Barbara Teisseyre, Krzysztof Czerkas Kredytowanie inwestycji w świetle zmian w regulacjach Ostatnie miesiące przyniosły zasadnicze zmiany w realiach funkcjonowania sektora bankowego w Polsce. Mają one fundamentalne znaczenie dla kredytowania inwestycji przez banki. Skoncentrujmy się na najważniejszych kwestiach. Zniesienie BTE Rok 2015 przyniósł zniesienie przyśpieszonej ścieżki dochodzenia roszczeń przez banki w postaci zniesienia Bankowego Tytułu Egzekucyjnego (BTE). Banki muszą zastąpić BTE innymi instrumentami zapewniającymi ułatwienia w procesie windykacyjnym tj. weksel lub stosowaniem oświadczenia o poddaniu się egzekucji (777 k.p.c). Prawo restrukturyzacyjne i Prawo bankowe nowe podejście do restrukturyzacji. Prawo bankowe a restrukturyzacja Polski Parlament, znosząc BTE Ustawą o zmianie prawa bankowego z 25 września 2015, wprowadził zasadę umożliwienia kredytobiorcom w pierwszej kolejności restrukturyzacji zadłużenia. Zgodnie brzmieniem nowego artykułu 75 c zmienionego prawa bankowego, jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. W tym wezwaniu, bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Bank powinien na wniosek kredytobiorcy, umożliwić restrukturyzację zadłużenia poprzez zmianę określonych w umowie warunków lub terminów spłaty kredytu, jeżeli jest uzasadniona dokonaną przez bank oceną sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy. Restrukturyzacja powinna być dokonywana na warunkach uzgodnionych przez bank i kredytobiorcę. Warunki restrukturyzacji muszą, zatem odpowiadać realiom funkcjonowania kredytobiorcy. Bank, w przypadku odrzucenia wniosku kredytobiorcy o restrukturyzację zadłużenia, przekazuje kredytobiorcy (bez zbędnej zwłoki, w formie pisemnej), szczegółowe wyjaśnienia, dotyczące przyczyny odrzucenia wniosku o restrukturyzację. Do w/w nowego artykułu 75 c odwołuje się pismo Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) DOK/WPR/075/9/1/2015/PM z 25 lutego 2016, w którym KNF akcentuje, że widząc problemy kredytobiorcy, bank nie powinien mechanicznie wypowiadać kredytu. Kredytobiorca ma, więc w tej chwili do wyboru albo indywidualne negocjowanie warunków restrukturyzacji kredytu inwestycyjnego z bankami i innymi wierzycielami albo skorzystanie z postępowań wprowadzonych przez nowe prawo restrukturyzacyjne, które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku Jakie są ścieżki postępowania restrukturyzacyjnego? Celem nadrzędnym postępowania restrukturyzacyjnego uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Ustawa Prawo restrukturyzacyjne wprowadza 4 nowe postępowania restrukturyzacyjne: Postępowanie o zatwierdzenie układu. 1. Przyśpieszone postępowanie układowe. 2. Postępowanie układowe. 3. Postępowanie sanacyjne. 1
Katalog wyłączeń podmiotowych z możliwości korzystania z postępowania restrukturyzacyjnego obejmuje jedynie Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego, banki państwowe, zakład ubezpieczeń i zakłady reasekuracji oraz fundusze inwestycyjne. Korzystanie w przeszłości przez dany podmiot z postępowania naprawczego czy układowego nie zamyka możliwości korzystania z danego postępowania restrukturyzacyjnego według nowego prawa. Sąd może jednak odmówić otwarcia postępowania, jeżeli prowadzić ono będzie do pokrzywdzenia wierzycieli. W przypadku postępowania układowego i sanacyjnego odmowa wszczęcia może również mieć miejsce, gdy nie zostaną uprawdopodobnione możliwości zaspokajania przez dłużnika kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu. Realizacji celu nadrzędnego prawa restrukturyzacyjnego służą też przepisy regulujące zasady postępowania w przypadku zbiegu wniosków, gdy jednocześnie będzie złożony wniosek o ogłoszenie upadłości podmiotu oraz wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, w pierwszej kolejności będzie rozpoznany wniosek restrukturyzacyjny. Sąd upadłościowy wstrzyma rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do momentu wydania prawomocnego orzeczenia dotyczącego wniosku restrukturyzacyjnego dłużnika. Dowolność wyboru danego typu postępowania restrukturyzacyjnego uzależniona jest głównie od sumy zobowiązań spornych przy jej mniejszej wartości (poniżej 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem) może to być postępowanie o zatwierdzenie układu lub przyśpieszone postępowanie układowe. Innym kryterium wyboru typu postępowania restrukturyzacyjnego jest konieczność poszukiwania ochrony przed wierzycielami. Jeśli dłużnik chce sięgnąć po postępowanie sanacyjne, które daje mu największą skalę ochrony przed postępowaniami egzekucyjnymi wszczętymi przez wierzycieli(w tym przez banki z tytułu udzielonych kredytów) musi oddać zarząd przedsiębiorstwem doradcy restrukturyzacyjnemu (nadzorcy). Postępowanie o zatwierdzenie układu prowadzi dłużnik z doradcą restrukturyzacyjnym. Sąd w tym postępowaniu nie wydaje orzeczenia o otwarciu postępowania jego skutki powstają z dniem układowym, który wyznaczany jest przez dłużnika. Zawarcie układu jest w tym przypadku możliwe w wyniku samodzielnego zbierania przez dłużnika głosów wierzycieli, a do sądu wniosek składany jest po przeprowadzeniu głosowania nad układem. W przyśpieszonym postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym zawarcie układu jest możliwe po sporządzeniu i zatwierdzeniu przez sąd spisu wierzytelności, przy czym w przyśpieszonym postępowaniu układowym to zatwierdzenie odbywa się w przyśpieszonym trybie. W postępowaniu sanacyjnym zawarcie układu jest możliwe po przeprowadzeniu działań sanacyjnych oraz po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Działania sanacyjne mogą polegać na odstąpieniu przez dłużnika od niekorzystnych umów, racjonalizacji zatrudnienia, sprzedaży zbędnych składników majątku ze skutkami typowymi dla sprzedaży egzekucyjnej, odzyskaniu nadpłaconych podatków. W rezultacie wdrożenia działań sanacyjnych kondycja dłużnika powinna ustabilizować się w stopniu pozwalającym na wykonanie układu zaproponowanego wierzycielom. Nowością jest także instytucja tzw. układu częściowego. Układ częściowy może np. dotyczyć wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, a objęcie ich wierzytelności układem nie będzie uzależnione od ich zgody, jeżeli układ będzie przewidywał ich zaspokojenie w stopniu nie niższym od tego, które mogą uzyskać z przedmiotu zabezpieczenia. Dłużnik ma możliwość przechodzenia z jednego postępowania do drugiego, a nie zawarcie układu w danym postępowaniu nie jest przeszkodą w ubieganiu się o otwarcie kolejnego postępowania. 2
Ponadto w prawie restrukturyzacyjnym uregulowane są odrębne postępowania restrukturyzacyjne dla deweloperów, emitentów obligacji, banków i SKOK-ów. Wszczynane postępowania restrukturyzacyjne mają prowadzić do zawarcia układu pomiędzy dłużnikiem a jego wierzycielami. Układ wiąże większość wierzycieli dłużnika i na tym polega przewaga tego rozwiązania nad serią indywidualnych porozumień dłużnika z wieloma wierzycielami, często na zupełnie różnych warunkach finansowych. Co do zasady, to dłużnik składa propozycje układowe. Takie propozycje może też złożyć rada wierzycieli, nadzorca sądowy, zarządca albo wierzyciel lub wierzyciele mający 30% sumy wierzytelności, za wyjątkiem niektórych rodzajów wierzytelności (np. niewypłaconych jeszcze poręczeń udzielonych przez dłużnika, czy wierzytelności osób powiązanych rodzinnie lub kapitałowo z dłużnikiem). Propozycje układowe określają zakres i sposoby restrukturyzacji zobowiązań dłużnika z tytułu kredytu inwestycyjnego. Restrukturyzacja zobowiązania z tytułu kredytu inwestycyjnego może w szczególności polegać na: odroczeniu terminu wykonania zobowiązania rozłożeniu spłaty na raty kredytu w nowej wysokości zmianie harmonogramu spłat z jednoczesnym zwiększeniem finansowania zmniejszeniu wysokości zobowiązań z tytułu kredytu, czyli ich redukcji konwersji wierzytelności z tytułu kredytu na udziały lub akcje zmianie, zamianie lub uchyleniu prawa zabezpieczającego określona wierzytelność. Propozycje układowe mogą stanowić kombinację wskazanych wyżej sposobów potraktowania zobowiązań finansowych dłużnika. Korzystniejsze warunki restrukturyzacji można przyznać wierzycielom finansowo wspierającym restrukturyzację nowymi kredytami lub pożyczkami. Układ w poszczególnych postępowaniach restrukturyzacyjnych zostaje przyjęty, jeżeli za jego przyjęciem zagłosuje większość wierzycieli mających łącznie 2/3 sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, gdzie dłużnik sam zbiera głosy obowiązuje zasada, że sumą wierzytelności jest suma wszystkich wierzytelności. Zawarcie układu zatwierdza sąd. Jakie są skutki wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego? Okres od wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego do zawarcia układu to okres szczególny dla dłużnika i jego kontrahenta. Prawo restrukturyzacyjne daje dłużnikowi szeroką ochronę w wielu wymiarach: zawiesza terminy płatności zobowiązań objętych układem, ogranicza możliwość dochodzenia roszczeń przez wierzycieli poprzez zawieszenie toczących się postępowań egzekucyjnych, odbiera prawo ustanawiania hipotek i zastawów przez wierzycieli, wypowiadania przez nich umów najmu, dzierżawy, leasingu, kredytu, itp.. Dokonane zajęcia rachunku bankowego mogą zostać uchylone na mocy decyzji sędziego komisarza. Prawo restrukturyzacyjne ingeruje też w postanowienia umowne uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania układowego, uznając je za bezskuteczne w stosunku do masy układowej. Przykładowo, nieważne są postanowienia umowy zastrzegające sankcje lub zerwanie współpracy na wypadek złożenia wniosku o otwarcie lub otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Wierzyciel nie może, zatem wypowiedzieć kredytu inwestycyjnego, jeżeli wobec kredytobiorcy toczy się postępowanie restrukturyzacyjne dłużnik może dalej korzystać z kredytu. W postępowaniach restrukturyzacyjnych, w porównaniu z dotychczasowym postępowaniem naprawczym lub z funkcjonującym do tej pory układem w 3
upadłości, szerszy jest katalog wierzytelności objętych układem. Układ nie obejmuje wierzytelności alimentacyjnych oraz rent, roszczeń o wydanie mienia, zaniechanie naruszania praw, wierzytelności z tytułu nabycia spadku po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego, których płatnikiem jest dłużnik. Kwestia zobowiązań z tytułu ubezpieczeń społecznych wygląda jednak inaczej niż w dotychczasowym postępowaniu naprawczym lub w układzie w upadłości. Dzięki znowelizowanej ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych spłata wierzytelności z tytułu zaległych składek, które nie wchodzą do układu, może być odroczona w czasie lub rozłożona na raty. Prawo restrukturyzacyjne dopuszcza także możliwość wzięcia na siebie przez osobę trzecią ciężaru spłaty zobowiązań wobec ZUS w ramach zawartego układu. Układ obejmuje wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez dłużnika oraz z tytułu wszelkich podatków. Warto zauważyć, że restrukturyzacja zobowiązań wobec ZUS, czy z tytułu podatków, stanowi pomoc publiczną. Fakt dopuszczalności pomocy publicznej w odniesieniu do danego dłużnika podlega restrykcjom. Układ nie obejmuje wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, hipoteką morską lub zastawem w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia chyba, że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem. Wyjątkiem od tej zasady może być jednak wspomniany wyżej układ częściowy. Może on dotyczyć wierzycieli hipotecznych, w tym banki, które udzieliły kredytu inwestycyjnego zabezpieczonego hipoteką. Inne istotne elementy prawa restrukturyzacyjnego Obok wprowadzenia nowych typów postępowań restrukturyzacyjnych, prawo restrukturyzacyjne wprowadza też szereg innych, nowatorskich rozwiązań. Należą do nich: instytucja doradcy restrukturyzacyjnego, którym nie może być dotychczasowy pełnomocnik dłużnika. Doradca restrukturyzacyjny ma być niezależnym ekspertem, niepowiązanym bliżej z dłużnikiem i jednocześnie znającym realia gospodarcze. Do jego zadań należy ocena szans dłużnika na pomyślną restrukturyzację. Doradca restrukturyzacyjny przeprowadza szereg niezbędnych czynności m.in. przygotowuje listę wierzycieli i program restrukturyzacji oraz pomaga w negocjacjach z wierzycielami, przedstawiając im propozycje restrukturyzacyjne, jako rozwiązanie optymalne dla wszystkich wierzycieli, korzystniejsze niż egzekucja z zabezpieczeń lub upadłość likwidacyjna. Ma też pomóc dłużnikowi zdobyć finansowanie restrukturyzacji. Pod względem usytuowania pozycję doradcy restrukturyzacyjnego można porównać w wielu momentach do pozycji biegłego rewidenta. uprzywilejowanie nowego finansowania wspierającego restrukturyzację. To uprzywilejowanie pozostaje także w przypadku upadłości, jeśli restrukturyzacja zakończy się niepowodzeniem. uprzywilejowanie tzw. zabezpieczeń finansowych Wybrane zmiany prawa upadłościowego Priorytet restrukturyzacji i utrzymania dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa widoczne są też w zmianach w prawie upadłościowym, które mają za zadanie ograniczać pochopne upadłości. Zmianą zasadniczą jest zmiana definicji niewypłacalności, która przekłada się na zmianę definicji zagrożenia niewypłacalnością dopiero po trzech miesiącach braku spłaty swych wierzytelności wierzyciele mogą wnioskować o upadłość dłużnika; stan nadwyżki zobowiązań nad majątkiem musi trwać od 24 miesięcy, aby spełniona została przesłanka upadłości. Znowelizowane prawo upadłościowe przewiduje ponadto oddalenie wniosku złożonego przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma charakter sporny a spór zaistniał przed złożeniem wniosku o upadłość. Chodzi tu oczywiście o te sytuacje, 4
w których upadłość jest używana przez wierzyciela, jako swoisty szantaż wymuszający zapłatę wierzytelności. Istotne zmiany dotyczą również kolejności zaspokajania roszczeń Skarb Państwa przestaje być wierzycielem uprzywilejowanym, a wierzytelności wobec wspólników czy akcjonariuszy, które nie stanowiły finansowania restrukturyzacji, znalazły się w ostatniej kategorii zaspokajania Ciekawym rozwiązaniem wprowadzonym do prawa upadłościowego jest tzw. przygotowana likwidacja. Do wniosku o ogłoszenie upadłości będzie mógł być dołączony wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika, jego zorganizowanej części lub składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa. Warunki sprzedaży będą mogły być określone w złożonym projekcie umowy, która ma być zawarta przez syndyka. Jeżeli nabywca chciałby przejąć przedsiębiorstwo z dniem ogłoszenia upadłości dłużnika, wymagać to będzie ujęcia we wniosku i uiszczenia ceny na rachunek depozytu sądowego. Do wniosku trzeba będzie dołączyć dowód wpłaty pełnej ceny na ten rachunek. Nowe prawo restrukturyzacyjne i zmiany w prawie upadłościowym tworzą, zatem nowe możliwości ratowania przedsiębiorstw. Czas pokaże, czy korzystanie z tych możliwości będzie powszechne. 5