. Na 1 mieszkańca tego kraju w 2014 roku przypadało 45 transakcje kartami płatniczymi - dla porównania w Polsce było to 49 transakcji, a w Holandii aż 188 transakcji, pomimo że Holandia uplasowała się na 14. miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, a więc poniżej średniej dla Unii Europejskiej. Wykres 11. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 100 km 2 w poszczególnych krajach UE w 4 800 4 500 4 200 1 000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Źródło: Opracowanie własne Zdecydowanie korzystniej wypada pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE w liczbie terminali POS na 100 km 2 akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. Polska zajmuje 17. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Węgry, Grecja, Bułgaria, Estonia, Litwa, Finlandia, Łotwa i Szwecja, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 11). 17
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 6. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca Wg stanu na koniec w obiegu w Polsce było 36,1 mln kart płatniczych i liczba ta wzrosła w porównaniu do 2013 r. (34,7 mln kart), co stanowiło wzrost o 4,1%. Tym samym krótkotrwała tendencja spadkowa na rynku polskim została nie tylko zatrzymana (spadek o 3,8% liczby kart w 2010 r. w stosunku do 2009 r.), ale i odwrócona. Liczbę kart płatniczych wydanych w Polsce w latach 2010 2014 (stany na koniec danego roku) zaprezentowano w tabeli nr 5. Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2010-2014 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba wydanych kart płatniczych 31.983.793 32.044.946 33.291.111 34.658.650 36.068.822 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca Polski systematycznie wzrastała przez kolejne lata z 0,38 w 2001 r. do 0,87 w 2009 r., natomiast w latach 2010 2011 spadła nieznacznie do poziomu 0,83. W 2013 odnotowano wzrost wskaźnika do poziomu 0,90, a w do poziomu 0,94, czyli do najwyższego dotychczas poziomu. Dystans, jaki dzieli Polskę od średniej krajów UE, zmniejszył się z 0,9 w 2003 r. do 0,56 w (w 2013 r. różnica ta wynosiła 0,59), co przedstawiono na wykresie nr 12. Wykres 12. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 1,18 1,06 0,38 1,25 1,31 1,22 1,11 1,14 1,16 0,45 0,41 0,47 1,33 1,30 0,53 1,37 1,34 0,63 1,41 1,42 0,70 1,46 1,46 1,45 1,45 1,47 1,49 1,50 1,45 1,44 1,44 1,42 1,43 1,44 1,44 0,90 0,94 0,87 0,83 0,83 0,86 0,79 Polska Strefa Euro UE 0,2 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 W wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (0,94) stawiał Polskę w końcówce państw Unii Europejskiej. W tym zakresie wyprzedzaliśmy, podobnie jak w latach poprzednich, Rumunię, a dodatkowo w 2014 roku, w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, wyprzedziliśmy Węgry, co 18
0,72 1,04 0,97 0,94 0,9 1 1 1,64 1,63 1,58 1,53 1,46 1,42 1,38 1,34 1,29 1,22 1,21 1,2 1,18 1,17 1,79 1,97 1,96 2 2,28 2,46 3,8 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE przedstawiono na wykresie nr 13. W 2013 r. Węgry w 2013 r. miały tę samą wysokość wskaźnika wydanych kart na 1 mieszkańca jak Polska, tj. 0,90. Wykres 13. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Średnia UE: 1,5 1 0,5 0 Poziom wskaźnika wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w krajach Unii Europejskiej w w ujęciu geograficznym przedstawiono na wykresie nr 13. Polska na tle regionu i całej UE odznacza się bardzo niską liczbą wydanych kart. Jest to cztery razy mniej kart na jednego mieszkańca niż w Luksemburgu, prawie 3 razy mniej niż w Wielkiej Brytanii i ponad dwa razy mniej niż w Szwecji, Chorwacji, Belgii, na Malcie czy w Holandii. W naszym regionie na podobnym poziomie co Polska znajdują się Węgry i Słowacja, natomiast znacznie wyższy poziom omawiany wskaźnik osiąga w Słowenii, Estonii, na Litwie i Łotwie. 19
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 7. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca W porównaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomocą kart płatniczych dokonywanych jest stosunkowo niewiele płatności (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika nie brano pod uwagę liczby operacji wypłaty gotówki). W liczba transakcji bezgotówkowych kartami na 1 mieszkańca wyniosła w Polsce 48,7. Porównanie wysokości wskaźnika dla Polski do średniej dla UE (93,2) i Strefy Euro (80,1) wypada dość niekorzystnie, gdyż statystyczny mieszkaniec UE dokonuje średnio prawie 2-krotnie więcej transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi niż statystyczny Polak, co prezentuje wykres nr 14. Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w latach 2001-2014 100 93,2 90 85,9 80 70 60 50 40 30 20 10 48,7 44,7 46,0 37,3 41,9 35,9 38,5 28,8 2,3 3,2 4,1 5,3 50,1 46,2 6,9 54,2 55,4 52,6 49,5 12,1 9,3 59,5 56,1 15,1 63,3 58,2 18,5 68,2 62,5 21,9 74,0 66,8 26,6 79,1 70,8 31,6 76,1 37,6 80,1 48,7 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Średnia dla krajów Unii Europejskiej w wynosiła 93,2 transakcji na jednego mieszkańca. Mimo tak wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE należy stwierdzić, że poziom liczby transakcji kartami w Polsce systematycznie wzrasta. Dla porównania w 2006 r. w Polsce przeciętny mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami płatniczymi, trzy lata później w 2009 r. już dwukrotnie więcej, tj. 18,5, w 2012 r. 31,5 a w już 48,7. W 2013 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 44% średniej całej Unii Europejskiej, a w już 52%. W omawianym wskaźniku wyprzedzamy Cypr, Czechy, Maltę, Niemcy, Węgry, Włochy, Rumunię, Bułgarię i Grecję, co przedstawiono na wykresie nr 15. Pozytywnym sygnałem jest fakt, iż w, w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, przesunęliśmy się o trzy pozycje, wyprzedzając kraje takie jak Cypr, Malta i Niemcy, w których liczba transakcji bezgotówkowych, w porównaniu do poprzedniego roku, spadła lub utrzymała się na podobnym poziomie. Równocześnie jest to wynik ponad 6 20
11 9 8 41 36 33 51 50 49 47 46 45 59 59 68 65 96 94 122 135 143 188 188 182 201 244 270 269 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE razy niższy niż w Szwecji (270) czy Danii (269). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której omawiany wskaźnik osiągnął w poziom 188 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004 wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 322% (z poziomu 44,5 transakcji per capita) 5. Jest to tym bardziej warte odnotowania, iż Estonia w liczbie kart na mieszkańca zajmuje pozycję poniżej średniej UE. Należy dodać, iż również w Danii i Finlandii liczba kart płatniczych na mieszkańca jest poniżej średniej dla krajów Unii Europejskiej. Przeciętny mieszkaniec Szwecji i Danii dokonuje 5 transakcji bezgotówkowych kartą w tygodniu, zaś w Finlandii 4,7 transakcji tygodniowo. Wykres 15. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 280 240 200 160 120 Średnia UE: 93,21 80 40 0 Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego regionu, plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie znajdują się kraje takie jak Słowacja i Czechy, jednocześnie jednak widać dużą różnicę między naszym krajem a Łotwą (96) czy Słowenią (68). Polska zanotowała w jednak jedno z najwyższych w UE temp wzrostu tego wskaźnika, co prezentuje Wykres 16. 5 ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a Number of transaction per capita http://sdw.ecb.europa.eu 21
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 16. Wskaźnik wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi (roczna zmiana procentowa) w poszczególnych krajach UE w 2014 roku [1] Bułgaria [2] Polska [3] Słowacja [4] Łotwa [5] Czechy [6] Rumunia [7] Węgry [8] Luksemburg [9] Grecja [10] Belgia [11] Włochy [12] Wlk. Bryt. [13] Dania [14] Hiszpania [15] Litwa [16] Holandia [17] Szwecja [18] Estonia [19] Finlandia EU [20] Chorwacja [21] Słowenia [22] Francja [23] Portugalia [24] Malta [25] Austria 29,3% 26,1% 26% 25,7% 21,7% 15,3% 13,7% 13,3% 13,2% 12,2% 12,1% 11,1% 10,6% 10,2% 9,8% 9,3% 9% 8,9% 8,8% 7,5% 6,1% 5,3% 4,1% 1,3% 0,3% [26] Irlandia -0,4% [27] Cypr -2,9% [28] Niemcy -9% 43,6% -10 0 10 20 30 40 Krajem, w którym liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła o połowę, jest Bułgaria (43,6%), na drugim miejscu znalazła się Polska, notując wzrost o 29,3%. Należy jednak dodać, iż pomimo tak dużego wzrostu liczby transakcji kartami w Bułgarii, to kraj ten z liczbą 9 transakcji rocznie na 1 mieszkańca znajduje się na przedostatnim miejscu (vide wykres 15), wyprzedza jedynie Grecję. Ten wysoki wzrost transakcji bezgotówkowych w Polsce może wynikać z rosnącej popularności w płatnościach bezgotówkowych kart zbliżeniowych, które umożliwiają przeprowadzanie płatności w sposób najwygodniejszy i najszybszy dla posiadacza instrumentu płatniczego. Innym powodem jest obniżenie opłat interchange od dnia 1 lipca Niższe koszty akceptacji kart płatniczych spowodowały większe zainteresowanie akceptantów przyjmowaniem tej formy zapłaty. Również największa sieć detaliczna rozpoczęła w akceptację kart. Zwiększenie liczby terminali POS poszerzyło możliwości użycia karty przez klientów. 22
28 26 24 21 20 13 13 5 6 41 41 38 38 38 37 35 45 50 50 58 67 72 93 103 102 126 144 155 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 8. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba transakcji bezgotówkowych przypadających na jedną kartę. Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2000-2014 60 50 40 30 20 28,2 29,9 24,4 25,6 33,6 35,0 35,2 35,0 30,7 32,0 34,1 33,0 11,1 12,7 37,2 36,6 35,0 34,5 14,5 17,0 38,1 36,0 18,5 41,2 38,5 20,7 44,2 41,2 25,7 48,4 45,0 31,1 51,0 53,6 54,6 50,3 49,8 47,5 40,5 48,3 35,6 Polska Strefa Euro UE 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska systematycznie zmniejszała swój dystans w stosunku do krajów Strefy Euro i krajów Unii Europejskiej w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w terminalach POS. W 2004 r. wskaźnik liczby tego typu transakcji stanowił zaledwie 32,6% średniej krajów Strefy Euro, by w osiągnąć liczbę 50,3 transakcji bezgotówkowych, tj. o 2 transakcje więcej dokonane kartą płatniczą niż średnia dla krajów Strefy Euro (48,3). Wykres 18. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych krajach UE w 160 120 80 Średnia UE: 54,6 40 0 23
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Polska ze wskaźnikiem 50,3 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą plasuje się lekko poniżej średniej unijnej (54,6). Należy jednak dodać, iż Polska wyprzedziła trzy kraje w stosunku do poprzedniego roku i znalazła się na 10 pozycji. Kraje, które Polska wyprzedziła, to Portugalia, Austria i Irlandia. Najczęściej do dokonywania płatności wykorzystują karty mieszkańcy Danii (155 razy w roku, czyli prawie 3-krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy pozostałych krajów skandynawskich (Finlandia 144, Szwecja 103) oraz mieszkańcy Estonii 126 i Francji - 102. Najmniejszy poziom tego wskaźnika zanotowano w Bułgarii (6) i Grecji (5). 9. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS Interesująco wypada porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali POS. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu POS w Polsce jest wyższa niż średnia w krajach Strefy Euro. Wykres 19. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach 2001-2014 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2 774 2 171 3 131 2 554 3 255 3 197 2 631 2 657 3 291 3 350 3 376 3 401 2 741 2 749 2 755 2 739 2 638 2 412 3 489 2 978 2 842 3 701 3 257 3 910 3 724 3 214 3 041 4 067 3 953 3 467 4 488 4 560 4 298 4 167 3 856 3 331 Polska Strefa Euro UE 2000 1 958 1500 1 379 1 556 1000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Polska na przestrzeni lat 2004 2013 systematycznie zmniejszała swój dystans w liczbie transakcji bezgotówkowych, przypadających na jeden terminal POS w stosunku do średniej UE i od 2011 roku mocno zbliżyła się do średniej unijnej, by ją przekroczyć w W 2004 r. w Polsce dokonano o 1.818 mniej transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2013 r. wykonano jedynie 215 transakcji mniej, a w o 393 transakcje więcej. Analizując wykres nr 20, warto podkreślić, że Polska w 2009 r. wyprzedziła kraje należące do strefy euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS i systematycznie zwiększa 24
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE swój dystans (w 2009 r. było to 136 transakcji więcej, a w 2013 r. już 442 transakcji więcej natomiast w 2014 r. było to już o 1.229 transakcje więcej). Mimo iż Polska ma jeden z niższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem liczby transakcji bezgotówkowych realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu. W Polska zajmowała, podobnie jak w roku poprzednim, 11. miejsce w UE. Wykres 20. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w poszczególnych krajach UE w [1] Szwecja [2] Holandia [3] Dania [4] Finlandia [5] Estonia [6] Belgia [7] Wlk. Bryt. [8] Irlandia [9] Łotwa [10] Francja [11] Polska [12] Czechy [13] Słowacja UE średnia [14] Litwa [15] Słowenia [16] Austria [17] Portugalia [18] Niemcy [19] Węgry [20] Chorwacja [21] Hiszpania [22] Rumunia [23] Cypr [24] Włochy [25] Malta [26] Bułgaria [27] Grecja [28] Luksemburg 2 033 2 033 1 417 1 275 1 096 793 566 517 356 5 674 5 454 5 134 4 560 4 423 4 322 4 167 4 043 3 893 3 780 3 426 3 044 2 992 6 995 6 768 8 233 7 957 9 931 10 505 11 529 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 25
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Jak wynika z wykresu nr 20, Polska znacznie wyprzedza takie kraje jak Portugalia, Chorwacja, Hiszpania, Cypr, Włochy, Malta i Luksemburg, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych terminali POS, ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce w jednym terminalu realizowanych jest rocznie ok. 4,6 tys. transakcji płatniczych, czyli 13 razy więcej niż w Luksemburgu, 6 razy więcej niż na Malcie, prawie 4 razy więcej niż we Włoszech i ponad 2 razy więcej niż na Cyprze w Hiszpanii i Chorwacji. Tak dobra pozycja Polski wskazuje, iż Polacy chętnie używają kart płatniczych do dokonywania transakcji bezgotówkowych pomimo niewielkiej liczby terminali POS. Liderem pod względem intensywności wykorzystania terminali POS jest Szwecja i Holandia, ze wskaźnikiem odpowiednio 11,5 i 10,5 tys. transakcji na terminal. W naszym regionie Polska wyprzedza większość krajów z wyjątkiem Estonii i Łotwy. Tak niska pozycja Luksemburga wynika z faktu, iż do wyliczenia tego wskaźnika uwzględniono również terminale znajdujące się poza Luksemburgiem, co znacznie zaniżyło wskaźnik. 10. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych W Polsce od kilku lat użytkownicy kart mogą korzystać z płatności z wykorzystaniem zbliżeniowej karty płatniczej. Należy dodać, iż rynek płatności zbliżeniowych w Polsce rozwija się w bardzo dynamicznie. Według danych szacunkowych na rynku polskim na koniec w obiegu było 25,7 mln kart z funkcją zbliżeniową, które stanowiły 71,3% wszystkich kart płatniczych. Liczba kart zbliżeniowych, w porównaniu do roku 2013 wzrosła o 5,7 mln kart, tj. o 28,5% natomiast w porównaniu do 2012 r. o 10,6 mln kart (o 70%). Udział kart zbliżeniowych w liczbie wszystkich kart płatniczych systematycznie wzrastał i tak na koniec 2012 r. wynosił 45,4%, w 2013 r. 57,6%, aby na koniec osiągnąć poziom 71,3%. Tabela 6. Poziom nasycenia rynku kartami zbliżeniowymi i infrastruktury umożliwiającej dokonywanie Nasycenie rynku kartami zbliżeniowymi płatności zbliżeniowych NISKIE (poniżej 10%) Nasycenie infrastruktury terminalami przystosowanymi do płatności zbliżeniowych NISKIE UMIARKOWANE WYSOKIE (poniżej 10%) ( od 10% do 50%) ( powyżej 50%) Belgia Łotwa Szwecja UMIARKOWANE Dania Bułgaria Węgry (od 10% do 49%) Luksemburg Chorwacja Hiszpania Portugalia Cypr Wlk.Brytania Norwegia Finlandia Źródło: Raport ERPB Working Group on mobile and card based contactless proximity payments https://www.ecb.europa.eu Niemcy Grecja Włochy Rumunia Słowenia WYSOKIE Austria Czechy (powyżej 50%) Francja Polska Irlandia Słowacja Holandia 26