Instytut Języka Polskiego WYDZIAŁ POLONISTYKI Krakowskie Przedmieście 26/28 00-325 Warszawa Studia Podyplomowe Polski Język Migowy Postgraduate Studies Polish Sign Language Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego * 2013-2014 Kierownik: prof. dr hab. Marek Świdziński Kontakt elektroniczny: Instytut Języka Polskiego: ijpuw@uw.edu.pl prof. dr hab. Marek Świdziński: m.r.swidzinski@uw.edu.pl mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil: maczajkis@wp.pl mgr Emilia Olszewska: emolszewska@aol.com Wstęp Pozytywne doświadczenia dwóch już edycji Studiów Podyplomowych PJM (2008-2010 i 2010-2012) pierwszych w historii Uniwersytetu Warszawskiego i pierwszych w kraju uzasadniają otwarcie kolejnej edycji. Nieustającą potrzebą edukacji niesłyszących w Polsce jest organizacja systemu kształcenia nauczycieli w zakresie Polskiego Języka Migowego. Kadra dydaktyczna szkół dla niesłyszących często nie zna rodzimego języka populacji Głuchych w Polsce. W najlepszym razie nauczyciele posługują się miganą odmianą polszczyzny Systemem Językowo-Migowym. Ważną potrzebą jest też wykształcenie tłumaczy PJM. Rodzimi użytkownicy PJM, Głusi lub tzw. CODA, czyli słyszący z rodziny niesłyszącej, choć PJM znają, nie są przygotowani zawodowo do pracy tłumacza. Standardowych studiów uniwersyteckich z zakresu PJM, stacjonarnych lub zaocznych, w Polsce nie ma. Uchwalona przez Sejm 19.08.2011 Ustawa o języku migowym i innych środkach komunikowania się, która wchodzi w życie 1.04.2012, wzmacnia potrzebę rozwijania studiów podyplomowych kształcących kadrę specjalistów i praktyków. Nauczyciele szkół dla niesłyszących i tłumacze języka migowego muszą mieć przygotowanie językoznawcze do pracy z językiem obcym. Język polski, którego uczą lub na który tłumaczą, jest dla Głuchego językiem obcym. Studia nasze wychodzą naprzeciw oczekiwaniom osób pracujących z Głuchymi, zarówno słyszących jak głuchych. Wykłady i większa część ćwiczeń prowadzone są w języku polskim. Wszystkie dostają symultaniczne tłumaczenie na PJM. Analogicznie wykłady w PJM tłumaczy się na polski foniczny. Informacje ogólne Nazwa studium: Studia Podyplomowe Polski Język Migowy Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Podstawy prawne: Art. 32 Ustawy o Szkolnictwie Wyższym, nowelizacja Prawa o Szkolnictwie Wyższym z 18.03.2011. 1
Organizator: Instytut Języka Polskiego. Kandydaci: Absolwenci studiów magisterskich lub licencjackich różnych kierunków, którzy znają bądź Polski Język Migowy (PJM) jako rodzimy (Głusi) lub jako obcy (słyszący), bądź System Językowo-Migowy (SJM). Cele i zadania: (1) Przygotowanie teoretyczne i praktyczne do wykonywania zawodu lektora PJM lub zawodu tłumacza PJM. Student deklaruje na poczatku, czy zainteresowany jest dyplomem ogólnym (O), czy dyplomem ogólnym ze specjalizacją lektorską (L), czy też dyplomem ogólnym ze specjalizacją translatorską (T). (2) Rozszerzanie wiedzy na temat słownictwa i gramatyki PJM. (3) Rozwijanie umiejętności praktycznych w zakresie komunikacji niesłyszących. Obszary kształcenia: (1) Opis lingwistyczny PJM. (2) Nauczanie języków obcych. (3) Translatoryka. Język wykładowy: Polski, PJM z tłumaczeniem symultanicznym w obie strony. Tryb studiów: Zaoczny (sesje sobotnio-niedzielne). Czas trwania: Trzy semestry: około 360 godzin. Efekty kształcenia: (1) Wiedza: opis strukturalny języków naturalnych, podstawy gramatyki i słownictwa PJM, teoria nauczania języków obcych, teoria translatoryki. (2) Umiejętności: podstawy zawodu lektora PJM lub tłumacza PJM-polskiego i odwrotnie, biegłość w zakresie PJM. (3) Kompetencje społeczne: filozofia dwujęzyczności w edukacji Głuchych. Formy weryfikacji efektów kształcenia: (1) 9 egzaminów teoretycznych lub praktycznych, 2 zaliczenia. (2) Formy weryfikacji: praca domowa zaliczająca przedmiot, testy egzaminacyjne, zadania praktyczne. (3) Egzamin dyplomowy: (a) Część teoretyczna (pytanie ogólne i pytanie spoza specjalizacji, czyli lektorskie dla T, translatorskie dla L lub dwa pytania dla O). (b) (c) Część praktyczna (zadanie lektorskie lub translatorskie). Ocena na dyplomie: średnia z ocen części teoretycznej i praktycznej oraz typ dyplomu, Dyplom O otrzymuje student, który deklarował ten typ dyplomu. Dyplom ze specjalizacją lektorską (L) lub translatorską (T) 2
otrzymuje student, który zdał odpowiednią część praktyczną egzaminu dyplomowego; jeśli jej nie zdał, otrzymuje dyplom O. Limit przyjęć: 25 osób. Koszt uczestnictwa: 7000 PLN za trzy semestry. Rekrutacja: Nie ma: zgłoszenia do 31.01.2013 lub do wyczerpania limitu miejsc. Wymagane dokumenty: Odpis dyplomu ukończenia studiów wyższych (magisterskich lub licencjackich). Kwestionariusz osobowy, podanie o przyjęcie na studia, CV, zobowiązanie do ponoszenia odpłatności za studia (formularz w załączniku). Kopia dowodu osobistego. Zasady dotyczące opłat: Uczestnictwo w zajęciach Studium możliwe jest po wpłaceniu należności na konto Instytutu Języka Polskiego. Opłata za semestr wynosi 2300 PLN. Opłaty semestralne należy wnosić w ciągu pierwszego miesiąca semestru. Informacje dodatkowe dotyczące rekrutacji i opłat: Podania o przyjęcie na Studium należy składać w Instytucie Języka Polskiego UW do 31.01.2013: osobiście, przesyłką poleconą lub faksem: tel./faks (+48 22) 55 21 021. Przewidywany termin rozpoczęcia zajęć: luty 2013 (przed 11.02.2013). Program zajęć: 11 bloków tematycznych (A K) w wymiarze od 6 do 50 godzin. Praktyki: 22 godziny, w tym 10 godzin hospitacji i 12 godzin zajęć bądź tłumaczenia. 3
Bloki tematyczne Przedmiot Wykładowca W Ćw Zal ETCS A Wiedza o języku Marek Świdziński 30 0 P 6 B Nauczanie języka jako Paweł Rutkowski, Małgorzata 10 30 E 6 obcego Czajkowska-Kisil C Psycholingwistyka Małgorzata Czajkowska-Kisil 10 0 E 2 rozwojowa D Opis gramatyczny i Iwona Grzesiak, Małgorzata 26 40 E 10 leksykalny PJM Czajkowska-Kisil E Dydaktyka PJM Joanna Łacheta 10 20 E 6 F Warsztat tłumacza PJM Aleksana Kalata-Zawłocka, 20 50 E 10 Małgorzata Czajkowska-Kisil G Historia i kultura Agnieszka Laskowska- 10 0 E 2 Głuchych Klimczewska H Nauczanie języka Paweł Rutkowski, Danuta 6 20 E 4 polskiego jako obcego Mikulska, Piotr Mostowski I Języki migowe na świecie Paweł Rutkowski 6 0 Z 2 J Pomoce audiowizualne Bartosz Marganiec 6 10 Z. 2 przygotowanie i wykorzystanie K PJM lektorat Joanna Łacheta 0 50 E 10 uzupełniający RAZEM 134 220 62 Wykładowcy: Prof. dr hab. Marek Świdziński, Instytut Języka Polskiego UW Lingwista formalny, językoznawca ogólny, polonista. Autor podręcznika akademickiego składni polskiej (2011, wyd Va, z Zygmuntem Salonim), gramatyki formalnej polszczyzny (1992). Redaktor tomu Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących, Warszawa 2003 (z Tadeuszem Gałkowskim). Dr Paweł Rutkowski, Katedra Językoznawstwa Ogólnego, Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i Bałtystyki UW Lingwista formalny, polonista i anglista, lingwista migowy. Autor wielu prac z zakresu generatywizmu. Twórca teorii frazy nominalnej w języku polskim w aparacie GB. Autor studiów z opisu gramatycznego PJM. Kierownik Pracowni Lingwistyki Migowej UW (od 2010). Dr Iwona Grzesiak Lingwista, polonista, lingwista migowy. Autorka koncepcji słownika języków wizualnoprzestrzennych. Autorka serii słowniczków PJM. Znawca notacji SW (SignWriting). Mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil, Instytut Głuchoniemych Surdopedagog, nauczyciel szkoły dla niesłyszących, lingwista migowy. CODA. Inicjatorka badań nad opisem gramatycznym i słownikowym PJM (od 1994). Ekspert w dziedzinie edukacji Głuchych. Twórca pierwszego w historii lektoratu uniwersyteckiego PJM. Współzałożyciel Instytutu Polskiego Języka Migowego. Współautor programu Studiów Podyplomowych PJM. Tłumacz i lektor PJM na UW. Kończy rozprawę doktorską. 4
Mgr Aleksandra Kalata-Zawłocka, Instytut Lingwistyki Stosowanej UW Lingwista, glottodydaktyk, tłumacz języka angielskiego, lingwista migowy. Prezes Stowarzyszenia Tłumaczy Polskiego Języka Migowego. Współautor programu Studiów Podyplomowych PJM. Teoretyk translatoryki migowej i porównawczej (języków migowych i fonicznych). Mgr Agnieszka Laskowska-Klimczewska, Instytut Głuchoniemych, doktorantka Instytutu Języka Polskiego UW Surdopedagog, nauczyciel szkoły dla niesłyszących, lingwista migowy. CODA. Lektor PJM na UW. Ekspert problematyki CODA. Tłumacz symultaniczny PJM. Mgr Joanna Łacheta, Instytut Głuchoniemych, doktorantka Katedra Językoznawstwa Ogólnego, Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i Bałtystyki UW Surdopedagog, nauczyciel szkoły dla niesłyszących, lingwista migowy. Niesłysząca. Wiceprezes Fundacji Promocji Kultury Głuchych KOKON, Współtwórca programu lektoratu bolońskiego PJM (od 2009). Lektor PJM i trener lektorów PJM. Organizatorka wielu konferencji i imprez kulturalno-artystycznych dla Głuchych. Mgr Piotr Mostowski, doktorant Instytutu Języka Polskiego UW Polonista, glottodydaktyk, lingwista migowy. Zajmuje się budową i obsługą korpusu PJM. Specjalista od spraw informatycznych. Interesuje się edukacją dwujęzyczną Głuchych, nauczaniem polszczyzny jako języka obcego, wyrażeniami liczebnościowymi w PJM. Mgr Danuta Mikulska, KOKO S C Polonistka, glottodydaktyk. Pionierka lektoratu PJM na Wydziale Polonistyki UW. Autorka pierwszego opisu elementów niemanualnych w PJM. Twórca Bobomigów, polskiej wersji projektu Sign2Baby komunikacji migowej z niemowlęciem słyszącym w okresie prelingwalnym. Kończy rozprawę doktorską. Bartosz Marganiec, Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW Matematyk, informatyk, lingwista migowy. Niesłyszący. Prezes Fundacji Promocji Kultury Głuchych. Organizator festiwali i konferencji związanych ze środowiskiem Głuchych. Zajmuje się stroną internetową Pracowni Lingwistyki Migowej. Lektor PJM. Zakresy tematyczne bloków: Blok A Wiedza o języku Prof. dr hab. Marek Świdziński Celem wykładu jest wprowadzenie w problematykę lingwistyki. Przedmiotem będzie aparat pojęciowy współczesnego językoznawstwa strukturalnego. Słuchacz otrzyma narzędzia badawcze zdyscyplinowanego opisu gramatycznego i słownikowego tekstu, zwłaszcza narzędzia analizy. Przedstawi się mu również wizję pełnego opisu języka naturalnego. Student otrzyma szkic klasyfikacji typologicznej języków świata. Wykład jest wstępem teoretycznym do cyklu przedmiotów językoznawczych. Blok B Nauczanie języka jako obcego Dr Paweł Rutkowski, mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil Celem przedmiotu jest wprowadzenie słuchacza w warsztat pracy glottodydaktyka, czyli nauczyciela języków obcych. Słuchacz pozna techniki dydaktyczne nauczania języka nierodzimego przede wszystkim polskiego fonicznego, który jest dla dzieci niesłyszących językiem obcym (drugim). Będzie też studiować metody nauczania słyszących języka wizualno-przestrzennego, przede wszystkim Polskiego Języka Migowego. Przedstawiona będzie filozofia dwujęzycznego nauczania głuchych, która od dziesięcioleci funkcjonuje już w świecie. 5
Blok C Psycholingwistyka rozwojowa Mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil Celem przedmiotu jest wprowadzenie słuchaczy w problematykę zachowań komunikacyjnych i językowych człowieka. Słuchacz dowie się, na czym polega zdolność istoty ludzkiej do posługiwania się językiem (kompetencja językowa i komunikacyjna) i jak jest ona uwarunkowana biologicznie, społecznie i kulturowo. Słuchacze poznają przede wszystkim mechanizmy nabywania pierwszego języka przez dziecko i, po drugie, przyswajania języka nierodzimego także przez dorosłych. Podjęte będą zagadnienia rozwoju językowego i poznawczego dziecka głuchego w różnych warunkach stymulacji językowej. Prezentowana będzie problematyka nauczania dwujęzycznego dziecka głuchego w aspekcie zewnętrznolingwistycznym. Blok D Opis gramatyczny i leksykalny PJM Dr Iwona Grzesiak, mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil Celem przedmiotu jest przedstawienie opisu gramatycznego i leksykalnego Polskiego Języka Migowego. Punktem wyjścia będzie analiza mechanizmów wyrażania znaczeń przez tekst migowy (problem ikoniczności reprezentacji). Student dowie się, jak zbudowany jest tekst PJM, jak się go analizuje, jak produkuje. Pozna terminologię lingwistyki wizualno-przestrzennej (migowej). Otrzyma narzędzia opisu pojedynczych znaków PJM (fonologia), interpretacji różnic kształtu znaków (morfologia) i mechanizmów budowy wyrażeń (składnia). Przedstawi się w sposób systematyczny różnice między tekstem PJM a tekstem polskim i, w konsekwencji, między językami wizualno-przestrzennymi a fonicznymi. Przy okazji wprowadzone będą podstawy notacji SW (SignWriting). Blok E Dydaktyka PJM Mgr Joanna Łacheta Celem przedmiotu jest zapoznanie słuchaczy z metodyką nauczania PJM jako języka pierwszego dla dzieci niesłyszących, które będą go w szkole rozwijać, i jako języka obcego dla dzieci niesłyszących nie mających żadnego języka oraz dla słyszących (dorosłych). Omawiane będą sposoby prowadzenia zajęć z PJM jako przedmiotu nauczania dla dzieci głuchych. Przedstawiony będzie w wersji próbnej pionierski w Polsce program nauczania tego przedmiotu na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum. Prezentowane będą różne formy zajęć i ćwiczeń lingwistycznych stosowanych w nauczaniu dorosłych, dla których PJM jest językiem obcym. Blok F Warsztat tłumacza PJM Mgr Aleksandra Kalata-Zawłocka, mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil Celem przedmiotu jest wprowadzenie studentów w problematykę teoretyczną i praktyczną translatoryki. Szczególne znaczenie będzie miało kształtowanie umiejętności przekładu tekstu wizualno-przestrzennego na foniczny i na odwrót. Uwzględniona będzie specyfika komunikacji pomiędzy uczestnikami tłumaczonego dialogu oraz roli tłumacza w procesie tłumaczenia języka migowego. Podjęte będą zagadnienia szczegółowe związane z przekładem, takie jak analiza dyskursu, modele procesu tłumaczenia i roli tłumacza, rodzaje i środowiska tłumaczenia, kultura, etyka zawodowa i profesjonalizm tłumacza. W ramach przedmiotu podejmie się problem tłumaczenia z języka polskiego na PJM przez Głuchych tłumaczy. 6
Blok G Historia i kultura Głuchych Mgr Agnieszka Laskowska-Klimczewska Celem przedmiotu jest zapoznanie słuchaczy z historią powstania diaspory głuchych w Polsce, jej rozwojem, jej ograniczeniami, jej osiągnięciami na rzecz środowiska Głuchych. Studenci dowiedzą się o funkcjach kulturotwórczych i rehabilitacyjnych tego środowiska. Pokaże się ważne procesy socjologiczne odpowiadające przemianom politycznym, społecznym i kulturowym społeczności Głuchych. Studenci poinformowani będą o organizacji i praktyce edukacji Głuchych, o polityce społecznej wobec tego środowiska, a także o stanie prawa w tym zakresie. Blok H Nauczanie języka polskiego jako obcego Dr Paweł Rutkowski, mgr Piotr Mostowski, mgr Danuta Mikulska Celem przedmiotu jest przygotowanie słuchaczy do wykładu gramatyki i słownictwa języka polskiego dla potrzeb Głuchych. Omówi się eksperymenty z lektoratem polszczyny pisanej. Przedstawione będą własności gramatyczne polszczyzny nie podzielane przez języki wizualno-przestrzenne oraz techniki uczenia takich cech. Pokaże się zastosowanie komunikacji migowej ze słyszącym niemowlęciem (Sign2Baby) jako narzędzia stymulacji rozwoju polszczyzny fonicznej. Blok I Języki migowe na świecie Dr Paweł Rutkowski Cel przedmiotu jest w zasadzie erudycyjny. Chodzi o zapoznanie studentów ze stanem badań nad językami wizualno-przestrzennymi na świecie np. Amerykańskim Językiem Migowym (ASL), Brytyjskim Językiem Migowym (BSL) czy Szwedzkim Językiem Migowym (SSL), a także ich rozwojem historycznym. Blok J Pomoce audiowizualne przygotowanie i wykorzystanie Bartosz Marganiec Celem przedmiotu jest zapoznanie słuchaczy z technikami multimedialnymi (audiowizualnymi), które powinny być standardowo wykorzystywane w pracy dydaktycznej. Pomoce techniczne w rodzaju kamer cyfrowych i odtwarzaczy multimedialnych pozwalają włączyć do dydaktyki klipy i filmy zapisywane i przetwarzanych cyfrowo, a często dostępne w internecie. Jest to niezbędne w dydaktyce PJM dla utrwalania wzorców językowych tekstu migowego, który jest ulotny, a także do prowadzenia ćwiczeń laboratoryjnych i przygotowania prac domowych. Blok K PJM lektorat uzupełniający Mgr Joanna Łacheta Celem przedmiotu jest doskonalenie umiejętności słuchaczy posługiwania się językiem migowym, rozwijanie słownika oraz sprawności w zakresie komunikacji czynnej i biernej. Przewidujemy osobny tok dla Głuchych i słyszących. 7