Problematyka wyznaczania granic złóż solanek, wód leczniczych i termalnych

Transkrypt

1 XVII Sympozjum Współczesne Problemy Hydrogeologii października 2015, Ustka Problematyka wyznaczania granic złóż solanek, wód leczniczych i termalnych Jakub Sokołowski Lesław Skrzypczyk Agnieszka Malon

2 WODY PODZIEMNE JAKO KOPALINY Art. 5 pkt. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze zalicza wody lecznicze, wody termalne i solanki do kopalin. Wody lecznicze Suma rozpuszczonych składników stałych 1000 mg/dm 3 Fe mg/dm 3 F - 2 mg/dm 3 I - 1 mg/dm 3 S 2-1 mg/dm 3 H 2 SiO 3 70 mg/dm 3 Rn 74 Bq/dm 3 CO 2 niezwiązany 250 mg/dm 3 Wody termalne Temperatura wody na wypływie z ujęcia 20 C Za wyjątkiem wód pochodzących z odwadniania wyrobisk górniczych Solanki Suma rozpuszczonych składników stałych 35 g/dm 3 Zgodnie z definicją zawartą w ustawie wody lecznicze pod względem chemicznym i mikrobiologicznym nie są zanieczyszczone i cechują się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych.

3 ZŁOŻE KOPALINY Przynależność solanek, wód leczniczych i termalnych do kopalin wymusza stosowanie w odniesieniu do nich terminu złoża, zdefiniowanego w ustawie Prawo geologiczne i górnicze jako: naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U poz. 987) atrybutami złoża są jego: granice (naturalne lub wyznaczone przez zastosowanie granicznych wartości parametrów definiujących złoże) nazwa uzupełniana w razie potrzeby o kolejną cyfrę arabską, począwszy od cyfry 1 zasoby spełniające graniczne wartości parametrów definiujących złoże (zasoby bilansowe) i niespełniające tych wartości (zasoby pozabilansowe) Powyższe kryteria nie odpowiadają potrzebom w zakresie charakterystyki złóż solanek, wód leczniczych i termalnych.

4 ZŁOŻE WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN Pojęcie złoże w odniesieniu do wód leczniczych, termalnych i solanek było stosowane w Polsce od lat 50. XX w., ale jego charakter jest bardzo ogólny i nie ma ono statusu formalnej definicji. DEFINICJA Z 1965 r. Określony obszar występowania wody wolnej w jakimkolwiek utworze skalnym lub zespole skał niezależnie od rodzaju skał, ich ułożenia i wieku, charakteru próżni i pochodzenia wody którego wykorzystanie może mieć znaczenie gospodarcze. Instrukcja w sprawie zasad i sposobu ustalania zasobów wód podziemnych dla celów leczniczych

5 ZŁOŻE WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN DEFINICJA Z 1990 r. Większe zbiorowisko wód podziemnych rozpatrywanych z gospodarczego punktu widzenia z perspektywą ich wykorzystania. Hydrogeologia ogólna, Pazdro, Kozerski DEFINICJA Z 1994 r. Skały wodonośne, łącznie z zawartą w nich wodą wolną, która ze względu na ilość, jakość i warunki występowania może być ujmowana, pobierana i wykorzystywana dla celów użytkowych. Encyklopedia surowców mineralnych, Bolewski red.

6 ZŁOŻE WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN DEFINICJA Z 1997 r. Naturalne nagromadzenie wody mineralnej/leczniczej w wolnych przestrzeniach skał skorupy ziemskiej. PN-Z Ujęcia wód mineralnych i leczniczych DEFINICJA Z 2002 r. Zbiorowisko wód podziemnych, którego eksploatacja może przynieść korzyść gospodarczą. Woda ze złoża może być ujmowana, pobierana i wykorzystana do celów użytkowych. Ważnymi cechami złoża są wielkość jego zasobów oraz jakość wód. Słownik hydrogeologiczny, Dowgiałło i in. red.

7 ZŁOŻE WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN DEFINICJA Z 2004 r. Zbiorowisko wód podziemnych, zaliczonych do leczniczych na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów, tworzących system krążenia (dla wód o zasobach odnawialnych) lub nie tworzących takiego systemu (dla wód o zasobach nieodnawialnych) w obrębie struktury hydrogeologicznej lub w jej części. Sporządzanie projektów zagospodarowania złoża dla wód leczniczych, Ciężkowski i in. Definicja złoża wód termalnych z 2002 Złoże zmineralizowanych wód termalnych, z którego woda jest lub może być eksploatowana jako kopalina (woda lecznicza lub nośnik energii cieplnej), lub Złoże wód nadających się do wykorzystania jako źródło energii geotermicznej. Słownik hydrogeologiczny, Dowgiałło i in. red.

8 POGLĄDY Ponieważ w ustawie Prawo geologiczne i górnicze nie wprowadzono terminu złoża wód podziemnych uznanych za kopaliny, używa się go przez analogię do złóż pozostałych kopalin, co prowadzi do wielu nieścisłości, budząc liczne kontrowersje. Dowgiałło, 2002, 2007 Ciężkowski i in., 2004 Szczepański, Szklarczyk, 2005 Ciężkowski, Kapuściński, 2011 Wnioski: 1. Stosowanie pojęcia złoża w odniesieniu do wód nie w każdym przypadku jest uzasadnione. 2. Dla wód współczesnej infiltracji pojęciem lepiej przystającym do rzeczywistych warunków jest system hydrogeologiczny lub struktura hydrogeologiczna. 3. Brak zdefiniowania pojęcia złoża wód, jego granic i zasad wyznaczania oraz brak nawiązania zasobów wód do podstawowych pojęć górniczogeologicznych.

9 SPECYFIKA WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN W większości przypadków znajdują się w ruchu. Charakteryzują się odnawialnością zasobów (w większym lub mniejszym stopniu). Często obszar formowania się zasobów (zasilania złoża) jest znacznie oddalony od miejsca ujmowania wód.

10 DOKUMENTOWANIE ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH ZALICZONYCH DO KOPALIN ZŁOŻA KOPALIN zasoby przemysłowe, nieprzemysłowe, bilansowe, pozabilansowe ZŁOŻA WÓD zasoby eksploatacyjne ujęcia i dyspozycyjne obszaru bilansowego Zasady dokumentowania wód podziemnych zaliczonych do kopalin reguluje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 maja 2014 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, które wprowadza: Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia solanek, wód leczniczych i termalnych W opisie zawartości ww. dokumentacji słowo złoże nie pojawia się ani razu. Specyfika wód podziemnych zaliczonych do kopalin oraz fakt, iż dotychczas nie określono zasad wyznaczania złóż wód leczniczych, termalnych i solanek, sprawia, iż w praktyce nie wyznacza się granic ich złóż.

11 OBSZARY WYZNACZANE W DOKUMENTACJI obszar zasobowy granice obszaru zasilania dokumentowanego ujęcia (tekst) proponowane granice obszaru (i terenu) górniczego ZŁOŻE zasięg wpływu ujęcia + obszar spływu wód do ujęcia obszar bilansowy zasobów dyspozycyjnych

12 ZASIĘG WPŁYWU UJĘCIA (ZWU) OBSZAR SPŁYWU WÓD DO UJĘCIA (OSW) Brak możliwości ustalenia jednoznacznych granic, ponieważ nie mają one charakteru stałego i wynikają ze zmiennej w czasie wielkości wydobycia. Problem z wyznaczeniem granic w obszarach gdzie przepływ wód odbywa się strefami spękanymi lub nieciągłościami tektonicznymi. Ciężkowski & Kapuściński, 2011 (za Macioszczyk i in., 1994)

13 OBSZARY BILANSOWE ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH Dotyczy tylko tych złóż, dla których oszacowano zasoby dyspozycyjne. Skomplikowane i obarczone dużą niepewnością wyznaczanie granic w przypadku wód podziemnych występujących w utworach szczelinowych, silnie zaangażowanych tektonicznie. Problem dystrybucji zasobów pomiędzy poszczególnych koncesjobiorców. Brak obowiązku ustalania.

14 OBSZAR GÓRNICZY Złoża o zasobach odnawialnych (Ciężkowski & Kapuściński, 2011) Dotyczy tylko tych złóż, dla których utworzono obszary górnicze (złoża istnieją niezależnie od tego, czy w ich obrębie jest prowadzona działalność górnicza) Wyznaczane według różnych kryteriów: -na podstawie granic obszarów zasilania -na podstawie granic obszarów zasobowych -na podstawie zasięgu wpływu ujęcia -na podstawie granic terenu zajętego przez urządzenia do wydobywania i przesyłania wód Sztuczny charakter granic wyznaczany w nawiązaniu do charakterystycznych punktów zagospodarowania powierzchni terenu Ograniczone na ogół do strefy drenażu Złoża o zasobach słabo odnawialnych (Ciężkowski & Kapuściński, 2011) Sztuczne granice sprawdzają się w przypadku rozległej struktury o zasobach nieodnawialnych

15 PRZYKŁAD - ŚWINOUJŚCIE Jeden obszar górniczy obejmujący kilka ujęć udostępniających wody lecznicze z utworów kredy.

16 PRZYKŁAD - INOWROCŁAW Dwa obszary górnicze obejmujące ujęcia udostępniające wody lecznicze z utworów jury górnej.

17 PRZYKŁAD - CIECHOCINEK Jeden obszar górniczy obejmujący kilka ujęć udostępniających wody lecznicze z utworów czwartorzędu, jury i triasu.

18 PRZYKŁAD - GOŁDAP Dwa obszary górnicze pokrywające się w planie, utworzone dla ujęć udostępniających wody lecznicze z utworów kredy i jury.

19 ZMIANA GRANIC OBSZARÓW GÓRNICZYCH W CZASIE WSKUTEK DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH

20 KONSEKWENCJE FORMALNE UTOŻSAMIANIA ZŁÓŻ Z OBSZARAMI GÓRNICZYMI BILANSOWANIE ZASOBÓW ZŁÓŻ KOPALIN 1. Przejęcie nazwy obszaru górniczego Niejednolite nazewnictwo (Rabka-Zdrój, Rymanów, Zabłocie Korona, Tarnowo Podgórne GT-1, Łapczyca), często tożsame z nazwą użytkownika (np. Galicjanka, Muszynianka, Witowskie Cieplice) 2. Inny mechanizm tworzenia nazwy dla złóż bez ustanowionych obszarów górniczych Nazwa otworu w przypadku jednego ujęcia udostępniającego złoże (np. Frombork IGH-1, Latoszyn W-1) lub nazwa miejscowości gdy ujęć tych jest więcej (np. Krościenko n/dunajcem źródła, Jaworze IG-1, IG-2) 3. Nazwy nietypowe Wieliczka wypływ W-VII-16 (komora Layer, d. Fornalska 2)

21 KONSEKWENCJE FORMALNE UTOŻSAMIANIA ZŁÓŻ Z OBSZARAMI GÓRNICZYMI PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO 1. Wody lecznicze, termalne i solanki są zaliczone do kopalin, mają więc do nich zastosowanie przepisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 2. Obowiązek uwzględnienia granic złóż kopalin w dokumentach planistycznych wynika z: art. 95 i 96 ustawy prawo geologiczne i górnicze, art. 10 ust. 1 pkt 11 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, art. 72 ust. 1 pkt 2 ustawy prawo ochrony środowiska. 3. Granice złóż kopalin uwzględnia się w: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, planie zagospodarowania przestrzennego województwa.

22 PODSUMOWANIE 1.Brak idealnego i jednoznacznego rozwiązania problemu związanego z wyznaczaniem granic złóż wód podziemnych zaliczonych do kopalin. 2.Dotychczasowe rozwiązanie polegające na nazywaniu złóż nazwami obszarów górniczych w przypadku wód podziemnych nie sprawdza się i nie powinno być praktykowane. 3.Wykonawcy dokumentacji nie proponują nazwy złóż, zostawiając w tym względzie dowolność urzędnikom administracji geologicznej i pracownikom państwowej służby geologicznej i hydrogeologicznej. 4.Należy oczekiwać od ustawodawcy określenia jednolitych zasad wyznaczania granic złóż (uwzględniając charakter poszczególnych typów struktur hydrogeologicznych). W tym celu proponuje się zwołanie posiedzenia Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznej. 5.W związku z problemem przy wyznaczaniu złóż, a także ze względu na na konieczność ochrony ilości i jakości wód podziemnych zaliczonych do kopalin należy rozważyć zastosowanie do tego rodzaju wód przepisów ustawy Prawo wodne, które narzuca m.in. obowiązek ustanawiania stref ochronnych ujęć.