R Z E C Z N I K P R A W A B S O L W E N T A Bartłomiej Banaszak Opinia w sprawie propozycji zmian w ustawie Prawo geologiczne i górnicze uwzględnionych w projekcie ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów, zwłaszcza w zakresie dostępu do zawodu geologa Zawód geologa należy do grupy profesji o najbardziej restrykcyjnych zasadach dostępu do uprawnień zawodowych. Regulacje określające wymagania kwalifikacyjne dla kandydatów na geologów z uprawnieniami zawarte są w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2011 r. w sprawie kwalifikacji w zakresie geologii. Zgodnie z art. 50 ustawy, aby legalnie wykonywać, dozorować i kierować pracami geologicznymi należy posiadać kwalifikacje. Ustawa określa obecnie 12 kwalifikacji w zakresie wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi, z czego 10 związanych jest z obowiązkiem posiadania wykształcenia wyższego. Proponowane rozwiązania wprowadzają nieznaczne ułatwienia w dostępie do zawodu geologa, jednak w kontekście faktycznych barier w dostępie do zawodu są w większości kosmetyczne, a czasem wręcz pozorne. Absolwenci studiów z zakresu geologii, górnictwa i geologii i innych pokrewnych kierunków umożliwiających zdobycie wiedzy i umiejętności w zakresie nauk geologicznych (np. określonych specjalności prowadzonych w ramach inżynierii środowiska, ochrony środowiska lub geografii), zderzają się z licznymi barierami w dostępie do zawodu geologa. Bariery te dotyczą następujących kwestii: 1) wymiaru obowiązkowej praktyki zawodowej oraz niewliczania do okresu praktyki zawodowej pracy spełniającej merytoryczne kryteria praktyki odbywanej przed ukończeniem studiów i praktyki przewidzianej programem studiów, 2) sztywnego określenia nazw kierunków studiów, w sposób niespójny z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i zasadą autonomii programowej uczelni, eliminujący z możliwości nabycia uprawnień absolwentów kierunków pokrewnych, 3) niestabilności przepisów, która spowodowała, że osoby, które przed kilku laty wybrały określony kierunek studiów kierując się m.in. możliwością uzyskania po nich uprawnień, obecnie są jej pozbawione, a także budzi wątpliwości co do możliwości naruszenia zasady ochrony praw nabytych, 4) egzaminu na uprawnienia, 5) przepisów innych aktów wykonawczych.
1. Wymiar praktyki zawodowej Zgodnie z rozporządzeniem, kandydaci do uprawnień kategorii I X muszą odbyć aż 3-letnią praktykę zawodową. Jej zakres jest ściśle określony w przepisach rozporządzenia. Jest to jeden z najdłuższych wymiarów praktyki spośród wszystkich zawodów regulowanych. Okres praktyki zawodowej nie różni się też między absolwentami studiów I i II stopnia. Biorąc pod uwagę zestawienie liczby wszystkich osób posiadających uprawnienia 1 ze znacznie większą i stale rosnącą liczbą studentów kierunków geologia, górnictwo i geologia, i innych kierunków kształcących w zakresie wiedzy i umiejętności dotyczących nauk geologicznych 2, można stwierdzić, że długość praktyki w połączeniu ze ściśle określonymi zasadami jej odbywania skutecznie zniechęca adeptów geologii do ubiegania się o uprawnienia. Mechanizm jest tym bardziej niepokojący, że możliwość nabycia uprawnień zależy przede wszystkim od możliwości zatrudnienia na rynku, tak więc niemożność znalezienia zatrudnienia na okres 3 lat u potencjalnych przyszłych konkurentów zamyka drogę do uzyskania uprawnień. Ten mechanizm może być coraz bardziej brzemienny w skutkach w obliczu rosnącej liczby absolwentów kierunków studiów z zakresu geologii i innych kierunków kształcących w zakresie wiedzy i umiejętności dotyczących nauk geologicznych. Wykres. Liczba studentów kierunków geologia oraz górnictwa i geologia. Według danych MNiSW Argumentem za poważnym skróceniem okresu wymaganej praktyki są, wcale nieodosobnione (aczkolwiek rzadsze niż np. w przypadku uprawnień budowlanych), przypadki odmawiania przez geologów z uprawnieniami poświadczania okresu praktyki 1 Wykaz osób z uprawnieniami geologicznymi prowadzony przez Ministerstwo Środowiska w dniu 19 lipca 2013 r. zawierał 7514 rekordy. Należy też zaznaczyć, że niektóre osoby posiadają więcej niż jedno uprawnienie. http://www.mos.gov.pl/uprawnienia_geologiczne/ 2 Według danych MNiSW, w 2011 r. na kierunkach studiów geologia oraz górnictwo i geologia studiowało w sumie 11 008 studentów. Do tej liczby należy też dodać studentów kierunków pokrewnych kształcących w zakresie wiedzy i umiejętności dotyczących nauk geologicznych. 2
zawodowej. Problem ten był podnoszony podczas spotkań ze studentami i absolwentami studiów z zakresu geologii oraz górnictwa i geologii. Szczególny sprzeciw budzi propozycja wprowadzenia do ustawy zasady, iż praktyka zawodowa zaliczana jest dopiero od momentu uzyskania odpowiedniego dyplomu studiów lub studiów podyplomowych. Poważne wątpliwości budzi też fakt, iż ta zasada funkcjonuje już obecnie. Jej stosowanie nie wynika jednak wprost z przepisów prawa, ale z praktyki ministra właściwego do spraw środowiska. Ta propozycja stanowi więc próbę zalegalizowania bezpodstawnej zasady mówiącej że wymiar praktyki będzie liczony od dnia uzyskania tytułu zawodowego i kwalifikacji zawodowych. Brak jest podstaw, aby praktyka zawodowa spełniająca kryteria merytoryczne określone w rozporządzeniu nie była zaliczana do wymiaru praktyki, tylko i wyłącznie z powodu formalnego nieukończenia studiów. Wątkiem podnoszonym podczas konsultacji ze studentami i absolwentami geologii było także niedopasowanie kształcenia na studiach z zakresu geologii do oczekiwań rynku pracy, które jest pretekstem dla utrzymywania obecnych, restrykcyjnych wymogów dotyczących doświadczenia zawodowego. Należy jednak podkreślić, iż w obliczu braku jakiejkolwiek formalnej możliwości zaliczenia praktyki odbywanej przez studentów do wymiaru praktyki zawodowej, brak jest także systemowych zachęt dla współpracy uczelni z przedsiębiorstwami geologicznymi w zakresie organizacji praktyk. Doprecyzowania wymagają przepisy ust. 4 w art. 52. Zmiany zaproponowane w projekcie ustawy deregulacyjnej mogą prowadzić do interpretacji sugerującej konieczność łącznego odbycia wszystkich trzech rodzajów praktyki. W związku z powyższym: propozycja skrócenia wymiaru praktyki do dwóch lat jest krokiem w dobrym kierunku, ale niewystarczającym. Satysfakcjonującym rozwiązaniem byłoby zróżnicowanie wymogu praktyki zawodowej między absolwentami studiów I ( 2 lata praktyki) i II stopnia (1 rok praktyki); praktyka realizowana przez studentów powinna być zaliczana do okresu praktyki zawodowej; należy stworzyć możliwość zaliczania do wymiaru praktyki zawodowej praktyki objętej programem studiów pod warunkiem, że odbywana jest na podstawie umowy między uczelnią a przedsiębiorstwem geologicznym lub organem administracji geologicznej lub nadzoru górniczego oraz merytorycznie odpowiada zakresowi praktyki określonemu w rozporządzeniu; należy doprecyzować przepisy w ust. 4 w art. 52 dotyczące praktyki. 3
2. Wymagane wykształcenie Kierunki studiów odpowiednie dla kategorii kwalifikacji określone są w rozporządzeniu. Przepisy w tym zakresie są niespójne z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, gdyż nawiązują do nazw kierunków studiów i ignorują zasadę autonomii programowej uczelni wprowadzoną na mocy nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, która weszła w życie 1 października 2011 r., a więc przed wydaniem przedmiotowego rozporządzenia. W kontekście dostępu absolwentów do uprawnień geologicznych szczególny sprzeciw budzi rozwiązanie wynikające z 3 rozporządzenia. Ogranicza ono w sposób istotny dostęp do zawodu absolwentom kierunków pokrewnych obejmujących efekty kształcenia z zakresu nauk geologicznych. Szczególnie bulwersujący jest w tym przypadku fakt, iż ograniczenie absolwentom studiów wyższych obejmujących nauki geologiczne dostępu do możliwości zdobycia uprawnień, nastąpiło z końcem 2011 r. i było wówczas sprzeczne z polityką Rządu RP. Rozporządzenie zostało wydane bowiem po expose Premiera przewidującym ułatwienia w dostępie do zawodów regulowanych. 26 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 czerwca 2006 r. w sprawie kategorii prac geologicznych, kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania tymi pracami oraz sposobu postępowania w sprawach stwierdzania kwalifikacji stanowił bowiem, że przepisy rozporządzenia odnoszące się do osób posiadających dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunkach geologia, górnictwo i geologia lub geografia stosuje się odpowiednio do osób posiadających dyplomy ukończenia studiów wyższych na kierunku górnictwo o specjalności geologicznej lub studiów wyższych obejmujących nauki geologiczne, a w szczególności na kierunkach budownictwo i ochrona środowiska.. Tymczasem aktualne rozporządzenie mówi, że dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku górnictwo o specjalności lub specjalizacji geologicznej lub studiów wyższych obejmujących nauki geologiczne, w szczególności na kierunkach budownictwo i ochrona środowiska, uzyskany przez osobę, która ukończyła co najmniej dwusemestralne studia podyplomowe z zakresu wnioskowanej kategorii, uważa się za równoważny z dyplomem ukończenia studiów wyższych na kierunku geologia lub górnictwo i geologia. Powyższe rozwiązania, wprowadzone w grudniu 2011 r., poza oczywistą sprzecznością z polityką Rządu RP, stanowi nieuzasadnione obciążenie finansowe dla młodego człowieka wiążące się dodatkowo z opóźnieniem o co najmniej rok możliwości uzyskania uprawnień. Ponadto i jest merytorycznie nieuzasadnione. Przykładowo, porównanie programów podyplomowych studiów geologicznych prowadzonych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (są to studia sugerowane absolwentom kierunków pokrewnych jako sposób na uzupełnienie formalnych braków) z programem studiów na kierunku inżynieria środowiska AGH (specjalność: ochrona wód i geotechnika środowiska) wskazuje na duży poziom 4
zbieżności potencjalnych efektów kształcenia odnoszących się do wiedzy w zakresie nauk geologicznych. Co więcej, wymiar godzin dydaktycznych z poszczególnych przedmiotów jest większy na studiach, których wartość w świetle nowych przepisów jest kwestionowana, niż na studiach podyplomowych. Ewentualne rozbieżności z pewnością nie powinny dyskwalifikować absolwenta. Nie można więc tłumaczyć wprowadzenia tego obostrzenia ochroną interesu publicznego. Dodatkowym problemem, mogącym w przyszłości skutecznie zablokować dostęp do zawodu absolwentom studiów z zakresu geologii, ale nie nazwanych geologia lub górnictwo i geologia, jest fakt, iż studia podyplomowe z zakresu zdecydowanej większości kategorii nie są w ogóle organizowane. Interpretacja literalna przepisów rozporządzenia mogłaby bowiem doprowadzić w ogóle do zablokowania absolwentom kierunków pokrewnych dostępu do większości kategorii uprawnień. Aktualnie dochodzi więc do sytuacji absurdalnych, w których np. absolwent inżynierii środowiska AGH, specjalność ochrona wód i geotechnika lub hydrogeologia stosowana i geotechnika chcąc zdobyć uprawnienia w zakresie V jest zmuszany do odbycia kosztownych studiów podyplomowych (kosztowność studiów polega także na konieczności dojazdów na zjazdy w innym mieście), które programowo mają mniejszy związek z kategorią V uprawnień niż studia wyższe, które ukończył. Prowadzi to bezpośrednio do dyskryminacji pewnych grup studentów i absolwentów, tylko dlatego, że skończyli kierunek studiów o niewłaściwej nazwie, gdy tymczasem osoby, które ukończyły właściwy kierunek mogły odbyć go w ramach specjalności odbiegającej od charakteru uprawnień, o które się ubiegają. W związku z powyższym: Konieczne jest dostosowanie przepisów określających wymogi w zakresie wykształcenia do przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Absolutną koniecznością jest przywrócenie zasad dotyczących dostępu absolwentów kierunków pokrewnych obejmujących nauki geologiczne do zawodu, które obowiązywały przed wydaniem rozporządzenia z 2011 r. 3. Niestabilność przepisów Dokumentacja przekazana w toku konsultacji Rzecznikowi Praw Absolwenta wskazuje na niestabilność przepisów w zakresie dostępu do zawodu. Studenci i absolwenci niektórych kierunków znaleźli się bowiem w sytuacji, w której rozpoczynając studia mieli świadomość, iż ich ukończenie pozwala nabyć uprawnienia, natomiast w ich trakcie, po 1 stycznia 2012 r., znaleźli się w sytuacji, w której dyplom ukończenia studiów nie daje już im przepustki do uprawnień. Sytuacja, w której przed 1 stycznia 2012 r. absolwent określonych studiów spełnia wymogi kwalifikacyjne ubiegania się o uprawnienia w zakresie wykształcenia, a następnie jest pozbawiany prawa ubiegania się o uprawnienia (w wyniku brzmienia 3) 2 5
tygodnie po wydaniu rozporządzenia, które nie zawierało żadnych przepisów przejściowych w zakresie uzupełnienia kwalifikacji, rodzi poważne wątpliwości w zakresie ewentualnego naruszenia zasady ochrony praw nabytych, wynikającej z art. 2 Konstytucji. Analogicznie do rozwiązań proponowanych w odniesieniu do zawodów objętych pierwszą i drugą transzą deregulacyjną, jak również w świetle problemu wskazanego powyżej, niezbędne jest przeniesienie na poziom ustawy przepisów określających kwalifikacje w zakresie wymaganego wykształcenia oraz wymiaru praktyki zawodowej. Konieczność wyprowadzenia przepisów reglamentujących dostęp do zawodu geologa na poziom ustawy wynika ponadto z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2007 r. (sygn. akt K 36/06) określenie warunków wykonywania zawodu lub czynności zawodowych należy do spraw o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia wolności wykonywania zawodu. Sprawy te muszą być unormowane w ustawie i nie mogą być przekazywane do unormowania w drodze rozporządzenia. Ustawa, uzależniając wykonywanie określonych czynności zawodowych od wymogu posiadania odpowiednich kwalifikacji, musi sprecyzować bliżej wymagania dotyczące tych kwalifikacji, tak aby jej adresaci mogli ustalićna podstawie jej przepisów, czy mogą dokonywać takich czynności. 4. Egzamin W porównaniu do mających charakter fundamentalny barier związanych z praktyką zawodową oraz profilem wykształcenia, egzamin nie jest postrzegany jako istotna bariera w dostępie do zawodu. Wątpliwości budzi jedynie część ustna egzaminu, która pozwala na uznaniowość w ocenie kandydata. Tymczasem przeprowadzanie egzaminu w formie ustnej z pewnością nie jest niezbędne. Profil zawodowy geologa nie jest związany z koniecznością posiadania szczególnych umiejętności formułowania wypowiedzi ustnych. Egzaminy ustne nie są organizowane chociażby przy okazji egzaminu adwokackiego, mimo tego, że tego typu umiejętności są przy tym zawodzie dużo bardziej konieczne. 5. Inne problemy absolwentów studiów z zakresu geologii Niezależnie od zakresu zaproponowanych poprawek do projektu ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów, należy dla porządku podkreślić, że absolwenci studiów z zakresu geologii i innych pokrewnych kierunków obejmujących wiedzę i umiejętności w zakresie nauk geologicznych napotykają na bariery w dostępie do wyuczonego zawodu wynikające z innych przepisów, niż te objęte przedmiotowym projektem ustawy. Odnoszą się one m.in. do sytuacji absolwentów specjalności z zakresu geotechniki na kierunkach innych niż budownictwo, którzy nie mają 6
możliwości uzyskania uprawnień do samodzielnego wykonywania wyuczonego zawodu. Bariery z tym związane zawarte są przede wszystkim w następujących aktach wykonawczych: rozporządzeniu Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, które powoduje, że np. absolwent studiów z zakresu inżynierii środowiska, specjalności geotechnika nie może uzyskać uprawnień budowlanych bez ograniczeń w specjalności konstrukcyjnobudowlanej w specjalizacji geotechnika, w przeciwieństwie do absolwentów studiów z zakresu budownictwa o dowolnej specjalności; rozporządzeniu MTBiGM z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych. 6. Zawody górnicze Zawody górnicze charakteryzują się bardzo dużym rozdrobnieniem także w odniesieniu do regulacji dotyczących zasad dostępu do poszczególnych profesji. Zasady te uregulowane są w ustawie Prawo geologiczne i górnicze oraz rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa górniczego, które uwzględnia ponad sto różnego rodzaju zawodów i stanowisk. Interesującym faktem jest to, że rozporządzenie to zostało wydane na dzień przed rozporządzeniem sprawie kwalifikacji w zakresie geologii. Tymczasem rozporządzenie w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa, poza drobnymi wyjątkami, nie rodzi zastrzeżeń co do spójności z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, uzależnienia bowiem wymogi kwalifikacyjne dotyczące wykształcenia od zakresu studiów, a nie od ich nazwy. Jednakże w proponowanych przepisach dotyczących zawodów górniczych należy wprowadzić poprawki odnoszące się do sposobu potwierdzania kwalifikacji w zakresie wykształcenia oraz zaliczania praktyki odbywanej przez studentów do wymiaru praktyki. Podobnie jak w przypadku zawodów geologicznych, rozważenia wymaga także przeniesienie przepisów odnoszących do wymogów w zakresie wykształcenia oraz wymiaru praktyki z rozporządzenia do ustawy. W związku z powyższym proponuję następujące zmiany w projekcie ustawy o zmianie ustaw regulujących warunki dostępu do wykonywania niektórych zawodów (art. 19 projektu ustawy): 3)w art. 52 -a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. O stwierdzenie kwalifikacji w kategorii I IX/X może ubiegać się osoba, która: 1) posiada dyplom ukończenia studiów wyższych pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku, którego program umożliwia nabycie wiedzy i umiejętności w zakresie nauk geologicznych, 7
2) odbyła rok praktyki zawodowej w przypadku ukończenia studiów wyższych drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo dwa lata praktyki zawodowej w przypadku ukończenia studiów wyższych pierwszego stopnia. a) ust. 2 otrzymuje brzmienie: 2. O stwierdzenie kwalifikacji w kategorii XI/XII może ubiegać się osoba, która posiada co najmniej świadectwo dojrzałości oraz świadectwo lub dyplom uzyskania tytułu zawodowego albo dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodach: technik geolog, technik górnik lub technik wiertnik, lub ukończone studiów wyższych pierwszego lub drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, których program umożliwia nabycie wiedzy i umiejętności w zakresie nauk geologicznych, oraz odbyła roczną praktykę., b) skreśla się ust. 3 ba) dodaje się ust. 3a i 3b w brzmieniu: 3a) Zakres ukończonych studiów wyższych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2, dokumentuje się na podstawie suplementu do dyplomu, 3b) Osoba, która ukończyła studia wyższe przed 1 stycznia 2007 r. może udokumentować zakres studiów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2, na podstawie dyplomu studiów oraz nazw kierunków lub specjalności. c) ust. 4 otrzymuje brzmienie: 4. Praktyką jest: 1) udział w wykonywaniu dozoru prac geologicznych lub wykonywaniu prac kartografii geologicznej lub wykonywaniu w terenie badań geofizycznych lub kierowaniu w terenie robotami geologicznymi, lub 2) udział przy sporządzaniu projektów robót geologicznych i dokumentacji geologicznych lub projektowaniu i dokumentowaniu prac kartografii geologicznej albo badań geofizycznych, lub 3) udział pracowników organów administracji geologicznej przy sprawdzaniu, ocenie, przyjmowaniu lub zatwierdzaniu projektów robót geologicznych i dokumentacji geologicznych oraz pracowników organów nadzoru górniczego przy sprawdzaniu i kontroli dokumentacji mierniczo-geologicznej w części, w jakiej przedstawia ona sytuację geologiczną zakładu górniczego, i przy nadzorze nad sporządzaniem operatu ewidencyjnego zasobów złoża kopaliny. d) ust. 5 otrzymuje brzmienie: 5. Praktykę, o której mowa w ust. 4 pkt 1 i 2 odbywa się pod nadzorem osób upoważnionych do wykonywania tych samych czynności objętych kwalifikacjami, o które ubiega się osoba odbywająca praktykę., e) uchyla się ust. 6; f) dodaje się ust. 7 i 8 w brzmieniu: 7. Osoba ubiegająca się o nadanie uprawnień zawodowych może rozpocząć praktykę zawodową po zaliczeniu czwartego semestru studiów wyższych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2. 8. Do okresu praktyki zawodowej zalicza się praktykę objętą programem kształcenia na 8
studiach wyższych, pod warunkiem, że prowadzona jest na podstawie umowy dotyczącej praktyki zawartej między uczelnią a przedsiębiorstwem świadczącym usługi geologiczne lub organem administracji geologicznej lub nadzoru górniczego. 8a) w art. 65 ust. 3 otrzymuje brzmienie: 3. Egzamin składa się z dwóch etapów pisemnych 8b) w art. 65 ust. 5 otrzymuje brzmienie: 5. Do etapu drugiego dopuszcza się osoby, które w pierwszym etapie odpowiedziały poprawnie na co najmniej 75% pytań. 10) W art. 69 w ust. 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie: 1) wymagania w zakresie praktyki zawodowej dla poszczególnych kategorii kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi Ponadto w zakresie zawodów górniczych proponuję następujące zmiany: W p. 4): a) w art. 55 po ust. 6 dodaje się ust. 7 i 8 w brzmieniu: 7. Osoba ubiegająca się o nadanie uprawnień zawodowych może rozpocząć praktykę zawodową po zaliczeniu czwartego semestru studiów wyższych, 8. Do okresu praktyki zawodowej zalicza się praktykę objętą programem kształcenia na studiach wyższych, pod warunkiem, że prowadzona jest na podstawie umowy dotyczącej praktyki zawartej między uczelnią a zakładem górniczym lub organem administracji geologicznej lub nadzoru górniczego. b) art. 57 ust. 2 otrzymuje brzmienie: 2. Zakres ukończonych studiów wyższych dokumentuje się na podstawie suplementu do dyplomu, c) Po ust. 2 dodaje się ust. 2a w brzmieniu: 2a. Osoba, która ukończyła studia wyższe przed 1 stycznia 2007 r. może udokumentować zakres studiów na podstawie dyplomu studiów oraz nazw kierunków lub specjalności. 9