URZĄD STATYSTYCZNY W POZNANIU Wyniki wstępne Data opracowania: 27.05.2008 Kontakt: e-mail: uspoz@stat.gov.pl tel.: 061 2798320; 061 2798325 http://www.stat.gov.pl/poznan KOMUNIKAT O SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Kwiecień 2008 Nr 4 W kwietniu 2008 r. przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach województwa wielkopolskiego zwiększyło się w stosunku do poprzedniego miesiąca i w porównaniu z kwietniem 2007 r. Zatrudnienie w województwie wielkopolskim rośnie szybciej niż przeciętnie w kraju. Powiatowe urzędy pracy w Wielkopolsce w kwietniu 2008 r. zarejestrowały więcej bezrobotnych niż przed miesiącem, notując jednocześnie większą liczbę wyrejestrowań spowodowanych podjęciem pracy. Zaobserwowano dalszy spadek stopy bezrobocia rejestrowanego. W zbiorowości bezrobotnych zmniejszył się udział osób długotrwale pozostających bez pracy. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przedsiębiorstwach województwa wielkopolskiego w kwietniu 2008 r. wzrosło w stosunku do poprzedniego miesiąca i było większe niż w kwietniu ub.r. Pomimo stałego wzrostu, średnia płaca w Wielkopolsce kształtuje się poniżej przeciętnego poziomu w kraju. Wyniki finansowe w wielkopolskich przedsiębiorstwach w marcu 2008 r. były gorsze od notowanych przed rokiem. Pogorszyły się także podstawowe relacje ekonomiczne. Korzystniej kształtowały się natomiast wskaźniki płynności finansowej. W porównaniu z poprzednim miesiącem, w kwietniu 2008 r. na wielkopolskim rynku rolnym odnotowano wzrost cen podstawowych produktów rolnych, z wyjątkiem drobiu i mleka w skupie oraz owsa na targowiskach. W ciągu roku podniosły się ceny wszystkich obserwowanych produktów, wyłączając ziemniaki oraz jałówki 1-roczne i prosięta na chów na targowiskach. W kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim skup ziarna zbóż był większy niż przed rokiem. Zwiększył się w tym czasie także skup żywca rzeźnego i mleka. Według wstępnych danych, w kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim oddano do użytkowania mniej mieszkań niż w marcu 2008 r., ale więcej niż przed rokiem. W Wielkopolsce dominuje budownictwo indywidualne oraz przeznaczone na sprzedaż lub wynajem. W kwietniu 2008 r. wielkopolskie przedsiębiorstwa przemysłowe zanotowały wzrost produkcji w porównaniu z poprzednim miesiącem i w relacji do kwietnia 2007 r. Utrzymuje się (obserwowana od dłuższego czasu) tendencja wzrostowa dynamiki produkcji sprzedanej
przemysłu. W województwie wielkopolskim tempo wzrostu jest większe niż przeciętnie w kraju. Wartość produkcji budowlano-montażowej, zrealizowanej przez wielkopolskie przedsiębiorstwa w kwietniu 2008 r., wzrosła w porównaniu z marcem 2008 r. i w odniesieniu do kwietnia 2007 r. W skali roku zmniejszył się udział produkcji budowlano-montażowej w ogólnej kwocie przychodów sekcji Budownictwo. W kwietniu 2008 r. wartość sprzedaży detalicznej, zrealizowanej w województwie wielkopolskim, była mniejsza niż przed miesiącem, ale większa niż przed rokiem. Obroty hurtowe wielkopolskich jednostek handlowych wzrosły tak w odniesieniu do marca 2008 r., jak i w stosunku do analogicznego okresu 2007 r. UWAGI 1. Prezentowane w niniejszym komunikacie dane: o pracujących, zatrudnieniu i wynagrodzeniach oraz o przychodach ze sprzedaży produkcji przemysłu i budownictwa, a także o sprzedaży detalicznej i hurtowej towarów w ujęciu miesięcznym dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9; o wynikach finansowych przedsiębiorstw w ujęciu kwartalnym dotyczą podmiotów gospodarczych prowadzących księgi rachunkowe (z wyjątkiem przedsiębiorstw sekcji: Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, Rybactwo, Pośrednictwo finansowe ), w których liczba pracujących przekracza 49; o nakładach inwestycyjnych w ujęciu kwartalnym dotyczą podmiotów gospodarczych (bez względu na rodzaj działalności) prowadzących księgi rachunkowe, w których liczba pracujących przekracza 49. 2. Dane w ujęciu wartościowym wyrażone są w cenach bieżących i stanowią podstawę dla obliczenia wskaźników struktury. Wskaźniki dynamiki produkcji (sprzedaży) obliczono na podstawie wartości w cenach bieżących, z wyjątkiem przemysłu, dla którego podstawą obliczeń była wartość w cenach stałych (średnie ceny bieżące 2000 r.). 3. Nazwy województwo wielkopolskie i Wielkopolska używane są zamiennie. -2-
RYNEK PRACY Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach województwa wielkopolskiego w kwietniu 2008 r. wyniosło 575,2 tys. osób i w porównaniu z poprzednim miesiącem zwiększyło się o 0,2%, a w relacji do kwietnia 2007 r. o 7,1%. W kraju przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw notowane w kwietniu 2008 r. było o 0,1% większe niż przed miesiącem i o 5,6% większe niż przed rokiem. DYNAMIKA PRZECIĘTNEGO ZATRUDNIENIA W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW (przeciętna miesięczna 2000 = 100) 120 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 98 96 94 92 90 88 86 % Polska Wielkopolska III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 W Wielkopolsce stosunkowo najwięcej osób zatrudniają przedsiębiorstwa zajmujące się handlem detalicznym oraz naprawą artykułów użytku osobistego i domowego (w kwietniu br. stanowili oni 12,0% ogółu zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw), a także produkcją artykułów spożywczych i napojów (9,7%) oraz handlem hurtowym i komisowym (9,5%). Największy przyrost zatrudnienia w porównaniu z kwietniem 2007 r. odnotowały przedsiębiorstwa z działów: działalność wspomagająca transport; działalność związana z turystyką (o 32,1%), produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków (o 22,0%), handel detaliczny oraz naprawa artykułów użytku osobistego i domowego (o 20,0%), a także poczta i telekomunikacja (o 15,9%). Spadek zatrudnienia wystąpił m.in. w działach: przetwarzanie odpadów (o 15,4%), pozostałe górnictwo (o 8,5%), produkcja maszyn biurowych i komputerów (o 8,2%) oraz produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (o 7,5%). W okresie styczeń-kwiecień 2008 r. przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwach Wielkopolski wyniosło 573,3 tys. osób i w stosunku do analogicznego okresu 2007 r. zwiększyło się o 7,5% (w kraju o 5,8%). * * * W kwietniu 2008 r. powiatowe urzędy pracy województwa wielkopolskiego zarejestrowały 13387 bezrobotnych, tj. o 8,7% więcej niż w poprzednim miesiącu, ale o 0,2% mniej niż w kwietniu ub.r. Ponad trzy czwarte (77,8%) spośród nich poprzednio pracowało. Po raz pierwszy do ewidencji bezrobotnych trafiły 2683 osoby (o 20,7% więcej niż w marcu br.), a 10704 osoby (o 6,1% więcej niż przed miesiącem) ujęto w rejestrze po raz kolejny. Z ewidencji bezrobotnych w kwietniu br. wyłączono 21039 osób (o 16,8% więcej niż w marcu br.), w tym 40,2% wskutek podjęcia przez nie pracy. -3-
Według stanu w końcu kwietnia 2008 r., rejestr bezrobotnych w województwie wielkopolskim obejmował 99484 osoby, tj. o 7,1% mniej niż przed miesiącem i o 33,6% mniej niż przed rokiem. Prawo do zasiłku miało 15595 osób, czyli 15,7% ogółu bezrobotnych. W kwietniu 2008 r. odsetek długotrwale bezrobotnych, czyli osób, które w okresie ostatnich 2 lat pozostawały bez pracy łącznie ponad 12 miesięcy, kształtował się na poziomie 56,0%, tj. o 1 punkt procentowy niższym aniżeli w marcu br. Wśród bezrobotnych kobiet 19,0% stanowiły osoby, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka (wobec 22,6% przed miesiącem). Udział osób bez kwalifikacji zawodowych wyniósł 27,9% (spadek o 0,3 pkt. w porównaniu z marcem br.), a bez doświadczenia zawodowego (podobnie jak przed miesiącem) 24,7%. Kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe powiązane są często z poziomem wykształcenia; w kwietniu br. 60,3% ogółu bezrobotnych w Wielkopolsce nie miało średniego wykształcenia (o 1,1 pkt. mniej w relacji do poprzedniego miesiąca). Osoby w wieku do 25 lat stanowiły, podobnie jak w marcu br., 20,8% ogółu bezrobotnych, natomiast udział osób powyżej 50 roku życia zwiększył się w ciągu miesiąca o 0,2 pkt. i wyniósł 20,6%. W kwietniu 2008 r. powiatowe urzędy pracy w Wielkopolsce przedstawiły łącznie 8065 propozycji zatrudnienia, tj. o 0,5% więcej niż przed miesiącem. Oferty te obejmowały 1054 propozycje odbycia stażu, 404 miejsca przygotowania zawodowego, 498 propozycji udziału w pracach społecznoużytecznych, 180 ofert dla osób niepełnosprawnych oraz 167 ofert dla absolwentów (w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki). W końcu kwietnia 2008 r. powiatowe urzędy pracy w Wielkopolsce dysponowały propozycjami zatrudnienia dla 5308 osób, co oznacza, że na 1 ofertę przypadało 19 bezrobotnych, tj. o 1 osobę mniej niż w marcu br. 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 % STOPA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO Stan w końcu miesiąca Pol ska Wielkopolska III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 W kwietniu 2008 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie wielkopolskim zmniejszyła się o 0,5 pkt. i wyniosła 7,0%, utrzymując 1. lokatę w kraju. Wskaźnik krajowy w ciągu miesiąca zmalał o 0,6 pkt., do 10,5%. Podobnie jak w poprzednich miesiącach, za Wielkopolską uplasowały się województwa: małopolskie, ze stopą bezrobocia rejestrowanego na poziomie 8,1% (spadek o 0,5 pkt.), śląskie (8,2%; spadek o 0,5 pkt.) oraz mazowieckie (8,5%; spadek o 0,4 pkt.). -4-
W kwietniu 2008 r. wydatki Funduszu Pracy w województwie wielkopolskim wyniosły 25,8 mln zł. Blisko 40% tej kwoty (10,2 mln zł) rozdysponowano na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych. Na realizację programu promocji zatrudnienia, z którego skorzystało 10,7 tys. osób, samorządy powiatów w Wielkopolsce wydały w sumie 14,3 mln zł, czyli 55,6% ogółu wydatków Funduszu Pracy. W ramach programu, 5,2 mln zł (36,0%) przeznaczono na podjęcie działalności gospodarczej, 5,0 mln zł (34,9%) na wypłatę stypendiów i składek na ubezpieczenia społeczne, 2,4 mln zł (16,5%) na refundację kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla bezrobotnego, 0,7 mln zł (4,7%) na pokrycie kosztów szkoleń, a 0,6 mln zł (4,4%) na prace interwencyjne. W ogólnej kwocie wydatków Funduszu Pracy w województwie wielkopolskim, rozdysponowanych w kwietniu 2008 r., 22,6% dotyczyło bezrobotnych do 25 roku życia, a 2,2% osób powyżej 50 roku życia (w ramach programu promocji zatrudnienia te udziały wyniosły, odpowiednio: 40,6% i 4,0%). -5-
STOPA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO WEDŁUG POWIATÓW W 2008 R. Stan w końcu kwietnia -6-
WYNAGRODZENIA W kwietniu 2008 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim wyniosło 2906,46 zł i w stosunku do marca br. wzrosło o 2,0%, a w porównaniu z kwietniem 2007 r. o 15,3%. W kraju przeciętne wynagrodzenie ukształtowało się w tym czasie na poziomie 3137,74 zł, tj. o 0,2% niższym od notowanego przed miesiącem, ale o 12,6% wyższym aniżeli przed rokiem. DYNAMIKA PRZECIĘTNEGO MIESIĘCZNEGO WYNAGRODZENIA BRUTTO W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW (przeciętna miesięczna 2000 = 100) 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 % Polska Wielkopolska III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Podobnie jak w poprzednich miesiącach, w kwietniu 2008 r. najwyższe wynagrodzenie otrzymali zatrudnieni w sekcjach Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę (o 60,0% wyższe od średniej wojewódzkiej) oraz Górnictwo (o 31,7% wyższe od średniej). Stosunkowo niska była natomiast płaca zatrudnionych w sekcji Hotele i restauracje (o 32,0% niższa od średniej wojewódzkiej. -7-
PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIE BRUTTO W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W KWIETNIU 2008 R. (średnia wojewódzka = 100) W kwietniu 2008 r. stosunkowo najlepiej wynagradzani byli zatrudnieni w działach: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 76,1% więcej od średniej płacy w województwie), informatyka (o 74,7% więcej od średniej), produkcja wyrobów chemicznych (o 48,5% więcej od średniej), pozostałe górnictwo (o 38,7% więcej od średniej), produkcja maszyn biurowych i komputerów (o 33,5% więcej od średniej) oraz produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (o 33,3% więcej od średniej). Relatywnie najniższe wynagrodzenia zanotowano w przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją skór wyprawionych i wyrobów z nich (o 48,6% niższe od średniej dla województwa), odzieży i wyrobów futrzarskich (o 44,1% niższe od średniej) oraz sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (o 38,0% niższe od średniej). W stosunku do kwietnia 2007 r. najbardziej zwiększyło się wynagrodzenie w przedsiębiorstwach produkujących pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy (o 26,7%, przy wzroście zatrudnienia o 8,3%), sprzęt i urządzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne (o 23,4%, przy spadku zatrudnienia o 5,7%) oraz wyroby chemiczne (o 23,1%, przy spadku zatrudnienia o 5,5%), a także w przedsiębiorstwach z działów poczta i telekomunikacja (o 21,4%, przy wzroście zatrudnienia o 15,9%) i produkcja pozostałego sprzętu transportowego (o 21,3%, przy spadku zatrudnienia o 0,1%). Spadek wynagrodzeń dotyczył w tym czasie tylko produkcji maszyn biurowych i komputerów (o 19,6%, przy spadku zatrudnienia o 8,2%). W okresie styczeń-kwiecień 2008 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw kształtowało się na poziomie 2802,43 zł, tj. o 13,2% wyższym od notowanego przed rokiem. W kraju przeciętna płaca wyniosła w tym czasie 3077,37 zł i w stosunku analogicznego okresu 2007 r. wzrosła o 11,9%. -8-
FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW Badanie sytuacji finansowej przedsiębiorstw niefinansowych w I kwartale 2008 r. objęło 1728 wielkopolskich jednostek (spoza sekcji Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, Rybactwo oraz Pośrednictwo finansowe ) prowadzących księgi rachunkowe, w których liczba pracujących przekraczała 49. Według wskaźnika rentowności obrotu netto, rentowne okazało się 1212 przedsiębiorstw, a zysk netto wykazały 1193 spośród nich, czyli 69,0% ogółu badanych jednostek (przed rokiem 71,0%; w kraju 66,9% wobec 69,0% w okresie styczeń-marzec 2007 r.). Przychody uzyskane przez te przedsiębiorstwa stanowiły 85,2% przychodów z całokształtu działalności wszystkich badanych jednostek (przed rokiem 86,6%; w kraju 80,7% wobec 82,2% w I kwartale 2007 r.). W sekcji Przetwórstwo przemysłowe zysk netto wykazało 701 przedsiębiorstw, tj. 72,1% (w okresie styczeń-marzec 2007 r. 75,2%; w kraju 70,0% wobec 74,0% przed rokiem), a ich udział w przychodach tej sekcji wyniósł 85,9% (88,4% w I kwartale ub.r.; w kraju 83,7% wobec 84,2% przed rokiem), Wyniki finansowe wielkopolskich przedsiębiorstw w I kwartale 2008 r. były nieco gorsze niż przed rokiem. Wynik finansowy ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów obniżył się w ciągu roku o 4,7%, chociaż wynik na działalności gospodarczej wzrósł w tym czasie o 1,4%. Wprawdzie korekta o saldo zysków i strat nadzwyczajnych dała wynik finansowy brutto w wysokości 2189,1 mln zł, czyli o 1,5% większy niż przed rokiem, jednak po odliczeniu obciążeń (głównie podatkiem dochodowym), które w ciągu roku wzrosły średnio o 20,7%, wynik finansowy netto wyniósł 1729,6 mln zł, czyli o 2,6% mniej niż w I kwartale 2007 r. W I kwartale 2008 r. w województwie wielkopolskim gorzej niż przed rokiem kształtowały się podstawowe wskaźniki ekonomiczne. Nieco wolniejsze tempo wzrostu przychodów z całokształtu działalności (średnio o 9,8%; w kraju o 13,5%) niż kosztów ich uzyskania (o 10,3%; w kraju o 13,9%), wpłynęło na wzrost wskaźnika poziomu kosztów. W I kwartale 2008 r. wskaźnik ten wyniósł 94,8%, czyli o 0,4 pkt. więcej niż przed rokiem (w kraju 94,2%; wzrost o 0,3 pkt.). Wskaźnik rentowności sprzedaży (definiowany jako relacja wyniku ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów do przychodów netto z tej działalności) obniżył się w ciągu roku o 0,8 pkt., do 5,0% (w kraju ukształtował się na poziomie 5,6%; spadek o 0,4 pkt.). Wskaźnik rentowności obrotu brutto w porównaniu z I kwartałem ub.r. zmniejszył się o 0,4 pkt., osiągając 5,2% (w kraju 5,8%; spadek o 0,3 pkt.), a wskaźnik netto spadł o 0,5 pkt. i wyniósł 4,1% (w kraju 4,6%; spadek o 0,3 pkt.). W I kwartale 2008 r. poprawiła się natomiast zdolność wielkopolskich przedsiębiorstw do bieżącego regulowania zobowiązań, mierzona poziomem wskaźnika płynności finansowej. Wskaźnik I stopnia zwiększył się w ciągu roku o 3,6 pkt. i wyniósł 33,3% (w kraju 33,0%; spadek o 0,3 pkt.), a wskaźnik II stopnia wzrósł o 2,6 pkt. do 97,9% (w kraju 100,7% wobec 100,9% przed rokiem). Najkorzystniej podstawowe relacje ekonomiczne kształtowały się w przedsiębiorstwach zajmujących się obsługą nieruchomości i firm oraz działalnością usługową komunalną, społeczną i indywidualną, pozostałą. Według stanu na koniec marca 2008 r., aktywa obrotowe wielkopolskich przedsiębiorstw objętych badaniem wyniosły 47295,9 mln zł., tj. o 10,9% więcej niż przed rokiem. Wartość zapasów w ciągu roku zwiększyła się o 12,5%, a ich udział w aktywach wzrósł o 0,4 pkt., do 32,6%. Największą część aktywów obrotowych stanowią należności krótkoterminowe; w marcu 2008 r. ich udział wynosił 42,2% i w porównaniu z marcem 2007 r. zmniejszył się o 2,5 pkt., choć wartość należności wzrosła w tym czasie o 4,6%. Udział inwestycji krótkoterminowych w marcu 2008 r. ukształtował się na poziomie 21,8%, tj. o 1,6 pkt. wyższym aniżeli przed rokiem, a ich wartość wzrosła w tym czasie o 19,4%. Zobowiązania wielkopolskich przedsiębiorstw, objętych badaniem w marcu 2008 r., wyniosły łącznie 41878,8 mln zł, przy czym zobowiązania długoterminowe w ciągu roku zwiększyły się o 10,1%, -9-
a krótkoterminowe o 6,3%. W ogólnej kwocie zobowiązań 28,0% stanowią kredyty i pożyczki bankowe. W przypadku zobowiązań krótkoterminowych ten udział jest nieco mniejszy; w marcu 2008 r. wyniósł on 17,8% (wzrost o 0,9 pkt.), natomiast ponad połowa udziałów (56,6%) przypadła na zobowiązania z tytułu dostaw i usług (spadek o 1,5 pkt.). Relacja zobowiązań krótkoterminowych do należności krótkoterminowych w marcu 2008 r. wyniosła 154,8% (przed rokiem zobowiązania przewyższały należności o 52,4%). CENY NA RYNKU ROLNYM W porównaniu z poprzednim miesiącem w kwietniu 2008 r. na wielkopolskim rynku rolnym odnotowano wzrost cen podstawowych produktów rolnych, z wyjątkiem drobiu i mleka w skupie oraz targowiskowych cen owsa. W stosunku do kwietnia 2007 r. zwiększyły się ceny wszystkich produktów rolnych objętych obserwacją w skupie i na targowiskach, z wyjątkiem ziemniaków, jałówek 1-rocznych oraz prosiąt na chów. Kwietniowa cena skupu pszenicy wyniosła 93,47 zł za 1 dt i w porównaniu z poprzednim miesiącem wzrosła o 2,1%, a w relacji do kwietnia ub. r. o 47,8% (w kraju za 1 dt pszenicy w skupie płacono 92,16 zł, tj. o 1,3% więcej niż przed miesiącem i o 48,6% więcej niż przed rokiem). Cena targowiskowa pszenicy kształtowała się w tym czasie na poziomie 102,76 zł z 1 dt, tj. o 3,0% wyższym niż w marcu br. i o 36,4% wyższym niż przed rokiem (w kraju średnia cena pszenicy uzyskiwana przez rolników na targowiskach wyniosła 94,67 zł za 1 dt, tj., odpowiednio: o 3,6% więcej niż przed miesiącem i o 29,1% więcej niż w kwietniu 2007 r.). Za 1 dt żyta w skupie w kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim płacono 73,83 zł, co w stosunku do marca br. oznacza wzrost o 4,4%, a w porównaniu z kwietniem ub.r. o 33,9% (w kraju cena skupu żyta kształtowała się na poziomie 73,65 zł; wzrost, odpowiednio: o 0,7% i o 27,0%). Cena żyta na wielkopolskich targowiskach wzrosła o 0,8% w porównaniu z marcem br. i o 25,1% w odniesieniu do kwietnia 2007 r., osiągając 85,08 zł za 1 dt (w kraju 77,18 zł za 1 dt; wzrost, odpowiednio: o 1,1% i o 20,0%). Za 1 dt jęczmienia na wielkopolskich targowiskach w kwietniu 2008 r. płacono 96,94 zł, tj. o 0,2% więcej niż przed miesiącem i o 30,4% więcej niż przed rokiem (w kraju 88,54 zł za 1 dt; wzrost, odpowiednio: o 2,2% i o 25,5%). Targowiskowa cena owsa w ciągu miesiąca obniżyła się o 3,0%, ale w skali roku wzrosła o 25,0% i w kwietniu 2008 r. wyniosła 97,91 zł za 1 dt (w kraju 80,28 zł za 1 dt; wzrost, odpowiednio: o 2,3% i o 20,4%). Cena ziemniaków jadalnych na wielkopolskich targowiskach ukształtowała się na poziomie 61,54 zł za 1dt i wzrosła o 4,4% w porównaniu z marcem br., ale była o 58,9% niższa aniżeli przed rokiem (w kraju za 1 dt ziemniaków płacono w tym czasie średnio 55,03 zł, tj. o 2,3% mniej niż przed miesiącem i o 56,5% mniej niż w kwietniu 2007 r.). W kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim zanotowano wzrost cen skupu żywca rzeźnego, z wyjątkiem drobiu (w relacji do poprzedniego miesiąca). W porównaniu z marcem br. cena bydła zwiększyła się o 1,9%, a w porównaniu z kwietniem 2007 r. o 4,5% (w kraju, odpowiednio: wzrost o 0,3% i spadek o 1,1%). Za trzodę chlewną w skupie w kwietniu 2008 r. uzyskano cenę wyższą aniżeli przed miesiącem i wyższą od notowanej w kwietniu 2007 r. (wzrost, odpowiednio: o 0,1% i o 10,3%; w kraju, odpowiednio: o 0,4% i o 9,4%). Cena drobiu w ciągu miesiąca obniżyła się o 2,6%, a w skali roku wzrosła o 5,0% (w kraju zanotowano, odpowiednio: spadek o 1,0% i wzrost o 4,1%). Cena 1 hl mleka w skupie w kwietniu 2008 r. w Wielkopolsce wyniosła 111,98 zł i była o 3,5% niższa aniżeli w marcu br., ale o 14,3% wyższa od uzyskanej przed rokiem (w kraju za 1 hl mleka płacono średnio 110,95 zł;, tj. o 4,9% mniej niż przed miesiącem, ale o 12,8% więcej niż w kwietniu 2007 r.). -10-
Za prosię na chów na wielkopolskich targowiskach w kwietniu 2008 r. płacono średnio 64,19 zł. W porównaniu z poprzednim miesiącem cena prosiąt wzrosła o 1,5%, jednak była o 22,0% niższa aniżeli przed rokiem. W kraju za prosię w obrocie targowiskowym płacono średnio 76,69 zł za 1 sztukę, tj. o 0,9% więcej niż przed miesiącem, ale o 9,0% mniej niż w kwietniu 2007 r. W porównaniu z poprzednim miesiącem w kwietniu 2008 r. pogorszyła się nieznacznie relacja cen skupu żywca wieprzowego do targowiskowych cen żyta (spadek z 4,3 do 4,2; w kraju pozostała na poziomie z marca 4,7), natomiast nie zmieniła się relacja cen skupu żywca wieprzowego do targowiskowych cen jęczmienia (3,7; w kraju spadek z 4,2 do 4,1). SKUP PRODUKTÓW ROLNYCH W kwietniu 2008 r. od producentów z terenu województwa wielkopolskiego skupiono łącznie 27,9 tys. ton zbóż, tj. średnio o 8,3% mniej niż w marcu br., ale o 27,3% więcej niż przed rokiem (w kraju skup zbóż wyniósł 207,4 tys. ton, tj. więcej, odpowiednio: o 1,2% i o 46,6%). Skup pszenicy był o 8,0% mniejszy niż przed miesiącem, ale o 34,5% większy niż przed rokiem, natomiast skup żyta wzrósł w ciągu miesiąca o 5,3%, a w porównaniu z kwietniem 2007 r. o 72,2%. Skup żywca rzeźnego (w przeliczeniu na mięso) w kwietniu 2008 r. objął 44,5 tys. ton bydła, cieląt, trzody chlewnej, owiec, koni i drobiu. Jego rozmiary były większe średnio o 0,7% w porównaniu z marcem br. i o 18,9% w odniesieniu do kwietnia ub.r. (w kraju 194,4 tys. ton; więcej, odpowiednio: o 2,8% i o 12,7%). Skup żywca wołowego (łącznie z cielęcym) wzrósł o 17,5% w stosunku do poprzedniego miesiąca i o 26,7% w relacji do kwietnia 2007 r. Skup drobiu okazał się większy, odpowiednio: o 8,7% i o 18,4%, natomiast żywca wieprzowego skupiono o 5,0% mniej niż w marcu br., ale o 18,3% więcej niż przed rokiem. Kwietniowy skup mleka w województwie wielkopolskim wyniósł 97428 tys. litrów i był o 2,4% mniejszy niż przed miesiącem, chociaż o 2,7% większy od notowanego w kwietniu 2007 r. (w kraju o 0,4% więcej w porównaniu z marcem br. i w odniesieniu do kwietnia ub.r.) MIESZKANIA Według wstępnych danych, w kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim oddano do użytkowania 1040 mieszkań, tj. o 25,9% mniej niż w marcu br., jednak o 49,6% więcej niż przed rokiem. W kraju przekazano w tym czasie 11976 mieszkań, czyli o 11,2% więcej niż przed miesiącem i o 36,7% więcej niż w kwietniu 2007 r. Od początku 2008 r. w województwie wielkopolskim oddano do użytkowania łącznie 4697 mieszkań, tj. o 23,1% więcej niż w analogicznym okresie 2007 r. (w kraju 47090 mieszkań, tj. o 31,8% więcej niż przed rokiem). W Wielkopolsce wyraźna jest dominacja dwóch form budownictwa; w ramach budownictwa indywidualnego w okresie styczeń-kwiecień 2008 r. powstało tu 2740 mieszkań (58,3%; w kraju 50,5%), a z przeznaczeniem na sprzedaż lub wynajem 1517 mieszkań (32,3%; w kraju 40,4%). Przed rokiem udziały te wynosiły, odpowiednio: 63,2% i 28,9%. -11-
DYNAMIKA MIESZKAŃ ODDANYCH DO UŻYTKOWANIA (analogiczny okres roku poprzedniego = 100) 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 % Polska Wiel kopolska I-VI I-XII I-VI I-XII I-VI I-XII I-VI I-XII I-VI I-XII I-VI I-XII I-VI I-XII 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ogólna powierzchnia mieszkań oddanych do użytkowania w Wielkopolsce w okresie styczeńkwiecień 2008 r. wyniosła 524140 m 2 i była o 21,5% większa niż w analogicznym okresie 2007 r. Nowo oddane mieszkanie miało tu przeciętnie 111,6 m 2. W budownictwie indywidualnym przeciętna powierzchnia mieszkania wynosiła 141,6 m 2, a w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem 74,1 m 2. Od początku 2008 r. w województwie wielkopolskim wydano pozwolenia na realizację 6030 mieszkań (w tym 3851 w budownictwie indywidualnym i 1726 na sprzedaż lub wynajem), czyli o 10,5% więcej niż w okresie styczeń-kwiecień 2007 r. Rozpoczęto budowę 4870 mieszkań, tj. o 10,0% więcej niż przed rokiem. PRZEMYSŁ I BUDOWNICTWO Przychody ze sprzedaży produkcji i usług uzyskane przez wielkopolskie przedsiębiorstwa przemysłowe w kwietniu 2008 r. wyniosły 8098,1 mln zł (w bieżących cenach bazowych), tj. o 4,0% (licząc w cenach stałych) więcej niż w marcu br. i o 12,5% więcej w stosunku do kwietnia 2007 r. Według wstępnych danych, w kraju wartość produkcji przemysłowej sprzedanej w kwietniu 2008 r. była o 4,0% większa niż przed miesiącem i o 14,9% większa niż przed rokiem. Przyjęcie przeciętnego miesięcznego poziomu sprzedaży w roku 2000 jako podstawy do porównań, pozwala zaobserwować tak w Wielkopolsce jak i w kraju utrzymywanie się tendencji wzrostowej, jednak w województwie wielkopolskim tempo wzrostu jest większe od średniej ogólnopolskiej; w kwietniu 2008 r. wskaźnik dynamiki wyniósł tu 191,9% wobec 175,3% w kraju. -12-
170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 % DYNAMIKA PRODUKCJI SPRZEDANEJ PRZEMYSŁU (przeciętna miesięczna 2000 = 100; ceny stałe) Polska Wielkopolska III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Większość działów przemysłu w Wielkopolsce odnotowała wzrost sprzedaży w porównaniu z kwietniem 2007 r. Największą dynamikę wykazały przedsiębiorstwa, których podstawowym rodzajem działalności były: produkcja maszyn biurowych i komputerów (o 104,7%), produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków (o 57,5%) oraz produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (o 37,7%). Spadek produkcji odnotowały w tym czasie m.in. przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją odzieży i wyrobów futrzarskich (o 20,9%) oraz przetwarzaniem odpadów (o 20,8%). W kwietniu 2008 r. produkcję przemysłową w Wielkopolsce zdominowało 10 działów. Przedsiębiorstwa z tych działów, skupiając 74,9% ogółu zatrudnionych w przemyśle, zrealizowały 84,0% wartości produkcji sprzedanej całego województwa. Największy wkład w wielkość przychodu ze sprzedaży produkcji przemysłowej miały przedsiębiorstwa produkujące artykuły spożywcze i napoje (27,3%; w porównaniu z marcem br. spadek udziału o 0,3 pkt.) oraz pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy (15,9%; podobnie jak przed miesiącem). Stosunkowo duża część przychodu pochodziła ponadto z działów: produkcja mebli; pozostała działalność produkcyjna (6,6%; wzrost o 0,2 pkt.), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (6,3%; wzrost o 0,3 pkt.), produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (5,6%; wzrost o 0,1 pkt.), produkcja wyrobów z metali (5,1%; podobnie jak przed miesiącem), produkcja maszyn i urządzeń (4,9%; wzrost o 0,5 pkt.), produkcja wyrobów chemicznych (4,7%; podobnie jak przed miesiącem), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (4,3%; spadek o 0,6 pkt.) oraz produkcja drewna i wyrobów z drewna (3,3%; spadek o 0,1 pkt.). Przychód ze sprzedaży wyrobów i usług, przeliczony na 1 zatrudnionego w przemyśle Wielkopolski, w kwietniu 2008 r. wyniósł 25,8 tys. zł (w bieżących cenach bazowych) i był o 8,3% (licząc w cenach stałych) większy niż przed rokiem. Stosunkowo wysoka wydajność pracy charakteryzowała przedsiębiorstwa produkujące: pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy (gdzie wskaźnik był o 111,7% większy od średniej wojewódzkiej) oraz wyroby chemiczne (o 99,7% większy od średniej). Największą dynamikę w odniesieniu do kwietnia 2007 r. odnotowały pod tym względem przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją maszyn biurowych i komputerów (wzrost o 123,1%). W okresie styczeń-kwiecień 2008 r. wielkopolskie przedsiębiorstwa przemysłowe sprzedały swą produkcję za kwotę 31294,7 mln zł, tj. o 6,5% większą niż przed rokiem (w kraju wzrost o 9,8%). -13-
* * * W kwietniu 2008 r. wielkopolskie przedsiębiorstwa budowlane sprzedały produkcję i usługi za kwotę 1071,1 mln zł (w cenach bieżących), tj. o 14,7% większą niż w marcu br. i o 43,7% większą niż przed rokiem. Przychód ze sprzedaży wyrobów i usług, przeliczony na 1 zatrudnionego w budownictwie, w kwietniu 2008 r. wyniósł 26,4 tys. zł, tj. o 13,6% więcej niż w marcu br. i o 26,9% więcej niż w kwietniu ub.r. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w kwietniu 2008 r. przyniosła przychód w kwocie 543,7 mln zł (w cenach bieżących), co w porównaniu z poprzednim miesiącem oznacza wzrost jej wartości o 20,6%, a w odniesieniu do kwietnia 2007 r. o 22,8%. W ogólnej kwocie przychodów sekcji Budownictwo, uzyskanych w kwietniu 2008 r. w województwie wielkopolskim, produkcja budowlano-montażowa stanowiła 50,8%, tj. o 2,5 pkt. więcej niż przed miesiącem, ale o 8,6 pkt. mniej niż przed rokiem. 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 % DYNAMIKA PRODUKCJI BUDOWLANO-MONTAŻOWEJ (analogiczny okres roku poprzedniego = 100; ceny bieżące) Pol ska Wielkopolska III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III VI IX XII III 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Wartość produkcji sprzedanej przez wielkopolskie przedsiębiorstwa budowlane w okresie styczeńkwiecień 2008 r. wyniosła 3705,2 mln zł i o 38,6% przekroczyła sumę uzyskaną z jej sprzedaży przed rokiem. Na 1 zatrudnionego w budownictwie przypadało średnio 92,4 tys. zł, tj. o 22,3% więcej niż w okresie styczeń-kwiecień 2007 r. Produkcja budowlano-montażowa w kwocie 1827,0 mln zł zrealizowana w okresie styczeń-kwiecień 2008 r. stanowiła 49,3% przychodu sekcji Budownictwo, tj. o 4,9 pkt. mniej niż przed rokiem. Wartość tej produkcji zwiększyła się w ciągu roku o 26,1%. HANDEL W kwietniu 2008 r. w punktach sprzedaży detalicznej wielkopolskie przedsiębiorstwa sprzedały towary o łącznej wartości 4294,0 mln zł, tj. o 2,3% mniejszej niż przed miesiącem, ale o 22,7% większej niż przed rokiem (w kraju zanotowano wzrost, odpowiednio: o 2,9% i o 17,6%). Stosunkowo najbardziej w ciągu roku wzrosła wartość sprzedaży prasy, książek oraz pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach (o 144,7%), a także farmaceutyków, kosmetyków i sprzętu ortopedycznego (o 43,2%). W skali kraju największy wzrost dotyczył sprzedaży mebli, sprzętu RTV i AGD (o 28,3%) oraz pojazdów samochodowych, motocykli i części (o 27,1%). Wartość sprzedaży detalicznej, zrealizowanej w Wielkopolsce w okresie styczeń-kwiecień 2008 r., wyniosła 15860,3 mln zł, tj. o 25,5% więcej niż w analogicznym okresie 2007 r. (w kraju, odpowiednio, więcej o 19,1%). -14-
Obroty hurtowe wielkopolskich jednostek handlowych w kwietniu 2008 r. zamknęły się kwotą 5762,6 mln zł, tj. o 6,7% większą niż przed miesiącem i o 19,8% większą niż przed rokiem (w kraju, wzrost odpowiednio: o 6,8% i o 18,3%). Wartość sprzedaży hurtowej jednostek handlowych, zrealizowanej w okresie styczeń-kwiecień 2008 r., wyniosła 21310,6 mln zł, tj. o 15,7% więcej niż w analogicznym okresie ub.r. (w kraju, odpowiednio więcej o 14,4%). Obroty hurtowe przedsiębiorstw, dla których podstawowym rodzajem działalności jest hurt i komis, w okresie styczeń-kwiecień 2008 r. ukształtowały się na poziomie o 14,7% wyższym aniżeli przed rokiem. Największy wzrost dotyczył sprzedaży hurtowej płodów rolnych i żywych zwierząt (o 39,9%). -15-
WYBRANE DANE O WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM WYSZCZEGÓLNIENIE A 2007 r., B 2008 r. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ludność a (w tys. osób)... A.. 3380,2.. 3382,2.. 3385,8.. 3386,9 B.... Bezrobotni zarejestrowani a (w tys. osób)... A 172,8 169,8 161,7 149,8 138,5 130,8 127,4 123,4 117,1 112,1 111,6 112,8 B 117,7 112,8 107,1 99,5 Stopa bezrobocia ab (w %)... A 11,9 11,7 11,2 10,4 9,7 9,2 9,0 8,7 8,3 7,9 7,9 8,0 B 8,2 7,9 7,5 7,0 Oferty pracy (w ciągu miesiąca)... A 8690 8487 10547 11275 11453 10208 10082 10429 9963 9840 6593 4107 B 6752 7434 8024 8065 Liczba bezrobotnych na 1 ofertę pracy a... A 38 33 28 23 19 19 18 18 18 17 24 35 B 25 23 20 19 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw c w tys. osób... A 530,3 533,3 534,9 537,1 538,7 541,4 542,8 546,6 549,1 552,9 555,4 556,7 B 569,3 573,3 574,2 575,2 poprzedni miesiąc=100... A 101,2 100,6 100,3 100,4 100,3 100,5 100,3 100,7 100,5 100,7 100,4 100,2 B 102,3 100,7 100,2 100,2 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 104,1 104,9 104,4 104,6 104,8 105,3 105,6 105,9 106,0 106,6 106,6 106,3 B 107,4 107,5 107,3 107,1 Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto w sektorze przedsiębiorstw c w zł... A 2424,95 2377,60 2573,37 2521,13 2571,00 2654,75 2625,82 2648,32 2622,06 2684,10 2820,49 2804,48 B 2716,47 2712,65 2848,59 2906,46 poprzedni miesiąc=100... A 94,5 98,0 108,2 98,0 102,0 103,3 98,9 100,9 99,0 102,4 105,1 99,4 B 96,9 99,9 105,0 102,0 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 109,5 108,5 109,8 109,8 110,0 112,9 110,9 112,1 111,5 112,3 112,3 109,2 B 112,0 114,1 110,7 115,3 Mieszkania oddane do użytkowania... A 1101 1176 845 695 851 833 1007 1599 1350 1530 1308 1931 B 1318* 935* 1404* 1040 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 133,9 167,8 113,9 111,6 101,3 122,7 132,5 140,3 139,8 137,5 153,3 147,4 B 119,7* 79,5* 166,2* 149,6 Nakłady inwestycyjne d (ceny bieżące) w tys. zł... A..... 2993753.. 4911709.. 7623084 B.... analogiczny okres poprzedniego roku =100... A..... 119,9.. 113,9.. 110,4 B.... Produkcja sprzedana przemysłu c (w cenach stałych): poprzedni miesiąc=100... A 100,9 94,4 114,6 89,2 102,9 100,6 96,4 103,4 102,8 107,8 96,5 87,0 B 109,2 98,3 102,7 104,0 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 113,2 105,8 104,5 106,3 105,2 101,0 105,2 106,2 100,5 106,4 104,1 97,1 B 105,8 109,4 96,8 112,5 Produkcja budowlano-montażowa c (w cenach bieżących): poprzedni miesiąc=100... A 26,7 124,2 133,6 115,2 111,4 113,3 95,7 108,3 119,6 121,2 73,1 187,3 B 17,4 200,5 112,7 120,6 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 121,3 168,0 118,4 139,1 129,3 118,3 125,7 125,9 122,1 122,7 115,9 132,1 B 86,1 138,9 117,2 122,8 Sprzedaż detaliczna towarów c (w cenach bieżących): poprzedni miesiąc=100... A 77,9 101,3 118,2 102,5 98,7 104,3 102,1 100,1 96,4 109,2 97,0 117,2 B 80,9 101,1 121,9 97,7 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 123,7 125,1 126,1 124,6 124,6 125,5 122,5 125,3 120,3 127,3 128,4 120,5 B 125,1 124,8 128,7 122,7 a Stan w końcu okresu. b Udział zarejestrowanych bezrobotnych w cywilnej ludności aktywnej zawodowo. c W przedsiębiorstwach z większą od 9 liczbą pracujących. d W przedsiębiorstwach z większą od 49 liczbą pracujących; dane za okresy narastające (I-VI, I-IX, I-XII). - 16 -
WYBRANE DANE O WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM WYSZCZEGÓLNIENIE A 2007 r., B 2008 r. Wskaźnik cen: towarów i usług konsumpcyjnych a : I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII analogiczny okres poprzedniego roku=100... A.. 101,8.. 102,4.. 101,8.. 103,7 B.... skupu ziarna zbóż: (dok.) poprzedni miesiąc=100... A 115,1 103,2 99,2 96,9 97,3 96,7 99,7 114,5 124,3 98,9 97,7 96,8 B 107,9 103,7 101,9 102,2 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 167,1 169,2 163,5 156,8 146,8 140,5 150,2 156,0 163,8 158,8 149,0 142,7 B 133,8 134,4 137,9 145,5 skupu żywca rzeźnego wołowego: poprzedni miesiąc=100... A 104,8 101,7 98,2 98,4 95,1 99,4 100,0 108,2 101,6 96,7 96,6 101,1 B 103,8 102,6 98,2 101,9 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 103,4 99,5 96,5 94,2 89,3 87,9 91,1 103,0 101,1 98,4 100,2 101,0 B 100,0 100,9 100,9 104,5 skupu żywca rzeźnego wieprzowego: poprzedni miesiąc=100... A 96,8 104,2 100,9 98,9 97,7 110,1 112,0 102,6 100,3 88,0 91,1 101,3 B 103,8 94,5 111,5 100,1 analogiczny miesiąc poprzedniego roku=100... A 92,6 102,7 98,7 97,9 94,2 98,5 100,7 93,4 99,0 96,3 95,9 101,3 B 108,8 98,7 109,0 110,3 Relacje cen skupu b żywca wieprzowego A 5,3 4,9 4,8 4,8 4,7 5,2 6,0 6,2 5,6 4,6 4,2 4,3 do cen targowiskowych 1 kg żyta B 4,4 4,0 4,3 4,2 Wskaźnik rentowności obrotu w przedsiębiorstwach c brutto d (w %)... A.. 5,6.. 5,4.. 5,5.. 5,3 B.. 5,2. netto e (w %)... A.. 4,6.. 4,5.. 4,5.. 4,7 B.. 4,1. Podmioty gospodarki narodowej f... A.. 345533.. 346368.. 349027.. 352236 B.. 353682. w tym spółki handlowe... A.. 21997.. 22385.. 22732.. 23095 B.. 23503. w tym z udziałem kapitału zagranicznego... A.. 5225.. 5312.. 5392.. 5456 B.. 5542. a W kwartale. b Ceny bieżące bez VAT. c Z większą od 49 liczbą pracujących; dane za okresy narastające (I-III, I-VI, I-IX, I-XII). d Relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności. e Relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności. f W rejestrze REGON, bez rolników indywidualnych; stan w końcu okresu. - 17 -