Raport o wypłacalności zakładów ubezpieczeń według stanu na dzień 30 czerwca 2008 r. Komisja Nadzoru Finansowego 2008
Celem analizy było sprawdzenie spełniania przez zakłady ubezpieczeń wymogów kapitałowych w zakresie posiadania aktywów w wysokości nie niŝszej niŝ wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto oraz pokrycia marginesu wypłacalności i kapitału gwarancyjnego środkami własnymi według stanu na dzień 30 czerwca 2008r. Podstawę analizy stanowiły sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń sporządzone według stanu na dzień 30 czerwca 2008r. Do porównań wykorzystano dane finansowe zakładów ubezpieczeń (ogółem oraz w podziale na działy ubezpieczeń) z poprzednich 4 okresów sprawozdawczych. Zgodnie z przepisami prawa zakłady ubezpieczeń tworzą rezerwy technicznoubezpieczeniowe, które są przeznaczone na pokrycie bieŝących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. Zakłady ubezpieczeń są obowiązane posiadać aktywa spełniające określone warunki stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Margines wypłacalności oblicza się według wskazanych wzorów matematycznych, w przypadku umów ubezpieczeń na Ŝycie do wyliczeń wykorzystuje się wartość rezerwy matematycznej oraz wielkość ryzyka, a przypadku ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych - wartość składki przypisanej oraz przeciętnej rocznej kwoty odszkodowań. Dodatkowo na wartość marginesu wypłacalności wpływ ma rodzaj i zakres reasekuracji przyjmowanych przez zakład ryzyk. Normy ostroŝnościowe obowiązujące zakłady ubezpieczeń przewidują obowiązek posiadania przez zakłady ubezpieczeń środków własnych (są to aktywa zakładu ubezpieczeń nie przeznaczone na pokrycie zobowiązań, z wyłączeniem szczególnych aktywów, tj. m.in. wartości niematerialnych i prawnych oraz aktywów finansujących inwestycje w ramach grupy ubezpieczeniowej i konglomeratu) w wysokości nie niŝszej niŝ margines wypłacalności. Środki własne pełnią więc funkcję buforu chroniącego zakład ubezpieczeń przed skutkami niekorzystnych fluktuacji w przebiegu działalności zakładu, powodujących wzrost wysokości zobowiązań (odszkodowań i świadczeń) w porównaniu do wartości przewidywanych. NaleŜy wskazać, Ŝe przepis prawa nakłada równieŝ warunek, aby środki własne zakładu ubezpieczeń nigdy nie były niŝsze od minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego. PowyŜszy przepis ma na ogół zastosowanie w przypadku zakładów ubezpieczeń, które nie rozpoczęły jeszcze działalności ubezpieczeniowej bądź prowadzą ją bardzo krótko, co powoduje, Ŝe ich margines wypłacalności obliczony zgodnie ze standardowymi formułami ma niską wartość i nie byłby właściwym wyznacznikiem normy ostroŝnościowej. I. Przedmiot i zakres analizy Zakres analizy obejmował: spełnianie wymogów posiadania aktywów spełniających warunki określone w ustawie w wysokości nie niŝszej niŝ wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w ujęciu brutto (art. 154 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). spełnianie wymogów kapitałowych w zakresie posiadania środków własnych w wysokości nie niŝszej niŝ margines wypłacalności i nie niŝszej niŝ kapitał gwarancyjny (art. 146 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej), Zgodnie z art. 154 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać aktywa spełniające warunki określone w ustawie w wysokości nie niŝszej niŝ wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w ujęciu brutto. Oznacza to, Ŝe zakład ubezpieczeń
powinien posiadać odpowiedniej jakości aktywa (tzn. aktywa naleŝące do określonych kategorii i odpowiednio zdywersyfikowane), w wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które są przeznaczone na pokrycie bieŝących i przyszłych zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Zgodnie z art. 146 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać środki własne w wysokości nie niŝszej niŝ margines wypłacalności i nie niŝszej niŝ kapitał gwarancyjny. W przypadku stwierdzenia naruszeń ww. przepisów prawa podejmowano czynności nadzorcze w stosunku do zakładów ubezpieczeń w celu zapewnienia prawidłowych stosunków finansowych. Czynności nadzorcze, które organ nadzoru moŝe podjąć wobec zakładu ubezpieczeń, w przypadku naruszenia ww. przepisów prawa określa: art. 187 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którym w przypadku gdy rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe zakładu ubezpieczeń nie są pokryte aktywami zgodnie z prawem, organ nadzoru moŝe zobowiązać zakład ubezpieczeń do przedłoŝenia planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych w zakresie rezerw technicznoubezpieczeniowych, art. 187 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którym w przypadku gdy środki własne zakładu ubezpieczeń są niŝsze niŝ wymagany margines wypłacalności, organ nadzoru moŝe zobowiązać zakład ubezpieczeń do przedłoŝenia planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych, do zatwierdzenia przez organ nadzoru. Natomiast obowiązek zakładu ubezpieczeń, w sytuacji braku pokrycia wymaganego kapitału gwarancyjnego środkami własnymi, określony został w art. 187 ust. 3 ustawy, w myśl którego jeŝeli środki własne zakładu ubezpieczeń są niŝsze niŝ wymagany kapitał gwarancyjny, zakład ubezpieczeń jest obowiązany niezwłocznie: 1) zawiadomić organ nadzoru o zaistniałej sytuacji, 2) przedłoŝyć do zatwierdzenia przez organ nadzoru krótkoterminowy plan wypłacalności. W ww. przypadkach, zgodnie z art. 187 ust. 4 ustawy, organ nadzoru moŝe: 1) zakazać zakładowi ubezpieczeń swobodnego rozporządzania aktywami lub ograniczyć zakres działalności; 2) wyznaczyć zakładowi ubezpieczeń termin przedłoŝenia planów, o których mowa w ust. 1 i 2, lub termin, do którego zakład ubezpieczeń powinien przywrócić prawidłowe stosunki finansowe albo wypłacalność, 3) zakazać zakładowi ubezpieczeń dokonywania wypłat z zysku. Ponadto w przypadkach, o których mowa w art. 187 ust. 1-3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, jeśli organ nadzoru uzna, Ŝe zostały zagroŝone interesy ubezpieczających, ubezpieczonych, uposaŝonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, moŝe podjąć czynności określone w ustawie, które uzna za konieczne w celu ochrony interesów tych osób, w szczególności organ nadzoru moŝe zaŝądać od zakładu ubezpieczeń przedłoŝenia programu naprawczego. Program naprawczy podlega zatwierdzeniu przez organ nadzoru w drodze decyzji. JeŜeli zakład ubezpieczeń nie wykonuje w wyznaczonym terminie przedmiotowej decyzji, lub wykonuje działalność z naruszeniem przepisów prawa, zawartych umów ubezpieczenia lub nie udziela informacji lub wyjaśnień, zgodnie z art. 212 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, organ nadzoru moŝe, w drodze decyzji: nakładać na członków zarządu zakładu ubezpieczeń lub prokurentów kary pienięŝne, nakładać na zakład ubezpieczeń kary pienięŝne, zawieszać w czynnościach członków zarządu zakładu ubezpieczeń, występować z wnioskiem o odwołanie członka zarządu lub odwołanie udzielonej prokury. 2
II. Podmioty objęte analizą Informacja o wypłacalności zakładów ubezpieczeń opracowana została na podstawie danych finansowych przedstawionych w kwartalnych sprawozdaniach finansowych sporządzonych według stanu na dzień 30 czerwca 2008r. przez 66 zakładów ubezpieczeń, tj. 65 krajowych zakładów ubezpieczeń (w tym jeden zakład reasekuracji) oraz 1 główny oddział zagranicznego zakładu ubezpieczeń. Według stanu na 30 czerwca 2008r. dwa zakłady ubezpieczeń nie były zobowiązane do przekazania sprawozdań finansowych w związku z faktem wykreślenia ich z Krajowego Rejestru Sądowego. III. Wybrane pozycje finansowe zakładów ubezpieczeń Według stanu na dzień 30 czerwca 2008r. stratę finansową poniosło 18 zakładów ubezpieczeń (9 zakładów ubezpieczeń prowadzących działalność w dziale I oraz 9 w dziale II), zaś stratę techniczną 24 (9 w dziale I oraz 15 w dziale II). Łączna wartość wyniku finansowego wszystkich zakładów ubezpieczeń wyniosła 4 365,19 mln zł, tj. o 823,61 mln zł więcej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (więcej o 23,26%), zaś wyniku technicznego 2 394,66 mln zł, tj. o 641,00 mln zł mniej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (mniej o 21,12%). Dla zakładów ubezpieczeń o najwyŝszych ponoszonych stratach głównymi przyczynami wykazywanych strat są: pogorszenie rentowności lokat, wzrost kosztów działalności ubezpieczeniowej, utrzymywanie się na stosunkowo wysokim poziomie wskaźnika szkodowości przede wszystkim w ubezpieczeniach grupy 10. Prezentowana na dzień 30 czerwca 2008r. wartość aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych wyniosła łącznie 115 417,55 mln zł, tj. o 7 560,41 mln zł więcej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (o 7,01%), natomiast wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych wyniosła łącznie 95 494,99 mln zł, tj. o 7 759,09 mln zł więcej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (o 8,84%). Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla całego sektora, jak i dla poszczególnych działów nie uległ znaczącym zmianom, przy czym utrzymuje się tendencja wyŝszej wartości wskaźnika dla działu II od wartości wskaźnika dla działu I. Wartości oraz wskaźniki pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych ogółem oraz w podziale na dział I i dział II w analizowanym okresie przedstawia Tabela 1, natomiast kształtowanie się tych wartości w ww. okresie prezentuje Wykres 1. 3
Tabela 1. Wskaźnik pokrycia rezerw techniczno ubezpieczeniowych aktywami (w mln zł) Wyszczególnienie 30.06.07 30.09.07 31.12.07 31.03.08 30.06.08 Aktywa na pokrycie rezerw Ogółem 107 857,15 107 096,00 108 582,55 110 364,34 115 417,55 Dział I 72 129,36 70 195,88 71 535,70 72 450,25 74 921,47 Dział II 35 727,79 36 900,12 37 046,85 37 914,09 40 496,08 Dynamika (kwartał poprzedni = 100) - 99,29 101,39 101,64 104,58 Rezerwy techniczno ubezpieczeniowe Ogółem 87 735,90 88 819,17 89 796,37 90 805,69 95 494,99 Dział I 64 276,16 64 842,78 65 724,83 65 659,68 69 750,95 Dział II 23 459,74 23 976,39 24 071,54 25 146,01 25 744,04 Dynamika (kwartał poprzedni = 100) - 101,23 101,10 101,12 105,16 Wskaźnik pokrycia rezerw Ogółem 122,93% 120,58% 120,92% 121,54% 120,86% Dział I 112,22% 108,26% 108,84% 110,34% 107,41% Dział II 152,29% 153,90% 153,90% 150,78% 157,30% Zmiana w ujęciu kwartalnym (p.p.) - -2,36 0,34 0,62-0,68 Wykres 1. Aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (ogółem) 1 4 0 0 0 0 1 2 0 0 0 0 1 0 7 0 9 6 1 0 7 8 5 7 1 0 8 5 8 3 1 1 0 3 6 4 1 1 5 4 1 8 1 0 0 0 0 0 8 7 7 3 6 8 8 8 1 9 8 9 7 9 6 9 0 8 0 6 9 5 4 9 5 8 0 0 0 0 6 0 0 0 0 4 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 0.0 6.0 7 3 0.0 9.0 7 3 1.1 2.0 7 3 1.0 3.0 8 3 0.0 6.0 8 A k t y w a n a p o k ry c ie re z e rw R e z e rw y t e c h n ic z n o -u b e z p ie c z e n io w e Według kwartalnych sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń, wartość środków własnych na dzień 30 czerwca 2008r. wyniosła łącznie 27 481,14 mln zł, tj. o 129,97 mln zł mniej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (o 0,47%). Wartość marginesu wypłacalności na dzień 30 czerwca 2008r. wyniosła łącznie 6 430,98 mln zł, tj. o 896,04 mln zł więcej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (o 16,19%), natomiast wartość kapitału gwarancyjnego na dzień 30 czerwca 2008r. wyniosła łącznie 2 403,08 mln zł, tj. o 237,61 mln zł więcej niŝ na dzień 30 czerwca 2007r. (o 10,97%). Na przedmiotową zmianę marginesu wypłacalności największy wpływ miał: w przypadku ubezpieczeń działu I wzrost wielkości ryzyka dla krótkoterminowych (do 3 lat) umów ubezpieczenia przyporządkowanych do grupy 1, w przypadku ubezpieczeń działu II wzrost składki przypisanej brutto. 4
Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności dla całego sektora uległ zmniejszeniu z 499% do 427%, co wynika głównie ze zmniejszenia tego wskaźnika w dziale I. Wartości marginesu wypłacalności, kapitału gwarancyjnego i środków własnych ogółem oraz w podziale na dział I i dział II w analizowanym okresie przedstawia Tabela 2, natomiast kształtowanie się tych wartości w ww. okresie przedstawia Wykres 2. Tabela 2. Środki własne, margines wypłacalności i kapitał gwarancyjny (w mln zł) Wyszczególnienie 30.06.07 30.09.07 31.12.07 31.03.08 30.06.08 Środki własne Ogółem 27 611,10 29 179,97 29 187,44 30 001,05 27 481,14 Dział I 9 526,18 10 368,95 10 602,36 10 844,73 8 452,42 Dział II 18 084,92 18 811,02 18 585,08 19 156,32 19 028,72 Dynamika (kwartał poprzedni = 100) - 105,68 100,03 102,79 91,60 Margines wypłacalności Ogółem 5 534,94 5 677,11 5 838,70 6 046,11 6 430,98 Dział I 2 932,79 2 969,05 3 052,53 3 172,61 3 482,96 Dział II 2 602,15 2 708,06 2 786,17 2 873,50 2 948,02 Dynamika (kwartał poprzedni = 100) - 102,57 102,85 103,55 106,37 Kapitał gwarancyjny Ogółem 2 165,47 2 205,25 2 254,61 2 284,39 2 403,08 Dział I 1 139,77 1 147,06 1 180,77 1 199,78 1 284,79 Dział II 1 025,70 1 058,19 1 073,84 1 084,61 1 118,29 Dynamika (kwartał poprzedni = 100) - 101,84 102,24 101,32 104,67 Wskaźnik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi Ogółem 498,85% 513,99% 499,90% 496,20% 427,32% Dział I 324,82% 349,23% 347,33% 341,82% 242,68% Dział II 695,00% 694,63% 667,05% 666,65% 645,47% Zmiana w ujęciu kwartalnym (p.p.) 15,14% -14,10% -3,69% -68,88% Wykres 2. Środki własne, margines wypłacalności i kapitał gwarancyjny (ogółem, w mln zł) 35 000 30 000 27 611 29 180 29 187 30 001 27 481 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 5 535 2 165 5 677 2 205 5 839 2 255 6 046 2 296 6 431 2 403 0 30.06.07 30.09.07 31.12.07 31.03.08 30.06.08 Środki własne Margines wypłacalności Kapitał gwarancyjny 5
IV. Wyniki analizy Na podstawie przeprowadzonej analizy nie stwierdzono naruszenia art. 154 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej w przypadku Ŝadnego zakładu ubezpieczeń. Według stanu na dzień 30 czerwca 2008r. naruszenie art. 146 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej wystąpiło w 6 z 66 zakładów ubezpieczeń, w tym w 3 zakładach ubezpieczeń prowadzących działalność w dziale I i 3 zakładach ubezpieczeń prowadzących działalność w dziale II. W porównaniu ze stanem na dzień 31 marca 2008r. liczba zakładów ubezpieczeń naruszających przepis art. 146 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej nie uległa zmianie (przy czym na dzień 17 września 2008r. 2 zakłady ubezpieczeń dostosowały działalność do przepisów prawa w tym zakresie, 3 kolejne oczekiwały na wpis zmiany statutu w Krajowym Rejestrze Sądowym, 1 realizował kolejne etapy planu naprawczego). Na dzień 30 czerwca 2008r. udział składki przypisanej brutto wymienionych zakładów ubezpieczeń w składce przypisanej brutto ogółem wynosił 5,04%, co oznacza zmniejszenie udziału w porównaniu z 31 marca 2008r. o 2,3pp. Z analizy informacji posiadanych przez organ nadzoru wynika, iŝ główne przyczyny problemów z wypłacalnością zakładów ubezpieczeń to dynamiczny wzrost składki przypisanej brutto z ubezpieczeń inwestycyjnych oferowanych wspólnie z bankami oraz pogorszenie się wyników zakładów ubezpieczeń z działalności lokacyjnej, a takŝe pogorszenie się wskaźników szkodowości w ubezpieczeniach komunikacyjnych z grupy 10. NaleŜy podkreślić, Ŝe wskazane w raporcie zakłady ubezpieczeń podjęły juŝ przewidziane w planach naprawczych działania związane z podwyŝszeniem kapitałów własnych. W przypadkach, w których działania te wymagały odpowiednich decyzji organu nadzoru, zostały one podjęte, co umoŝliwiło zakładom złoŝenie stosownych wniosków o rejestrację zmian statutu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Z chwilą ujawnienia zmian w rejestrze zakłady ubezpieczeń zyskają prawo zwiększenia środków własnych, co umoŝliwi im dostosowanie działalności do przepisów prawa do dnia 31 grudnia 2008r., o ile zrealizowane zostaną pozostałe załoŝenia dotyczące rozwoju ich sytuacji finansowej. Ocena obecnej sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeń wymienionych w raporcie pozwala na uznanie, w świetle podjętych działań naprawczych, Ŝe wykazane naruszenia prawa w zakresie wysokości środków własnych nie powodują realnego zagroŝenia interesów ubezpieczonych. Zakłady ubezpieczeń posiadają bowiem aktywa przewyŝszające rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe i na bieŝąco realizują zobowiązania z umów ubezpieczenia. 6