TWIERDZA TORUŃ 1877-1914

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 1

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 2

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 Gmina Miasta Toruń - w sensie formalno - prawnym - jest właścicielem czterech spośród 18-tu fortów (wliczając Fort św. Jakuba, Fort Kolejowy i Przyczółek Mostowy, leżące poza zewnętrznym pierścieniem fortyfikacji pruskich). Pozostałe forty są własnością prywatną osób lub firm. Wśród mieszkańców miasta jest grupa ludzi pracujących w Urzędzie Miasta Torunia, czyli w samorządowej instytucji zarządzającej i administrującej własnością miasta, która ma wiedzę o toruńskich fortach i szuka dla nich sposobów zabezpieczenia przed dewastacją, ma świadomość, jak trudno jest zagospodarować, użytkować lub tylko ochronić przed wandalizmem forteczne budowle, informuje właścicieli o zasadach ochrony, sugeruje wprowadzanie nowych, nie militarnych (bo nie są takie potrzebne) funkcji, konsultuje i wspomaga prowadzenie prac, szuka pomysłów, oferuje wsparcie finansowe poprzez dotacje na ich realizacje, szuka odpowiedzialnych ludzi zdolnych forty zagospodarować, stale monitoruje możliwości zabiegania o dofinansowanie zewnętrzne opracowując programy i projekty do udziału w konkursach europejskich. Wśród mieszkańców są niestety grupy ludzi, którzy niszczą, dewastują i okradają forty, będące naszą wspólną, kulturową własnością. 3

FORT I JAN III SOBIESKI - okres budowy1888-1892 Początkowo standardowy fort artyleryjski, po przebudowie fort pancerny Fort I, dla którego został opracowany program funkcjonalny, o którym toczyła się społeczna dyskusja, jest przeznaczony do urządzenia i zagospodarowania w ramach zleconej przez Gminę koncepcji, która była poddawana społecznym konsultacjom. Koncepcja funkcjonalno - przestrzenno - architektoniczna zakłada wykorzystanie Fortu I i jego szerokiego otoczenia na takie funkcje turystyczne, rekreacyjne, rozrywkowe, sportowe, a także mieszkaniowe (zlokalizowane poza obszarem bezpośredniej ochrony konserwatorskiej budowli fortecznej), które będą gwarantowały generowanie dochodów umożliwiających utrzymanie fortu. Wprowadzenie funkcji innej niż muzealna, innej niż utworzenie skansenu architektury fortecznej nie wyklucza konieczności i możliwości zachowania charakterystycznych cech pruskiego budownictwa wojskowego. A zagospodarowanie turystyczno - rekreacyjne otoczenia Fortu I nie eliminuje możliwości wykorzystywania tego obszaru do ekspozycji i wystaw sprzętu wojskowego, urządzania zlotów miłośników militariów czy organizacji grup rekonstrukcyjnych. Potrzeba na to jednakże aktywnej i konkretnej współpracy osób, instytucji, firm, czy stowarzyszeń realnie zainteresowanych prowadzeniem na obszarze fortu działalności związanej z historią fortyfikacji. Fort I jest częściowo dzierżawiony osobie prywatnej, która rozpaczliwie i często nieskutecznie walczy z wandalizmem. Fort I jest też pod opieką społecznych opiekunów zabytków. 4

FORT I JAN III SOBIESKI - okres budowy1888-1892 Początkowo standardowy fort artyleryjski, po przebudowie fort pancerny 5

FORT II STEFAN CZARNECKI - okres budowy 1878-1882 Standardowy fort artyleryjski Główny Fort artyleryjski, zbudowany jako jeden z dwóch pierwszych dzieł pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń. Majdan i część wnętrz wykorzystywane na działalność gospodarczą, ale brak należytej troski o budowlę forteczną. 6

FORT III STANISŁAW JABŁONOWSKI - okres budowy 1888-1890 Pośredni fort piechoty Fort III powstał z przekształconego schronu piechoty, do którego dobudowano komorę kuchni. Już w trakcie budowy otoczony został fosą wodną, a na wale usypano stanowiska artyleryjskie. Przy bramie wjazdowej znajdują się dwa stanowiska tradytorowe z 1914 roku. Ciekawostką jest korytarz obwodowy, powstały po opróżnieniu poduszki piaskowej w ścianie czołowej dzieła. Własność prywatna, funkcje magazynowo - handlowe. 7

FORT IV STANISŁAW ŻÓŁKIEWSKI - okres budowy 1878-1884 Standardowy fort artyleryjski Fort IV, doskonale zachowany, wybudowany na planie pięcioboku, otoczony fosą zabezpieczoną murami, jako jedyny z toruńskich fortów posiada wyremontowane i działające stanowisko obserwacyjne piechoty oraz zachowane stanowisko obserwacyjne artylerii; udostępniony do zwiedzania. Fort jest własnością GMT, dzierżawiony przez Przedsiębiorstwo Turystyczno - Gastronomiczne Twierdza Toruń Fort IV Okoński sp. komandytowa, którą kieruje znawca i entuzjasta architektury fortecznej, jest zagospodarowany i zadbany. Gmina Miasta Torunia systematycznie, za pośrednictwem i z udziałem merytorycznym Miejskiego Konserwatora Zabytków, udziela wsparcia finansowego na prowadzenie prac konserwatorskich i remontowych, dzięki czemu Fort IV jest modelowym przykładem zagospodarowania militarnego kompleksu do nowej, społecznie użytecznej funkcji na cele turystyczne, hotelowo - gastronomiczne i rekreacyjne. Wsparcie środkami gminnymi prac konserwatorsko - remontowych pozwala dzierżawcy na korzystanie ze znacznych dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 8

FORT IV STANISŁAW ŻÓŁKIEWSKI - okres budowy 1878-1884 Standardowy fort artyleryjski 9

FORT V JAN KAROL CHODKIEWICZ - okres budowy 1878-1884 Standardowy fort artyleryjski Fort V, zbudowany jako główny fort artyleryjski, z dodatkowym wałem dla piechoty na prawym barku. Do 2014 roku użytkowany przez wojsko w tzw. obszarze zamkniętym. Dzieło pruskiej architektury fortecznej zachowane jest w dobrym stanie z czytelnymi elementami stolarek i modernizacji z 1914 r. (zabezpieczenia sklepień komór blachą falistą). W 2014 r. fort został sprzedany prywatnemu właścicielowi. 10

FORT V JAN KAROL CHODKIEWICZ - okres budowy 1878-1884 Standardowy fort artyleryjski 11

FORT VI JAREMA WIŚNIOWIECKI - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty Fort VI jest zabezpieczony, systematycznie remontowany ze środków miejskich, oddany w użytkowanie zasłużonemu dla Torunia Bractwu Kurkowemu, prowadzącemu tam m.in. zajęcia strzeleckie, umożliwiającemu zwiedzanie fortu. Fort jest własnością GMT, w użytkowaniu Bractwa Kurkowego. 12

FORT VII TADEUSZ KOŚCIUSZKO - okres budowy 1879-1883 Standardowy fort artyleryjski FORT VII - główny, artyleryjski, przy ul. Polnej powstał w latach 1879-1883, wybudowany dla obrony podejścia do twierdzy od północnego zachodu, przeznaczony dla około 520 osobowej załogi. Fort otrzymał w 1894 r. nazwę Friedrich der Grosse zmienioną w 1926 r. na Fort VII Tadeusz Kościuszko. Do 1956 r. w użytkowaniu wojska. Użytkowany był przez piwnice Win Importowanych TORWIN Sp. z o.o., która na etapie likwidacji 2007 r. przygotowując fort do sprzedaży uzyskała od Miejskiego Konserwatora Zabytków wskazania i wytyczne dotyczące ochrony i zagospodarowania zespołu fortu i uporządkowania otoczenia. W styczniu 2008 r. wieczystym użytkownikiem działki z prawem do własności Fortu VII została spółka Opera Development (obecnie RE Development) poinformowana przez MKZ o warunkach ochrony, konieczności zabezpieczenia terenu i ograniczeniach w sposobie zagospodarowania otoczenia fortu, co spowodowało korektę planów inwestycyjnych spółki. W obiekcie prowadzona jest działalność gospodarcza (magazynowa) w budynkach na majdanie; sam fort jest nieużytkowany, zabezpieczony przed dostępem osób trzecich i dozorowany. 13

FORT VII TADEUSZ KOŚCIUSZKO - okres budowy 1879-1883 Standardowy fort piechoty 14

FORT VIII KAZIMIERZ WIELKI - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty FORT VIII (Szosa Okrężna) wybudowany został w latach 1889-1893 w konstrukcji ziemnej z budowlami ceglano betonowymi, z użyciem granitu, dla załogi 300 żołnierzy i oficerów. Oznaczony nr IV b, otrzymał w 1894 r. nazwę Herzog Albrecht, zmienioną w 1926r. na Fort VIII Kazimierz Wielki. Ochronie podlega fort w granicach historycznej parceli (wały, forty, stok bojowy) budowle kubaturowe i ruiny. W latach 80-tych w forcie prowadzone były prace porządkowe i remontowe wg wytycznych konserwatorskich realizowane przez Stowarzyszenie PAX, Społeczny Komitet Odbudowy Fortu VIII, pod nadzorem Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Właścicielem fortu VIII był Aeroklub Pomorski w Toruniu, wzywany przez MKZ i WKZ do utrzymania porządku i troski o drzewostan. W 2007 r. Fundacja WSS Polska przeprowadziła uzgodnione z MKZ prace osuszenia otaczającej fort fosy, studni i kanałów odwadniających. W 2008 r. Fort VIII stał się własnością prywatną spółki cywilnej Kujawskie Elewatory Zbożowe Łokietek. Nowy właściciel wykonał prace pielęgnacyjne drzewostanu, odwodnienie zalanych części obiektu, oczyszczenie wnętrz z gruzu i śmieci, zabezpieczył osuwiska skarp fosy. 15

FORT VIII KAZIMIERZ WIELKI - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty Właściciel przygotował też Konserwatorski program zagospodarowania Fortu VIII autorstwa zespołu: dr inż. arch. Marcin Górski, mgr inż. arch. Paweł Kinsner, dr hab. inż. arch. Piotr Molski. Program ten uzyskał pozytywne opinie MKZ, MPU i WAiB. W międzyczasie, na wniosek właściciela, Kujawsko Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków doprecyzował decyzję o wpisie Fortu VIII do rejestru zabytków, opisując szczegółowo zakres zapisu ze wskazaniem działek i granic na załączniku graficznym oraz wskazując budowle ziemne i kubaturowe składające się na zespół Fortu. W 2010 r. właściciel ponownie uporządkował zieleń i kontynuuje prace melioracyjne i porządkowe przy współpracy społecznych opiekunów Zabytków i członków Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Obiekt jest dozorowany, bez funkcji gospodarczej. Ta sama spółka jest właścicielem sąsiedniego Fortu IX, który wzorcowo wyremontowała i zagospodarowała na cele handlowe Arkady Kupieckie. 16

FORT VIII KAZIMIERZ WIELKI - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty 17

FORT IX BOLESŁAW CHROBRY - okres budowy 1882-1885 Pośredni fort artyleryjski Fort IX powstał w pierwszym etapie budowy pierścienia zewnętrznego Twierdzy jako jedyny wówczas fort pośredni, jest własnością prywatną spółki cywilnej Kujawskie Elewatory Zbożowe Łokietek. 18

FORT X BATERIA NADBRZEŻNA - okres budowy 1889-1892 Otwarta bateria artylerii Bateria składa się z ceglanego 12-komorowego schronu dla załogi oraz wału artyleryjskiego ze stanowiskami dla 6 dział kalibru 12 cm, kontrolujących linię kolejową do Bydgoszczy i dolinę Wisły. Bateria otoczona fosą na 3/8 obwodu. Fort jest prywatną własnością. 19

FORT XI STEFAN BATORY - okres budowy 1877-1881 Standardowy fort artyleryjski Fort XI im. Stefana Batorego położony na działce 3/27, powstał w latach 1877-1881, jako pierwszy (wraz z Fortem II) główny fort artyleryjski pierścienia twierdzy Toruń. Reprezentuje wcześniejszą odmianę fortu głównego, z prochownią wojenną pod wałem lewego barku i rewersami (tj. odcinkami galerii strzeleckiej w przeciwskarpie) przy kaponierach czołowej i barkowych. Posiadał obustronnie obmurowaną fosę z kratą forteczną na koronie muru przeciwskarpy i zdwojony stok bojowy, stanowiący zewnętrzną linię obrony. W końcu lat 50-tych XX w. rozpoczął się proces degradacji fortu. Rozebrano wówczas obmurowania fosy, na odcinku naroża czołowego do poziomu parapetów strzelnic rewersu i rozkopano koronę stoku. W takim stanie fort został przekazany firmie POLMOZBYT (wówczas Motozbyt), która początkowo urządziła w nim magazyn opon, a następnie zabudowała otoczenie fortu od strony zapola, lewego barku i czoła, niszcząc przy tym całkowicie lewą baterię skrzydłową, drogę dojazdową i niwelując stok, a bryła (praktycznie porzuconego, pustego) fortu została w szerokim sektorze zakryta od strony ul. Poznańskiej. 20

FORT XI STEFAN BATORY - okres budowy 1877-1881 Standardowy fort artyleryjski Z dostępnych w BMKZ dokumentów wynika, że w styczniu 2002 r. Wydział Mienia Komunalnego wnioskował o sprzedaż gruntu położonego przy ulicy Poznańskiej 150-154 w celu uzupełnienia działki, na której jest położony Fort XI. Sprzedaż ta pozwoliła na scalenie zabytkowego terenu (fort został sprzedany po likwidacji POLMOZBYTU prywatnemu właścicielowi). Przez ostatnie 12 lat -pomimo deklarowanego przez właściciela dozoru- na terenie fortu następowały liczne kradzieże i dewastacje wynikające z niedostatecznego zabezpieczenia obiektu zabytkowego przed zniszczeniem, uszkodzeniem, niepożądanym dostępem osób postronnych. 21

FORT XI STEFAN BATORY - okres budowy 1877-1881 Standardowy fort artyleryjski Powziąwszy informację o uszkodzeniu napisów jeńców alianckich oraz kolejnych uszkodzeniach fragmentów ścian i posadzek wynikających z niedostatecznego zabezpieczenia Fortu XI przed wandalami, Miejski Konserwator Zabytków 4 krotnie od 13 lipca 2014 r. zawiadamiał właściciela o terminach wizji lokalnej w obiekcie z udziałem Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego i policji (wizja jest wymaganym w procedurze administracyjnym elementem postępowania). Bezskutecznie. Decyzję nakazującą skuteczne zabezpieczenie budynku i obszaru fortu przed dostępem osób niepożądanych oraz wykonanie niezbędnych prac remontowych, zabezpieczających fragmenty niszczejących sklepień, ścian i posadzek, wydaje się w oparciu o protokół z wizji. Istotny jest fakt, że napisy i rysunki jenieckie nie są wskazane jako Miejsce Pamięci Narodowej, uznanie za Miejsce Pamięci wymaga wystąpienia właściciela obiektu do pełnomocnika Wojewody do ds. Miejsc Pamięci Narodowej oraz pełnomocnika Zarządu Województwa ds. Kombatantów i Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa oraz Osób Represjonowanych. 22

FORT XI STEFAN BATORY - okres budowy 1877-1881 Standardowy fort artyleryjski 23

FORT XII WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty Fort XII zbudowany jako standardowy fort pośredni z cegły i betonu, na planie trapezu. Miał wzmacniać południową linię obronną miasta. Obiekt otaczała sucha fosa i wały ziemne. Własność Skarbu Państwa Wojsko, siedziba Stowarzyszenia Miłośników Artylerii i Militariów. 24

FORT XIII KAROL KNIAZIEWICZ - okres budowy 1880-1885 Standardowy fort artyleryjski Fort XIII został wzniesiony z betonu i cegły na planie pięciokąta w pierwszej fazie wznoszenia toruńskich fortów. Stary typ fortyfikacji jest widoczny w barkanowym narysie obiektu i otwartych stanowiskach artyleryjskich bez betonowych umocnień. Obiekt miał być ważnym punktem obrony Torunia od południa. Obecnie we władaniu Wojskowej Administracji Koszar. 25

FORT XIV JÓZEF BEM - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty Fort XIV został wzniesiony z cegły i betonu na planie pięciokąta. Miał stanowić część południowej linii obrony Torunia Był to jeden z mniejszych fortów toruńskich, który jako jeden z nielicznych nie był po pierwszej fazie budowy udoskonalany. Otoczony fosą wypełnioną wodą i płotem fortecznym, od początku funkcjonowania do II wojny światowej (zarówno w czasie, gdy należał do wojska pruskiego, jak i polskiego) pełnił funkcje składu amunicji. Właścicielem fortu jest Hotel City sp. z o.o. z Bydgoszczy. W stałej współpracy z MKZ właściciel przygotowuje projekt remontu i adaptacji fortu do funkcji rekreacyjno- turystyczno- hotelowej, respektując warunki konserwatorskie. 26

FORT XIV JÓZEF BEM - okres budowy 1889-1893 Standardowy fort piechoty 27

FORT XV HENRYK DĄBROWSKI - okres budowy 1881-1885 Standardowy fort artyleryjski Fort XV został wzniesiony z betonu i cegły. Jest to fort starego typu o barkanowym narysie, z 12. otwartymi stanowiskami artyleryjskimi bez betonowych umocnień, z rozbudowanymi umocnieniami ziemnymi i wałem dla piechoty na obwodzie czół i barków. Własność prywatna. Obiekt dozorowany. 28

FORT XVI FORT KOLEJOWY - okres budowy 1824-1828 Fort Kolejowy, drugi po Przyczółku Mostowym fort ubezpieczający linię kolejową do Kutna, wzniesiony został na planie sześciokąta. Zakończenie prac przy tym forcie było jednocześnie końcem budowy wewnętrznych fortyfikacji w Toruniu. Obecnie fort całkowicie zrujnowany. 29

FORT XVII PRZYCZÓŁEK MOSTOWY okres budowy 1824-1828 Fort Przyczółek Mostowy, zbudowany na lewym brzegu Wisły w 1824 r. i rozbudowany w latach 1824-28 jako dzieło rogowe z dwoma bastionami, osłoniętą rawelinem kaponierą czołową i dwiema kaponierami barkowymi, zespołem nasypów i wykopów oraz trzypiętrową reditą koszarową. Szyję fortu zamykał mur ze strzelnicami. Całość miała rozpiętość ok. 500 metrów. Fort jest własnością GMT i firmy Lacpol. Od ubiegłego roku trwają prace budowlano-konserwatorskie przy północnej kurtynie murów. 30

FORT ŚW. JAKUBA - okres budowy 1825-1832 Fort św. Jakuba, najważniejsza inwestycja II ćw. XIX w. wzniesiony jako budowla obronna mająca osłaniać historyczne centrum miasta i dworzec kolejowy Toruń- Miasto od wschodu. Zachowała się część fortu: trzypiętrowa redita na planie podkowy, przykryta nasypem ziemnym z umocnieniami, połączona kurtyną z Bastionem Odcinkowym; pozostałe 3 bastiony (Menniczy, św. Jakuba, św. Katarzyny) w trakcie modernizacji zostały wyburzone. W wybudowanej kurtynie umieszczono Bramę Kolejową z uwagi na przecięcie fortyfikacji linią kolejową do Olsztyna. Ten fragment miasta wypełniło budownictwo wojskowe - Koszary Wilhelmowskie - za szpitalem, koszarami i magazynami. Fort św. Jakuba składający się z: - budowli murowanych: redity, murów oskarpowania fosy; - budowli ziemnych: dziedzińca wewnętrznego redity zamkniętego kratą forteczną, fosy szyjowej, nasypu osłonowego redity, drogi na majdan i stoku bojowego tzw. parku na glazji, Na wniosek Gminy M. Torunia został wpisany do rejestru zabytków, wykonana została inwentaryzacja, skrócona dokumentacja naukowo-historyczna, prowadzone są wykwaterowania zamieszkujących fort lokatorów (proces skomplikowany, wymagający zagwarantowania wszystkim mieszkań), trwają poszukiwania nabywcy gwarantującego prawidłowy remont, adaptację i użytkowanie. 31

FORT ŚW. JAKUBA - okres budowy 1825-1832 32

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 Prywatnym właścicielom fortów wpisanych do rejestru zabytków Gmina gwarantuje dostęp do dofinansowania prac remontowych na warunkach określonych w działającej od wielu lat uchwale Rady M. Torunia. Możliwość korzystania z dotacji wiąże się z koniecznością posiadania tzw. wkładu własnego oraz woli właściciela do rzetelnej troski o swoją forteczną własność. Należy pamiętać, że architektura militarna, forteczna jest szczególnie trudnym rodzajem zabytku budowlanego, projektowanego do aktualnie niepotrzebnych funkcji i niespełniającego większości współczesnych standardów i wymagań użytkowych. Adaptacja budowli fortecznych jest więc także kosztowna. Podobnie utrzymanie, w tym konieczność stałych remontów bieżących ogromnych kubatur i murów oraz dozorowania terenu. Problemem zabytków fortecznych jest adaptacja do nowej funkcji, gdy ta pierwotna jest niepotrzebna. Gdy optymalny z konserwatorskiego punktu widzenia projekt nie odpowiada właścicielowi lub inwestorowi - pozostaje znaleźć kompromis: albo zabytek uzyska szansę rewitalizacji, albo - przy nieprzejednanym stanowisku inwestora z jednej a stanowczym stanowisku konserwatora z drugiej strony - zabytek zniszczeje. Kompromis w szukaniu funkcji i sposobów adaptacji trudnych budowli polega na tym, by utrzymując racjonalne warunki konserwatorskie, nie zniechęcić lub odstraszyć inwestora, co dla zabytku może oznaczać czekanie na unicestwienie. 33

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 Wśród prywatnych właścicieli fortów są tacy, którzy odpowiednio o nie dbają i tacy, którzy robią to niewystarczająco. Pozytywnym przykładem jest ulokowanie w Forcie III hurtowni kwiatów, poprawnym, kompromisowym rozwiązaniem jest wprowadzenie przez właściciela funkcji handlowej do Fortu IX-go ; w obu wypadkach właściciele ponieśli znaczne koszty adaptacji fortów uwzględniając ustalenia konserwatorskie. Zabezpieczony jest też Fort V, niedawno kupiony od wojska przez prywatna osobę oraz zadbany Fort IV. Ochronę poprzez adaptację zapewnia koncepcja zagospodarowania północnego przyczółka nowego mostu drogowego. Dobrym, modelowym, przykładem jest współpraca służb konserwatorskich z właścicielami Fortu XIV, dla którego przygotowywany jest kompleksowy projekt remontu i adaptacji, rokujący poważne nadzieje na dobrą realizację, która wyeksponuje tradycyjne, historyczne walory jednego ze sztandarowych obiektów twierdzy Toruń. Działanie takie jest dowodem na to, że można projektować adaptację fortu do funkcji nie wojskowej z poszanowaniem jego zabytkowego charakteru. Na prace remontowo - konserwatorskie, poprzedzone uzgodnieniami ich zakresów i sposobów realizacji, Gmina Miasta Torunia wyasygnowała w latach 1997-2015 kwotę: 1 118 752,89 zł. 34

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 Nakłady Gminy Miasta Toruń w obiekty forteczne w latach 1997 2015 zł600 000,00 zł500 000,00 zł400 000,00 zł300 000,00 zł200 000,00 zł100 000,00 zł- 35

TWIERDZA TORUŃ 1877 1914 Obiekty, których nie ma 36

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA PRAC REWITALIZACYJNYCH OBIEKTÓW FORTECZNYCH ZE ŚRODKÓW POCHODZĄCYCH Z UE 41

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA DZIAŁANIA W INFRASTRUKTURĘ Regionalny Program Operacyjny Działanie 4.4 Ochrona i rozwój zasobów kultury Typ projektu: Projekty obejmujące prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane w obiektach zabytkowych, w otoczeniu zabytku i na obszarach zabytkowych; Typ beneficjenta: jednostki samorządu terytorialnego (związki, stowarzyszenia), organizacje pozarządowe, partnerzy prywatni we współpracy z podmiotami publicznymi w przypadku projektów realizowanych w ramach ppp, przedsiębiorstwa. Alokacja: 24 390 120 euro. Maksymalny poziom dofinansowania: 85%. Nabór wniosków: II kwartał 2016 r. Limity i ograniczenia: Wsparcie uzyskają inwestycje w obiekty zabytkowe, o znaczeniu regionalnym, zgodne z kierunkami określonymi w Strategii Rozwoju Województwa; Realizowane będą jednie projekty tzw. małej skali o całkowitej wartości wydatków do 5 000 000 euro; Wsparcia nie uzyskają prace, które zostały fizycznie zakończone przed dniem złożenia wniosku. 42

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA DZIAŁANIA W INFRASTRUKTURĘ Regionalny Program Operacyjny Poddziałanie 4.6.2 Wsparcie ochrony zasobów kultury w ramach ZIT Typ projektu: Projekty obejmujące prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane w obiektach zabytkowych, w otoczeniu zabytku i na obszarach zabytkowych Typ beneficjenta: jednostki samorządu terytorialnego (związki, stowarzyszenia), organizacje pozarządowe, partnerzy prywatni we współpracy z podmiotami publicznymi w przypadku projektów realizowanych w ramach ppp, przedsiębiorstwa. Alokacja: 5 609 880 euro. Maksymalny poziom dofinansowania: 85% Nabór wniosków: II kwartał 2016 r. Limity i ograniczenia: Wsparcie uzyskają inwestycje w obiekty zabytkowe, o znaczeniu regionalnym, zgodne z kierunkami określonymi w Strategii Rozwoju Województwa; Realizowane będą jednie projekty tzw. małej skali o całkowitej wartości wydatków do 5 000 000 euro; Wsparcia nie uzyskają prace, które zostały fizycznie zakończone przed dniem złożenia wniosku; Realizowane mogą być jedynie projekty wynikające ze Strategii ZIT; 43

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA DZIAŁANIA W OTOCZENIE Regionalny Program Operacyjny Działanie 4.5 Ochrona przyrody Typy projektów: Tworzenie, odnawianie szlaków przyrodniczych i ścieżek edukacyjnych Tworzenie i rozwój centrów ochrony różnorodności biologicznej, w tym na obszarach miejskich (np. parki miejskie, ogrody botaniczne) Typ beneficjenta: jednostki samorządu terytorialnego (związki, stowarzyszenia), organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa. Alokacja: 6 228 067 euro. Maksymalny poziom dofinansowania: 85% Nabór wniosków: II kwartał 2016 r. Limity i ograniczenia: Wsparcia nie uzyskają prace, które zostały fizycznie zakończone przed dniem złożenia wniosku 44

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA DZIAŁANIA W OTOCZENIE Regionalny Program Operacyjny Poddziałanie 4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT Typy projektów: Tworzenie, odnawianie szlaków przyrodniczych i ścieżek edukacyjnych Tworzenie i rozwój centrów ochrony różnorodności biologicznej, w tym na obszarach miejskich (np. parki miejskie, ogrody botaniczne) Typ beneficjenta: jednostki samorządu terytorialnego (związki, stowarzyszenia), organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa. Alokacja: 2 000 000 euro. Maksymalny poziom dofinansowania: 85% Nabór wniosków: nie przewiduje się naboru w 2016 r. Limity i ograniczenia: Wsparcia nie uzyskają prace, które zostały fizycznie zakończone przed dniem złożenia wniosku; Realizowane mogą być wyłącznie projektu wynikające ze Strategii ZIT; 45

MOŻLIWE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA DZIAŁANIA W OTOCZENIE Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Działanie 2.5 Poprawa jakości środowiska miejskiego Typy projektów: Rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych Wsparcie dla zanieczyszczonych lub zdegradowanych terenów Typ beneficjenta: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego Alokacja: 97 243 052 euro. Maksymalny poziom dofinansowania: 85% Nabór wniosków: czerwiec 2016 r., październik 2016 r. 46

TWIERDZA TORUŃ 1877-1914 Dziękuję za uwagę Do prezentacji wykorzystano materiały z zasobów BMKZ, K-P WKZ, p. L. Narębskiego, p. W. Stępnia, p. A. Kowalkowskiego. 47