WSTÊPNE ROZPOZNANIE I CHARAKTERYSTYKA SIARCZKOWYCH WÓD TERMALNYCH W OTWORZE BUSKO C-1

Iwona GA A Pañstwowy Instytut Geologiczny- -Pañstwowy Instytut Badawczy Oddzia³ Œwiêtokrzyski im. J. Czarnockiego, 25-953 Kielce, ul. Zgoda 21 e-mail: iwona.gala@pgi.gov.pl Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2011 WSTÊPNE ROZPOZNANIE I CHARAKTERYSTYKA SIARCZKOWYCH WÓD TERMALNYCH W OTWORZE BUSKO C-1 STRESZCZENIE W artykule przedstawiono wstêpne wyniki obliczeñ równowagi hydrogeochemicznej wód siarczkowych dla otworu Busko C-1. Do realizacji pracy wykorzystano modelowanie hydrogeochemiczne, które przeprowadzono przy u yciu programu PHREEQC. Opisano tak e podstawowe w³aœciwoœci fizykochemiczne badanej wody siarczkowej, która jest jednoczeœnie wod¹ termaln¹. Pomimo niskiej temperatury 20 35 o C cenomañski poziom wodonoœny cechuje siê korzystnymi parametrami zbiornikowymi i stanowi Ÿród³o energii geotermalnej mo liwej do wykorzystania w celach rekreacyjnych oraz w balneologii. S OWA KLUCZOWE Wody siarczkowe, wskaÿniki nasycenia, modelowanie hydrogeochemiczne, energia geotermalna * * * WPROWADZENIE Omawiany otwór pod wzglêdem administracyjnym znajduje siê w województwie œwiêtokrzyskim, powiecie buskim, w mieœcie i gminie Busko-Zdrój na terenie uzdrowiska Busko- -Zdrój, jednak poza jego obszarem górniczym. Ujmuje on wody siarczkowe, które s¹ jednoczeœnie wodami termalnymi. Wody siarczkowe by³y znane i cenione od dawna z powodu swoich w³aœciwoœci. S¹ to wody lecznicze, swoiste zawieraj¹ce co najmniej 1 mg/dm 3 siarki oznaczonej jodometrycznie, wystêpuj¹cej w postaci siarkowodoru H 2 S, jonu hydrosiarczkowego S -, wielosiarczków (H 2 S x Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 20.05.2011 r., zaakceptowano do druku 22.07.2011 r. 339

gdzie x = 2 6) oraz w jonie tiosiarczanowym (H 2 O 3 ). Natomiast wody termalne zwane równie cieplicami to wody lecznicze, swoiste o temperaturze powy ej 20 o C na wyp³ywie ze Ÿród³a lub odwiertu (Dowgia³³o i in. 2002). 1. BUDOWA GEOLOGICZNA I WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE Rejon Buska-Zdroju zlokalizowany jest w po³udniowo-wschodniej czêœci synklinorium miechowskiego (rys. 1). Wed³ug regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski obszar Buska le y w obrêbie makroregionu Niecka Solecka, na pograniczu wa³u smogorzowskiego i piñczowskiego (Kondracki 2001). Jednostkê buduj¹ niekompletne osady górnej jury, górnej kredy oraz œrodkowego miocenu, zaœ pod³o e stanowi masyw prekambryjski przykryty C-1 15 340

osadami ordowiku, syluru, dewonu i karbonu ( yczewska 1971 a;b). Ogólny szkic lokalizacji otworu Busko C-1 zosta³ przedstawiony na rysunku 1. Omawiana czêœæ niecki miechowskiej cechuje siê wystêpowaniem struktur fa³dowo- -blokowych o kierunku NW-SE, o amplitudach zrzutu dochodz¹cych do 400 m, poprzecinanych licznymi uskokami poprzecznymi (Szczepañski, Porwisz 2007). Tektonika i rozwój sieci szczelin w du ym stopniu wp³ywaj¹ na warunki hydrodynamiczne rejonu oraz kszta³tuj¹ sk³ad chemiczny wód (Szczepañski i in. 1988). 2. CHARAKTERYSTYKA FIZYKOCHEMICZNA WÓD ZBIORNIKA CENOMAÑSKIEGO A WODY Z OTWORU BUSKO C-1 Wed³ug regionalizacji hydrogeologicznej wody z otworu Busko C-1 nale ¹ do prowincji karpackiej D, rejonu I zapadliska przedkarpackiego i subregionu 2 nidziañsko-lubaczowskiego (wg Dowgia³³y, Paczyñskiego 2002). Wody siarczkowe prowincji karpackiej powstaj¹ w wyniku rozpuszczania siê siarkowodoru, pochodz¹cego z bakteryjnej redukcji minera³ów siarczanowych przy wspó³udziale materii organicznej. Doœæ powszechnie w zmineralizowanych wodach siarczkowych wystêpuje jon chlorkowy. Jego pochodzenie wi¹ e siê z ³ugowaniem mioceñskich osadów salinarnych, a tak e z obecnoœci¹ reliktowych wód morskich z neogenu lub serii starszych (Dowgia³³o 2007). Rys. 1. Szkic lokalizacji Ÿróde³ i ujêæ wód mineralnych rejonie Buska-Zdroju i Solca-Zdroju na tle elementów budowy geologicznej (Herman, G¹gol 2000) Charakterystyka hydrochemiczna wód mineralnych: 1 Ÿród³o naturalne, 2 ujêcie wody (otwór wiertniczy, szyb) i jego numer lub nazwa, 3 Ÿród³o, ujêcie z wodami s³abo zmineralizowanymi (1 3 g/dm 3 ) typu SO 4 -Ca+H 2 S, 4 Ÿród³o, ujêcie z wodami œrednio zmineralizowanymi, s³onawymi (3 20 g/dm 3 ) typu Cl-Na+H 2 S lub Cl-SO 4 -Na+H 2 S, 5 Ÿród³o, ujêcie z wodami bardzo silnie zmineralizowanymi, s³onymi (ponad 20 g/dm 3 ) typu Cl-Na Elementy budowy geologicznej: 6 ska³y wêglanowe (margle, wapienie) Cr 3, 7 wapienie, piaski, piaskowce miocenu M, 8 ska³y ilaste (i³y, mu³owce, i³o³upki) i osady chemiczne miocenu M (i), 9 zasiêg wspó³czesny gipsów mioceñskich, 10 zasiêg mioceñskich i³ów krakowieckich, 11 strefa dyslokacyjna (uskok) i jej nazwa, 12 cieki powierzchniowe, 13 drogi, 14 wiêksze miejscowoœci, 15 otwór Busko C-1 Fig. 1. The location of Springs and groundwater intakes of mineral Walters against of elements of geological structure in the Busko-Zdrój and Solec-Zdrój (wg Herman, G¹gol, 2006) Hydrogeochemical characteristics of mineral waters: 1 natural spring, 2 groundwater intake (borehole, shaft) and its number Or name, 3 spring, intake with semi-fresh waters (1 3 g/dm 3 ) type SO 4 -Ca+H 2 S, 4 spring, intake with brackish waters (3 20 g/dm 3 ) type Cl-Na+H 2 S lub Cl- SO 4 -Na+H 2 S, 5 spring, intake with saline waters (ponad 20 g/dm 3 ) type Cl-Na Elements of the geological structure: 6 Upper Cretaceous carbonate rocks (marls and limestones) Cr 3, 7 Miocene limestones, sands and sandstone M, 8 Miocene clayey rocks (clays, mudstones and shales) and chemical deposits M (i), 9 prezent extent of Miocene gypsum, 10 extent of Krakowiec Clays of Miocene, 11 fault and its name, 12 surface flows, 13 roads, 14 bigger towns, 15 Busko C-1 hole 341

Kolektorem s¹ utwory górnej kredy, na tym obszarze reprezentowane g³ównie przez osady piaskowcowo-piaszczyste cenomanu. Wody podziemne wystêpuj¹ce w tych osadach posiadaj¹ zazwyczaj nisk¹ mineralizacjê. Wartoœci jej s¹ zmienne od 1 g/dm 3 w okolicach Piñczowa poprzez kilkanaœcie g/dm 3 w okolicach Buska-Zdroju do ponad 60 g/dm 3 w rejonie Kazimierzy Wielkiej. Cech¹ charakterystyczn¹ dla wód z okolic Buska-Zdroju jest obecnoœæ siarkowodoru. Jest to zwi¹zane z wystêpuj¹cymi w tym rejonie z³o ami wêglowodorów (Barbacki 2004; Papiernik i in. 2006), a tak e z procesem desulfatyzacji, prowadz¹cym do usuwania siarczanów ze ska³ mioceñskich, tj. gipsów i anhydrytów (Szczepañski, Porwisz 2007). Wody zbiornika cenomañskiego niecki miechowskiej wystêpuj¹ zazwyczaj pod ciœnieniem subartezyjskim lub artezyjskim i charakteryzuj¹ siê przewa nie niskimi temperaturami, co wynika z przewa nie ma³ych g³êbokoœci zalegania utworów cenomanu (Barbacki, Kazanowska 2001). Obecnie w rejonie Buska-Zdroju wyró niono dwa zasadnicze typy z³ó wód mineralnych swoistych uznanych za lecznicze o odmiennej genezie, zwi¹zane z dwoma systemami kr¹- enia wód: p³ytkim i g³êbokim. Wody siarczkowe typu Cl-Na+Br+J+HBO 2 +F wystêpuj¹ce w utworach kredy górnej (marglach senonu i turonu oraz piaskach i piaskowcach cenomanu), ujmowane otworami o g³êbokoœci oko³o 130 300 m, to wody p³ytkiego systemu. Wody takie s¹ obecnie ujête licznymi odwiertami dla potrzeb uzdrowiska Busko-Zdrój. Do systemu g³êbokiego zalicza siê wody typu Cl-Na+Br+J+HBO 2 +F wystêpuj¹ce na g³êbokoœci oko³o 432 600 m ujmowane z utworów jury. S¹ to przede wszystkim wysoko zmineralizowane solanki, bez siarkowodoru, zwi¹zane z wapieniami i marglami jurajskimi (Krawczyk i in. 1999). W profilu pionowym omawianego otworu Busko C-1 podczas pompowania na ró nych g³êbokoœciach wyró niono nastêpuj¹ce typy wód (rys. 2): 1) na g³êbokoœci 60 m ujêto wody zwyk³e, o temperaturze 11,5 C i znikomej iloœci siarkowodoru 0,02 0,03 mg/dm 3, 2) na g³êbokoœci 150 m i 600 m ujêto wody s³abo zmineralizowane, o temperaturze odpowiednio 11,7 C i 13,7 C oraz znikomej iloœci siarkowodoru 0,02 0,03 mg/ dm 3, 3) na g³êbokoœci 662,2 649,6 m ujêto wodê wysoko zmineralizowan¹ z siarkowodorem i zwi¹zkami siarki w iloœci 22,9 29,7 mg/dm 3. Temperatura na wyp³ywie wynios³a oko³o 25 C. W otworze Busko C-1 warstw¹ wodonoœn¹ ujmuj¹c¹ siarczkowe wody termalne s¹ osady piaskowcowo-piaszczyste cenomanu, o mi¹ szoœci ponad 27 m (rys. 2). Wystêpuj¹ce tu piaskowce glaukonitowe s¹ zwiêz³e, drobnoziarniste, szarozielone z warstewkami piaskowców s³abo zwiêz³ych i piasków z glaukonitem (Lisik 2010). Na podstawie badañ paleontologicznych z interwa³u 622,2 649,6 m (w piaskowcach glaukonitowych), stwierdzono obecnoœæ pojedynczych pryzm inoceramów, które potwierdzaj¹ cenomañski wiek tych osadów. Zespo³y mikroskamienia³oœci z p³ytek cienkich ujawniaj¹ obecnoœæ otwornic ma³ego kredowego rodzaju Guembelitria oraz wapiennych cyst dinoflagellata form bardzo ma³ych rozmiarów o du ym znaczeniu stratygraficznym umacniaj¹ powy sz¹ interpretacjê wiekow¹ (Olszewska 2010). 342

Cr3 Skala 0 25 50 Profil litologiczny Skrócony opis litologiczny glina pylasta piaski drobnoziarniste Stratygrafia i g³êbokoœæ zalegania (m. p.p.t.) Q 19 Temperatura wody ( oc) na g³êbokoœci (m. p.p.t.) 11,5 60 m Ogólna charakterystyka wody przy okreœlonej g³. pompowania woda zwyk³a, s³abo zmineralizaowana, ujêta z margli 75 100 125 150 11,7 150 m wodaœrednio zmineralizowana, ujêta z margli 175 200 225 250 275 300 325 350 375 400 margle szare m³odsze ogniwa kredy górnej zawartoœæ siarkowodoru na ka dej g³. pompowania pozostaje na tym samym poziomie ok.0,02-0,03 mg/l 425 450 475 470 500 525 senon 550 opoki Cr3 575 600 625 650 663 piaskowce wapienie Cr3 turon cenoman 622 650 663 13,8 600 m 25,0 622 m woda bardziej zmineralizowana od tej z wy szego poziomu, ujêta z piaskowców i piasków cenomanu Rys. 2. Ogólny profil otworu Busko C-1 (Gie³ ecka-m¹dry 2009) Fig. 2. General profile of the Busko C-1 hole (Gie³ ecka-m¹dry 2009) 343

W omawianym otworze Busko C-1 ujêto wodê o mineralizacji 12,4 mg/dm 3. Bior¹c pod uwagê jej sk³ad chemiczny dominuj¹ jony chlorkowe (5,8 g/dm 3 ) i siarczanowe (ok. 1,5 g/dm 3 ). Zawartoœæ jonów sodowych wynosi oko³o 4,05 g/dm 3. Wœród sk³adników swoistych wyró nia siê siarkowodór i zwi¹zki siarki (22,9 29,7 mg/dm 3 ) oraz jod (ok. 1,9 2,0 mg/dm 3 ). Wystêpuje równie elazo, jednak w bardzo ma³ej iloœci oko³o 0,20 mg/dm 3. Woda posiada charakterystyczny zapach siarkowodoru. Podstawowy sk³ad chemiczny wody mineralnej przedstawiono za pomoc¹ wzoru Kur³owa w oparciu o wyniki analizy chemiczno-fizycznej z dnia 03.08.2009 r.: 1,9 26,32 1,2 J HBO F H S HS M 2 29,7 12,4 Cl SO HCO Na 81 86 16 3 4 3 6 6 1 T 25 Ca Mg K Wed³ug Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z 13.04.2006 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 565) jest to woda mineralna 1,2% chlorkowo-sodowa, siarczkowa, jodkowa. Spe³nia tak e wymagania dla wód leczniczych okreœlone w Rozporz¹dzeniu Rady Ministrów z 14 lutego 2006 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 220, póÿniejszymi zmianami), dlatego mo e byæ wykorzystywana w leczeniu uzdrowiskowym do k¹pieli leczniczych. Woda ujêta otworem Busko C-1 posiada temperaturê 25 o C na wyp³ywie, co pozwala j¹ zaliczyæ do wód termalnych. W literaturze fachowej okreœla siê j¹ jako niskotermaln¹ (Dowgia³³o i in. 2002). Udowodniono, e zbiornik cenomañski niecki miechowskiej stanowi potencjalne Ÿród³o niskotemperaturowej energii geotermalnej. Zasadniczy wp³yw na to maj¹ dobre parametry zbiornikowe i hydrogeotermiczne, takie jak: wysoka wartoœæ porowatoœci i przepuszczalnoœci ska³ wodonoœnych oraz ich sk³ad chemiczny. Doœæ wysoka mineralizacja wód i zawartoœæ sk³adników swoistych pozwala na ich wykorzystanie w celach rekreacyjno- -leczniczych. Niskie temperatury wód cenomañskich mog¹ byæ efektywnie wykorzystane dziêki zastosowaniu technologii pomp ciep³a, które umo liwiaj¹ podniesienie czynnika grzewczego do u ytecznego poziomu. Niezbêdnym warunkiem, by eksploatacja energii geotermalnej by³a op³acalna jest dobre rozpoznanie warunków hydrogeotermicznych oraz odpowiednia lokalizacja instalacji geotermalnej (Papiernik i in. 2008). Powy sze warunki s¹ spe³nione dla otworu Busko C-1, dlatego mo liwa by³aby tu eksploatacja wody termalnej obecnie eksploatuje siê tê wodê jako mineraln¹, lecznicz¹. Wstêpne szacunki okreœli³y, i pozyskanie ciep³a z wody o temperaturze 25 o C bêdzie op³acalne przy wydajnoœci ujêcia rzêdu 8 10 m 3 /h (Gie³ ecka-m¹dry 2009). Niskotemperaturowa energia cieplna uzyskana w ten sposób mo e byæ wykorzystana w celach rekreacyjnych (baseny). 3. ANALIZA WSKA NIKÓW SI Oceny zwi¹zku miêdzy sk³adem chemicznym wód siarczkowych a sk³adem mineralnym ska³ wodonoœnych wykonano na podstawie wartoœci wskaÿnika nasycenia SI (Saturation 344

Index). Za³o ono, e stanowi bliskiemu równowadze odpowiadaj¹ wartoœci wskaÿnika SI zawieraj¹ce siê w przedziale ±5%log K T (Appelo, Postma, 1999) co zestawiono w tabeli 1. Badanie to ma charakter jedynie pogl¹dowy, poniewa opiera siê na zbyt ma³ej liczbie danych. Tabela 1 Zestawienie wskaÿników nasycenia SI dla wód siarczkowych z otworu Busko C-1 (wartoœci bliskie równowadze pogrubiono) Table 1 Saturation Index of sulphurous waters from the Busko C-1 hole (bold type used for values close to hydrogeochemical equilibrium state) Lp. Grupa mineralna Minera³ Wzór chemiczny ±5% z log KT SI 1. Grupa skaleni 2. Minera³y wêglanowe 3. Odmiany polimorficzne krzemionki 4. Minera³y siarczanowe albit Na[AlSi 3 O 8 ] ± 0,9 0,67 anortyt Ca[Al 2 Si 2 O 8 ] ± 0,98 04,09 k-feldspar K[AlSi 3 O 8 ] ± 1,03 0,01 kalcyt CaCO 3 ± 0,42 0,37 dolomit Ca,Mg(CO 3 ) 2 ± 0,85 0,91 aragonit CaCO 3 ± 0,42 0,23 chalcedon ± 0,18 0,09 kwarc SiO 2 ± 0,20 0,34 SiO 2 ± 0,13 0,93 gips CaSO 4 2H 2 O ± 0,22 0,73 anhydryt CaSO 4 ± 0,22 0,94 celestyn SrSO 4 ± 0,33 0,1 5. Minera³y ilaste illit KAl(OH) 2 [(Si,Al) 4 O 10 ]nh 2 O ± 2,01 0,5 montmorylonit ± 2,25 0,42 7. yszczyki muskowit KAl 2 (OH) 2 [AlSi 3 O 10 ] ± 0,63 6,21 8. Grupa serpentynu chryzotyl Mg 6 (OH)[Si 4 O 10 ] ± 1,61 3,39 9. Grupa talku talk Mg 3 (OH) 2 Si 4 O 10 ± 1,07 0,13 11. Grupa chlorytu chloryt (Fe, Mg, Al.) 6 [(OH) 2 (Si, Al) 4 O 10 ] ± 3,42 2,33 Stwierdzono, e fazami decyduj¹cymi o równowadze hydrogeochemicznej wód siarczkowych w otworze Busko C-1 s¹ g³ównie minera³y wêglanowe, tj. kalcyt i aragonit, minera³y ilaste jak illit i montmorylonit oraz odmiany polimorficzne krzemionki, g³ównie chalcedon i SiO 2. Stan bliski równowadze badane wody siarczkowe wykazuj¹ równie z chlorytem i talkiem. Mo na zatem s¹dziæ, e zasadnicze formowanie siê sk³adu chemicznego wód siarczkowych zachodzi w obrêbie osadów wêglanowych kredy górnej oraz w utworach marglistych, stanowi¹cych ich nadk³ad. Ponadto zaobserwowano, e wartoœci bliskie punktowi nasycenia stanowi równie grupa skaleni, g³ównie albit, co mo e œwiadczyæ o zwi¹zku wód siarczkowych z pod³o em krystalicznym. Stan niedosycenia zaobserwowano wzglêdem minera³ów siarczanowych, halitu oraz anortytu z grupy skaleni. Ustalono tak e, e badana 345

woda jest silnie przesycona fazami mineralnymi, zawieraj¹cymi zwi¹zki elaza, grupy ³yszczyków i serpentynu oraz kwarc. Mo e to wynikaæ z wykszta³cenia litologicznego utworów wodonoœnych ujêtych w otworze. PODSUMOWANIE Na temat pochodzenia wód siarczkowych jest wiele teorii i wci¹ brak jest jednoznacznej genezy. Najnowsza analiza paleohydrogeologiczna wykaza³a, e mineralizacja wód rejonu Buska-Zdroju i Solca-Zdroju jest powi¹zana z badeñsk¹ transgresj¹ morsk¹. Jest wynikiem ³ugowania osadów chemicznych badenu, z których pozosta³y tylko gipsy. S¹ to wiêc wody reliktowe, nieodnawialne, zaœ naturalne wyp³ywy wód mineralnych s¹ rezultatem ciœnieñ hydrodynamicznych spowodowanych wspó³czesnym zasilaniem, b¹dÿ kompakcj¹ osadów (Zuber i in. 2010). Z przeprowadzonej analizy wynika, e sk³ad chemiczny badanej wody jest kszta³towany g³ownie przez procesy rozpuszczania osadów wêglanowych kredy górnej jak i utworów marglistych nadk³adu, a tak e jest pochodn¹ ska³ krystalicznego pod³o a. Uwa am, e przedstawione wstêpne rezultaty badañ wykaza³y przydatnoœæ analizy hydrogeochemicznej do poznania sk³adu chemicznego badanej wody z uwzglêdnieniem interakcji woda ska³a. Wyniki badania zawarte w niniejszej pracy stanowi¹ jedynie zarys oceny stanu równowagi hydrogeochemicznej dla ujêcia Busko C-1 i stanowi¹ wstêp do dalszych badañ w tym rejonie. LITERATURA APPELO C.A.J., POSTMA D., 1999 Geochemistry, groundwater and pollution. A.A. Balkema, Rotterdam/ /Brookfield. BARBACKI A.P., KAZANOWSKA A., 2001 Cenomañskie wody geotermalne zapadliska przedkarpackiego i obszarów przyleg³ych. Przegl¹d geologiczny 49, 6, 544 550. BARBACKI A.P., 2004 Zbiorniki wód geotermalnych niecki miechowskiej i œrodkowej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. DOWGIA O J., KLECZKOWSKI S., MACIOSZCZYK T., RÓ KOWSKI A. (red), 2002 S³ownik hydrogeologiczny. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. DOWGIA O J., PACZYÑSKI B., 2002 Podzia³ regionalny wód leczniczych Polski. [W:] Ocena zasobów dyspozycyjnych wód potencjalnie leczniczych. Poradnik metodyczny: 16 24. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. DOWGIA O J., 2007 Przegl¹d regionalny wód zmineralizowanych, termalnych oraz uznanych za lecznicze. [W:] Hydrogeologia regionalna Polski. Tom II. Wody mineralne lecznicze i termalne oraz kopalniane, s. 25 33. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. GIE ECKA-M DRY D., 2009 Dokumentacja hydrogeologiczna ustalaj¹ca zasoby eksploatacyjne ujêcia leczniczych wód siarczkowych Busko C-1 z utworów kredy górnej. Hydrogeotechnika Sp. z o.o., Kielce. HERMAN G., G GOL J., 2000 Wody mineralne w rejonie Buska-Zdroju i Solca-Zdroju. Przegl¹d Geologiczny 48, 7, 616 618. 346

KONDRACKI J., 2001 Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. KRAWCZYK J., MATEÑKO T., M DRY J., PORWISZ B., 1999 Wody lecznicze Buska-Zdroju w œwietle dotychczasowych badañ. [W:] Materia³y Wspó³czesne Problemy Hydrogeologii, tom IX: 159 164. PIG Kielce, Warszawa. LISIK R., 2010 Lecznicze wody siarczkowe rejonu Piñczów Busko-Zdrój Kazimierza Wielka. [W:] Wody siarczkowe w rejonie Buska-Zdroju, s.23-86 Hydrogeotechnika Sp.z o.o. Kielce. YCZEWSKA J., 1971a Szczegó³owa mapa geologiczna Polski, skala 1 : 50 000, arkusz Busko-Zdrój z objaœnieniami. Pañstw. Inst. Geol., Wyd. Geologiczne, Warszawa. YCZEWSKA J., 1971b Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski, arkusz Busko-Zdrój. Pañstw. Inst. Geol., Wyd. Geologiczne, Warszawa. OLSZEWSKA B., 2010 Stratygrafia mikropaleontologiczna otworu Busko C-1. [W:] Wody siarczkowe w rejonie Buska-Zdroju, s. 231 243. Hydrogeotechnika Sp.z o.o. Kielce. PAPIERNIK B., APINKIEWICZ P., GÓRECKI W., 2006 Ropogazonoœnoœæ niecki miechowskiej w œwietle dotychczasowych badañ geologicznych jednostki. Tech. Poszuk. Geol. 238, 2, 17 22. PAPIERNIK B., SOWI D A A., CI G O J., 2008 Mo liwoœci zagospodarowania wód geotermalnych zbiornika cenomañskiego w rejonie Proszowice-Busko-Piñczów. Biuletyn PIG 429, 131 138, Warszawa. Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z 13.04.2006 r. w sprawie zakresu badañ niezbêdnych do ustalenia w³aœciwoœci leczniczych naturalnych surowców leczniczych i w³aœciwoœci leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru œwiadectwa potwierdzaj¹cego te w³aœciwoœci (Dz. U. Nr 80, poz. 565). Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z 14 lutego 2006 r. w sprawie z³ó wód podziemnych zaliczanych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz z³ó innych kopalin leczniczych, a tak e zaliczania kopalin pospolitych z okreœlonych z³ó lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych (Dz. U. z 2006 r. Nr 32 poz. 220). SZCZEPAÑSKI A., MIECZNIK J., ZUBER A., 1988 Okreœlenie rejonów perspektywicznych dla ujêcia wód mineralnych w rejonie Buska-Zdroju wraz z projektem badañ do ustalenia ich genezy. ODJiW Krakmex. SZCZEPAÑSKI A., PORWISZ B., 2007 Lecznicze wody siarczkowe z miejscowoœci Las Winiarski ko³o Buska-Zdroju. [W:] Materia³y II Krajowej Konferencji Naukowo-Technicznej Geologia stosowana i ochrona œrodowiska, s. 97 112. Hydrogeotechnika Sp. z o.o. Kielce, Przedsiêbiorstwo Geologiczne Sp. z o.o., Kielce. ZUBER A., PORWISZ B., MOCHALSKI P., DULIÑSKI M., CHOWANIEC J., NAJMAN J., ŒLIWKA I., MATEÑKO T. Pochodzenie i wiek wód mineralnych rejonu Buska-Zdroju, okreœlone na podstawie znaczników œrodowiskowych. [W:] Wody siarczkowe w rejonie Buska-Zdroju, s. 125 149. Hydrogeotechnika Sp. z o.o. Kielce. THE PRELIMINARY DIAGNOSIS AND CHARACTERISTIC OF THERMAL SULPHIDE WATERS IN THE BUSKO C-1 BOREHOLE Abstrakt The paper presents the preliminary research on hydrogeochemical equilibrium in sulphide water from Busko C-1 borehole. The analysis of water saturation was based on calculations carried out with the use of the PHREEQC code. 347

Also basic physicochemical properties of examined sulphide water which is thermal water simultaneously were described. In spite of the low temperature 20 35 o C the Cenomanian aquifer is marked by beneficial tank parameters and constitutes the source of the geothermal power possible to use in balneology. Key words Sulphurous water, saturation index, hydrogeochemical modelling, geothermal energy