I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów Fizyki, Astronomii i SMP

Podobne dokumenty
I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów II roku ZMiN

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów II roku BIOFIZYKI r. akad. 2016/17, sem. zimowy

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów II roku ZMiN

I PRACOWNIA FIZYCZNA

I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów FIZYKI, ASTRONOMII i SMP, grupa A


REGULAMIN I PRACOWNI FIZYCZNEJ

O pisaniu Sprawozdań słów kilka... Szablon sprawozdania do pobrania pod adresem

REGULAMIN. PRACOWNI FIZYKI BADAŃ MATERIAŁÓW I dla kierunku ZAAWANSOWANE MATERIAŁY I NANOTECHNOLOGIA 2017/2018 I. I N F O R M A C J E O G Ó L N E

Materiały y do. Laboratorium Fizyki I. dla Wydziału u Inżynierii Produkcji. Andrzej Kubiaczyk

REGULAMIN PRACY ZE ŹRÓDŁAMI PROMIENIOWANIA ORAZ REGULAMIN LABORATORIUM FIZYKI JĄDROWEJ

REGULAMIN WEWNĘTRZNY CKP w TORUNIU

REGULAMIN I PRACOWNI FIZYCZNEJ Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Wrocławskiego

Regulamin zajęć dydaktycznych w Laboratorium Mechaniki Płynów Wydziału Mechanicznego Politechniki Gdańskiej

Laboratorium fizyczne

Regulamin zajęć dydaktycznych w Laboratorium Mechaniki Płynów Wydziału Mechanicznego Politechniki Gdańskiej

INSTRUKCJA DO ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH

REGULAMIN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH W LABORATORIUM SAMOCHODÓW I CIĄGNIKÓW W DĄBROWIE

Wyznaczanie ciepła właściwego za pomocą czajnika. elektrycznego.

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza

CO POWINNO ZAWIERAĆ SPRAWOZDANIE Z LABORATORIUM

Przedmiot: PODSTAWY INFORMATYKI

REGULAMIN ZAJĘĆ Z ZAKRESU PODSTAWOWE UMIEJĘTNOŚCI KLINICZNE

REGULAMIN PRACOWNI TECHNIK POMIAROWYCH

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

HARMONOGRAM ĆWICZEŃ ZESPÓŁ I II III IV V VI L1 L2 L3 L4 L5 L7 L7 L1 L2 L3 L4 L5 L5 L7 L1 L2 L3 L4 L4 L5 L7 L1 L2 L3 L3 L4 L5 L7 L1 L2

REGULAMIN ZAJĘĆ Z ZAKRESU Anatomia czynnościowa dla kierunku: Biomedycyna. Rok akademicki 2017/2018

AKADEMIA GÓRNICZO - HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA w KRAKOWIE

WSKAZÓWKI DO WYKONANIA SPRAWOZDANIA Z WYRÓWNAWCZYCH ZAJĘĆ LABORATORYJNYCH

WYZNACZANIE CHARAKTERYSTYK ELEKTRYCZNYCH ŹRÓDEŁ ŚWIATŁA

ŁĄCZENIE REZYSTORÓW. POMIAR REZYSTANCJI

Podstawy opracowania wyników pomiarów z elementami analizy niepewności pomiarowych. Wykład tutora na bazie wykładu prof. Marka Stankiewicza

AKADEMIA GÓRNICZO - HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA w KRAKOWIE

REGULAMIN II PRACOWNI FIZYCZNEJ (II pracownia A)

REGULAMIN ZAJĘĆ Z PRZEDMIOTU: Diagnostyka parazytologiczna III rok Analityka Medyczna rok akademicki 2018/2019 I. POSTANOWIENIA OGÓLNE

REGULAMIN ZAJĘĆ Z PRZEDMIOTU: Mikrobiologia II rok Farmacja rok akademicki 2018/2019 I. POSTANOWIENIA OGÓLNE

HARMONOGRAM ĆWICZEŃ TEMATYKA ĆWICZEŃ

REGULAMIN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH Z PRZEDMIOTU

Rodzaj zajęć: ćwiczenia audytoryjne/laboratoryjne, Liczba godzin: 18,

Technologia Materiałów Drogowych ćwiczenia laboratoryjne

S Y L A B U S P R Z E D M I O T U

Ćwiczenie 1 Konstrukcja Szafy Sterowniczej PLC

S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

REGULAMIN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH Z PRZEDMIOTU

Spis treści JĘZYK C - ZAGNIEŻDŻANIE IF-ELSE, OPERATOR WARUNKOWY. Informatyka 1. Instrukcja do pracowni specjalistycznej z przedmiotu

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla I ROKU STUDIÓW

Procedura oceny pracy dziekanatu/sekretariatu jednostki dydaktycznej przez studentów

AKADEMIA GÓRNICZO - HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA w KRAKOWIE

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z FIZYKI DOŚWIADCZALNEJ

Regulamin przedmiotów: Modelowanie symulacyjne

Mierzymy długość i szybkość fali dźwiękowej. rezonans w rurze.

Regulamin odbywania praktyk zawodowych na kierunku Kosmetologia studia I stopnia Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej UMB

Regulamin zajęć z przedmiotu Chemia analityczna dla II roku Farmacji w roku akademickim 2018/19

... Lp. Imię i Nazwisko Nr indeksu Podpis

Pomiary elektryczne: Szeregowe i równoległe łączenie żarówek

Mierzymy opór elektryczny rezystora i żaróweczki. czy prawo Ohma jest zawsze spełnione?

CECHOWANIE TERMOELEMENTU Fe-Mo I WYZNACZANIE PUNKTU INWERSJI

Ćwiczenie 2 Przekaźniki Czasowe

Regulamin zajęć audytoryjnych Sieci elektryczne

KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA

I. ZASADY ZALICZENIA PRZEDMIOTU FIZJOLOGIA :

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2013/2014 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY

Teoria systemów. Zajęcia prowadzone przez: Informacje: Wykład: prof. dr hab. inż. Marek Domański

Regulamin zajęć audytoryjnych URZĄDZENIA I SIECI ELEKTROENERGETYCZNE

Zespół Szkół Mechanicznych Centrum Kształcenia Praktycznego Nr 2 im Św. Józefa w Białymstoku

Zajęcia wstępne. mgr Kamila Haule pokój C KONSULTACJE. Wtorki Czwartki

Fizyka - opis przedmiotu

DZIENNIK PRAKTYK PRAKTYKA WDROŻENIOWA W KLUBIE FITNESS

Transkrypt:

http://www.if.uj.edu.pl/pl/edukacja/pracownia_i/ I PRACOWNIA FIZYCZNA dla studentów Fizyki, Astronomii i SMP grupa A, środa 8:00-11:00 Tutor: Prof. dr hab. Józef K. Mościcki e-mail: jkmoscic@gmail.com

Zespół I Pracowni Fizycznej prof. dr hab. Paweł MOSKAL e-mail: ufmoskal@if.uj.edu.pl kierownik I Pracowni Fizycznej Pracownicy: inż. Andrzej KACZMARSKI e-mail: kaczmars@if.uj.edu.pl Janusz KONARSKI e-mail: janusz.konarski@uj.edu.pl tel. 012 663 57 19

Kalendarz zajęć Lp. data ćwiczenie 1. 29 II zebranie organizacyjne 0 2. 7 III 1 3. 14 III 2 4. 21 III 3 5. 28 III 4 6. 4 IV 5 7. 11 IV 6 8. 18 IV 7 9. 25 IV 8 Należy wykonać i zaliczyć 12 ćwiczeń Każde ćwiczenie wyznaczane jest na konkretny dzień zajęć. W przypadku nieobecności studenta na zajęciach wyznaczone na ten dzień ćwiczenie nie czeka na następny tydzień. 10. 2 V 11. 9 V 9 12. 16 V 10 13. 23 V 11 14. 30 V 12 16. 6 VI 17. 13 VI 18. 16 VI sesja letnia Sprawy zdrowotne: ograniczenia możliwości wykonywania pewnych ćwiczeń zwolnienia lekarskie możliwość przepisania ćwiczeń wykonywanych na innych uczelniach http://www.if.uj.edu.pl/pl/edukacja/pracownia_i/

Po co jest Pracownia Fizyczna? 1. Nauka podstaw wykonywania badań i opracowania wyników pomiarów: nauka poprawnego wyznaczania wielkości fizycznych, nauka pomiaru zależności fizycznych i ich opisu, nauka prowadzenia zeszytu laboratoryjnego nauka poprawnej prezentacji badań i ich wyników. 2. Obserwacja zjawisk i efektów fizycznych. Samodzielne wykonywanie doświadczeń. M21 E5 2. Nauka obsługi prostych i trochę bardziej skomplikowanych przyrządów pomiarowych. 3.

Przed rozpoczęciem pierwszych zajęć w IPF Zapoznać się z: Regulaminem I Pracowni Fizycznej Przepisami BHP obowiązującymi podczas wykonywania ćwiczeń w I PF IF UJ. (podpis) Kod etyczny/plagiaty (podpis) zagadnieniami do przygotowania do wyznaczonego ćwiczenia Przygotować: na piśmie plan pracy wyznaczonego ćwiczenia (na kartce formatu A4, podpisany imieniem i nazwiskiem) wypełnioną stronę administracyjną zeszyt laboratoryjny formatu A4 (80-100 zszytych trwale kartek, ponumerowane strony, podpisany imieniem, nazwiskiem i nr. USOS studentki/ta) Odświeżyć znajomość zagadń związanych z planowaniem pomiarów i opracowaniem wyników, analizą niepewności pomiarowych, sporządzaniem wykresów

Przebieg zajęć w I PF Do Pracowni należy przyjść punktualnie. Kurtki i duże torby należy zostawić w szatni. Dopuszczenie do wykonywania ćwiczenia; należy posiadać: zeszyt laboratoryjny (format A4, 100 kartek, ponumerowane strony, podpisany, nr. USOS studenta) stronę administracyjną wykonywanego ćwiczenia. plan pracy na piśmie (który jest częścią sprawozdania) pozytywny wynik pisemnego (10-15min) kolokwium wstępnego Przygotowanie stanowiska do wykonania pomiarów, w tym wypożyczenie (na legitymację) wyposażenia dodatkowego np. suwmiarka, stoper, mierniki uniwersalne urządzenia elektryczne i zbudowane własnoręcznie obwody elektryczne student włącza do sieci tylko w obecności i za zgodą asystenta Przystąpienie do wykonania pomiarów. Wyniki pomiarów należy zapisywać w zeszycie laboratoryjnym długopisem lub piórem. opuszczenie terenu Pracowni w czasie trwania zajęć jest dozwolone tylko za zgodą asystenta Po zakończeniu pomiarów należy: oddać wypożyczone przyrządy, uporządkować stanowisko pracy, uzyskać podpis asystenta w zeszycie laboratoryjnym

Proces zaliczania ćwiczenia imię i nazwisko studenta... numer grupy:... e-mail:... kierunek:... symbol ćwiczenia... data wykonania ćwiczenia Data oddania sprawozdania do poprawy:... Data przyjęcia poprawionego sprawozdania:... Do poprawy sprawozdanie może być oddane tylko 1 raz Ocena za sprawozdanie przed poprawą:............................. A. Ocena za wiedzę teoretyczną............................ B. Ocena za pracę doświadczalną temat ćwiczenia... asystent prowadzący ćwiczenie Przebieg zaliczania sprawozdania: Uwagi sprawdzającego sprawozdanie:............................. C. Ocena za sprawozdanie A.............................. data zaliczenia sprawozdania Terminowość oddania sprawozdania oraz końcowa ocena za ćwiczenie:............................. podpis osoby zaliczającej SPRAWOZDANIE (raport) z wykonanego ćwiczenia powinno zawierać: A. wypełnioną stronę administracyjną i oryginalny plan pracy B. Tytuł ćwiczenia C. część wstępną, wprowadzającą w badane zjawisko D. opis doświadczenia E. skorygowany plan pracy F. wyniki w postaci tabel i wykresów (rysunków) G. opracowanie wyników włącznie z analizą niepewności pomiarowych (J * ) H. omówienie wyników I. podsumowanie uzyskanych rezultatów J. kserokopię wyników pomiarowych K. Wydruk arkusza kalkulacyjnego (kopię elektroniczną danych do dyspozycji asystenta)............................................ data przyjęcia sprawozdania i podpis osoby przyjmującej............................................ liczba spóźnień lub data regulaminowego oddania sprawozdania ocena końcowa za ćwiczenie (bez obniżenia za spóźnienia) 2 (ndst) jeżeli C=2

Sprawozdanie... Sprawozdanie powinno być oddane na najbliższej pracowni. Opóźnienie oddania sprawozdania o 1 tydzień obniża końcową ocenę o 0.5 pkt. Maksymalnie mogą być dwa spóźnienia. Ostateczny termin oddania sprawozdań upływa po 2 tygodniach od rozpoczęcia sesji egzaminacyjnej. W opracowaniu wyników i analizie niepewności pomiarowych należy podać wzór/wzory w postaci z jakiej korzystamy, oraz nazwę programu z jakiego korzystaliśmy robiąc obliczenia Podając wartości z tablic należy podać pełne cytowanie umożliwiające zidentyfikowanie cytowanego źródła tj. autor, tytuł, wydawnictwo, rok wydania

Schemat sprawozdania Tytuł Autor M-5: Badanie drgań wahadła anharmonicznego. Jan Maria Kowalski Wstęp: wprowadzenie w badane zjawisko Opis doświadczenia: Plan pracy: 1. - 2. - 3. : 4. Wyniki surowe w postaci tabel i wykresów (rysunków) : Opracowanie wyników włącznie z analizą niepewności pomiarowych : Omówienie wyników : Dyskusja/podsumowanie : Podziekowania : Literatura : Załaczniki: (a) kserokopia wyników pomiarowych; (b) Wydruk arkusza kalkulacyjnego

Sprawozdanie... Strony, wzory, grafika, tabele ponumerowane Oznaczanie w tekscie wzorów, wykresów/rysunków/grafiki, oraz tabel: Wzory, Grafikę i Tabele numerujemu chronologicznie w kolejności pojawiania sie w tekscie, każde inaczej. Przykłady Wzory F=mg (2) Odwolanie się w tekscie:...zgodnie z Wz.(2), siła działająca na ciało...

Sprawozdanie... Grafika Rysunek 3. Schemat drzwi śluzy (Numeracja i opis zawsze dajemy pod ilustracją) Odwolanie się w tekscie:...zgodnie z Rys.3, drzwi śluzy otwierają się w...

Sprawozdanie... Tabele Tabela IV. Puchar Świata 2012: Szklarska Poręba (bieg Kobiet na 10 km techniką klasyczną ) (opis (legenda) tabeli zawsze nad tabelą) Imie Nazwisko Kraj Czas (min:ss) Justyna Kowalczyk Polska 23:47.4 Marit Bjoergen Norwegia +36.2 Therese Johaug Norwegia +39.9 Odwolanie się w tekscie:...wyniki podano w Tabeli IV. Widać wyrażnie, że przewaga Justyny Kowalczyk była ogromna...

Sprawozdanie... Oznaczanie w tekscie sprawozdania odnośników do źródeł informacji Zawsze robimy odnośniki do źródeł informacji, z których wzięliśmy cytowaną informację (wzór, stwierdzenie, opis urządzenia, ilustrację.) przykład:...jak zaobserwował juz Izak Newton w XVII w., każda siła działajaca na ciało powoduje zmianą pędu tego ciała [1]. Literatura źródłowa: 1. Isaac Newton, Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, Jussu Societatis Regiæ ac Typis Joseph Streater, Londyn 1687.

Sprawozdanie... Kopiowanie cut-and-paste lub przepisanie jakiegokolwiek tekstu z jakiegokolwiek źródła bez klarownego zaznaczenia cytatu... i zrobienia w tekscie sprawozdania referencji do tego żródła jest PLAGIATEM. Kopiowanie cut-and-paste lub przerysowanie jakiejkolwiek grafiki z jakiegokolwiek źródła bez klarownego zrobienia w tekscie sprawozdania referencji do tego żródła jest PLAGIATEM (referencje dajemy w podpisie pod grafiką (opisie tabeli)). Zawsze robimy odnośniki do źródeł informacji, z których wzięliśmy cytowaną informację (wzór, stwierdzenie, opis urządzenia, ilustrację.) przykład:...jak podano we wstępie do [3], Książka przygotowana została dla potrzeb studentow wykonujących ćwiczenia na I Pracowni Fizycznej. Literatura źródłowa: 1. Isaac Newton, Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, Jussu Societatis Regiæ ac Typis Joseph Streater, Londyn 1687. 2. T. Dryński, Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki, PWN, Warszawa 1980 3. A. Magiera (Red.) I PRACOWNIA FIZYCZNA, IFUJ, Kraków 2010.

Unikajcie plagiatów... Uniwersytet Jagielloński oczekuje, że w trakcie wykonywania ćwiczeń w Pierwszej Pracowni Fizycznej studenci bedą wykazywać się wysokim poziomem rzetelności i standardów etycznych. Oznacza to, że praca laboratoryjna, opracowanie wyników i sprawozdanie muszą być wynikiem wyłącznie własnej pracy i wysiłku studenta. Student ma prawo przedyskutować każdy etap wykonywania ćwiczenia z innymi studentami, ale nie mogą oni wspólnie wykonywać części doświadczalnej i ściśle współpracować przy opracowywaniu i pisaniu sprawozdania; Pod żadnym pozorem jest nie do przyjęcia oddanie zasadniczo podobnych sprawozdań, albo posługiwanie się sprawozdaniem innego studenta przy przygotowywaniu własnego; Każda osoba, z którą w istotny sposób omawiano opracowywanie wyników i przygotowanie sprawozdania powinna być wymieniona z imienia i nazwiska w sprawozdaniu w Podziękowaniach; Żadna część sprawozdania nie może być kopią dostępnych dokumentów (publikacje, książki, Internet - należy też pamiętać, że często informacje dostępne w Internecie zawierają błędy merytoryczne!); Jeśli pojawi się absolutna konieczność skopiowania np. wszelkiej grafiki, należy obowiązkowo podać pełny odnośnik do źródła. Wszelkie naruszenia rzetelności i standardów etycznych bedzie karane zgodnie z Regulaminem Studiów w UJ i może prowadzić do niezaliczenia (ocena zero) ćwiczenia, niezaliczenia całej Pracowni, zawieszenia w prawach studenta lub nawet do wydalenia z Uczelni.

Przepisy BHP w IPF IF UJ Podczas pracy w I Pracowni Fizycznej mogą wystąpić następujące zagrożenia życia i zdrowia: Porażenie elektryczne. Uszkodzenie wzroku promieniowaniem UV, laserowym i mikrofalowym. Zatrucie drogą pokarmową. Oparzenie odczynnikami. Zranienie w wyniku eksplozji lub implozji aparatury. Zagrożenie pożarowe. W związku z powyższym Studenci przebywający w I Pracowni zobowiązani są do przestrzegania poniższych ustaleń: 1. W pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia laboratoryjne, nie wolno spożywać pokarmów, napojów oraz palić tytoniu. 2. Włączanie urządzeń i zestawionych obwodów elektrycznych do źródeł zasilania może być dokonane jedynie za zgodą prowadzącego. 3. Przy pracy z obwodami elektrycznymi zmontowanymi samodzielnie należy zachować szczególną ostrożność. Modyfikowanie zbudowanego obwodu jest dozwolone jedynie po odłączeniu napięcia zasilającego. 4. Zabronione jest otwieranie obudów oraz manipulacje wewnątrz aparatury. 5. Lampy spektralne Hg, Cd, Zn oraz wyładowania iskrowe są źródłami promieniowania UV. Nie wolno patrzeć bezpośrednio, bez okularów ochronnych na palnik lampy spektralnej lub na wyładowanie iskrowe. 6. Nie wolno patrzeć bezpośrednio w wiązkę promieniowania laserowego i mikrofalowego. Unikać promieniowania rozproszonego i odbitego. 7. Przy pracy z aparaturą próżniową należy zachować szczególną ostrożność. Przy nieodpowiednim postępowaniu może dojść do eksplozji lub implozji elementów aparatury. 8. Należy bardzo ostrożnie obchodzić się z termometrami rtęciowymi oraz z innymi elementami zawierającymi rtęć. 9. W przypadku podejrzeń nieprawidłowego działania aparatury, np. nadmiernej emisji ciepła, wzrostu poziomu hałasu, zalania aparatury elektrycznej jakimikolwiek płynami itp., należy bezzwłocznie wyłączyć zasilanie urządzeń opuszczając dźwignię automatycznego bezpiecznika sieciowej linii zasilającej oraz zawiadomić prowadzącego. 10. W przypadku wątpliwości i uwag dotyczących bezpieczeństwa pracy należy natychmiast skontaktować się z prowadzącym. 11. Należy ściśle przestrzegać instrukcji przeciwpożarowej. 12. W przypadku naruszenia przepisów BHP, w stosunku do osób winnych zaniedbań będą wyciągane konsekwencje, aż do usunięcia z pracowni włącznie. 13. Szczegółowe uwagi BHP dotyczące poszczególnych ćwiczeń są omawiane przez prowadzącego przed dopuszczeniem do wykonywania ćwiczenia. 14, O zakończeniu pracy należy powiadomić asystenta w celu sprawdzenia stanowiska pracy. 15. Wszyscy studenci odbywający ćwiczenia w I Pracowni Fizycznej potwierdzają przyjęcie do wiadomości powyższych przepisów własnoręcznym podpisem.

Zalecana literatura I Pracownia fizyczna, Andrzej Magiera red., Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2006. J. R. Taylor, Wstęp do analizy błędu pomiarowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 1999. H. Szydłowski, Pracownia fizyczna, PWN, Warszawa 1999. G. L. Squires, Praktyczna fizyka, PWN, Warszawa 1992. A. Zięba, Postępy Fizyki, tom 52, zeszyt 5, 2001, str.238-247 http://users.uj.edu.pl/~ufkamys/bk/smop1.htm http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/hframe.html