Grecja po wojnach perskich
1. Związek Morski 478r. p.n.e. z inicjatywy Aten powstaje Związek Morski Początkowo 200, potem 400 poleis przyłącza się do Związki Zadanie: walka z Persami Członkowie Związku mieli dostarczać statki lub wpłacać pieniądze Stopniowe uzależnienie od Aten; początkowo skarbiec w Delos, potem przeniesiony do Aten 440/439 r. p.n.e. bunt Samos i chęć wyjścia ze Związku brutalnie stłumiono
Kimon (syn Militiadesa) chce dobrych kontaktów ze Spartą, ale wygnany w 461 r. p.n.e. Coraz częstsze głosy domagające się konfrontacji ze Spartą
2. Wojna peloponeska 431-404 p.n.e. W 431 r. p.n.e. wybuch wojny Związku Morskiego (Ateny) ze Związkiem Peloponeskim (Sparta) Ateńczycy dominowali na morzu, Spartanie na lądzie 421 r. p.n.e. pokój Nikiasa; powrót do stanu sprzed wojny
415 r. p.n.e. wyprawa Aten na Sycylię (by zdobyć Syrakuzy); klęska wojska ateńskich tzw. Wyprawa sycylijska doprowadza do kontynuacji wojny Od 411 r. p.n.e. Persja wspiera Spartę 404 r. p.n.e. Sparta oblega Ateny Ateny zmuszone do: 1. Rozwiązania Związku Morskiego 2. Wydania floty 3. Zburzenia murów obronnych
3. Rywalizacja o hegemonię w Grecji 395-384 r. p.n.e. wojna koryncka: Sparta vs. Teby, Korynt, Ateny; wygrana Sparty 371 r. p.n.e. pod Leukrtami Teby pokonują Spartę, wchodzą na tereny Sparty, tworzą niezależne od Sparty państwo na terenie Mesenii, doprowadzają do rozpadu Związku Peloponeskiego
4. Macedonia przed Aleksandrem Wielkim Filip II Macedończycy, zamieszkujący obszar sąsiadujący od południa z Grecją, byli blisko spokrewnieni z Grekami, język macedoński zachował wiele cech języka greckiego z epoki archaicznej. Dominującą pozycję w społeczeństwie macedońskim zajmowała arystokracja rodowa, zaś najliczniejszą warstwą byli chłopi. Najwyższą władzę sprawował dziedziczny król, uważający siebie i uważany przez swoich poddanych za ojca narodu. Ten patriarchalny model monarchii dawał królowi szerokie kompetencje: jego decyzje miały charakter ostateczny, podlegała mu bezpośrednio armia, występował w roli mediatora w konfliktach między arystokratami.
Pod koniec VI wieku p.n.e. państwo macedońskie znalazło się pod zwierzchnictwem perskim. Macedończycy wsparli wyprawę króla Kserksesa na Grecję. Zależność od Persji została zrzucona po zwycięstwie Greków pod Platejami (479 p.n.e.). Podczas wojny peloponeskiej Macedończycy byli sojusznikami Aten.
Król Aleksander I (498-454 p.n.e.) uznał zwierzchnictwo Persji, ale miał dobre kontakty z Atenami Król Archelaos I (413-399 p.n.e.) przeprowadził uwłaszczenie chłopów, osłabiając tym samym pozycję arystokracji rodowej, założył Pellę Król Perdikkas III (365-359 p.n.e.) walczył z najazdami Ilirów i Traków. Z osłabienia Macedonii skorzystały Teby, mieszając się w jej sprawy wewnętrzne. Książę Filip, brat Perdikkasa, przebywał wtebach jako zakładnik. Poznał tam taktykę walki polegającą na stosowaniu szyku skośnego.
5. Panowanie Filipa II Filip zlikwidował księstwa plemienne w Górnej Macedonii, doprowadzając do scentralizowania władzy. Zdając sobie sprawę, że ekspansja w kierunku północnym i zachodnim byłaby trudna ze względu na wojowniczy charakter zamieszkujących te tereny ludów, nawiązał z nimi pokojowe stosunki. Stworzył korpus paziów złożony z synów macedońskich arystokratów; na dworze króla przygotowywali się do służby państwowej
W latach 357-354 p.n.e. Filip podbił greckie kolonie na wybrzeżu macedońskim Metone, Pydnę, Potideję i Amfipolis (pod Metone st racił oko od trafienia strzałą). Opanował kopalnie złota w górach Pangaion na pograniczu Macedonii i Tracji. Wydobycie w nich sięgało tysiąca talentów rocznie (1 talent = ok. 32 kg). Posiadając tak ogromne ilości kruszcu, rozpoczął bicie złotej monety. Miał też wystarczające środki finansowe na rozbudowę i zreformowanie armii oraz na zatrudnianie żołnierzy najemnych.
Demostenes Filipiki Stronnictwo promacedońskie w greckich poleis składało się zarówno z przedstawicieli arystokracji, której odpowiadał macedoński model państwa, jak i członków warstwy średniej, tęskniących za stabilizacją społeczną. Na czele tego stronnictwa stał Isokrates (436-338 p.n.e.). Głosił on ideę zjednoczenia wszystkich Greków pod przewodnictwem Filipa, co umożliwiłoby podjęcie wielkiej wyprawy przeciwko imperium perskiemu. Isokrates liczył na zdobycie Azji Mniejszej, gdzie mogłaby być osiedlona biedota grecka, dzięki czemu w Grecji zapanowałby pokój społeczny. Demostenes (384-322 p.n.e.) był głównym przeciwnikiem Macedonii w Atenach. W swoich filipikach przemówieniach skierowanych przeciwko Filipowi ostrzegał Greków, że Macedonia zagraża wolności i niepodległości państw greckich, że należy stawić zdecydowany opór barbarzyńskiemu najeźdźcy. Umiejętnie używając sztuki oracyjnej, potrafił przekonać do swoich poglądów ateńskie zgromadzenie ludowe.
Falanga macedońska Podstawą armii macedońskiej była falanga chłopska, wyposażona we włócznie o długości około 5 metrów, zwane sarissami. Pod ochroną tych włóczni piechurzy mogli być lżej uzbrojeni niż greccy hoplici, co umożliwiało im posuwanie się szybkim marszem oraz manewrowanie w celu skutecznego zastosowania szyku skośnego. Istotną rolę odgrywała konnica, również wyposażona w sarissy. Była ona formacją uderzeniową w odróżnieniu od jazdy greckiej, pełniącej raczej funkcję zwiadowczo-rozpoznawczą. Filip II utworzył w Macedonii armię zawodową, co dawało mu przewagę nad państwami greckimi, dysponującymi armiami obywatelskimi.
6. Walki z państwami greckimi W r. 340 p.n.e. utworzony został sojusz greckich poleis, którego celem stała się obrona przed potęgą macedońską. Pomysłodawcą tego sojuszu był Demostenes. Ze znaczących poleis do przymierza obok Aten przystąpiły Teby, dysponujące silną armią lądową, natomiast odmówiła Sparta, zachowująca postawę promacedońską. Ateny, pod wpływem argumentacji Demostenesa, wypowiedziały Macedonii wojnę.
Bitwa pod Cheroneją 338 r. p.n.e Filip II wtargnął w r. 338 p.n.e. do środkowej Grecji. Do rozstrzygającej bitwy między Macedończykami a wojskami ateńskimi i tebańskimi doszło pod Cheroneą w Beocji. O klęsce Greków przesądził atak konnicy macedońskiej, dowodzonej przez syna Filipa II, 18-letniego wówczas Aleksandra. Hufiec tebański został całkowicie wybity, poległo także około tysiąca Ateńczyków, a dwa tysiące dostało się do niewoli. Filip II po bitwie łagodnie obszedł się z Atenami: musiały zawrzeć sojusz z Macedonią i rozwiązać Ateński Związek Morski. Ostrzej potraktował natomiast Teby: ukarał je kontrybucją, rozwiązał Związek Beocki, na którego czele stało to miasto-państwo, oraz umieścił w Tebach garnizon macedoński.
Związek Koryncki 337 r. p.n.e. W r. 337 p.n.e. utworzony został Związek Koryncki, zrzeszający wszystkie greckie miasta-państwa z wyjątkiem Sparty, która chciała podkreślić swoją odrębność. 1. Hegemonem Związku i jego naczelnym wodzem został król macedoński Filip II 2. Jednocześnie zagwarantował autonomię greckich miast-państw, 3. prowadzenie polityki zagranicznej stało się dziedziną jego wyłącznych kompetencji. 4. Wypowiedzenie wojny Persji