Sterylizacja Sterylizacja (wyjaławianie) jest to fizyczny lub chemiczny proces prowadzący do całkowitego zniszczenia lub usunięcia wszystkich form życia mikroorganicznego wraz z ich formami przetrwalnikowymi. Dotyczy bakterii, grzybów i ich zarodników, wirusów, prionów, pierwotniaków wraz z cystami i jajami pasożytów znajdujących się w materiale wyjaławianym.
Dezynfekcja Dezynfekcja (odkażanie) jest zabiegiem prowadzącym do zniszczenia lub usunięcia wegetatywnych form drobnoustrojów, przeważnie nie niszczy zarodników (endospor) i jest procesem nie zapewniającym wyjałowienia środowiska. Dezynfekcja proces redukcji ilości biologicznych czynników chorobotwórczych przez zastosowanie metod fizycznych i chemicznych (wg Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008)
dekontaminacja proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych przez mycie, dezynfekcję i sterylizację zabiegi sanitarne działania służące poprawie higieny osobistej, w tym mycie i strzyżenie, higieny odzieży, higieny pomieszczeń, podejmowane w celu zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych
Antyseptyka metoda niszczenia drobnoustrojów z wykorzystaniem najczęściej chemicznych środków o działaniu antydrobnoustrojowym ograniczona do użycia w obrębie skóry, błon śluzowych. Sprzątanie (sanityzacja) zabieg higieniczny polegający na usuwaniu zanieczyszczeń wraz z drobnoustrojami. Aseptyka metoda mająca na celu utrzymanie wszystkich mikroorganizmów poza polem pracy lub obserwacji. Wymagana przy pracy lekarzy, mikrobiologów, farmaceutów.
Etapy sterylizacji dezynfekcja wstępna mycie i mechaniczne oczyszczanie (zautomatyzowane i ręczne) lub dodatkowa dezynfekcja (myjnie dezynfektory) płukanie i osuszanie pakowanie sterylizowanych przedmiotów (gwarancja jałowości po sterylizacji właściwej) umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami producenta sterylizacja właściwa wraz z kontrolami transport wysterylizowanych pakietów celem właściwego ich przechowywania czas przechowywania zgodny z zaleceniem producenta wyjmowanie narzędzi z opakowań z zachowaniem zasad aseptyki kontrola stanu technicznego sterylizatora zgodnie z zaleceniem producenta regularne mycie i dezynfekcja sterylizatora środki transportu i miejsce przechowywania regularne mycie i dezynfekcja
Metody sterylizacji wysokotemperaturowa (> 100 o C ) Sterylizacja parowa autoklawowanie minimalny czas 15 min, 121 0 C i ciśnienie 2 atmosfer lub 134 0 C przez 3,5-7 min; materiał: bielizna operacyjna, materiały opatrunkowe, narzędzia chirurgiczne, wyroby gumowe, płyny infuzyjne, podłoża bakteriologiczne, szkło laboratoryjne oraz odpady zakaźne suche, gorące powietrze wyjątkowo sterylizacja szkła laboratoryjnego
Niskotemperaturowa sterylizacja Tlenek etylenu Plazmowa Ciekłym kwasem nadoctowym Formaldehydem Promieniowaniem jonizującym H 2 O 2 Ozonem Filtracja w określonych warunkach
Filtracja Sterylność zapewnia tylko użycie odpowiednich filtrów wykonanych z różnych materiałów o średnicy 0,02 m. Metoda ta jest wykorzystywana do przygotowania płynnych postaci leków lub podłoży hodowlanych.
Kontrola procesów sterylizacji Każdy proces sterylizacji wymaga odpowiednio przeprowadzonych kontroli W tym celu stosuje się wskaźniki: fizyczne chemiczne biologiczne
Dokumentacja sterylizacji Zawiera datę sterylizacji numer sterylizatora załadunek wsadu osoba uruchomienie cyklu osoba numer cyklu parametry sterylizacji rodzaj programu wynik testu fizycznego, chemicznego i biologicznego
Cel dezynfekcji zmniejszenie ilości drobnoustrojów do poziomu niestanowiącego zagrożenia zdrowia w określonych warunkach
Największa oporność na dezynfekcję Priony (CJD, BSE) Pierwotniaki (Cryptosporidium; oocysty) Zarodniki (Bacillus, C. difficile) Najmniejsza oporność na dezynfekcję Prątki (M. tuberculosis, M. avium) Pasożyty (Giardia) małe wirusy bezosłonkowe (Polio) Trofozoity (Acanthamoeba) bakterie Gram-ujemne (niezarodnikujące) (Pseudomonas, Providencia) Grzyby (Candida, Aspergillus) duże wirusy bezotoczkowe (Enterovirusy, Adenowirusy) bakterie Gram-dodatnie (S. aureus, Enterococcus) wirusy osłonkowe (HIV,HBV) Clin Microbiol Rev. 1999, 12: 147 179.
Poziomy dezynfekcji wysokiego stopnia wymagana jałowość, a rodzaj sprzętu nie pozwala na wyjałowienie w autoklawie średniego stopnia sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych przestrzeni organizmu, mający kontakt z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą (endoskopy, wzierniki) niskiego stopnia obiekty wykazujące kontakt z nienaruszonymi powłokami lub niemające bezpośredniego kontaktu z pacjentem (podłogi, sufity, zlewy)
Metody dezynfekcji fizyczna: UV (wycofywana), ultradźwiękowa filtracja termiczna: ciepło suche wilgotne termiczno-chemiczna chemiczna
Wybór metody dezynfekcji zależy od: ryzyka zakażenia sprzętem, narzędziami, powierzchniami, pacjenta i personelu właściwości sprzętu, narzędzi, powierzchni do środków dezynfekcyjnych właściwości środków dezynfekcyjnych
Stopnie ryzyka zagrożenia zakażeniem najwyższy stopień zagrożenia narzędzia, urządzenia kontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, wprowadzane do jałowych przestrzeni ciała średni stopień zagrożenia narzędzia, urządzenia, materiały medyczne niekontaktujące się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, nienaruszające ciągłości powłok (wzierniki, endoskopy) niski stopień zagrożenia: przyrządy wchodzące w kontakt z nieuszkodzoną skórą (aparaty do mierzenia ciśnienia, stetoskopy)
Zasady doboru metod dezynfekcji Dezynfekcja aparatów do hemodializy chemiczna chemiczno-termiczna Dezynfekcja bielizny chemiczno-termiczna chemiczna Dezynfekcja powierzchni (wg substancji aktywnych) alkohole aldehydy związki fenolowe związki chloru związki nadtlenowe czwartorzędowe związki amoniowe inne substancje aktywne Dezynfekcja narzędzi (wg substancji aktywnych) aldehydy związki chloru związki nadtlenowe inne substancje aktywne
Kinetyka dezynfekcji Skuteczność preparatów dezynfekcyjnych zależy czasu działania stężenia preparatu temperatury ph twardości wody ilości drobnoustrojów zanieczyszczenia białkowe obecność związków powierzchniowo czynnych
Aktywność antydrobnoustrojowa wybranych środków dezynfekcyjnych Drobnoustroje Bakterie Gram(+) Bakterie Gram(-) Aldehydy Czwartorzędowe zasady amonowe Alkohole Związki chloru i jodu Chlorheksydyna Peroksydanty łącznie z nadwęglanem sodu Poliamina Chlorowodorek oktenidyny +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ +++ ++ +++ +++ + +++ +++ +++ Prątki ++ - + ++ - ++ ++ ++ Przetrwalniki ++ - - ++ - ++ ++ - Grzyby ++ ++ + + + ++ ++ ++ Wirusy osłonkowe Wirusy bezosłonkowe ++ ++ ++ ++ +/- ++ ++ ++ + - +/- +/- - ++ ++ ++ Legenda: +++ wysoka aktywność ++ średnia aktywność + słaba aktywność +/- słabe działanie do wybranych drobnoustrojów - brak aktywności
Dekontaminacja aparatów endoskopowych czyszczenie mechaniczne dezynfekcja (zawsze wysokiego stopnia) sterylizacja (decyduje producent) przechowywanie
Sterylizacja Dotyczyć może całego endoskopu lub wybranych tylko jego części Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji może wpływać na żywotność endoskopu
Inaktywacja prionów autoklawowanie 132 C 4,5 h (zakażone tkanki, materiały) 1N NaOH 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian guanidyny podchloryn sodu (2%wolnego chloru)
Sterylizacja prionów instrumenty medyczne (CDC, WHO) Zanurzyć w 1N NaOH lub podchlorynie sodu (20,000 ppm Cl) 1 h; wyjąć, przepłukać w wodzie, następnie autoklawować w otwartym naczyniu (121 C) lub w przypadku materiałów porowatych (134 C) przez 1 h; wypukać i poddać rutynowej sterylizacji
Mycie rąk wg Ayliff a 30-60 sek 1 Pocieranie wewnętrznych części dłoni Pocieranie wewnętrzną częścią prawej dłoni o grzbietową część lewej dłoni, a następnie w zmienionej kolejności. 3 Pocieranie wewnętrznych części dłoni z przeplecionymi palcami, aż do zagłębień między palcami Pocieranie górnych części palców prawej dłoni o wewnętrzną część lewej dłoni z palcami złączonymi, a następnie odwrotnie Obrotowe pocieranie kciuka prawej dłoni o wewnętrzną część zaciśniętej na niej lewej dłoni, a następnie odwrotnie Obrotowe pocieranie wewnętrznej części prawej dłoni złączonymi palcami lewej dłoni, a następnie odwrotnie
Piśmiennictwo McDonnell G, Denver Russel A. Antiseptics and Disinfectants: Activity, Action, and Resistance. Clin Microbiol Rev. 1999, 12: 147-179. Heczko P. Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek, położnych i ratowników medycznych. 2006 PZWL Warszawa http://www.cdc.gov/hicpac/disinfection_sterilization/acknow ledg.html ; Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities, 2008 Mikrobiologia PR Murray, KS Rosenthal, MA Pfaller, red. wyd. pol. Anna Przondo-Mordarska, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011